Семей полигоны зардаптары
ЖОСПАР
КІРІСПЕ.............................3-11
І-Тарау. ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ САЯСАТ
1.1 Экологиялық саясат: түсінігі және мәні...........12-14
1.2 Қазақстан Республикасының экологиялық саясаты және бағыттары..........................14-17
ІІ-Тарау. НЕВАДА-СЕМЕЙ ҚОЗҒАЛЫСЫ ҚОҒАМДЫҚ ИНСТИТУТ РЕТІНДЕ
2.1 Невада – Семей антиядролық қозғалысының пайда болу тарихы
2.2. Антиядролық қозғалыстардың қазіргі замандағы маңызы және болашағы..........................34-54
ҚОРЫТЫНДЫ-----------------------------------------------------------------------55-63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ--------------------------------64-65
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың биылғы
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiздерi Қазақстан Республикасы
БҰҰ-ның толыққанды мүшесi бола отырып, Қазақстан жаһандық серiктестiктiң негiзiнде
Қазақстанның әлемдiк қоғамдастыққа барған сайын таныла түскенiн ескере отырып,
Адамзаттың ғаламдық экологиялық проблемаларының ішіндегі адамның және қоғамның өміріне
Қазақстанда ядролық қарусыз әлем үшін күрес «Невада-Семей» халықаралық ядролық
1989 жылы Семей полигонында жоспарланған 18 ядролық жарылыстың тек
Аталған қозғалысқа Қарағандының 130 мың шахтерлері қызу қолдау көрсетті..
1989 жылғы 20 қарашада Кеңестер Одағының парламенті ядролық сынаққа
1996 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы ядролық сынаққа жаппай
Осы процестің бастаушысы болуға Қазақстанның толық моральдық құқы
Дипломдық жұмыстың мақсаты. «Невада-Семей» антиядролық қозғалысын әлеуметтік
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастардағы басты проблема - әлемде қауіпсіздікті
Дипломдық жұмыстың міндеттері.
- Невада – Семей антиядролық қозғалысының пайда болу тарихын
- Ядролық қозғалыстарды саяси институт ретінде қарастыру;
- «Невада-Семей» қозғалысының әлемдік тұрғыдағы маңызына талдау жасау;
- «Невада-Семей» қозғалысының негізгі тәжірибесін бағалау;
- «Невада-Семей» қозғалысының бүгінгі таңдағы проблемалық жағына тоқталу
Зерттеудің объектісі: «Невада-Семей» антиядролық қозғалысының біздің еліміз үшін маңыздылығын
Дипломдық жұмыс тақырыбының ғылыми зерттелу деңгейі: Дипломдық жұмыс тақырыбының
Президент Н.Назарбаевтың бірқатар еңбектерінде жалпы ядролық қаруды таратпау тәртібін
Мемлекет қайраткері Қ.Тоқаевтың еңбектерінде Қазақстанның аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету,
Ө.Қасенов өзінің мақалаларында Орталық Азиядағы геосаяси және геостратегиялық жағдайға
Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды
Дипломдық жұмысымның кіріспесінде айтып кетуді жөн көргенім: «Невада-Семей» қозғалысының
-Бірінші Конгресс — 1990 жылғы мамырда Алматыда;
-Екінші Конгресс — 1993 жылғы тамызда Алматыда;
-Үшінші Конгресс — 2000 жылғы 17-20 мамырда Астана қаласында
Конгресс жер шарындағы бес полигонда ядролық сынақтың тоқталғанына, ядролық
Үшінші Конгресс БҰҰ-на жалпыға бірдей ядролық қарусызданудың мүмкін боларлық
Қазіргі кездегі ядролық қаруды қолдануға ұмтылып отырған АҚШ басшысының
Вашингтон осы уақытқа дейін ядролық сынақты жалпыға бірдей тыйым
2005 жылы Пентагон РҚҚ қажетіне 9,1 млрд. доллар бөлмекші.
АҚШ президенті Джордж Буш ядролық қарудың жаңа түрлерін жасап
Бомбы жарылған кезде гафниден қырғынға ұшырататын гамма - сәуле
АҚШ-тың әскери ведомствосы жаңа ядролық зарядты маңызды әскери әзірлемелердің
Халықаралық «Невада-Семей» қозғалысы өз міндетін атқарды. Семей ядролық сынақ
Сондықтан Қазақстанда жасалған ядролық сынақтардың зардабын жоюға, халықтың денсаулығын
Қазақстанның «Невада-Семей» антиядролық қозғалысына жақында ғана Қазақстанды дүр
Ел Президенті О.Сүлейменовтің 70 жылдық мерейтойында сөйлеген сөзінде былай
«Невада-Семей» Халықаралық қозғалысы Семей өңіріне қолдау көрсеткені үшін басты
Алайда, планетарлық масштабта проблема көлемдірек болып көрінуде. Америка үкіметі
Егер планетаның қоғамдық ұйымдары көңіл бөліп, бас қосып іздесе
1989 жылы жетекші мемлекеттер қару - жараққа 1 триллион
Ал енді өз еліміз Қазақстанның нақты жағдайына келсек, 1992
«Семей ядролық сынақ полигонында ядролық сынақтар салдарынан зардап шеккен
Кіріспеде Қазақстанда ядролық сынақтан зардап шеккен өңірлерде табиғатты да,
ІІ. ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ САЯСАТ
1.1 Экологиялық саясат: түсінігі және мәні
Қоршаған табиғи ортаны
• мемлекеттік
• табиғатты пайдаланудың
• қоршаган
• міндетті экологиялық
• табиғатты
• қоршаган
• халықаралық
Қазақстан Республикасы табиғи ресурстарды пайдалану және оны қорғау министрлігінің,
• қоршаған табиғи
• қоршаған табиғи
• мемлекеттік экологиялық
• қоршаған табиғи
• табиғатты қоргау
• табиғат қорғау
• халық
• қоршаган табиғи
Қоршаған табиғи ортаны қорғауды басқарудың мақсаты мен әдістері осы
Бүгінде экологиялық қауіпсіздікке және оны тұрақты дамытуға өту Қазақстанның
2030 жылдарға дейін қоршаған ортаны жақсарту жөнінде төрт
1 Қоршаған ортаның экологиялық қауіпсіздігін
2. Табиғи ресурстарды
3. Түрлі-түрлі жануарлар
4. Экологиялық білім беру.
Ұзақ мерзімді стратегия төрт кезеңге
• бірінші кезең —
• екінші кезең — 2001—2010
• үшінші кезең —
• төртінші кезең —
Әр кезеңдердің өз мақсаттары және оларды іс жүзіне асыру
1.2 Қазақстан Республикасының экологиялық саясаты және бағыттары
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1998 жылдың сәуір айында халықтық экологиялық
Соңғы жылдары Қазақстанда республикалық және жергілікті бюджеттер табигатты қорғау
Қорлардың дербес болмауы едәуір қаржылардың бір бөлігін мақсатсыз пайдалануға
Осыған орай, «Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау» туралы Заңына
сияқты «Мемлекеттік қор жөнінде ереже және қоршаған ортаны қорғау
Табиғи ортаны қорғау қорларының қаржылары басқа қаржылардың көздерін есепке
• қоршаған ортаның
• ғылыми-техникалық зерттеулерге,
• қоршаған ортаның
• заңды
• мемлекеттік
• ластанудың
• қоршаған ортаны
• экологиялық
• қорлардың басқару аппараттарын
• ауыртпашылық
Қоршаған ортаны қорғаудың Республикалық қоры жергілікті қорлардың аударған ақша
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 18 наурыздағы "Экологиялық сараптама туралы";
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шілдедегі "Ерекше қорғалатын табиғи
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шілдедегі "Қоршаған ортаны қорғау
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 21 қарашадағы "Жануарлар дүниесін қорғау,
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 11 ақпанындағы "Өсімдіктер карантині туралы"
Экологиялық талаптардың бұзылуы орыналғандығы Қазақстан Республикасының "Экологиялық сараптама туралы"
Қазақстан Республикасы табиғи ресурстарды пайдалану және оны қорғау министрлігінің,
• қоршаған табиғи
• қоршаған табиғи
• мемлекеттік экологиялық
• қоршаған табиғи
ІІ. НЕВАДА – СЕМЕЙ ҚОЗҒАЛЫСЫ ҚОҒАМДЫҚ ИНСТИТУТ РЕТІНДЕ
1.1. Невада – Семей антиядролық қозғалысының пайда болу тарихы
Антиядролық қозғалыс - әлем халықтарының ядролық соғыс қаруын жасауға,
Бейбіт өмірді тілеген елдер үшін ядролық қозғалыстардың болуы заңды
Полигон бұл - ғалымдар мен мамандарды, олардың болашақ үшін
Полигонның тағы бір маңызды жері бар: онда радиациялық техниканың
Тағы бір маңызды жері, Семей полигоны халықты атомнан
Сондықтан атомнан безу- біздің өз мәселелерімізді шешу мүмкіндіктерінен безу
Невада – Семей антиядролық қозғалысының пайда болу тарихы: О.Сүлейменовтің
Семей полигоны Қазақстан жеріне, халқына материалдық, әлеуметтік-экономикалық қанша зиян
Семейдегі қырық жылдық ядролық сынақ қоршаған орта мен ондағы
1-ші сызба:
Семей полигоны: қырық жылға созылған қасірет
Аймақтарды бөлу Тұрғындарға әсер Облыс, аудан елді
ету дозасы мекендері
Төтенше 100 Семей облысы:
радиациялық ықпал
Абай, Бесқарағай,
ету аймағы
Жаңасемей
аудандары.
Радиациялық ықпал 30-100 Бесқарағай, Жаңасемей
аудандары, Абай және
Абыралы аудандарының
бір бөлігі.
Радиациялық ықпалы 7-35 Семей, Курчатов
жоғары аймақ
қалалары, Шұбартау,
Жаңа Шульба,
Бородулиха, Шар,
Жарма, Аягөз аудандары
Радиоактивті тозаң жер қыртысын, топырақты, өсімдіктерді, су көздерін ластады.
Облыстық онкологиялық диспансерден алынған мәліметтерге қарасақ, «Семей облысы бойынша
Семей полигонының адам денсаулығына зияндылығы туралы Семей медициналық институтының
Полигон жабылып, ядролық сынақтар жасау тоқтатылғанымен жергілікті халықтық азап
Қатерлі ісіктердің қатарына ақ қан (лейкоз) ауруы да жататыны
Ең алдымен бұл арада Семей ядролық полигонындағы сынақтар кезінде
Одан әрі айтсақ – 1945 жылғы атомдық бомбалардан зардап
Семей өңіріндегі тұрғындарының қатерлі ісікпен ауырғандары мен
өлгендерінің 100 мың адамға шаққандағы көрсеткіші төмендегідей:
2-ші сызба:
Семей полигоны зардаптары
Ауру түрлері Ауырғандардың көрсеткіштері Өлгендердің көрсеткіштері
1990, 1989, 1988 1990, 1989, 1988
Қатерлі ісікпен
ауырғандардың саны, соның ішінде әртүрлі рак ауруларымен ауырғандар және
а) тыныс жүйесінің рагі 34,9
ә)асказан рагі б) кылтамақрагі 28,8 24,1
Семей полигонының ықпалы мен себеп-салдары облыс, қала тұрғындары арасындағы
Көшіп-қонушылардың басым көпшілігі еңбек жасындағыларды құрайды. Қалалық жерге келгендердің
Қаладан көшіп кеткендердің 73 пайызы, ауылдан кеткендердің 75 пайызы
Ауылдық жердегі әлеуметтік-тұрмыстық, экономикалық жағдайдың төмен болуы, жұмыссыздық, мектепке
1990 жылдардағы көші-қон дәрежесінің осыншалык, сандық сипат алуы кейінгі
Қазақстан мен полигон кешенінің байланыс тарихы сан алуан, бірақ
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастардағы басты проблема - әлемде қауіпсіздікті
КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан Республикасы аумағында қалып қойған ядролық,
Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстанның ядролық қарусыз мемлекет болуы
-Бірінші Шарт- ядролық қаруы бар мемлекеттер тарапынан Қазақстанға болашақта
-Екінші Шарт — ракеталардағы уран құнының Қазақстанға қайтарылуы. 1992
-Үшінші шарт — Қазақстан экономикасына қаржы жұмсау жөніндегі келісімнің
1995 жылғы сәуір айында Қазақстан аумағынан континентаралық баллистикалық ракеталардың
Қазақстан ядролық қарудан ерікті түрде бас тартқан дүниежүзіндегі бірінші
1991 жылғы 29 тамыздан бастап Семей полигоны жабылды. Бұдан
2002 жылғы шілде айында «Үлкен сегіздік» басшыларынын бас қосуында
1972 жылғы 26 мамырдағы АҚШ пен КСРО арасындағы ракетаға
Ядролық сынақтарға жалпыға бірдей тыйым салу туралы шарт 1996
2002 жылғы мамыр айында АҚШ пен Рссей арасында стратегиялық
Енді биологиялық қаруды жою бағытында әлемде нендей іс-шаралар жүргізілуде
Қазіргі кездегі соғыс қаупінен кем түспейтін проблемалардың бірі –
Сондай –ақ теңіз ортасынан орын тепкен «Возрождение» аралының
«Аральск-7» аталған биологиялық қаруға сынақ алаңы болған «Возрождение»
1988 жылы Ресейден Возрожденияға «Сібір жарасы» тиелген 24
«Сібір жарасы» қалбырларының осы аралдың астында көмілгені айтарлықтай
Арал өңірінің экологиялық зардабы туралы Иоханнесбургте өткен жаһандануға арналған
Қазақстан Республикасының қоғам қайраткері Қасымжомарт Тоқаев өзінің «Беласу» атты
Химиялық қаруды өндіруді тоқтату және оны жою жөніндегі Конвенцияға
Ядролық қаруды таратпау туралы Шартқа қол қою 1968 жылы
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше мемлекеттер: «Барлық елдердің ядролық қаруды
Қазақстан мен Қытайдың өзара қатынасы қаяу түсірген ядролық қауіпсіздік
Қытайда 1980-1996 жылдар арасында атмосферада қуатты бір мегатонналық
1994 жылғы 10 маусымда Қытайда ядролық қарудың жер астында
Корея Халық Демократиялық Республикасы 2003 жылғы қаңтарда елдің ұлттық
- Біріншіден, АҚШ Президенті Джордж Буш 2002 жылдың 30
- Екіншіден, 1994 жылы АҚШ Солтүстік Кореямен Ионбендегі атом
Әлемдегі бейбітшілік пен қауіпсіздікке жеңіл атыс қаруын заңсыз тарату
2001 жылғы шілдеде Нью-Иоркте Біріккен Ұлттар Ұйымының арнаулы Конференииясында
Сонымен, адамзаттың алдындағы ең кезек күттірмейтін міндеттің бірі -жаппай
Семей ядролық полигоны қай кезден бастау алады? Семей
1949 жылғы 29 тамыз күні Семей ядролық полигонында алғашқы
-біріншісі, сынақшыларды ордендермен марапаттауға ұғыну туралы;
-екіншісі, сәтсіз болған жағдайда, ату туралы еді.
Осы күннен бастап КСРО әскери-өнеркәсіп кешені Қазақстан тұрғындарына қарсы
Полигонда алғашқы 14 жылда уран, сутегі және плутон бомбаларын
Аудан, ауылдың адамдарына, аудан орталығында әдейі қалдырылған 40 адамға
1987 жылы қуаты 20 килотоннадан 150 килотоннаға дейін жететін
Енді жаңа проблема –бізді қоршаған ортаның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз
Маршал Г.К.Жуков өзінің естеліктерінде былай деп жазады: «Қай күн
Сол сәтте У.Черчилль қайтер екен дегендей, И.В.Сталиннің бетіне қадала
Іс жүзінде 1943 жылы, неміс коммунист-физигі К.Фукстың АҚШ-та үлкен
Әлем тарихында бірінші ядролық қаруды сынауды АҚШ 1946 ж.
Бірақ адамзат Хиросима қасіретінен Семей қасіреті алыс емес екенін
Біріншіден, ядролық жарылыстар өте көп жасалды.
Екіншіден, бұл жарылыстар 40 жыл бойына әртүрлі қуатта жасалып
Үшіншіден, адамдар радиация сәулесін ондаған жылдар бойына көп
Төртіншіден, семейліктер зардап шеккен жапон қалаларының тұрғындары сияқты сәуле
Екі қала – Хиросима мен Семей арасын жарты ғасыр
Ал қырықыншы жылдың аяғында Сарыарқаның төрінде халық үшін жұмбақ
ССРО-да бірінші атом бомбасын жасаушылардың бірі өз естеліктерінде Берия
Ондаған жылдар бойы ядролық қару жасаумен шұғылданып келген полигон
Бас конструктор Б.В.Литвиновтың: полигонда күрделі физикалық зерттеулерге арналған аспаптар,
Ядролық қаруға келетін болсақ, оны тек есі ауысқан адам
Адамзат баласы дүние жүзінде ядролық қарудың аз болуы,
2.2 Антиядролық қозғалыстардың қазіргі замандағы жағдайы: маңызы және болашағы
Қазақстан XX ғасырдың екі ғаламат оқиғасының - ядролық қаруды
Кейінгі жарты ғасыр бойы әлем өміріне төндіріп келе жатқан
Ондай қаруға 1949 жылы КСРО-ның да қолы жетіп, екі
Кеңес Одағының ядролық жиынтығына 700 000 тұрғыны бар 10
Егер біз кезінде ядрорлық статусты сақтау туралы шешім қабылдасақ,
Біріншіден, ядролық статустың болуы еуразияда, әсіресе оның орталық бөлігінде
Екіншіден, ядролық қару иелену сыртқы кірігу процесін дамытуға тіпті
Үшіншіден, иелену жаңа сапаға сөзсіз жетелейді. Әлбетте, біздің
Ядролық қатер - белгілі бір мемлекеттің тәуелсіздігі мен егемендігінен
Мемлекеттер қоғамдастығында, әсіресе сыртқы кірігу саясатын белсенді жүргізе отырып,
Төртіншіден, негізсіз ядролық статус ядролық қаруды таратпау жөніндегі
Деректерге сүйенсек, әлемде 2044 ядролық жарылыс өткізіліпті, оның 513-і
Ал жалпы 1945-1989 жылдар аралығында АҚШ пен КСРО-да жасалған
Бұл цифралар құпия "атом соғысының" қызықты тарихын айтып бере
АҚШ өзінің ядролық бағдарламасын іске асыруға КСРО-дан төрт жыл
Жыл АҚШ КСРО
Жыл АҚШ КСРО Жыл АҚШ КСРО
1945 3
1946 2
1947 0
1948 3
1949 0
1950 0
1951 16 2
1952 10 0
1953 11 4
1954 6
1955 18
1956 18 9
1957 32 15
1958 77 29
1959 0
Бірінші кезеңде Америка бізден 146 тәжірибе асырып жіберген екен.
Ядролық бәсекенің келесі кезеңі 1963 жылы басталды. Жер астында
Әрине, бұл екі елдің ядролық бәсекесі ешқандай жақсы нәтиже
Кеңес Одағы полигондарының ең күрделісі Қазақстан жерінде орналасқан болатын.
Кеңес Одағы полигондарының ең күрделісі Қазақстан жерінде орналасқан болатын.
1963 жылдан бастап ядролық қаруды жару жер астына
Сонымен, Қазақстанның 19 облысында 12 ресми, 7 ресми емес
Полигонның иеліктері бұдан қырықжыл бұрын совхоздар мен колхоздардан тартып
Бұрынғы Кеңес Одағы полигондарының ең үлкені - Семей ядролық
Батыс Қазақстан облысындағы «Капустин Яр» полигоны 1952 жылы салынып,
Атырау облысында «Азғыр» атом полигоны 1952 жылы салынды, «Азғыр»
«Сүйіндік» арнайы авиациялық сынақ шоны. Ол Нарын құмында орналасқан.
Ақтөбе облысы. Мұнда «Ембі-5» деп аталатын өте үлкен
Маңғыстау облысы. Ақтау қаласындағы өндірісінің радиоактивті қалдықтары осы маңдағы
Қызылорда облысы: Мұнда «Арал-5» ракеталық полигоны орналасқан. Бұл
Жезқазған облысы, Арал теңізінен Балқаш көліне дейінгі облыстың бүкіл
Шымкент облысының Қызылқұм ауданындағы «Овцевод» совхозының территорисында
Торғай облысы мен Қостанай облысының шекарасындағы Наурзымда да бірнеше
Мұндай жарылыстар Сарыөзекте жыл жарымға тақау уақыт бойы үзілмеді.
Иә, қазақ халқына ұзақ жылдарғы жарылыстардың тигізген зардабы мен
Ядролық қаруды сынау зардаптарын анықтау мақсатымен кезінде құрылған ғылыми
Ядролық қаруды жою барлық жүргізілгенін бәрі бірдей білмейді қазіргі
Қазақстан халқының тілегіне сәйкес Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың Жарлығымен Семей
Ядролық полигон аймағында тұратын халық қазірдің өзінде орасан зор
1. Ядролық жарылыстар кезінде жер қабаты ластануының салдарынан,
2. Жер қабаты астындағы судың радиоактивтік заттармен ластануы.
Осы айтылған мәселелерден артық ешқандай дәлел керек те емес
Ғарышкерлер түсірген фотосуреттерде планетамыз бізге кіршіксіз көгілдір болып корінеді.
Жарты ғасырдан астам жер бетінде ядролық, химиялық және әдеттегі
Кейінірек, атом қаруын жер астында сынай бастаған кезде радиоактивті
Ядроға қарсы қозғалыстың ұйымдастырушысы және төрағасы О. Сүлейменов болды.
Полигонның бүгіні мен ертеңі: Бұрынғы Семей полигонының негізінде бүгінгі
Біздің өмірімізде ең басты орын – жердің еншісі. Жер
Сондықтан ядролық қаруды қабылдамауымыз, керек десеңіз, жүрегіміздің айнуы заңды
Иә, жүздеген ядролық сынақтар Қазақстан халқына қисапсыз қасірет әкелді
Бірақ Семей ядролық полигоны туралы шындық біртіндеп болса да,
Бұл Хиросима мен Нагасаки трагедиясынан кейін елу жылдан соң,
Ал бұл кезде, 1989 жылдың нақ басынан бастап біздің
1989 жылы 28 ақпанда Семей ядролық полигонында жер қойнауындағы
Ғалымдарды, жазушыларды, қызметшілерді, жұмысшыларды, әр түрлі жастағы көптеген басқа
Семей полигонының орналасу картасы:
Семей полигонындағы сынақ алаңдары:
1990 жылы 22 сәуірде Жоғарғы Кеңес біздің тарихымызда тұңғыш
Екінші жағынан, жұртшылықтың, әсіресе белсенділердің әрекеттері тарпымнан қолдау тауып
Алдымен полигонға барып, жер қойнауындағы соңғы дарылыс жасалған жердің
Бүкіл халықтың қолдауына ие болып, біз ядролық қарудың адамзатқа
Ядролық қаруы бар Қазақстанның қажеттігі мен «болашағы молдығын» аузы
Семей сынақ полигонының проблемалары, оның ерекшеліктеріне қарамастан, тек қана
Полигон табиғатты және халықты ослайша жазалады.
Біз қазіргі кезде экономикалық жағдайымыздың қиыншылыктарына байланысты әлемдік қоғамдастықтың
Дипломдық жұмыс орындалу барысында Семей сынақ полигонының проблемалары,
Тоталитарлық тәртіп халықтың, болашақтың да
Бүгінгі таңда Арал теңізі өкелген трагедия жиырмасыншы ғасырдың ең
Суы тартылып, кеуіп қалуға айналған аймақтан ұшқан тұз аспанға
Қоршаған ортаны қорғауға қажетті дәрежеде назар аударылмайды, ал экологиялық
Мысалға Каспий шельфіндегі мұнай шығаруды алайық. «Табиғат» экологиялық одағының
Каспийдегі қоршаған ортаны қорғау бағдарламасы негізінде Алматы қаласында 1998
Қорытынды
XIX ғасыр мен XX ғасыр түйісінде ғалымдар атом ядросының
Семей полигоны КСРО Министрлер Кеңесінің шешімімен 1947 жылы 21
Жеті қат жердің астындағы қала бірде бір географиялық картада
Семей полигоны халық тығыз орналасқан аймақта. Оның төңірегіндегі кенттер
Суды, тамақ өнімдерін пайдаланған кезде адамдар радиациялық қосымша өрекетіне
Семейде сол кездегі
Радиация әсері организмнің ерте қартаюы, онкоаурулардың, өзіне-өзі қол салу
Осы жерде туған балалардың көпшілігінің ақылы кеміс және түрлі
Омірдің орташа ұзақтығы 3—4 жылга қысқарды. Полигон төңірегіндегі кенттерде
Ядролық бағдарламаларға ғалымдардан басқа сынақтарға тікелей қатысқан, тіпті сынаққа
Ғалымдар ядролык полигон төңірегінде тұрып жатқан адамдарда бұрын анықталған
Онкологиялық ауруларда, осында, бейдауаның әдеттегі түрлерінен басқа, тіл, көз,
Есеп-қисап деректеріне қарағанда Семей облысында 1980 жылы 100000 тұрғынға
Ядролық бағдарламаларға ғалымдардан басқа сынақтарға тікелей қатысқан, тіпті сынаққа
«Ядролық сынақтардан зардап шеккен халықты сауықтыру туралы» заң қабылданғанымен,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Назарбаев Н.Ә. Бейбітшілік кіндігі. Астана, «Елорда»-2001, 15-16-бб.
2. Абдулпаттаев С. Қырып –жоятын қару – жарақ қаупі//
4. Әбішев М., Райхан Н. «Ядролық қару –
5. Куйдин Ю. Қазақстанның ядролық қасіреті//Алматы – 1997, 14-25
6. Құттықов М. Арал тағдыры, адам тағдыры. Алматы-1998.
7. Тоқаев Қ.Т. Беласу.
8. Сонда.,
9. Ақиқат 2002. №3, 62-67-бб.
10. Бозтаев К. Семей полигоны: «Қайнар қасіреті». Алматы
11. Назарбаев Н.Ә. Бейбітшілік кіндігі. Астана, «Елорда»-2001,
12. Қазақстан – Полигонстан. Азия – 1989, шілде №6.
13. Қожахметовұлы Қ. Ядролық қарусыз аймақ болу. Егемен Қазақстан,
14. Ө. Өмірдің өзі тудырған бастама. Азия – 1990,
15. Қуанышбаев Қ. Полигондардың самалы// Атырау- 1992, маусым
16. Қойшыбаев С. Соңғы жарылыс, Қазақ әдебиеті – 1989,
17. Известия, N 274, 3 қазан, 1990 ж.
18. Наука и жизнь, N 12, 1995, 79-бет. .
19. Қожахметов К,, Кржахметов М. Үлкен канжар. Егемен Казақстан,
20. Бозтаев К. Семипалатинский полигон. Алматы, 1992 ж. .
21. Өмірбеков Ө. Өмірдің өзі тудырған бастама. Азия, 1990
22. Ғаббасов Э. Атом аждаһасының оты. Егемен Казақстан, 1996
23. Қуанышбаев Қ. Полигондардың тентек самалы. Атырау, N 86,
24. Бақытов Ж. Тайсойғавдағы тажал. Егемен Кдзақстан, 13 наурыз,
25. Жақанов Б. Таскара жарылысы және бір үзік шындық.
26. Есенғарин К. Касіретпен күрес — қастерлі парыз. Ақикдт,
27. Башоев К. Ертеңің қалай, Дегелең? Лениншіл жас, 26
28. Н. Ә. Назарбаев, Бейбітшілік кіндігі. Алматы 2001
29. Саятов С. Қазақстандағы экологиялық мәселелер- журнал «Дүние»- 9
30.Асанов Ж. Экологиялық проблема – ғаламдық проблема//журнал Астана, N
31. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1999 ж. -14 6.
32. Информационный экологический
33. Бюллетень Международного конгресса "Избиратели
ядерного оружия". Алма-Ата, 14-26
34. Бейсенова Ә. «Экология – ел тағдыры». Дүние
35. Сарпеков Р. « Экологиялық қауіпсіздік ғаламдық
Дүние № 2, 2005
36 Мейірбеков А.Қ. Кәсіпорын экономикасы // Алматы –
37. Экономикалық саясат/ Алматы – 2001
38. Ихданов Ж.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері/Алматы
39. Табиғатты қорғаудың мәселелері// Дүние – 2003
40. Экологиялық қауіпсіздік мәселелері// Табиғат- 2003
41. Экономикалық теория негіздері// 2001
42. ҚР-ң Экология туралы Заңы,
43 . www. Rambler. ru / poisk / diplom
44. www. Aport. ru / do / diploms
45. www. yandex. ru.
46. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың биылғы 2006 жылғы
47. Н.Назарбаев «менің досым Олжас туралы сөз»// О.Сүлейменовтың 70-жылдығына
48. Антиядролық қозғалыс// Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы , Алматы -
65
3
Қазақстандағы атом полигондары
Қазақстандағы экологиялық мәселе және ядролық сынақ зардаптары
Семей полигонындағы ядролық сынақтардың зардаптары
Семей полигонының инфрақұрылымы
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР АРАЛ ЖӘНЕ СЕМЕЙ АЙМАҚТАРЫ
Қазақстандағы экологиялық проблемалар
Әскери-космостық кешеннің Ресей және Қазақстан Республикасы территориясындағы орналасуы және әрекеттері
Халықаралық антиядерлық қозғалыс
Семейдегі ядролық полигон сынақтары және оның зардаптары
Азғыр-Тайсойған сынақ полигоны