Қызметкердің жұмыс берушіге келтірілген залал үшін толық материалдық жауапкершілікте болу жағдайлары
МАЗМҰНЫ
1.Кіріспе
АВТОМОБИЛЬДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ЖҮРІС БӨЛІГІ.................................................................................................................. Атомобильдердің жалпы құрылысы
Автомобильдердің жүріс бөлігі
2.Өндіріс мекемесі
3.Қозғалтқыштың құрылысы
4.Қозғалтқыштың ақауы
5.Қозғалтқышқа техникалық қызмет көрсету
6.Қолданлатын құрал-жабдықтар
7.Техникалық қызмет көрсетуде қолданылатын құрал
8.Қауіпсіздік техникалық ережесі
9.Еңбекті қорғау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Жалпы автомобиль тарихы ежелден басталады.Адам баласы өз жұмысын
Халық шаруашылығында автомобильдерді төрт түрлі жағдайларда пайдаланады.Олар ауыр
Қазақстан республикасындағы соңғы он жылдыққа автомобилдiк, жүк таситын
І – ТАРАУ. АВТОМОБИЛЬДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ЖҮРІС БӨЛІГІ
Автомобильдер атқаратын жұмыс түрлеріне қарай жүк машинасы, автобустар,
Жеңіл машиналарды двигателінің жұмыс көлеміне (литражы деп атайды)
Түрленуі Литражы Индексі
Өте жеңіл класс 1,2 – ге дейін 11
Кіші класс 1,3 – 1,8 21
Орташа класс 1,9 – 3,5 31
Жоғарғы класс көрсетілмейді 41
Сонымен женіл машиналарды түрлендіріп, олардың маркасын белгілегенде оның
Жүк машиналары толық салмағына қарай ( яғни өзінің
Толық
Салмағы,т. 1,2 – ге
дейін 1,3-2,0 2,1-8,0 9,0-14,0 15,0 – 20,0
Индексі:
Бортты
Платформа
13
23
33
43
53
63
73
Үстіне
қондыратын
тартқыш
14
24
34
44
54
64
74
Өздігінен
түсіретін
15
25
35
45
55
65
75
Цистерналы 16 26 36 46 56 66 76
Фургон 17 27 37 47 57 67 77
Арнаулы 19 29 39 49 59 69 79
Осылайша, жүк машиналарының да белгілеу маркасынан ол туралы
Автобустар жалпы ұзындығына қарай бірнеше түрге бөлінеді.Оларға да
Ұзындығы,м 5-ке дейін 6,0 – 7,5 8,0 –
Индексі 22 32 42 52 62
Осыларға қосымша, автомобильдер басқа да бір ерекше қасиеттеріне
1.1.Атомобильдердің жалпы құрылысы
Автомобильдер, құрылысы жағынан өте күделі машиналар қатарына жатады.Өйткені
Автомобиль негізіне үш бөліктен тұрады.Олар: кузов. Двигатель
Кузов тасылатын жүкті орналастыруға арналған.Сондықтанда ол таситын жүктің
Двигатель автомобильдің жүруіне және басқа жұмыстарға арналған қажетті
( көбінесе жылуды) екінші түріне (механикалық энергияға) айналдыру
Шасси деп автомобильдің жол бетімен жүруге арналған бірнеше
Трансмиссия – двигателден келген қуатты машинаның жүретін дөңгелегіне
Алдыңғы және артқы белдемелер – негізінен автомобильдің салмғын
Машина тұғыры – автомобильдің шасси бөлігінің барлық механизмдерімен
Дөңгелек аспалары – алдыңғы және артқы белдемелерді машина
Басқару жүйесі * көптеген механизмдерден құралады.Олардың негізгісі –
Тежеу жүйесі – автомобильдің жылдамдығын азайтып,тіпті тоқтату қызметін
Автомобильдің осы айтылған бөліктерінің орналасу әртүрлі болуы мүмкін.Оның
1.2 Автомобильдердің жүріс бөлігі
Жүріс дөңгелектері.Жүріс дөңгелектері автомобильді жол бетімен байланыстыратын торап
Автомобильдердің жүріс дөңгелектері үшін пневматикалық дөңгелектер қолданылады. Оның
Пневматикалық шинаның негізгі міндеті, жол бетінде кездесетін ойлы
Автомобидь жүріс дөңгелектерінің жұмысы олардың орналасу жағдайларына тікелей
Дөңгелек аспалары.Дөңгелек аспаларының негізгі қызметі жер бетінен
Серпімді элементтер, жол бетіне келген әсер күштерін өздеріне
Дөңгелек аспаларының осы екі элементі, машина түрлеріне қарай
ДВИГАТЕЛЬДІҢ ТҮРЛЕРІ. ІШТЕН ЖАНАТЫН ПОРШЕНЬДІ ДВИГАТЕЛЬДЕРДІҢ ЖҰМЫС ПРИНЦИПТЕРІ
Двигатель деп энергияның кез – келген бір түрін
2.1 Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұыс принциптері
Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұмыс принциптері мына төмендегідей
Поршень жоғарыдан төмен қарай жылжиды, яғни поршеньнің үстіндегі
(2.1 а – сурет).Оның ұзақтығы поршень төмен түскенге
Поршеньнің ендігі жүрісі төменнен жоғары қарай бағытталады (2.1.б
2.1.-сурет. Іштен жанатын төрт тактылы двигательдің жұмыс схемасы:
а-сору; б-қысу; в-ұлғаю: г-шығару.
Поршень жоғары жеткен кезде (2.1.в – сурет) қысылыптұрған,
Жанған газ өте үлкен жылу бөліп шығарады да
Жанған газ ұлғайып біткеннен кейін поршень төменнен жоғары
Сонымен, іштен жанатын поршеньді двигательдердіңғ жұмысы поршеньнің жүрісіне
Екі тактылы двигатель іштей жанатын двигателдерде клапандар болмайды
(2.2 – сурет).Олардың орнына цилиндрдің орта шенінен шығаратын
Екі тактылы двигательдердің жұмысы мына ретпен атқарылады.Поршень
2.2.-сурет. Екі тактылы іштен жанатын дигательдің жұмыс схемасы:
1-блок картері; 3-желдеткіш; 4-кіретін терезе; 5-цилиндр басы; 6-оттық;
Жоғарыда айтылған жұмыс процесінде, цилиндр ішіне сору кезінде
Автомобильдерде осы дизельді және карбюраторлы двигательдердің екі түрі
2.2 Двигательдің жалпы құрылысы
Автомобильдерде қолданылатын двигательдер мынандай бөліктер мен жүйелерден құралады:кривошипті
Иінді – шатунды механизм.Иінді – шатунды механизмнің бөлшектерін
Осы көрсетілген бөлшектер тобының әрқайсысы белгілі бір қызметті
Цилиндрлер арнаулы құйылып жасаған блоктағы ұяларға бекітіледі.Егер цилиндр
Иінді шатунды механизмнің қозғалатын бөлшектер тобы 2.5 –
2.5. сурет. Иінді шатунды механизмнің қозғалатын бөлшектер тобы.
Оларды мынандай бөлшектер тобына бөлуге болады: поршень, шатун
Поршень тобына поршенннің өзі (15), сақиналары және саусағы
Шатун тобының бөлшектері негізгі шатуннан, жоғарғы және төменгі
Шатунның төменгі басы екіге жарылып (10,11) жасалғандықтан, оны
Қозғалатын бөлшектер тобындағы ең күрделісіне иінді біліктің
Иінді біліктің негізгі қызметі шатуннан келген күшті иін
Иінді біліктің алдыңғы жағынан (32) шестерня (31) бекітіледі.Ол
Иінді біліктің осы көрсетілген бөлшектері біртұтас біріктіріліп болаттан
Иінді біліктің өн бойында жағар май жүретін қуыстар
Газ тарату механизмі. Газ тарату механизмі, иінді шатунды
2.7.-сурет. Газ тарату механизмінің схемасы.
1,2-жетек шестернялары; 3-иінді білік; 4-болт; 5-клапан; 6-клапан ұясы;
Автомобиль двигательдерінде көбінде газ тарату механизмі газ тарату
Газ таратудағы фазаның диаграммасы – бұл клапандардың ашылу
16° - тан 60° - қа дейін толқып
Ең тиімді газ тарату диаграммасын әрбір двигательге эксперимент
Механикалық газ тарату механизмді двигательдерде (ГТМ) газ тарату
Кейінгі кездерде газ тарату механизмін (ГТМ) ашу және
Көптеген өндірушілер двигательдерде гидромеханикалық, электромеханикалық немесе басқа жолмен
Басқарылмайтын газ тарату фазасы төменгі айналу жиілігінде тиімсіз,
Қазіргі заманғы кейбір двигательдерде цилиндрлерінің жақсы толуын қамтамасыз
Иінді біліктің айналу жылдамдығының аздығынан, клапандардың ашылуынан жабылуына
Цилиндрдегі ұлғаю процесі кезінде поршеньге ұзағырақ әсер етуі
Мұндай батыл қадамға 1993ж бірінші болып Alfa Romeo
Двигательдің төмен айналысында бұраушы момент 25 – 35℅,
Майлау жүйесі. Двигательдің жұмыс істеу кезінде оның қозғалатын
Үйкеліс беттерінемайлайтын сұйықтықты жеткізуге байланысты, майлау жүйесін үш
Двигательдердің бөлшектері құрылысы жөнінен және жұмыс істеу жағдайларына
2.10 – суретте осындай құрама майлау жүйесінің принципиалдық
Сүзгілер екі түрлі болады: біреуі ірі тазартқыш (1).Сондықтанда
Сүзгіден шыққан таза май бөлшектерді майдалауға жіберіледі. Ол
Осыларға қосымша жүйеге майды суытатын радиатор (3), май
Май насосы (7) үшінкөбінесе шестернялы насос қойылады.Себібі ол
2.10.-сурет. Майлау жүйесі.
1,6,10-сүзгілер: 2-термометр; 3-радиатор; 4,8,9-клапандар; 5-кран; 7-насос;
11-манометр; 12-магистралды канал; 13-иінді білік; 14-таратқыш білік;
15-күйенте ось; 16-деңгей өлшегіш; 17-картер тығыны.
Майда сүзгі есебінде көбінесе реактивті центрифуга пайдаланылады. Оның
Май суытатын радиаторлар әртүрлі двигательдерде әрқалай жүйеге жалғасады.
Жүйедегі май қысымы мен темперетурасын көрсететін құралдар(11, 2)
Суыту жүйесі. Двигатель жұмыс істеген кезде цлиндр ішінде
Суыту жүйесінің негізхгі қызметі, ол двигательдің қызған бөлшектеріндегі
Ауамен салқындатылатын двигательдерде (2.11 – сурет) бөлшектердің қызуды
Желдеткіш роторының айналу жиілігін өзгерту арқылы жылу режимін
Двигатель қызбағанда және цилиндрлер қалпақшасының температурасы жеткіліксіз болғанда
Ауамен суытылатын двигательдерде двигательдің қызатын негізгі бөлшегі цилиндр
Автомобильдердің двигательдерінде көпшілік жағдайда сұйықпен салқындататын жүйе қолданылады.
2.12.-сурет. Сұықпен суыту жүйесінің схемасы.
1-тогу краны; 2-радиатор; 3-қосалқы қабырғалар; 4-бу түтігі; 5-радиатор
13-термометр; 14-су насосы.
Двигательдердің суыту жүйесі мынандай негзгі құрылғылардан тұрады: радиатор
2.3. Карбюраторлы двигательдердіің қоректендіру жүйесі
Карбюраторлы двигательдердіің қоректендіру жүйесі жану қоспасын дайындау қызметін
Қоршаған ортаны қорғау мақсатында двигательден шыққан газдағы зиянды
Карбюраторлы двигательдердің қоректендіру жүйесін шартты түрде үш бөлікке
Двигательде жанатын жанар май қоры арнаулы ыдысқа (8)
Карбюраторлы двигательдерде жанар май үшін көбінесе мұңайдан алатын
Насоспен (2.15 – сурет) сорылған бензин енді карбюраторға
Бензин насосының құрылысы 2.15 – суретте көрсетілген Газ
Ауа мен жанар майды араластыру процесін “карбюрациялық”
Сонымен, двигательдің жұмыс істеу кезінде карбюратор осы аталғандай
Осындай двигательдің жұмыс жасау жағдайына байланысты қажетті жану
Бензин мен ауа қоспасы қопарылыс тәрізді өте тез
Жанармайдағы октан саны деп детонациялық беріктілігі бойынша сыналатын
ГОСТ – қа сәйкес автомобиль бензинінің маркасы Шығарылады:
Дөңгелек аспалары жұмыс істеу принциптеріне қарай негізінен екі
Көпшілік жағдайда, әсіресе басқарылатын дөңгелектердің аспасы үшін тәуелсіз
Осы көрсетілген аспалардың барлығында да еекі түрлі элемент
Серіппелі элементтің әсерінен пайда болған тербелісті тоқтату үшін
Еңбекті қорғау
ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-тарау. НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар
1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) азаматтық қызмет - азаматтық қызметшілердің қазыналық кəсіпорындардың,
мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын іске асыруға,
мемлекеттік органдарға техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыруға жəне
олардың жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған лауазымдық өкілеттіктерді
орындау жөніндегі кəсіптік қызметі;
2) азаматтық қызметші - Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
тəртіппен қазыналық кəсіпорындарда, мемлекеттік мекемелерде ақылы штаттық
лауазымда істейтін жəне олардың міндеттері мен функцияларын іске
мемлекеттік органдарға техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыру мен
жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында лауазымдық өкілеттіктерді жүзеге
асыратын адам;
3) айлық жалақының ең төменгі мөлшері - біліктілікті
(онша күрделі емес) еңбек қызметкері осы Кодексте белгіленген
жағдайда жəне жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы кезінде еңбек
(еңбек міндеттерін) орындаған кезде бір айда оған төленетін
кепілдік берілген ең төменгі мөлшері;
4) арнаулы киім - қызметкерді зиянды жəне (немесе)
факторлардан қорғауға арналған киім, аяқ киім, бас киім,
5) ауыр жұмыстар - қызметкердің ауыр заттарды қолмен
жылжытуына байланысты қызмет түрлері не 250 ккал/сағаттан астам
жұмсалатын басқа да қол жұмыстары;
6) ауысымдық жұмыс - тəулік ішінде екі не
жұмыс;
7) əлеуметтік əріптестік - қызметкерлер қызметкерлердің өкілдері, жұмыс
берушілер (жұмыс берушілердің өкілдері), мемлекеттік органдар арасындағы
еңбек қатынастарын жəне олармен тікелей байланысты өзге де
реттеу мəселелері бойынша олардың мүдделерін үйлестіруді қамтамасыз етуге
бағытталған өзара қатынастар жүйесі;
8) бас, салалық (тарифтік), өңірлік келісім (бұдан əрі
əріптестік тараптарының арасында жасалатын, келісімнің мазмұнын жəне
республикалық, салалық жəне өңірлік деңгейлерде қызметкерлер үшін еңбек
жағдайларын, жұмыспен қамту жəне əлеуметтік кепілдіктерді белгілеу жөніндегі
тараптардың міндеттемелерін айқындайтын құқықтық акт;
9) бос тұрып қалу - экономикалық, технологиялық, ұйымдастырушылық,
өндірістік немесе табиғи сипаттағы себептер бойынша жұмыстың уақытша
тұруы;
10) біліктілік санаты (разряды) - орындалатын жұмыстардың күрделілігін
көрсететін, қызметкердің біліктілігіне қойылатын талаптар деңгейі;
11) бітімгерлік комиссиясы - ұжымдық еңбек дауын тараптарды
жолымен реттеу үшін жұмыс берушілер мен қызметкерлер (олардың
арасындағы келісім бойынша құрылатын орган; 152-бап. Іссапарларға жіберілетін
өтемақы төлемдері
1. Іссапар уақытында қызметкердің жұмыс орны (лауазымы) мен
сақталады.
2. Іссапарларға жіберілетін қызметкерлерге:
1) қызметтік іссапарда, оның ішінде жолда болған күнтізбелік
төлемдер;
2) баратын жеріне дейінгі жəне кері қайтудағы жол
3) тұрғын үй жалдау шығыстары төленеді.
3. Қызметкерлерді іссапарларға жіберудің талаптары мен мерзімдері еңбек
шартымен, ұжымдық шартпен немесе жұмыс берушінің актісімен айқындалады.
4. Қызметкерлерді іссапарларға жіберу осы Кодекстің 183, 187,
көзделген шектеулер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
153-бап. Қызметкерді жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстыру
кепілдіктер мен өтемақы төлемдері
1. Қызметкер жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстырылған
беруші қызметкерге:
1) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің көшіп-қону;
2) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің мүлкін жеткізу
өтеуге міндетті.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген өтемақы төлемдерінің тəртібі
еңбек шартында, ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің актісінде
айқындалады.
154-бап. Экологиялық зілзала жəне радиациялық қатер аймақтарында еңбек
қызметін жүзеге асыратын қызметкерлерге берілетін кепілдіктер
Экологиялық зілзала жəне радиациялық қатер аймақтарында еңбек қызметін
жүзеге асыратын қызметкерлерге берілетін кепілдіктер Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленеді.
155-бап. Қызметкердің жеке мүлкін жұмыс берушінің мүддесіне пайдалануға
байланысты өтемақы төлемдері
Қызметкер жеке мүлкін жұмыс берушінің мүддесіне жəне оның
пайдаланған кезде жұмыс беруші құрал-саймандарды, жеке көлікті, басқа
техникалық құралдарды пайдаланғаны, тоздырғаны (амортизациясы) үшін жəне
оларды пайдалану шығыстарына тараптардың келісімі бойынша өтемақы
төлемдерін жүргізеді.
156-бап. Жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипаты бар
учаскелері шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты болатын
жағдайларда қызметкерлерге өтемақы төлемдері
1. Қызметкерлердің жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипаты
көрсету учаскелері шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты болатын
жағдайларда, оларға тұрақты тұратын жерінен тысқары жерде болған
келісімде, ұжымдық шартта, еңбек шартында жəне (немесе) жұмыс
актісінде белгіленген тəртіппен өтемақы төлемдері жүргізіледі.
2. Қызметкерлер айдың барлық жұмыс күндерінде емес, белгілі
сапарда болған жағдайда, төлем жұмыс (жұмыс өндірісі) орнына
қайтуға жол жүрген нақты күндер санына барабар жүргізіледі.
3. Өтемақы төлемдері еңбек пен тынығуды ұйымдастыру режиміне
жүзеге асырылады. 4. Ұйым қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу
ескерілмейді.
157-бап. Жұмысынан айрылуына байланысты берілетін өтемақы төлемдері
1. Жұмыс беруші мынадай жағдайларда:
1) жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не
тоқтатқан жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шарты
бұзылғанда;
2) қызметкерлердің саны немесе штаты қысқарған жағдайда жұмыс
бастамасы бойынша еңбек шарты бұзылғанда қызметкерге жұмысынан
айрылуына байланысты айына айлық орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы
төлемін жүргізеді.
2. Еңбек шартын жасасу кезінде жұмыс беруші еңбек
ақпарат берген не жұмыс беруші Қазақстан Республикасының еңбек
еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын бұзған жағдайда қызметкердің
бастамасы бойынша еңбек
шарты бұзылған кезде жұмыс беруші қызметкерге жұмысынан айрылуына
байланысты үш айға орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы төлемін
3. Еңбек шартында, ұжымдық шартта жұмысынан айрылуына байланысты
өтемақы төлемінің неғұрлым жоғары мөлшері көзделуі мүмкін.
158-бап. Далалық жабдықталым ақшасын төлеудің тəртібі мен шарттары
1. Геологиялық барлау, топографиялық-геодезиялық, іздестіру ұйымдарының
қызметкерлеріне:
1) тұрақты тұратын жеріне күн сайын қайтып келмейтін
тысқары жерде;
2) сол сияқты тұрақты тұратын жері болып табылмайтын,
орналасқан жерге күнде қайтып келгенімен тұрақты тұратын жерінен
жерде;
3) еңбекті вахталық əдіспен ұйымдастыру жолымен тұрақты тұратын
тысқары жерде далалық жағдайда жұмыстар орындаған кезде далалық
жабдықталым ақшасы төленеді.
2. Далалық жабдықталым ақшасын төлеу дала жұмыстарында болған
күнтізбелік күндер үшін жүргізіледі.
3. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысында болған уақыт
далалық жабдықталым ақшасы төленбейді.
4. Қызметкер далалық ұйымнан іссапарға шыққан кезде оған
жабдықталым ақшасын төлеу тоқтатылады, ал іссапарға байланысты шығыстар
осы Кодекске сəйкес өтеледі.
5. Ұйым қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу кезінде далалық
жабдықталым ақшасының мөлшері есепке алынбайды.
6. Далалық жабдықталым ақшасын төлеудің тəртібі, шарттары мен
далалық жағдайдағы жұмыс уақытын есепке алу тəртібі келісімдерде,
шартында, ұжымдық шартта белгіленеді жəне жұмыс берушінің актісімен
бекітіледі.
7. Далалық жағдайлардағы жұмыс кезінде қызметкерге демалыс күндері
далалық жабдықталым ақшасын төлеу оны ол қай жерде
жүргізілетін объектіде, учаскеде, ұйымның далалық базасында, жұмыстар
жүргізілетін жерден тысқары) өткізуіне байланысты жүргізіледі. Мұндай тəртіп
еңбекті ұйымдастырудың, еңбек пен тынығу режимінің қабылданған нысандарына
қарамастан қолданылуы мүмкін. 159-бап. Қызметкерлерге жұмыс берушінің қаражаты
жəрдемақылар төлеу
1. Жұмыс беруші өз қаражаты есебінен қызметкерлерге еңбекке
жарамсыздық бойынша, жүктілікке жəне босануға байланысты, жаңа туған
асырап алған əйелдерге (еркектерге) демалыста болу уақыты үшін
жəрдемақылар төлеуге міндетті.
2. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен берілген
еңбекке жарамсыздық парақтары еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша
əлеуметтік жəрдемақылар төлеу үшін негіз болып табылады.
3. Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша əлеуметтік жəрдемақылар
қызметкерлерге еңбекке жарамсыздықтың бірінші күнінен бастап еңбек қабілеті
қалпына келген күнге дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін
Республикасының заңнамасына сəйкес есептелген олардың орташа жалақысының
есебімен төленеді.
4. Əлеуметтік жəрдемақы мөлшерін, оларды тағайындау жəне төлеу
Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Жұмыс берушілер
қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
əлеуметтік жəрдемақы мөлшеріне қосымша төлемдер белгілеуге құқылы.
14-тарау. ЕҢБЕК ШАРТЫ ТАРАПТАРЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
160-бап. Еңбек шарты тарапының келтірілген залалды (зиянды) өтеу
жөніндегі міндеттері
1. Еңбек шартының басқа тарапқа залал (зиян) келтірген
жəне Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сəйкес өтейді.
2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта қызметкер мен жұмыс
материалдық жауапкершілігі нақтылануы мүмкін.
3. Еңбек шартының залал (зиян) келтірілгеннен кейін тоқтатылуы
тарапын басқа тарапқа келтірілген залалды (зиянды) өтеу жөніндегі
жауапкершіліктен босатуға əкеп соқпайды.
161-бап. Еңбек шарты тарапының залал (зиян) келтіргені үшін
жауапкершілігі басталатын жағдайлар
1. Еңбек шарты тарапының еңбек шартының басқа тарапына
(зиян) үшін материалдық жауапкершілігі, егер осы Кодексте жəне
Республикасының өзге заңдарында өзгеше көзделмесе, құқыққа қарсы кінəлі
мінез-құлық (əрекет немесе
əрекетсіздік) нəтижесінде келтірілген залал (зиян) үшін жəне құқыққа
мінез-құлық пен келтірілген залал (зиян) арасындағы себепті байланыс
басталады.
2. Жұмыс беруші қызметкер алдында:
1) қызметкерді өз жұмыс орнында еңбек ету мүмкіндігінен
келтірілген залал үшін;
2) қызметкердің мүлкіне келтірілген залал үшін;
3) қызметкердің өміріне жəне (немесе) денсаулығына келтірілген зиян
материалдық жауаптылықта болады.
3. Қызметкер жұмыс берушінің алдында:
1) жұмыс берушінің мүлкін жоғалту немесе бүлдіру арқылы
2) қызметкердің əрекеті (əрекетсіздігі) нəтижесінде туындаған залал үшін
материалдық жауаптылықта болады.
4. Қызметкер мен жұмыс беруші ұжымдық шартта, еңбек
басқа жағдайларда өзара материалдық жауаптылықта болады. 166-бап. Қызметкердің
Қызметкер келтірілген залал үшін, егер осы Кодексте өзгеше
орташа айлық жалақысы шегінде материалдық жауаптылықта болады.
167-бап. Қызметкердің жұмыс берушіге келтірілген залал үшін толық
материалдық жауапкершілікте болу жағдайлары
Мынадай:
1) қызметкерге толық материалдық жауапкершілікті өзіне алу туралы
шарт негізінде берілген мүліктің жəне басқа да бағалы
қамтамасыз етілмеген;
2) қызметкер біржолғы құжат бойынша есебіне алған мүліктің
бағалы заттардың сақталуы қамтамасыз етілмеген;
3) алкогольдік, нашақорлық немесе уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас)
жағдайда залал келтірілген;
4) материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар (өнімдер), оның ішінде
əзірлеу кезіндегіні қоса алғанда, сондай-ақ жұмыс беруші қызметкерге
пайдалануға берген құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар, арнайы киімдер мен
басқа заттар кем шыққан, қасақана жойылған немесе қасақана
5) қызметкердің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен
расталған заңсыз іс-əрекеттерінен залал келтірілген жағдайларда жұмыс берушіге
келтірілген залалдың толық мөлшеріндегі материалдық жауапкершілік
қызметкерге жүктеледі.
168-бап. Толық жеке жəне ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік
туралы шарттар
1. Өндіріс процесінде өзіне берілген мүлік пен құндылықтарды
сатуға (жіберуге), тасымалдауға, қолдануға немесе өзге де пайдалануға
байланысты лауазым атқаратын немесе жұмыстар орындайтын қызметкер жəне
жұмыс беруші қызметкерге берілген мүліктің жəне басқа да
сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкердің толық жеке материалдық
жауапкершілігі туралы жазбаша нысанда шарт жасасады.
2. Өндіріс процесінде өздеріне берілген мүлік пен құндылықтарды
өңдеуге, сатуға (жіберуге), тасымалдауға, қолдануға немесе өзге де
байланысты, келтірілген залал үшін əрбір қызметкердің материалдық
жауапкершілігінің аражігін ажырату мүмкін болмайтын жұмыстарды бірлесіп
орындайтын қызметкерлер жəне жұмыс беруші қызметкерлерге берілген мүліктің
жəне басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін
қызметкерлердің толық ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілігі туралы
жазбаша нысанда шарт жасасады.
3. Толық жеке немесе ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік
шарттар еңбек шартын жасасу кезінде де, еңбек шартына
жасалуы мүмкін.
4. Қызметкерлерге берілген мүліктің жəне басқа да құндылықтардың
қамтамасыз етпегені үшін толық жеке жəне ұжымдық (ортақ)
жауапкершілік туралы шарттар жасалуы мүмкін қызметкерлер атқаратын немесе
орындайтын лауазымдар мен жұмыстардың тізбесі, сондай-ақ толық материалдық
жауапкершілік туралы үлгілік шарт ұжымдық шартпен (ол бар
немесе жұмыс берушінің актілерімен бекітіледі.
169-бап. Еңбек шарты тараптарының келтірілген залалды (зиянды) өтеу
тəртібіЕңбек шартының басқа тарапқа залал (зиян) келтірген тарапы
жəне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде сот
шешімінің негізінде не ерікті түрде өтейді.
15-тарау. ЖЕКЕ ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ҚАРАУ
170-бап. Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдар
1. Жеке еңбек дауларын келісім комиссиялары жəне (немесе)
2. Жеке еңбек дауларын еңбек дауы тараптарының өтініші
комиссиясы қарайды.
3. Еңбек шартының тараптары жеке еңбек дауын шешу
тікелей сотқа жүгіне алады.
171-бап. Келісу комиссиясын құру жəне оның жұмысын ұйымдастыру
1. Келісу комиссиясы тепе-теңдік негізінде жұмыс берушінің жəне
өкілдерінің бірдей санынан құрылады.
2. Келісу комиссиясының сандық құрамы, оның жұмыс істеу
комиссиясы өкілеттігінің мерзімі жұмыс беруші мен қызметкерлердің арасындағы
келісім бойынша қызметкерлердің жалпы
жиналысында (конференциясында) белгіленеді.
3. Келісу комиссиясының қызметкерлерден құрылатын мүшелері қызметкерлердің
жалпы жиналысында (конференциясында) сайланады. Келісу комиссиясының
жұмыс берушіден құрылатын мүшелері жұмыс берушінің актісімен тағайындалады.
Келісу комиссиясының мүшелері бірінші ұйымдастыру отырысында көпшілік
дауыспен өз құрамынан төраға мен хатшыны сайлайды.
4. Келісу комиссиясы еңбек дауын өтініш берген күннен
мерзімде қарайды.
5. Қарау нəтижесі бойынша келісу комиссиясының шешімі қабылданады,
қабылданған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмей өтініш
172-бап. Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгіну
Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгіну үшін
белгіленеді:
1) жұмысқа қайта алу туралы даулар бойынша -
бұзу туралы актісінің көшірмесі табыс етілген күннен бастап
2) басқа еңбек даулары бойынша - қызметкер немесе
бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиісті күннен бастап
173-бап. Еңбек даулары жөніндегі келісу комиссиясының құзыреті
Келісу комиссиясы, осы Кодексте жəне Қазақстан Республикасының өзге
заңдарында қараудың өзгеше тəртібі белгіленген дауларды қоспағанда,
ұйымдарда туындайтын еңбек дауларын қарау жөніндегі орган болып
Егер қызметкер келіспеушіліктерді жұмыс берушімен арадағы өзі немесе
қатысатын тікелей келіссөздер барысында реттемеген болса, еңбек дауын
комиссиясы қарайды.
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы курстық жұмыс орындаудың нәтижесiнде автомобильдерде пайдаланылатын двигательдердіңғ
Автомобильдерде іштен жанатын двигательдер қолданылады.Мұндай двигательдерде отын двигатель
Сонымен, көптеген түрлі двигательдер ішіндегі, автомобильдерде көп қолдау
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
П. Жүнісбеков, М. Жетпейісов - Автомобильдерді жөндеу және
Алиев Б – Тракторлар мен автомобильдер құрлысы. Алматы:
Жүнісбеков П. Ж – Автомобильдің құрлысы және пайдалануы
Родичев В – Тракторлар мен автомобильдер – Алматы:
Кәсіпкерлер жауапкершілігі
Еңбек қорғау заңдылықтарын бұзғаны үшін жауапкершілік
Қызметкердің зиянды келтірудегі кінəсі
Материялдық жауапкершілік
Материалдық жауапкершілік
Еңбек шарты
Азаматтық - құқықтық жауапкершіліктің шарты және негіздері
Құқықтық бұзушылықтың басқа түрлері үшін жауапкершілік
Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің ұғымын, түсінігін, түрлерін анықтау
Азаматтық құқықтың пәні