Құқықтық әдет ерекшеліктері

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .............................................................................................................. 5
І Құқық НЫСАН ҰҒЫМЫ МЕН мазмұны
1.1 Құқық нысандары түсінігі, түрлері ........................................................... 6
1.2 Құқық нысанының мазмұны мен құрылымы ........................................... 8
ІІ ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘДЕТ – ҚҰҚЫҚТЫҚ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ
2.1 Құқықтық әдет түсінігі, мазмұны ............................................................ 21
2.2 Құқықтық әдет ерекшеліктері .................................................................. 24
ҚОРЫТЫНДЫ ................................................................................................. 26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ............................................................ 27
ҚОСЫМША ..................................................................................................... 28
КІРІСПЕ
Құқықтық әдет нормалары – көп рет қайталана отырып,
Қатынастар құқықтық сипатты тек сол кезде алады, егер
Идеологиялық қатынастар адамның санасына байланысты болады. Оның ең
Адамдардың және олардың ұйымдарының арасындағы өмірлік қарым-қатынастардың әр
Жұмыстың құрылымы және көлемі.
І Құқық НЫСАН ҰҒЫМЫ МЕН мазмұны
Құқық нысандары түсінігі, түрлері
Құқық нысанын жақсы түсіну үшін әуелі философиялық категория
Құқық осы философиялық категорияның заңдарына сәйкес дамып, өзгеріп
"Құқықтың нысаны" және "құқықтың негізі" бір-бірімен тығыз байланыстағы
Құқықтық нормалардың негіздерінің үш түрі болады: материалдық, идеалдық
Құқықтың негіздері құқықтың жақсы, сапалы дамуына зор әсер
Құқықтың сапалы дамуына әсер ететін жағдайлар сан қырлы
Құқықтың негіздері мен нысандары әр формацияда әр түрлі
Сонымен, әр елде құқықтың негіздері мен нысандары қалыптасты.
1.2 Құқық нысанының мазмұны мен құрылымы
Құқық нысаны деген заңды ұғымды бірнеше ғасырлар бойы
Құқық нысаны - мемлекеттік биліктің заңға, нормаға айналу
Құқық нысаны туралы бұдан басқа тағы бірнеше пікір
Құқық нысанының белгі – нышандары, ерекшеліктері:
1. Қоғамның экономикалық базисына сәйкес қалыптасатын мүдде-мақсатты іске
2. Халықтың саяси, әлеуметтік, мәдениеттік мақсаттарын іске асыратын
3. Бостандықты, теңдікті, әділеттікті қорғайтын нормалар.
4. Заңдылықты, тәртіпті қатаң қорғайтын нормалар.
Құқық нысанының негізгі түрлері:
Құқықтық әдет-ғұрып, бұл құқықтың негізгі қоғам тарихында мемлекеттің
Прецеденттік құқық нысаны – белгілі бір іске байланысты
Заң ғылымы – (құқықтық доктрина) – құқықтың жақсы
Нормативтік шарттар – қоғамдағы қатынастардың негізі бола алады.
Референдумда қабылданған нормативтік актілер заңның бір түрі. Сондықтан
Нормативтік–құқықтық акт – мемлекеттік органның қабылдаған – бекіткен
Нормативтік-құқықтық актілердің дамып, нығаю бағыттары:
1. Құқық нысаны туралы арнаулы заң қабылдауды тездету
2. Кеңес Одағының, дамыған елдердің жақсы тәжірибесін пайдалануға
3. Қоғамды басқаруда құқықтың реттеуші рөлін, Конституцияның маңызын
Құқықтың қоғамдағы атқаратын істері сан алуан. Соған сәйкес
құқықтың тарихи ескерткіштері;
тарихи ескі мұралар;
археологиялық қазба деректер;
заң жұмыстарының тәжірибесі;
заңгерлердің еңбектері;
заң бағытындағы ғылыми еңбектер;
құқықтық шарттар;
нормативтік актілер;
заңдар, заңға тәуелді актілер.
Міне осы көрсетілген құқық нысаны түрлерінің қоғамдағы атқаратын
Мемлекеттік органдардың қабылдаған әдет-ғұрып, дәстүр, мораль, діни нормаларда
Құқықтың ең күрделі нысандары:
Құқық салаларының нормативтік актілері;
Қоғам салаларының нормативтік актілері;
Парламенттің, Президенттің, Үкіметтің, министрлік-ведомстволардың актілері;
Жергілікті органдардың актілері;
Сот жүйесінің актілері.
Заң ғылымында норма, нормативтік актілер, құқық деген ұғымдар
Норма дегеніміз - бір қатынасты реттеп, басқаратын
Қоғам мүшелерінің арасындағы қарым-қатынас тәртібі,
Нормативті реттеу жүйесінің өзі, аз дегенде екі
Техникалық нормаларға кең көлемде, «адам - машина» ,
Техникалық нормалардың негізгі айырмашылығы сонда, олар адамдар мен
Өзгешеліктеріне қарамастан, техникалық және әлеуметтік нормалар бір-бірімен
Мысалы, кейбір топтағы техникалық нормалар, өздерінің маңыздылығына
Тұрмыста пайдаланылатын техникалық нормалар құқықпен жанаспайды, сондықтан
Жеке дара норма немесе
Заң нормаларында анықтамалар берілуі мүмкін. Қазақстан Конституциясында құқыққа
Құқықтық норма заңда ресмилендірілген нормативтік нұсқау. Ол –
- құқықтың нормалар қоғамды реттеп басқарудың құралы, сол
- құқықтың нормалар қоғамдық құрылыс жүйені қорғаудағы ең
- құқықтың нормалар қоғамның дамуына пайдалы қатынастарды қолдап,
- құқықтық нормалар қоғамда әділеттікті, теңдікті, бостандықты
- құқық нормалар халықаралық, мемлекетаралық байланысты, қатынасты жақсартудығ
Құқық – жалпыға бірдей міндетті, мемлекетпен қамтамасыз етілетін,
Адамдардың бостандығын реттейтін норма екі тұрғыдан қарастырады:
Біріншісі – адамдардың өздерінің, өз істерін, өз тәртібін
Екіншісі - өз мүдде – мақсаттарын өздері анықтап,
Қоғамдағы барлық прцесс, барлық қарым – қатынастар құқықтық
1. Норма қоғамға, адамдарға ең қажетті, керекті қарым
2. Норма көп қатынастардың мазмұнын, орындалу бағыттарын, әдіс
3. нормативтік актілердің көпшілігі өзгермей қатынастарды көп жылдар
4. Нормативтік актілер жалпы мемлекеттік норма, оның орындалуы
Құқықтық нормасыз қоғамда ешқандай дәрежелі заңдылық, тәртіп, жоспар,
Сонымен, құқықтық норма – қоғамдағы қатынас субъектілерінің құқықтыры
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп, оның құрылымын қалаптастырады. Бірақ
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде немесе
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік актілердің баптарында, бөлімдерінде
Диспозиция – қатынастың мазмұны мен субъектілердің құқығы мен
айқын түрі – диспозицияның мазмұны нормада анық көрсетіледі.
сілтеу түрі – диспозицияның мазмұны туралы басқа нормаға
Гипотеза – диспозиция қашан басталады, қашан аяқталады, нормативтік
егерде норманың іс - әрекеті бір жағдайдың болуы
егерде норманың жұмысы бірнеше жағдайдың болуы немесе болмауымен
егер де норманың, іс - әрекеті бірнеше жағдайдың
Санкция – диспозиция мен гипотеза дұрыс орындалмаса, оның
абсалютті айқын санкция; жұмыстан шығару, қызметін төмендету, айып
салыстырмалы айқын санкция; минимум мен максимумның арасындағы жауапкершілік
альтернативтік санкция. Санкцияның көрсетілген түрлерінің қайсысын қолдану тиісті
Осы үш элементтер толық болса ғана нормативтік акті
Нормативтік актілердің жеке баптарында норманың элементтері толық болмайды.
Құқықтық нормалардың элементтерінің құрылу тәсілдері.
1. Тікелей норманың үш элементін (гипотез, диспозиция, санкция)
2. Сілтеме тәсіл норманың жетіспейтін элементі туралы осы
3. Бланкеттік тәсіл – норманың жетіспейтін элементі туралы
Сонымен құқықтық норма, заңның немесе нормативтік актілердің баптарында
Оларды міндетті түрде іздестіріп табу қажет.
Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл –
2. Құқықтың саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші нормалар;
5. Норма элементтерінің құрылымына қарай нормативтік актілер үшке
6. Субъектілеріне қарай нормалар екіге бөлінеді: жалпылама нормалар,
7. Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның мамандық салаларының
Міне осы көрсетілген бағыттар бойынша құқық өзінің күнделікті
Құқықтық норма – қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Әлеуметтік нормалардың жүйесі дегеніміз, адамдардың тәртібін,
Әлеуметтік нормалар – қоғам мүшелерінің әлеуметтік маңызды
Әлеуметтік нормалар бір-бірімен белгілі, өзара байланыста әрекет жасайды.
Жоғарыдағы көрсетілгендердің бәрі әлеуметтік нормалар жүйесінен оның
Қоғамның шаруашылық аясында базарлық қатынастар қызмет етеді,
Әлеуметтік нормалардың маңызды тобын саяси нормалар құрайды. Олар
Саяси нормалар азаматтардың мемлекетпен және оның органдарымен қарым-қатынасын
Әлеуметтік нормалардың көпшілік бөлігін корпоративті нормаларды қоғамдық
Әлеуметтік әрекет, қоғамдағы адамдардың тәртібі әдетпен де
Адамдардың өміріне ықпал жасау үшін, қоғам әдеттік дәстүрге
Әлеуметтік өмірде, ең алдымен тұрмыстық, жанұялық қатынастарда, әдеттер,
Жора – белгілі сипаттағы адамның, бір топ
Әлеуметтік нормалардың көп және маңызды бөлігін діни нормалар
Библияда, Құранда, Талмудта, басқа қайнар көздерде, діни канондар
Мораль нормаларына - жалпыға бірдей қабылданған жақсылық
Жоғарыдағы көрсетілгеннен басқа, әлеуметтік нормалар жүйесіне құқық
Барлық адамдарға, әлеуметтік топтарға, барлық халықаралық қауымдастыққа қатысты
Құқық қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеудің бөлігі ретінде әлеуметтік
Заң ғылымдарының өкілдері үшін маңыздысы, құқық нормаларының
Құқық пен мораль арасындағы байланыс моральдың нормативтік реттеу
Мораль нормативті реттеудің ерекше кейпі, нормалар мен принциптердің
Мемлекет пен құқық теориясында құқық пен моральдің
Құқық пен моральдің бірлігі былай сипатталады:
құқық пен моральдің нормативтігімен қорыта келгенде, адам
құқық пен моральдің универсальдығы, ол қоғамдық қатынастарға таралуымен
- құқық пен моральдің жалпылығы, ол экономикалық базисті
Құқық нормалары мен моральдік нормалардың айырмашылығы:
Пайда болуына байланысты - құқық нормалары мемлекетпен
Сонымен қатар, мораль нормалары құқық нормаларынан бұрын
Әрекет аясына байланысты - құқық нормалары мемлекетпен
ІІ ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘДЕТ – ҚҰҚЫҚТЫҚ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ
2.1 Құқықтық әдет түсінігі, мазмұны
Бұл құқықтың негізгі қоғам тарихында мемлекеттің қалыптасу кезеңінде
Ұзақ уақыт бойы өмір сүруінің нәтижесінде оларды сақтау
Құқық өз өмір сүруі барысында құқықтық нормаларға көршіліктің
Қазақтардың заттық құкығы азаматтық құкықтын арнайы зерттеу пәніне
Қазақтардың заттық құқығы тарихымыздың бөлінбес бөлшегі болып табылады.
Баршаға мәлім, қазақ халқының мемлекеттігін қалыптастыру өте күрделі
Академик С.Зиманов қазақтардың заттық кұкықтарында мүліктік жауапкершіліктің басым
1731 жылы 19-ақпан, яғни Қазақстанның Ресей отары болуынан
Қазақтардын көне меншік түрлерінің бірі қозғалмайтын мүлікке деген
С.З.Зиманов қазақтардың көшпелі тұрмысында феодалдык қатынастың негізі ретінде
Қазақтарда дербес мүліктердің меншік иесі отағасы, яғни отбасының
Әкесі қалыңмал мәселесін шешуге міндетті еді. Егер ол
Меншік құқығын шектейтін бірқатар принциптер де жерге байланысты.
Сонымен, меншік құқығын шектеу жалпының қатысу құқығы және
Қазақтардың әдет-ғұрып құқығы бойынша әрбір өкілеттілік (иелену, пайдалану
Бірқатар ғалымдардың пікірі бойынша қазақтың әдет-ғұрыптық құқығында бөтеннің
Біздің ойымызша, соңғы пікір көңілге конады. Оған туысқандарына
Әдет-ғұрып құқығы мүліктерді қозғалатын, қозғалмайтын деп бөліп карамайды.
Қазақтардың әдет-ғұрып құқығы бойынша заттық кұқыққа қысқаша талдау
а) барымтаға түнде емес, күндіз аттану;
ә) барымтаны ашық түрде жариялау;
б) келтірілген зиянның орнын толтыру үшін
в) егер де жауапкер талап қоюшыға ақысын төлемей,
2.2 Құқықтық әдет ерекшеліктері
Әдет ғұрып құқығы құқықтық жүйенің тарихи тұңғыш түрі.
Әдетте, әдет - ғұрып нормаларының көп түрлілігі, яғни
Көшпелі қоғамдағы құқықтық жүйе - ерекше құбылыс. Яғни,
Ендігі міндет жеткен жетістіктерді ескере отырып, сонымен қатар
Көшпелі қазақ қоғамында мемлекеттік биліктің ең кең және
Қазақ қоғамындағы сот билігі бірнеше даму кезеңін басынан
Ұлттық сананың қайта түлеп, жанданып-жаңғырығуы бірте-бірте құқықтық саланы
Әдет-ғұрып құқық жүйесіндегі әдет-ғұрып нормасының ерекшелігін, оның орны
а) Айқындалған көрініс дәрежесі бойынша-норма идеяға, норма принципке
б) Құқық жүйесіндегі маңызына (ролі мен орнына) және
в) Пайда болу тәсілі бойынша - бастапқы және
г) Көрініс (тіршілік ету) формасы мен жүзеге асырылу
Құқықтык нормалардың ресми нысаннан биресми нысанға түсуінің бірнеше
көшпелі қазақ қоғамындағы әлуметтік, адам аралық қатынастарды реттеудің
Қазақ қоғамындағы даудың юридикалық табиғаты талданды.
Жер-су дауларының ұстанымы, қағидалары анықталды.
Мал-мүлік пен жесір дауларын шешу юридикалық шеберлігі мен
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келе, әдет ғұрып құқығы құқықтық жүйенің тарихи
Құқықтық әдет нормалары – көп рет қайталана отырып,
Қоғамның шаруашылық аясында базарлық қатынастар қызмет етеді,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Қазақстан Республикасы Конституциясы 1995.
2 Қазақстан Республикасы конституциялық заңы «Қазақстан Республикасы мемлекеттік
3 Ағдарбеков Т. Мемлекет жєне құқық теориясы. Қарағанды,
4 Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ., Мемлекет және құқық
5 Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері.
6 Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы
7 Венгеров А.Б. Теория государства и права. Москва,
8 Есімқұлов С.Т. Мемлекет және құқық теориясы. Шымкент
9 Ибраева А.С., Сапарғалиев Ғ.С. Мемлекет және құқық
10 Коваленко А.И. Теория государства и права. Вопросы
11 Комаров С.А. Общая теория государства и права.
12 Малько А.В. Теория государства и права в
13 Марченко М.Н. Теория государства и права. Москва,1996
14 Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы. Алматы
15 Шынтемірова Б.Ғ., Шайхиев Т.Т. Құқық теориясының
16 Ақыпбергенұлы Ө. Құқық тарихының көне сорабы. Алматы,
17 Баққұлов С.Д. Құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2004.
18 Сапарғалиев Ғ., Ибраева А. Мемлекет және құқық
19 Оспанов Қ.И. Құқық негіздері. Алматы, 2007
20 Дулатбеокв Н.О. Мемлекет және құқық негіздері. Астана,
ҚОСЫМША
Кесте 1
- 4 -
Корпоративтік нормалары – қоғамдық ұйымдармен өз жарғыларында белгіленеді
Әдет-ғұрып нормалары – көп рет қайталана отырып әдетке
Құқық нормалары – мемлекетпен белгіленеді және қорғалады
Діни нормалар – адамдардың құдай туралы, оның өмір
Моральдық нормалар – қоғамдық өмірде адамдардың қайырымдылық пен
Әлеуметтік нормалар бұл адамдардың қоғамдық өмірдегі жүріс-тұрыс ережелері
Әлеуметтік нормалар жүйесіндегі құқық

Ұқсас жұмыстар

Әдет-ғұрып заңдары

Құқық туралы қалыптасқан теориялардың жалпы сипаттамасы

ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘДЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЫСАН РЕТІНДЕ ҚОЛДАНЫЛУЫ

Құқықтың әлеуметтік нормалар жүйесіндегі алатын орны мен рөлін анықтау

Әлеуметтік және техникалық нормалардың айырмашылығы

Құқықтың әлеуметтік нормалар жүйесіндегі алатын орны мен рөлі

Әлеуметтік нормалардың ішіндегі моральдық нормалардың мәні

Әр түрлі құқықтық жүйедегі құқықтың бастау көздерінің түрлері мен ерекшелігі

Құқық және құқықтық жүйе