Психологиялық дайындық

МАЗМҰНЫ
Кіріспе..................................................................................................................3
I БӨЛІМ. СПОРТ ПСИХОЛОГИЯСЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМНІҢ ҚОЛДАНБАЛЫ
1.1. Спорттық іс–әрекеттің психологиялық мазмұны..........................................6
1.2. Боксшының жарысқа қатысу үшін қажет психологиялық
саулығының мазмұны.........................................................................................10
1.3.Спорттағы боксшылардың эмоционалдық жай–күйінің ерекшеліктері
және психологиялық дайындық жағдайын диагностикалау...........................25
II БӨЛІМ. СПОРТТЫҚ ІС – ӘРЕКЕТТЕГІ «БОКСШЫЛАРДЫҢ» ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
2.1. Зерттеу жұмыстарының ұйымдастырылуы мен таңдаманың сипаттамасы.........................................................................................................41
2.2. Зерттеу әдістемелерінің сипаттамасы........................................................42
2.3. Зерттеу нәтижелерінің талдаулары мен интерпретациялары..................45
2.4. Спорттық іс–әрекеттегі «боксшылардың» психологиялық
даярлығы мен денсаулығын қалыптастыруға арналған ұсыныстар..............53
Қорытынды.......................................................................................................54
Қолданылған әдебиеттер тізімі......................................................................56
Қосымшалар
Спорт – игілікті іс.
Спортта мінез–құлық қалыптасады.
Спортпен айналысқан адам ар–ұятқа тиетін іс жасамайды.
Жастайынан спортпен айналысқандар бүкіл ғұмыр бойы табысқа жетуге
Н.Ә.Назарбаев
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Адамның өзінің қозғалысқа қажеттілігін қанағаттандыруға, физикалық қасиеттерін дамытуға
Спорт әлеуметтік құбылыс сияқты және адам әрекетінің ерекше
Спортсмендердің дайындығы әр түрлі бағытта жүреді, бірақ кейде
Үлкен спортта жиі танымал спортсмен уникалды мүмкіндіктердің иегері
Уақытында айтылған сөз, пауза, жест және т.б. қажырлы
Кез келген спортсменнің профессионалды карьерасында кризистік жағдай болады,
Зерттеу мақсаты: қазіргі жағдайдағы боксшылардың жарысты сәтті өткізуі
Зерттеудің міндеттері:
1. Спорт психологиясының теоретикалық–әдіснамалық негіздеріне шолу жасау.
2. Спорттық іс–әрекеттің психологиялық мазмұнын ашып көрсету.
3. Боксшының психологиялық дайындығының ерекшеліктерін ашу және талдау
4. Спорттағы боксшылардың эмоционалдық жай–күйі мен еріктік әрекетінің
5. Жыл бойы жаттығу процесіндегі психорегуляция рөлін көрсету.
Зерттеудің болжамы: егер боксшының психологиялық дайындығының актуалды бағыттарын
Зерттеу объектісі: боксшының психологиялық дайындығының актуалды бағыттары және
Зерттеу пәні: боксшының психологиялық саулығының жағдайы.
Зерттеу әдістері мен әдістемелері. Зерттеуге қойылған мақсаттарды шешу
Зерттеудің практикалық құндылығы. Зерттеуден алынған нәтижелерді боксшы мамандығы
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: дипломдық жұмысымыздың мақсатына сәйкес
Зерттеу базасы: Қажымұқан Мұнайтпасов атындағы спортта дарынды балаларға
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден,
I.БӨЛІМ СПОРТ ПСИХОЛОГИЯСЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМНІҢ ҚОЛДАНБАЛЫ САЛАСЫ
1.1 Спорттық іс – әрекеттің психологиялық мазмұны
Cпорт психологиясы адамның жаттығу және жарыс жағдайындағы психикалық
Спорт психологиясы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды дами
1965 жылы Италиядағы спорттық медицина федерациясының инициативасымен Римде
Халықаралық спорт психологиясы қоғамы құрылғаннан кейін спорт психологиясының
Спорт психологиясы бойынша баяндамалар ХVIII және ХХ Халықаралық
Қазіргі заманда әлемнің көптеген елдерінде спорт психологиясының ғылыми
Ресей психологиясының тарихында физикалық тәрбиелеу және спорт психологиясының
(((( жылы Мәскеуде алғашқы рет, кейін (((( жылы
Соғыс жылдарынан кейін спорт психологиясы өте қарқын дамыды.
(((( жылы Психология Институтында А.Ц. Пуни “Спорт психологиясы”
Физикалық тәрбиелеу және спорт психологиясы психологиялық ғылымның арнайы
Физикалық тәрбие және спорт психологиясының соғыстан кейінгі дамуы
Спорт психологиясының негізгі мақсаты ( спортсмендерде және спорттық
(. Спорттық іс әрекеттің спортсмен психикасына әсерін зерттеу.
- жарыстың психологиялық анализі;
- жарыстың спортсменге әсер етуінің сипатын анықтау;
- жарыстың спортсменнің психикасына қоятын талаптарын анықтау;
- жарысты сәтті өткізу үшін қажетті адамгершілік, еріктік
- жаттықтыру әрекеті жағдайына психологиялық анализ жасау;
(. Спорттық жаттығулардың тиімділігін арттыру үшін психологиялық жағдайларды
Бұның бәрі психологтан мыналарды талап етеді:
а( спорттық жаттығулардың әдіс(тәсілдерін психологиялық негіздеу;
б( психикалық функцияны дамыту арқылы және жаттығудың аппараттық
в( спорттың жеке түрлерін психологиялық сипаттау әдісін, әлеуметтік
г( жаттығу жағдайында жарыстық жағдайды ғылыми негізделген модельдеу
3. Спортсмендердің жарыс алдыңдағы дайындықтарының психологиялық негізін жетілдіру.
Сондықтан жарыс алдындағы дайындықта әр түрлі психикалық процесстер
а( жарыс жағдайында психика қызметінің заңдылықтарын зерттеу және
б( жарыс алдындағы және жарыс жағдайында пайда болатын
в(психопрофилактиканы дамыту, спортсменді шынықтырудың психо-логиялық жолдарын, әдістерін және
Спорт психологиясының пәні- әр түрлі спорттық әрекеттің және
Спорт түрлері алуан, бірақ оның бәрі спорттық жарыстарда
Спорт психологиясы ( спорттық әрекет жағдайында адамның психикасының
Спорт психологиясы еңбек психологиясы, ойын психологиясы, педагогикалық психология
Психология саласы ретінде спорт психологиясы жаратылыстану, философия, әлеуметтік
Спорт психологиясы спорт жайлы ғылымдар ретінде физикалық тәрбиелеу
1.2 Боксшының жарысқа қатысу үшін қажет психологиялық
Бокс олимпиадалық спорт түрінің ең бұқаралы түрі. Бокстың
Бокспен айналысу жүйке жүйеге оң әсер етеді. Жүйке
Боксерлер кезгелген жекпе-жекке тән жоғары психикалық шиеленіс фонында
Жекпе –жек уақытында боксшы өзінің қарсыласының әрекеті мен
Әйгілі боксшылардың сайысынан олардың жекпе – жек жағдайының
“Психологиялық дайындық” түсінігі.
Әр түрлі, кейде қауіпті қарсыластармен кездесетін көпкүндік қиын
Спортсмендердің дайындығы әр түрлі бағытта жүреді, бірақ кейде
Спортсменнің психологиялық саулығы оптималды болғанда, ол өз-өзіне сенімді
Кесте 1 Спортсменнің жарысқа дайындығының элементтерінің көрсетікштері
№ Дайындық элеметтері Мінездемесі
Өз күшіне мүлтіксіз сену Өткен жарыстардың шарттарын ескеріп,
Жарыстық мақсатқа, жеңіске жету үшін соңына дейін қажырлы
Эмоционалды қозудың оптималды деңгейі Эмоционалды қозу жарыстық әрекет
Кедергіге қарсы тұра алудың жоғары деңгейі. Сыртқы және
Өзінің әрекетін, сезімдерін, жүріс–тұрысын ырықты басқара алу мүмкіндігі.
Спецификалық психикалық процесстердің даму деңгейі боксшының рингтегі әрекетінен
Психикалық тұрақтылық дегеніміз – спортсменнің жағымсыз эмоция және
А.Ц. Пуни айтуы бойынша психологиялық тұрақтылық құрылымына жоғары
Г.М. Гагаева спортсменнің дайындық жағдайын әлденеше басқаша қарастырады.
Спортсменнің жарысқа психологиялық дайындығы дегеніміз – жарысты сәтті
Жарыс алды дайындық уақытындағы жалпы дайындық кезеңінде әрине
Бокстан жаттықтырушының негізгі міндеті, ол спортсменде боксшының психологиялық
Спорт ретінде бокстың жарыс алдындағы қалтырау және апатия-әдетте
Бокстағы “психологиялық кедергілерге” келесілері жатады:
– жеңіліс алдындағы қорқыныш ( ол асқынған намысшылдық
қарсыласының күшті жақтарын білгеннен немесе оның жетістіктері жайлы
жекпе – жекті накаутпен жеңіліп қалуға қорқу;
жекпе – жектің жоғарғы темпіне шыдамаудан қорқу;
төрешіліктін адекватты болмауынан, төрешінің қарсыластарға субъективті қатынасынан қорқу;
қазіргі уақытқа дейін боксшылар арасындағы әр түрлі мағынасыз
Осы және осыған ұқсас ойлар мен эмоциялардың әсерінен
Спорт алдындағы қалтырау жағдайында болғанда боксшы қатты алаңдағандықтан
Жаттықтырушылардың бақылаулары нәтижесінде старт алдындағы қалтырау және апатияның
Осындай барлық қиыншылықтарды алдын алу үшін еріктін барлық
Еріктік әрекет көріну үшін қиындықтар қажет және міндетті
Бұлшық еттің ширығуының қозуындағы еріктік әрекеттер. Дене шынықтыру
Көп және жиі қайталанғандықтан мұндай бұлшық ет ширығуы,
Жаттығушылардан зейіннің шоғырлануын талап ететін тапсырмалардың қиындығын реттей
Шаршау сезімі мен жалығудың алдын алумен байланысты әрекеттер.
Күн тәртібін ұстанумен байланысты еріктік әрекеттер әр түрлі
Жаттығулардың алғашқы кезеңінде, оған дағдының қалыптаспағанында режимді ұстану,
Қауіптілік пен қауіп-қатердің алдын алумен байланысты еріктік әрекеттер.
Нақты жарысқа психикалық дайындықты қалыптастыру психолого-педагогикалық шаралардың жүйесі
Боксшының жарысқа психологиялық дайындығының мазмұны мен құрылымы.
Спортсмендерді дайындаудың өзара органикалық байланысқан түрлері бар:
физикалық;
техникалық;
тактикалық;
психологиялық[48].
Спортта спортсмендерді психологиялық дайындау бірінші және басты мәселе
Келесі 1 Суретте жаттығу процесінде спортсмендерді дайындаудың өзара
Сурет1. Жаттығу процесінің жүзеге асырылуының ерекшеліктері[63].
Физикалық дайындық спортсменнің огнанизмін жан – жақты дамытуға,
Қазіргі замандағы спорттағы жетістіктер нәтижесінің деңгейі спортсменнің физикалық
Жетістіктердің сапалы жаңа деңгейі. Әрқашан спортсменнің физикалық сапаларының
Физикалық сапалар дамуының деңгейінің әрқашан дамуы – жаттығу
Арнайы физикалық дайындықтың негізгі әдістері «өз» спорт түрінің
Техникалық дайындық. Техникалық дайындықты жалпы және арнайы дайындық
Жалпы техникалық дайындықтың негізгі міндеттері мыналар:
Дағды мен біліктің «қорын» максималды әр түрлі және
Жалпы дамытатын жаттығулардың техникасын меңгеру.
Арнайы техникалық дайындықтың міндеті – бұл таңдаған спорт
Тактикалық дайындық.
Танымал норвегиялық спортсмен Ялмар Андерсен былай жазған: «Тактика
Пассивті тактика – керекті сәтте батылды контршаралар қолдану
Активті тактиканың түрлері көп. Оның ерекшелігі – қарсыласын
Психологиялық дайындық.
Спортқа қажетті сапа мен дағдылар дамуының жоғары деңгейіне
Спортта спортсмендерді психологиялық дайындау бірінші және басты мәселе
Кесте 2. Психологиялық дайындық сипаттамасы
Психологиялық дайындық
Жалпы Арнайы
ұзақ жаттығу процесіне нақты жарысқа
еріктік нақты қарсыласқа
әлеуметтік – психологиялық жаттығу кезеңіне
қозғалыс координациясының
дамуы жағдайды ситуативті басқару
жалпы жарысқа
өзін – өзі тәрбиелеуге
Қазіргі замандағы спортқа тән жаттығу жүктемелері спортсменнің психологиялық
Қайсарлы қасиеттерін көрсетудегі әлсіздіктің кез келген себебі болуы
Спортсмен міндетті түрде өзінің болашақ қарсыластары жайлы толық
Бапкер әр спортсменнің темпераментін білуі тиіс, яғни спорттық
Нақты жарысқа психологиялық дайындықтың негізгі факторы мыналар:
(. Психологиялық өзін ( өзі дайындау. Ол дегеніміз
(. Жаттықтырушының әсері. Өзінің тәрбиеленушісін жақсы білетін жаттықтырушы
Психологиялық дайындықтағы бапкердің басты мақсаты ( жарыс алдындағы
(. “Қоршаған орта” әсері. Қоршаған орта дегеніміз
Психологиялық дайындықта сонымен қатар отбасының, құрбы ( құрдастарының,
Спортсменнің психологиялық дайындығы процесі бірнеше кезеңдерге бөлінеді: жарыс
Сурет2. Спортсменнің психологиялық дайындығы процесінің кезеңдері.
Спортсменнің психологиялық дайындығы процесі кезеңдерінің сипаттамасы:
Жарыс алдындағы жаттығу кезеңі. Басқаларымен салыстырғанда бұл ең
Тура жарысқа дайындау кезеңі. Бұл кезең спортсменнің эмоционалды
Жарыстан кейінгі кезең. Бұл кезеңде жеңісіне немесе жеңілісіне
Жарыс процесі.
Жарыс процесінде, әсіресе жарыс бірнеше күнге немесе жұмаларға
Бұл процессте маңызды рөлге спортсмен, жаттықтырушы және ұжым
Жаттығу процесінің нәтижелілігін қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі
Жаттығу барысындағы спортсменнің жұмысы энергетикалық қамтамасыздықты және организмнің
Уақытша басымдылық көрсететін қозу ошағының доминанта механизмдері әр
Кедергілердің алдын алудын басқа механизмі – эмоцияның пайда
Еріктік реттеу эмоционалды реттеудің әлсіз жерлерінің орнын басады,
Әрекетті сәтті жүзеге асыру үшін регуляцияның барлық компоненттерінің
Психикалық қызбалылық адамның әрекетіне оң және теріс әсер
Психикалық қызбалылық жаттығу жағдайында белгілі бір нәтижеге жетуге
Ұзақ және жоғары қызбалылық спортсменге жағымсыз әсер етеді.
Ұзақ және жоғары қызбалылықтың жағымсыз салдары бірнеше апта
Психологияда жалпы және спецификалық белгілері бар психикалық қызбалылықтың
Жалпы белгілер: тез шаршау, жұмысқа қабілетінің төмендеуі, ұйқының
Спецификалық белгілер:
Күйгелектік – еркелік, көңіл–күйдің тұрақсыздығы, ішкі ашуланшақтық, жағымсыз
Еркелік: спортсмен тәртіпті ұстанады, әдеттегідей жаттықтырушының айтқанын тез,
Көңіл–күйдің тұрақсыздығы: реакцияның адекватты еместігінен және тез ауыспалылығынан
Ішкі ашуланшақтық: көп жағдайда мимика мен пантомимикадан байқалады,
Жағымсыз сезімдер: белгілі бір мөлшерде кейбір жағдайларда спортсменнің
Мықты стеникалылық – өспелі, ұстамсыз ашуланшақтық, эмоционалды тұрақсыздық,
Өспелі, ұстамсыз ашуланшақтық спортсмен өзін ұстай алмауынан байқалады,
Эмоционалды тұрақсыздық, яғни көңіл–күйдің тұраұсыздығы, жұмысқа қабілетінің тербелісіне
Ішкі мазасыздану, яғни сәтсіздіктерді ынталы күту, ол спортсменнің
Астеникалылық – көңіл–күйінің жалпы депрессивті күйі, алаңдаушылық, өз
Көңіл–күйінің жалпы депрессивті күйі – тежелгіштік, сергектіктің болмауы,
Алаңдаушылық – ішкі психикалық комфорттың бұзылуы, ситуацияда спортсменде
Өз күшіне сенбеу – қойған мақсатқа өз мүмкіндігінің
Тез жараланғыштық, сензитивтілік – спортсмен қарым–қатынастағы тілеулестіктің болмауына,
Психикалық қызбалылықтың белгілерін біліп, жаттықтырушы спортсменнің жаттығу процесіне
Спорттық әрекеттің мотивтері: Адамды спортпен айналысуға итермелейтін мотивтердің
бұлшық ет белсенділігін көрсеткеннен спортсменнің қанағаттануды сезінуі;
өз қозғалыстарының ептілігіне, нақтылығына, әдемілілігіне эстетикалық рахаттану;
қиын және қауіпті жаттығуларды орындағанда өзін батыл, ержүрек
спорттың маңызды және міндетті жағы болатын жарыстарда қатысуына
қаншалықты қиын болғанымен, рекордты нәтижеге жетуге, өзінің спорттық
Спорттық әрекеттің негізгі мотивтері:
мықты, күшті, сау болуға ұмтылу (денсаулықты жақсартатындықтан және
спорт арқылы өзін өндірістік әрекетке дайындауға талпыну (тұлға
спорттық әрекеттің қоғамдық маңыздылығын түсіну (әлемдік рекордтар қойғым
Спорттық әрекет мотивтері тек көп түрлі емес, сонымен
Спортпен айналысудың бастапқы кезеңі. Бұл кезеңге спорттық әрекетке
а) физикалық жаттығуларға қызығушылықтың диффуздылығы (жасөспірімдер көп жағдайда
б) тікелей немесе өзінділігімен (дене шынықтыруды ұнатқандықтан
в) белгілі бір спорт түрімен айналысуға қолайлы орта
г) көп жағдайларда міндеттілік элементтері кездеседі («дене шынықтыру
Таңдаған спорт түріне бағдарлану кезеңі. Бұл кезеңде спорттық
а) белгілі бір спорт түріне арнайы қызығушылықтың пайда
б) белгілі бір спорт түріне қабілетінің дамуы және
в) спорттағы сәттіліктің эмоционалды жай-күйінің құнарлылығы және оны
г) арнайы білімдерді кеңейту, спорттық техниканы жетік меңгеру
Өзінің сапасы бойынша жаңа мотивтер бірнеше ерекшеліктермен сипатталады.
Спорттық әрекетке тікелей қызығушылық, әрине, мотивтердің дамуының осы
Спорттық әрекет бұл кезеңде өзінің қанағаттануын талап ететін
Спорттық шеберлік кезеңі. Бұл кезеңдегі спорттық әрекет мотивтеріне
а) өзінің спорттық шеберлігін жоғары деңгейде ұстап қалуға
б) өзінің спорттағы жетістіктерімен жас спортшыларға үлгі болуға
в) осы спорт түрінің дамуына, оның тактикасы мен
Бұл кезеңдегі спорттық әрекет мотивтері әлеуметтік бағыттылығымен сипатталады[55].
1.3 Спорттағы боксшылардың эмоционалдық жай–күйінің ерекшеліктері және психикалық
диагностикалау
Спорттағы эмоционалды жай-күйдің ерекшеліктері. Спорттық әрекет күшті және
Спорттық әрекет процесінде көрінетін алуан түрлі эмоциалардың ішінен
1. Спорттық жаттығулар барысында организм жұмысының мағыналы өзгеріске
Көп жаттыққан жағдайда бұлшық ет белсенділігі астеникалық эмоция
2. Техникалық күрделі, қиын және қауіпті дене шынықтыру
Бұл сезімдердің көмегімен спортшы өте күрделі қиындықтарды шешуге
Қауіпті дене шынықтыру жаттығуларын орындау барысындағы сәттіліктердің стеникалық
3. Спорттық күрес барысымен байланысты эмоционалды жай-күй. Бұл
Спорттық күрес процесінде жауапты соққыны сәтті орындағанда (мысалы,
«Спорттық ашу» деп аталған және үлкен диномогенді мағынасы
4. Эстетикалық эмоциялар көп жағдайда олар дене шынықтыру
Егер жарыстың сыртқы жағдайында күнделіктідей болса, спортшыларда астеникалық
5. Өзінің спорттық әрекетінің қоғамдық маңызын түсінумен байланысты
Бұған ұжым алдындағы жауапкершілік сезімі көмектеседі. Бұл сезімге
Осыдан спорттық әрекетке төмендегілер тән:
а) спортшының тұлғасын басып алатын және оның әрекетіне
б) сапасы бойынша әр түрлі эмоцияларды қамтитын эмоционалды
в) спорттық жарыс уақытындағы эмоционалды жағдайдың динамикалылығы, кейде
Спортсменнің психикалық дайындық жағдайын диагностикалау.
Жарысқа психикалық дайындықты адамның алуан түрлі психикалық жағдайының
Психикалық жағдайдың физиологиялық негізі – ми қабығының әрекеттік
Жалпы психология мәліметтеріне сүйене отырып және спорт алдындағы
Егер бұл қысқаша мінездемені анализдесе, спортсменнің типологиялық белгілеріне
– келесілер болғандағы
А) мақсаттылық
Ә) шыдамдылық
Б) өзін өзі ұстай білу
В) өз еркілік, барлық еріктік қасиеттер
– ақыл жұмсақтығы
– бақылампаздық
– көрінісі оптималды деңгейдегі стеникалық эмоция
– толық шоғырлану және әрекет процесіндегі зейін тұрақтылығы
– өз ойын, сезімін, әрекет және барлық жүріс
Барлық психикалық жағдай сияқты жарысқа дайындық жағдайының да
Психикалық дайындық жағдайы бұрқ етіп пайда болмайды. Жарыс
Жарысқа психикалық дайындық жағдайының диогностикасы спорт психологиясының қазіргі
Сурет №3. Жарысқа психикалық дайындық жағдайының диогностикасн жүзеге
Жарысқа психикалық дайындық жағдайын диогностикалау бұл жағдайдың негізіне
спорт түрлерінің спецификасына қарамай қолданыла беретін сынау (проба)
бокс спецификасын көрсететін арнайы сынау.
Бұл жағдайды диогностикалау бірнеше шарттарды сақтаумен байланысты, біріншіден,
Жарысқа психикалық дайындық жағдайын диогностикалаудың қазіргі тәжірибесінде келесі
Эмоционалды қозу деңгейін анықтауға арналған:
тремометрия (Ю.Я. Кисилев)
уақытқа реакция (В. Петрович)
«ақырын», «тез», «максималды тез» модификациясындағы теппинг тест.
Кедергілерге төзе алмаушылықты анықтауға арналған: эмоционалды қоздыратын немесе
Қозғалыс әрекеттерінің ырықты реттелу мүмкіндіктерін анықтауға арналған: «максималды
Егер жарысқа психикалық дайындық жағдайын анықтағанда, талдағанда осы
Боксшының еркін тәрбиелеу. Ерік дегеніміз – адамның өз
Боксшының еркін тәрбиелеу – қазіргі заманғы жаттығудың басты,
Спортсменнің еркінің дамуы оның жалпы ақыл – ойы
Боксшыларды тіпті физикалық көрсеткіштері жоғары емес және бокстың
Ерікті өз бетімен дамытуға ұмтылу боксшы әрекетінің маңызды
Сөздік әсер әдістеріне мыналар жатады: көндіру, қолдау, мадақтау,
Сөздік әсер әдістерінің тиімділігі көп жағдайда жаттықтырушының беделіне,
Боксшылардың еріктік қасиеттерін тәрбиелегенде, оларды тек қана сайыста,
Боксшылардың жыл бойы жаттығу процесіндегі психорегуляция. Боксшының психологиялық
Сурет №4. В.М. Мельников бойынша Психорегуляция әдістерін
Боксшылармен жұмыс істей бастаған психолог бірнеше қиындықтарға тап
Ол спортсменнің психологиялық дайындығын жүйелі, мақсатты басқаруы тиіс
Боксшылар командасына психологтың енуінің кезеңдерін бөліп көрсетуге болады:
Аға жаттықтырушымен түсіндірмелі (разъяснительная) әңгімелесу. Бұл әңгімеде психорегуляцияның
Психорегуляцияның маңыздылығы және жұмыстың негізгі тәсілдері мен күтетін
Психорегуляцияның мағынасы жайлы психологтың қысқа дәрісі. Спортсмендердің зейінің
Психорегуляцияны қажет ететін спортсмендермен арнайы әңгімелесу. Бұл әңгімеде
Психологтың жұмысы нақты жоспарланған болуы керек және ол
Спортсмендерде жүйке – эмоционалдық қозуды, жұмысқа қабілетін және
Спортсмендерді релаксация және мобилизация дағдыларына үйрету. Бұл дағдыларды
Өзін – өзі бақылауға және өзін – өзі
Спортсменнің физикалық және тактикалық мүмкіндіктерін толық жүзеге асыру
Психорегуляция паузаларын жүзеге асыруды ұйымдастыру және бақылау. Командада
Гетерорегуляцияны қажет ететін спортсмендермен индивидуалды жұмыс. Жұмыстың бұл
Жаттықтырушының спортсмендермен жұмыс істеу жоспары және бағдарламасын анықтау
Жаттықтырушыны арнайы психологиялық дайындау. Жаттықтырушының спортсмендермен қарым –
Жұмыстың басқа түрлері. Бұл бөлімге психолог командада жүргізетін
Кешенді психорегуляция принциптері негізінде спортсмендерді өзін – өзі
Психодидактика дегеніміз – өзін – өзі бақылау және
Бірінші кезеңде спортсмендерде өз бетімен неге жетуі керек
Екінші кезеңде спортсмен түйсіктерді қалыптастыруды өзі үйренуі керек.
Үшінші кезеңде өнделген, индивидуалды мағыналы өзін – өзі
Психолог пен жаттықтырушының жүйелі әріптестігінде ең бастысы –
Боксшылардың жаттыққандарының психологиялық көрсеткіштерін бағалау.
Боксшылардың жаттыққандарының психологиялық көрсеткіштеріне сенсомоторлы, перцептивті, мнемикалық, эмоционалды
Соңғы уақытта спецификалық реакцияларды анықтау үшін, боксшының әрекетіне
Треморометрия және ЭТК өлшеу боксшының старт алдындағы жағдайын
Еріктік әрекеттер және орлардың спорттық әрекеттегі мағынасы
Әрбір ырықты әрекет өзінің жүзеге асуы үшін белгілі
Субъективті түрде еріктік әрекет белгілі бір қиындықтардың алдын
Спорттық әрекетте еріктік әрекеттер өзінің сипаты мен деңгейіне
Бұлшық еттің ширығуының қозуындағы еріктік әрекеттер. Дене шынықтыру
Көп және жиі қайталанғандықтан мұндай бұлшық ет ширығуы,
Жаттығушылардан зейіннің шоғырлануын талап ететін тапсырмалардың қиындығын реттей
Шаршау сезімі мен жалығудың алдын алумен байланысты әрекеттер.
Күн тәртібін ұстанумен байланысты еріктік әрекеттер әр түрлі
Жаттығулардың алғашқы кезеңінде, оған дағдының қалыптаспағанында режимді ұстану,
Қауіптілік пен қауіп-қатердің алдын алумен байланысты еріктік әрекеттер.
Спортсменнің еркінің дамуы оның жалпы ақыл – ойы
Боксшыларды тіпті физикалық көрсеткіштері жоғары емес және бокстың
Спортсменнің психологиялық саулығы оптималды болғанда, ол өз-өзіне сенімді
Кесте 3. Қазақстандағы «бокс» спорт саласында жетістікке
№
Аты –жөні
Қай жерден
Жетістіктері
Қазір немен айналысады.
1 Артаев Бахтияр Тараз Спорт шебері, ҚР чемпионы,
ҚР бокс құрамасының
боксшысы
2 Ермахан Ибраимов Жақсылық ауылы, Луговский ауд,
Қазақстан құрамасының бас бапкері
3 Василий Жиров Балқаш қаласы 1996 ЕСШ, ҚР
Профессионалды бокспен айналысады.
4 Серік Қонақбаев Павлодар қаласы 1978-СШ, 1980 ЕСШ,
ҚР Мәжілісінің депутаты
Кесте 4. Шет елдегі «бокс» спорт саласында жетістікке
№
Аты –жөні
Қай жерден
Жетістіктері
Қазір немен айналысады.
1
Николай Валуев
Ресей
Санкт-Петербург
Боксқа алғ. келген 1993ж АҚШ- тында алғашқы проф.
Әлі күнге дейін профессионалды бокспен айналысады.
2
Константин Цзю
Ресей, Свердловск облысы, Серов қаласы. Әуесқой бокста
3 Кассиус Клей
Мұхаммед Али
АҚШ
Кентукки штаты,
Луисвилле қаласы Бала кезінде Луисвилл қаласының «Золотые перчатки»
Спорттан кетті.
II БӨЛІМ СПОРТТЫҚ ІС–ӘРЕКЕТТЕГІ «БОКСШЫЛАРДЫҢ» ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫ
Зерттеу объектісі: боксшының психологиялық дайындығының актуалды бағыттары немесе
Зерттеу пәні: боксшының психологиялық саулығының жағдайы
Зерттеу мақсаты: Қазіргі жағдайдағы боксшылардың жарысты сәтті өткізу
Зерттеудің міндеттері:
Спорт психологиясының теоретико–методологиялық негіздеріне шолу.
Спорттық іс–әрекеттің мазмұның ашып көрсету.
Боксшының психологиялық дайындығының ерекшеліктерін ашып көрсету.
Боксшының эмоционалдық жай–күйі мен еріктік әрекетінің мазмұнына сипаттама
Жыл бойы жаттығу процесіндегі психорегуляция рөлін көрсету.
2.1 Зерттеу жұмыстарының ұйымдастырылуы мен таңдаманың сипаттамасы
Зерттеу жұмысында спортта дарынды арнайы мектеп интернатта оқитын
Диагностикалық зерттеме жұмысы Астана қаласындағы Қажымұқан Мұнайтпасов атындағы
Диагностикалық зерттеме жұмысын жүзеге асыру барысында зерттелушілердің аты
2.2 Зерттеу әдістемелерінің сипаттамасы
«Спортпен шұғылдану мотивтері» әдістемесі.
Зерттеудің мақсаты: Спортпен шұғылданудың басыңқы мақсаттарын (тұлғалық мағынаны)
Әдістеме өлшегіш құрал ретінде ұсынылған пікірлердің біреуін таңдауға
Нұсқау: «Сіздің алдыңызда спортпен шұғылданудың әр түрлі себептерін
Қазіргі уақытта спортпен шұғылдану мотивтерін анықтау үшін А.В.
Эмоционалды қанағаттану мотиві (ЭҚ) – қозғалыс қуанышы мен
Әлеуметтік өзін–өзі бекіту мотиві (ӘӨ) – өзін көрстуге
Физикалық өзін–өзі бекіту мотиві (ФӨ) – физикалық дамуға,
Әлеуметтік –эмоционалды мотив (ӘЭ) – спорттық оқиғаға олардың
Әлеуметтік – моральды мотив (ӘМ) – өзінің командасының
Спортта жетістікке жету мотиві (ЖЖ) – өзінің жеке
Спорттық – танымдық мотив (СТ) – тактикалық және
Рационалды – еріктік мотив (РЕ) – қозғалыс белсенділігінің
Кәсіби әрекетке дайындық мотиві (КӘ) – таңдаған кәсіби
Азаматтық – патриоттық мотив (АП) – команданың, қаланың,
Нәтижелерді өңдеу: Әр таңдаған жауапқа бір пайымдаудың басқаларынан
Алынған мәліметтерді мына кілтке салып есептейміз:
ЭҚ мотивіне: 1а, 9б, 13б, 19б, 25а, 31а,
ӘӨ мотивіне: 2а, 8б, 10б, 14б, 18б, 25б,
ФӨ мотивіне: 3а, 7б, 11а, 16а, 21б, 26а,
ӘЭ мотивіне: 4а, 6б, 12а, 16б, 21б, 26а,
ӘМ мотивіне: 5а, 12б, 19а, 23а, 26б, 32а,
ЖЖ мотивіне: 5б, 6а, 11б, 18а, 22б,
СТ мотивіне: 4б, 7а, 14а, 17б, 27а, 32б,
РЕ мотивіне: 3б, 8а, 13а, 17а, 22а, 28б,
КӘ мотивіне: 2б, 9а, 15а, 21а, 23б, 29а,
АП мотивіне: 1б, 10а, 15б, 20а, 24б, 27б,
Қорытынды: Жауаптар кілтпен сәйкестендіріледі. Қай мотив бойынша көп
Спортсмендердің спортпен шұғылдану мотивтерін анықтаған соң, болатын жарыстарға
Тұлғаның алаңдаушылық сезімін анықтайтын Тейлор тесті.
Мақсаты: Тұлғаның бойындағы алаңдаушылық сезімін анықтау.
Нұсқау: «Сізге 50 сұрақтан тұратын тест ұсынылады. Олардың
Нәтижені өңдеу: Тесттің нәтижесін өңдеу сыналушының жауаптар санын
Қорытынды: Қосынды бағалары: 40–50 балл алаңдаушылықтың өте жоғары
Спортсмендердің жарыс алдыңдағы жағдайын анықтау әдістемесі.
Мақсаты: Спортсмендердің жарыс алдыңдағы жағдайын анықтау.
Тек спортсменнің өзі ғана өз жағдайын біледі. Спортсменнің
Нұсқау: «Әр пайымдауды оқыңыз және нақты қазіргі уақыттағы
Әдістеме мәліметтерін анализдеу және интерпретациялау: Шкалалар бойынша (Ғ,
2.3 Зерттеу нәтижелерінің талдаулары мен интерпретациялары
«Спортпен шұғылдану мотивтері» әдістемесінің нәтижесі.
Зерттеудің мақсаты: Спортпен шұғылданудың басыңқы мақсаттарын (тұлғалық мағынаны)
Әдістеме өлшегіш құрал ретінде ұсынылған пікірлердің біреуін таңдауға
Сурет 5. Арнайы мектепте оқитын боксшылардың нәтижелері
Жоғарыдағы суретке көз жүгіртер болсақ, спортта дарынды арнайы
Ендігі кезекте бокс үйірмесіне баратын орта мектеп оқушыларының
Сурет 6. Бокс үйірмесіне баратын оқушылардың көрсетікштері.
Бокс үйірмесіне баратын орта мектеп оқушыларының нәтижелері бойынша
Әлеуметтік өзін–өзі бекіту мотиві (ӘӨ) – өзін көрсетуге
Физикалық өзін–өзі бекіту мотиві (ФӨ) – физикалық дамуға,
Жоғарыдағы мәліметтерді қорытындылай келе, спортта дарынды арнайы мектептерде
Ал бокс үйірмесіне баратын орта мектеп оқушыларының спортпен
Тұлғаның алаңдаушылық сезімін анықтайтын Тейлор тесті.
Мақсаты: Тұлғаның бойындағы алаңдаушылық сезімін анықтау. Спортсмендердің болатын
Әдістеме қорытындысы келесідей:
Сурет 7. Арнайы мектепте оқитын боксшылардың нәтижелері.
Нәтижелерді қорытындылай келе боксшылардың көбінің бойында алаңдаушылық сезімі
Келесі бокс үйірмесіне баратын орта мектеп оқушыларының нәтижесі:
Сурет 8. Бокс үйірмесіне баратын оқушылардыңкөрсеткіштері.
Бұл нәтижелердің қорытындысы алдындағымен салыстырғанда керісінше. Бұл оқушылардың
Зерттеу нәтижелерін қорытындылай келе арнайы мектепте оқитын боксшылар
Спортсмен бойындағы алаңдаушылық сезімін анықтағаннан кейін, олардың жарыс
Спортсмендердің жарыс алдыңдағы жағдайын анықтау әдістемесінің нәтижесі
Мақсаты: Спортсмендердің жарыс алдыңдағы жағдайын анықтау.
Тек спортсменнің өзі ғана өз жағдайын біледі. Спортсменнің
Бұл әдістеменің нәтижесін келесі суреттен көруге болады:
Сурет 9. Арнайы мектепте оқитын боксшылардың Ғ компонентінің
Сурет 10. Арнайы мектепте оқитын боксшылардың Е компонентінің
Келесі суреттен жарыс алдыңдағы спортсмендердің К компоненті (жағдайдың
Сурет 11. Арнайы мектепте оқитын боксшылардың К компонентінің
Жоғарыдағы нәтижелерді қорытындыласа, арнайы мектепте оқитын боксшылардың Ғ
Сурет 12. Бокс үйірмесіне баратын боксшылардың Ғ компонентінің
Сурет 13. Бокс үйірмесіне баратын боксшылардың Е компонентінің
Сурет 14. Бокс үйірмесіне баратын боксшылардың К компонентінің
Нәтижелерді қорытындылайтын болсақ, бокс үйірмесіне баратын боксшылардың көрсеткіштері
Екі топтың көрсеткіштерін салыстырар болсақ, екі топта да
2.4 Спорттық іс–әрекеттегі «боксшылардың» психологиялық даярлығы мен
Спортсмендердің дайындығы әр түрлі бағытта жүреді, бірақ кейде
Спорттық әрекеттегі «боксшылардың» психологиялық даярлығы мен денсаулығын қалыптастыру
арнайы қабылдауларының даму деңгейі;
дистанция және соққы беру уақытын сезу;
рингте бағдарлану;
реакция жылдамдығы;
қарсыласының әрекетін сезе білу;
тактикалық ойлауы;
психикалық тұрақтылық;
ерік;
психорегуляция;
Спортсмендермен жарыс алдында міндетті түрде индивидуалды жұмыс жасау
1) Спорттық әрекет спортсменнен міндетті түрде жарыстарды сәтті
2) Барлық психикалық жағдайлар және процестер спорттық әрекетте
3) Жыл бойы жаттығудағы психорегуляцияның рөлі жарысты сәтті
4) жыл бойы жаттығу процесінде спорсмендерге психологиялық көмек
ҚОРЫТЫНДЫ
Спорттық әрекеттің психологиялық мәселелері қазіргі заманда тек қана
Спорт әлеуметтік құбылыс сияқты және адам әрекетінің ерекше
Спорттық рекордтың шегі бар не жоқ екені жайлы
Бұл дегеніміз мамандар физикалық дайындық өнерін жетік меңгерген,
Дипломдық жұмысымыздағы зерттеу мақсаты толық жүзеге асырылды, ол:
Зерттеудің міндеттері толық орындалды:
1. Спорт психологиясының теоретикалық–әдіснамалық негіздеріне шолу жасалды.
2. Спорттық іс–әрекеттің психологиялық мазмұның ашып көрсетілді.
3. Боксшының психологиялық дайындығының ерекшеліктерін ашылды және талдау
4. Спорттағы боксшылардың эмоционалдық жай–күйі мен еріктік әрекетінің
5. Жыл бойы жаттығу процесіндегі психорегуляция рөлі көрсетілді.
Бұл міндетті орындаудың табыстылығы қазіргі жағдайдағы спортсмендердің психологиялық
Дипломдық жобада қойылған зерттеу болжамы эмпирикалық зерттеу нәтижелері
Қорытындылай келе «Спорттық іс–әрекетте психологиялық саулықты қамтамасыз ету»
Алынған нәтижелер мен спорттық іс–әрекеттегі «боксшылардың» психологиялық даярлығы
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Алешков И.А. Опыт психологического анализа спортивной деятельности.
2. Алексеев А.В. О психологической подготовке в спорте
3. Алексеев А.В. Метод объективной оценки навыков психической
4. Бабушкин Г.Д. Проблема психологического обеспечения подготовки
5. Бабушкин Г.Д. Психологическое обеспечение спортивной деятельности. Омск.
6. Баландин В.И. Изучение эмоционального компонента психических состояний
7. Баландин В.И. Функциональная готовность спортсменов и методы
8. Белкин А.А. Идеомоторная тренировка в спорте. –
9. Беляев Г.С. Дыхательная гимнастика как важнейший компонент
10. Беляев А.В. Характеристика соревновательной деятельности высококвалифицированных спортсменов:
11. Бокс: учебник для институтов физической культуры /
12. Брегер М.И. Взаимосвязь помехоустойчивости боксера и надежности
13. Булкин В.А. Оперативная диагностика уровня эмоционального возбуждения
14. Вайцеховский С.М. Книга тренера. М.: Издательство ФиС,
15. Верхошанский Ю.В. Основы специальной физической подготовки спортсменов.
16. Водопьянова Н.Е. Дифференцированный подход к использованию методов
17. Волков И.П. Задачи и формы психологического обеспечения
18. Волков В.М. Психорегулирующая тренировка в подготовке спортсменов
19. Воронин А. Б. Зависимость волевых усилий личности
20. Высоцкий А.И. Психологические характеристики процесса самовоспитания у
21. Вяткин Б.А. Психологическая подготовка спортсмена к соревнованиям
22. Вяткин Б.А. Диагностика и регулирование психического состояния
23. Вяткин Б.А. Темперамент и динамика спортивной деятельности
24. Ганюшкин А.Д. Идеальное состояние для выступления спортсмена
25. Ганюшкин А.Д. Задачи, формы и методы совместной
26. Гиссен Л.Д. Психорегулирующая тренировка. – М.: ВНИИФК,
27. Гиссен Л.Д. Некоторые итоги изучения состояния спортсмена
28. Гогунов Е.Н. Психология физического воспитания и спорта.
29. Горская Г.Б. Психологическое обеспечение многолетней подготовки спортсменов.
30. Горская Г.Б. Психологическое обеспечение многолетней подготовки спортсменов.
31. Дембо А.Г., Попов С.Н. и др. О
32. Демин В.А. Методологические вопросы исследования спорта в
33. Джамгаров Т.Т. Психологическая систематика видов спорта и
34. Дьячков В.М. Проблемы технического мастерства как фактора
35. Егоров А.С. О преодолении трудностей в условиях
36. Жаров К.П. Волевая подготовка спортсменов. – М.:
37. Жаров П. А. О психофизиологических предпосылках успешности
38. Загайнов Р.М. Психолого – педагогические основы преодоления
39. Загайнов Р. М. Исследование психических состояний, возникающих
40. Иванов В.В. Комплексный контроль в подготовке спортсменов.
41. Ильин Е.П. Психология физического воспитания. – М.:
42. Кретти Дж. Б. Психология в современном спорте.
43. Марищук В.Л. и др. Методики психодиагностики в
44. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры:
45. Найдиффер Р. Психология соревнующегося спортсмена. – М.:
46. Некрасов В.П., Худадов Н.А. и др. Психорегуляция
47. Немов Р.С. Психология: Учебник для студ. высш.
48. Озолин Н. Г. Современная система спортивной тренировки.
49. Пилоян Р.А. Мотивация спортивной деятельности. – М.:
50. Платонов В.Н. Подготовка квалифицированных спортсменов. – М.:
51. Попов А.Л. Спортивная психология / Учебное пособие
52. Психология и современный спорт / Сб. науч.
53. Психология спорта в терминах, понятиях, междисциплинарных связях
54. Психология спорта высших достижений. Под ред. А.В.
55. Пуни А.Ц. Очерки психологии спорта. – М.:
56. Пуни А.Ц. Психологическая подготовка к соревнованиям в
57. Пути повышения спортивной работоспособности / Құрастырған: Разводовский
58. Родионов А.В. Влияние психологических факторов на спортивный
59. Родионова А.В. Психофизическая тренировка. – М.: ТОО
60. Спортивный Казахстан // Энциклопедический справочник / Құрастырғандар:
61. Толковый словарь спортивных терминов / Құрастырғандар: Суслов
62. Туманян Г.С. Спортивная борьба: отбор и планирование.
63. Харре Д. Учение о тренировке / Пер.
64. Хухадов Н.А. Тактика бокса. – М.: ФиС,
65. Шайхдинов Р.З. Личность и волевая готовность в
66. Швальбе Б., Швальбе Х. Личность, карьера, успех.
ҚОСЫМША 1
«Спортпен шұғылдану мотивтері» әдістемесі.
Сауалнама мәтіні.
1. а) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала
б) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық нәтиже
2. а) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін.
б) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін денім
3. а) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық
б) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу үшін
4. а) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан
5. а) «Менің командам жетекші орынға ие болуы
б) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған мақсатыма
6. а) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған
б) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан өте
7. а) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің
б) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық дамығым
8. а) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу
б) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін. Ол
9. а) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін
б) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала аламын.
10. а) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық
б) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін. Ол
11. а) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық
б) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған мақсатыма
12. а) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан
б) «Менің командам жетекші орынға ие болуы керек.
13. а) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу
б) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала аламын.
14. а) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің
б) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін. Ол
15. а) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін
б) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін. Ол
16. а) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық
Б) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан өте
17. а) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу
Б) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің принциптерін
18. а) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған
Б) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін. Ол
19. а) «Менің командам жетекші орынға ие болуы
Б) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала аламын.
20. а) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық
Б) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан өте
21. а) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін
Б) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық дамығым
22. а) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу
Б) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған мақсатыма
23. а) «Менің командам жетекші орынға ие болуы
Б) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін денім
24. а) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған
Б) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық нәтиже
25. а) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала
Б) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін. Ол
26. а) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық
Б) «Менің командам жетекші орынға ие болуы керек.
27. а) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің
Б) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық нәтиже
28. а) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан
Б) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу үшін
29. а) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін
Б) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған мақсатыма
30. а) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін.
Б) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан өте
31. а) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала
Б) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық дамығым
32. а) «Менің командам жетекші орынға ие болуы
Б) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің принциптерін
33. а) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық
Б) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу үшін
34. а) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан
Б) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін денім
35. а) «Мен спортпен айналысамын, себебі жетістіктерге жетемін.
Б) «Менің командам жетекші орынға ие болуы керек.
36. а) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған
Б) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала аламын.
37. а) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің
Б) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін денім
38. а) «Менің командам жетекші орынға ие болуы
Б) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық нәтиже
39. а) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу
Б) «Оқуда, жұмыста жақсы нәтижелерге жету үшін денім
40. а) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала
Б) «Маған спортпен айналысқан ұнайды, себебі жарысқан өте
41. а) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық
Б) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің принциптерін
42. а) «Жеткен нәтижелерімді жақсарту үшін және қойған
Б) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің принциптерін
43. а) «Мен спортпен отырып істейтін жұмыстан демалу
Б) «Менің командам жетекші орынға ие болуы керек.
44. а) «Егер мен жиі жаттықсам жоғары спорттық
Б) «Мен спортпен белсенді шұғылданамын, себебі физикалық дамығым
45. а) «Мен спорттан шаттық аламын, себебі қозғала
Б) «Мен техника, тактика мәселелерін, жаттығу процесінің принциптерін
ҚОСЫМША 2
Тұлғаның алаңдаушылық сезімін анықтайтын Тейлор тесті
Сұрақтар:
Көбінесе мен салмақты адаммын және мені ашуландыру оңайға
соқпайды.
Мен басқа адамдар сияқты ашуланшақ емеспін.
Менде іш қатулар сирек болады.
Менің басым сирек ауырады.
Мен сирек шаршаймын.
Мен әрқашан өзімді бақытты сезінемін.
Мен өз-өзіме сенімдімін.
Былай қарағанда мен ешқашан қызармаймын.
9.Достарыма қарағанда мен өзімді батылмын деп санаймын.
10. Басқалармен саластырғанда мен көп ұяла бермеймін.
11 .Менің жүрегімнің тез соғып, ентігіп қалуым сирек.
12.Көбінесе менің қолдарым жылы болады.
ІЗ.Менің ұялшақтығым басқалардан асып бара жатқан жоқ.
14.Менің өз-өзіме сенімділігім жеткілікті емес.
15. Кейбір кезде өзімді еш нәрсеге жарамайтын адам
16. Кейде мен бір орында отыра алмай, тыпыршып
17. Асқазаным мені көп мазаламайды.
18. Алдағы қиындықтарды бастан өткізуіме батылдығым жетіңкіремейді.
19. Менің тура басқалар сияқты бақытты болғым келеді.
20. Кейбір кезде мені алдымда көп қиыншылықтар күтіп
және мен оларды жеңе алмаймын деп қорқамын.
21 .Мен қорқынышты түстерді сирек көремін.
22. Мен бірнәрсе істей бастағанымда қолымның дірілдейтінін байқадым.
23. Мен жағымсыз түстерді көріп ұйқым бұзылады.
24. Мені жолда тұрған сәтсіздіктер мазалайды.
25. Маған ешқандай қауіп төнбейтінін білсем де, бәрібір
қорқыныш бар екенін сезінген кездерім болған.
26. Мен жұмыс істеп жатқан кезде немесе басқа
жатқан кезде, зейінімді шоғырландыруым өте қиын.
27. Өзімді қинап жұмыс істемеймін.
28. Менің тез миым ашып кетеді.
29. Әрқашан бір нәрседен немесе біреуден қауіп келетіндей
тұрамын.
30. Мен көп нәрсені жүрегіме жақын қабылдаймын.
31. Мен сирек жылаймын.
32.Менің жүрегім жиі айниды, құсамын.
33. Айына 1-2 рет ішім өтеді.
34. Мен қызарып кетемін деп көп қорқамын.
35. Маған өз-өзімді бір іске шоғырландыру өте қиын.
36. Материалдық жағдайым мені мазалайды.
37. Мен ешкімге айтқым келмейтін нәрселерді көп ойлаймын.
38. Менің бір мазасыздықтан ұйықтай алмаған кездерім болған.
39. Кейде миым ашып жүргенде қатты терлеймін және
40. Суық күндерде де терлеймін.
41. Кейде көп ойланып жүргенде ұйықтауым қиындап кетеді.
42. Мен тез қобалжитын адаммын.
43. Кейбір кезде мен өзімді қажетсізбін деп есептеймін.
44. Кейде жүйкем қатты қозып, өзімді-өзім зорға ұстаймын.
45. Кейде мені бір нәрсе мазалайтынын байқаймын.
46. Мен басқаларға қарағанда сезімталмын.
47. Мен әрқашан өзімді аш сезінемін.
48. Бір нәрсені күткенде менің жүйкемді қоздырады.
49. Өмір маған қысымшылдықты елестетеді.
50. Менің көңіл-күйім жиі түсіп кетеді.
Нәтижені өңдеу: Тесттің нәтижесін өңдеу сыналушының жауаптар санын
Қорытынды: Қосынды бағалары: 40–50 балл алаңдаушылықтың өте жоғары
ҚОСЫМША 3
Спортсмендердің жарыс алдыңдағы жағдайын анықтау әдістемесі
Сауалнама сұрақтары:
1.Сіз қаншалықты жеңіл және бос қозғаласыз?
А) әдеттегіден жеңіл
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
2.Сіз өз көңіл-күйіңізді қалай бағалайсыз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
3.Алдағы жарыстарда өзіңіздің тактикалық әрекеттеріңіздің жоспарын
қалай елестетесіз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
4.Сіз қаншалықты бос және оңай дем аласыз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
5.Сіз өзіңіздің эмоциялык жағдайыңызды калай бағалайсыз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
6.Сізді жарыс нәтижесі кандай болатыны жайлы ойлар қаншалықты
мазалайды?
А) әдеттегіден жиі
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден сирек
7.Сіз өзіңіздің спорттық тактикаңыздың тұрақтылығын қалай бағалайсыз?
А) әдеттегіден жоғары
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден төмен
8.Алдағы жарысқа қаншалықты қатысқыңыз келеді?
А) әдеттегіден жиі
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден сирек
9.Сізді жарысқа қатысуыңыз жайлы ойлар мазалайды ма?
А) әдеттегіден жиі
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден сирек
10.Сіз өзіңіздің қозғалысыңыздағы тепе-теңдік сезімін қалай бағалайсыз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
11.Сізді өзіңіздің жаттықтырушыңызбен қарым-қатынасыңыз
қанағаттандырады ма?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
12.Алдағы жарыстарда жеңіске жету мүмкіншілігіңізді қалай
бағалайсыз?
А) әдеттегіден жоғары
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден төмен
13.Жүрегініздің жұмысын қалай сезесіз?
А) әдеттегіден нашар
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден күшті
14.Сізді ең жақын адамдарыңызбен қарым-қатынасыңыз қанағаттандырады
ма?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
15.Жарыстағы мүмкін сәтсіздік жайлы ойды қаншалықты баса аласыз?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
16. Сіз өзіңіздің асқазаныңыз бен ішегіңізді қалай сезесіз?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
17. Қоршаған адамдар жүйкеңізді тоздырады ма?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
18.Алдағы жарыстар жайпы көп ойланасыз ба?
А) әдеттегіден жиі
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден сирек
19.Өзіңіздің қозғалыстарыңыздың координациясын бағалаңыз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
20.Сіз өзіңізге сенімдісіз бе?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
21.Сіз өзіңіздін қарсыластарыңыз жайлы ойлайсыз ба?
А) әдеттегіден жиі
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден сирек
22. Сіз өзіңізді қаншалыкты «спорттық формада» сезінесіз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
23.Сіздің қаншалықты жарысқыңыз келеді?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
24.Сіз қаншалықты назарлысыз?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
25.Сіз өзіңіздің «спорттык сезіміңізді» (су, қару, доп, трасса,
шест, снаряд) қалай қабылдайсыз?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
26. Сіз қаншалықты сабырлысыз?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
27.Басқалары алдағы жарыстардан сізден не күтетіні жайлы көп
ойланасыз ба?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
28.Бүгін сіздің тәбетіңіз қандай болды?
А) әдеттегіден жақсы
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
29.Болатын жарыстар үшін қаншалықты үрейленесіз?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
30.Алдағы жарыстарды өзіңізге қаншалықты маңызды деп санайсыз?
А) әдеттегіден күшті
Б) әдеттегідей
В) әдеттегіден нашар
Әдістеме мәліметтерін анализдеу және интерпретациялау: Шкалалар бойынша (Ғ,
2
Жаттығу процесі
Физикалық дайындық
Техникалық дайындық
Тактикалық дайындық
Психологиялық дайындық
Тәрбиелеу
Физикалық қабілеттер мен сапалар
Техниканы қолдану қабілетін жүзеге асыру
Әрекеттерді орындаудағы оптималды техника
Белгілі бір ситуацияда техниканы қолдану
Белгілі бір жағдайда техниканы қолдана алу мүмкіндігі
Идиомоторлы жаттығу
Аутогенді жаттығу
Өзін–өзі реттеудің жай әдістері
Гипносуггестия
Фракционды гипноз
Рационалды иландыру
Әңгімелесу, көндіру, бұйрық
Ауторегуляция әдістері
Гетерорегуляция әдістері
Психорегуляция әдістері
Психодиагностикалау
Жетекші психикалық жағдайларды
Тұлға қасиеттерін
Қарым – қатынасты
Жарыстарда
Жаттығу процесінде
Әрекет жағдайын зерттеудегі іріктеу процесінде
Психикалық процесстерді
Актуалды психикалық жағдайларды
Жарыстан кейінгі кезең
Тура жарысқа дайындау кезеңі.
Жарыс алдындағы жаттығу кезеңі.
Спортсменнің психологиялық дайындығы процесінің кезеңдері
0%
10%
20%
30%
40%
Арнайы мектепте оқитын боксшылардың
нәтижелері
проценттік
көрсеткіш
0%
0%
5%
0%
25%
15%
0%
0%
15%
40%
ЭҚ
ӘӨ
ФӨ
ӘЭ
ӘМ
Ж
СТ
РЕ
ПӘ
АП

Ұқсас жұмыстар

Спортшы тұлғасының психологиялық ерекшеліктері

Спортшының психологиялық дайындық принциптері

Спорттық жаттығу әдістері

Мектепте оқуға психологиялық дайындық жолдары

Жастардың отбасылық өмірге дайындық мәселесін зерттеу

Жарыс кезіндегі боксшының психологиялық дайындығын шыңдау

Мамандық таңдауға дайындығы және кәсіби ниеті

БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТАРДЫ МЕКТЕПТЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚБІЛІМДІК ІС-ӘРЕКЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУҒА ДАЯРЛАУ

Спорттық жаттықтыру әдістері