Қазақ ССР тарихы
КІРІСПЕ
1 ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ
ТАҒЫЛЫМЫ
1.1 Тың және тыңайған жерлерді игерудің себептері мен
1.2 Республикадағы астық өндірісінің дамуында тың игерудің алатын
2 ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ
Қазақ мамандар
2.2 Қазақстан жеріне келген мамандар
2.3 Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде ауыл
мамандарын даярлау
ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУДІҢ ЗАРДАПТАРЫ
Тың және тыңайған жерлерде тұратын халықтың саяси-экономикалық
жағдайы
3.2 Халықтың тұрмысы және экологиялық, әлеуметтік жағдайы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Әр елдің тарихында сол елдің тағдырын
Бұл жөнінде Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: «Әр елдің тарихында дәуірлік
Қоғам әрбір кезең туралы нағыз шындықты білуі тиіс.
Бұдан байқағанымыз: уақыт өтсе де, өткен тарих пен
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстанда 1954 жылы басталған
Зерттеу жұмысының міндеттері.
тың және тыңайған жерлер жайлы зерттеулерді қарастырып, деректер
тың және тыңайған жерлерді игеруге себеп болған факторларды
тың және тыңайған жерлерді игеру туралы жинақталған мәліметтердің
тың және тыңайған жерлерді игеруде белсенді әрекет еткен
Зерттеу объектісі. Қазақстан жеріндегі 1954 жылғы тың және
Зерттеудің пәні. 1954 жылдан басталған Қазақстан жеріндегі тың
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Тың және тыңайған жерлерді жаппай игеру тақырыбы Кеңестік
60-жылдардың ІІ жартысынан кейін «Тың эпопеясының» жаңа тарихи
Осындай және басқа да проблемалар «Коммунистік партия Қазақстандағы
Тың тақырыбына арналған материалдардың саны өте көп болғанымен
Тың көтеру жайлы Калиев Г.А., Абылхожин Ж.Б., Завражнов
Бұл зерттеу жұмысында біз тың игерудің себептері мен
Зерттеудің әдістері.
Зерттеу барысында талдау және жинақтау, индукция мен дедукция,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және практикалық құндылығы. Егер 1954
Диплом жұмысының практикалық құндылығы ретінде Қазақстан жеріндегі
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Тақырыптың теориялық-әдістемелік негіздемесі
Диплом жұмысының практикалық базасы болып қазіргі
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты, тақырыптың өзектілігі, зерттелу
Ал негізгі бөлімде тың және тыңайған жерлерді игерудің
Қорытынды бөлімде көзделген мақсат-міндеттердің орындалуы жайында сөз қозғалды.
1 ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ:
ТАРИХЫ МЕН ТАҒЫЛЫМЫ
Тың және тыңайған жерлерді игерудің себептері мен алғы
Қазақстан тарихында әлі де болса толық бағасын алмаған
50-ші және одан кейінгі жылдары аудан облыс ішіндегі
Ефремовка ауылында Павлодар МТС базасында жаңа мамандандырылған шошқа
1953 жылы И.Сталиннің басқан жүгеріші Н.Хрущев билік
1960 жылдардың аяғына қарай Қазақстанда 25 миллион гектар
1960 жылдың 26 желтоқсанында Н.Хрущев Қазақстанның Көкшетау, Қостанай,
1963 жылы Мәскеуде Мұрат Әуезов, Сәбетқазы Ақатаев, Болатхан
Елде тағы бір дүрбелең тудырған оқиға – 1979
Бұл хабарды естіген қазақ жастары ашуға мінді. 16
19 маусымда жастарға ересек адамдар мен соғыс ардагерлері,
Сөйтіп, Ақмол-Целиноград өңірінде тарих таспасына іліккен осы екі
Қалай дегенмен де, тың көтеру Қазақстанды әлемдік аренадағы
Тың жерлерді игеруге кеткен шығын қайтарылып келе бастады.
Еліміздің басқа өңірлеріндегі сияқты облыс өнеркәсібі біржақты дамыды
Ауыр өнеркәсіп кешенін қайта құру барысында 5953 шаруа
Мәдени-ағарту мекемелерінің мемлекеттік жүйесіне мәдениеттің 355 нысаны кіреді,
1.2 Республикадағы астық өндірісінің дамуында
тың игерудің алатын орны
Қоғамдық өмірдің барлық жақтарын қайта құру біздің арғы
Дүние жүзі бойынша көлемі ең үлкен құнарлы жерлерге
Тың және тыңайған жерлерді жаппай игеру тақырыбы Кеңестік
60-жылдардың екінші жартысынан кейін «Тың эпопеясының» жаңа тарихи
Осындай және басқа да проблемалар «Коммунистік партия Қазақстандағы
Жоғарыда аталған кітаптар авторларының бірі былай деп жазады.
Біріншіден, жаңа жерлерді игеру идеясы В.И. Лениннен бастау
Екіншіден, аталған авторлар Қазақстандағы «бос жатқан құнарлы жер»
Бұл мәселе қазіргі саясатымызға сабақ болуы керек. Әсіресе,
Үшіншіден, жаңа жерлерді жалғыз біз ғана емеспіз. Бірақ
Патша үкіметі Қазақстандағы жыртуға жарайтын құнарлы жерлерді анықтап
Столыпиннің жаңа аграрлық реформасына сәйкес патша өкіметі «келімсектерді
Сол В.В. Докучаевтың айтқандарына сүйене отырып, Мәмбетәлі «Егер
Міне, осылайша құрметті ғалымдардың, Қазақстанның «бос жатқан құнарлы
Төртіншіден, жоғарыда аталған авторлардың партия ауыл шаруашылығын социалистік
Тың жөнінде жол тартқан ізденушілердің көпшілігі партияның аграрлық
Тың жерлерді игеру шет ел тарихнамасында да кеңінен
Кеңес тарихнамасында Батыс елдегі зерттеушілердің тың эпопеясы хақында
Мысал үшін жоғарыда аталған коллективтік монографияда батыс зерттеушілері
Мұндай «мықты» дәлелдер «СОКП-ның аграрлық саясатын буржуазиялық бұрмалауға
Тың тақырыбына арналған матеиалдардың саны өте көп болғанымен
Сонымен қатар нан тағамдары мен жарма тұтыну бірден
Қазақстан жерінде соғыс әрекеттері болған жоқ, әйтсе де
1952 жылы басқа комиссия мал шаруашылығындағы жағдайды жақсартуға
Саланың жағдайын сараптай келіп, пленум ауыл шаруашылығын дамыту
Меніңше, Н. Хрущев партияның қыркүйек пленумында қабылдаған аграрлық
Сонымен қыркүйек пленумында қоғамдық және жекеменшік қатар жүргенде
Қойылған міндетті орындау көп күш жұмсауды қажет етті.
Коммунистік партияның Орталық Комитетіне өткізілген жиналыстардың саны, оған
Ақмола облысы «Мариновский» совхозының комсомолдарының шақыруына үн қосып,
Тың игерудің шаруашылықты жүргізудегі тиімділігі қаншама мадақталып «дәлелдегенімен»
Тың игеруге ауқымды материалдық қор бөлінді. Республиканың басқа
Осыншама «қуатты күштің» бос жатқан тың алқаптарына тұтқиылдан
Осыдан кейін-ақ, «қымбатты Никита Сергеевич» сабырлық жасап, алды-артын
1954 жылдың тамыз айында СОКП Орталық Комитеті мен
Хрущев Орталықтағы саяси қарсыластарына тап осындай айдарлар тағып,
2 ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ КЕЗІНДЕ АУЫЛ
2.1 Қазақ мамандар
Кадрлар мәселесі бойынша жүргізілген сол кездегі (тіпті соңғы
Тың игерудегі өрескелдіктерді тың игерушілердің өздері де мойындайды.
Тыңға келген мыңдаған саналы еңбеккерледің жігерлі еңбегінің нәтижесінде
Тың игеру жылдарында совхоз жұмысшылары мен колхозшылар селолық
Тың туралы жазылған кітаптарда ауыл шаруашылық өнімдерінің, алдымен
Тың игеруді қарқынды жүргізуге асыққан мемлекет басшылары алда
Тыңға шабуыл жасауға шақырушыларды жолдың, астық қоймаларының жоқтығы
Мемлекетке Қазақстанның миллиард пұт астығы тапсырылған жеңіс тойы
Тың игерушінің кітабында басқа да маңызды, назар аударарлық
Егін шаруашылығы күрт кеміп, тың жерге жасалған сұрапыл
Дегенмен, әлі де барлық зерттеушілер оның ішінде қазақстандықтар
Тың топырағының алғашқы құнарлы кезінде бітік егін өсірілгенде
Кейбір кітаптарда тыңдағы өндіргіш күштерді пайдаланудың ұтымдылығы, ауыл
Жерді талан-таражға салу орны толмас шығынға ұрындырды. Ғалымдардың
Елуінші, алпысыншы жылдардағы жер эрозиясының етек алуы егін
Әрине, минералдық тыңайтқыштарды пайдаланбайтын бір де бір ел
Солтүстік Қазақстанның егіншілігінде таза парды айналымға енгізудің тиімділігі
Н. Хрущев парды мойындамауымен қатар көпжылдық шөп егуге,
Осының бәріне қоса «Тың дәуірінде» ұйымдастыру жұмысында да
1954 жылы қазақ жерінде Украинадан, Белоруссиядан мыңдаған өрімдей
Щучье ауданына қарасты шағын Үлгіалған ауылы бар. Жері
Елу жылда – ел жаңа. Қайыр ақсақал тың
Жастайынан-ақ, егіншіліктің қыр-сырын біліп, еңбек адамының ортасында жүрген
1954 жылы Қазақстан жеріне келген тың игерушілермен бірге
40 жыл еңбек даласында механизатор болып еңбек еткен
Өткен күнді еске түсіре отырып, Қайыр ақсақал:
1954 жылы балғын жас жігіт едік, кім ойлаған
Иә, бұл, міне, тың және тыңайған жерлерді игергендерге
Щучье ауданының келесі даму кезеңі тың және тыңайған
Тың және тыңайған жерлерді игеруге дейін ауданда шағын
Тың игеру мал шаруашылығының дамуына жол ашты. Егер
Тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты өнеркәсіп қарқынды
Жыл сайын аудан орталығы көркейе түсті. «Казремстроймарш» жөндеу
Транспорт, құрылыс, байланыс, коммуналды-шаруашылық нысандары дамыды. Тың және
Тың өлкесі өз ісін сүйетін талай мамандарды өсірді.
2.2 Қазақстан жеріне келген мамандар
Тың жерлердегі егін шығымдылығы жылдан-жылға кеміп, мүлде шегіне
Ғылыми негізделген жүйе болмағандықтан Солтүстік облыстарда игерілген (жыртылған)
Енді мәселенің ең бастысы – адамдар тағдырына тоқталайық.
Осы тақырыпты талдау барысында автор мәселенің моральдық жағын
Тың игеру жылдарында барлық күш-мүмкіндік жаңа совхоздар құрылысын
Жергілікті тұрғын халықтың салт-санасына, тарихына, қалыптасқан мәдениетіне жасалған
Алғашқы тың игерушілердің өздері қоныстанатын аймақтардың тұрғын халқы
Тың игеру жылдарының жақсылығы мен келеңсіздіктерінен қорытынды шығаралық.
Бұл арада біз тыңның тиімді нәтижелерін жоққа шығаруды
«Тыңды бағындыру» науқаны басталғанда қазақ даласында жайылымдарды пайдаланудың
Тың игеру науқанынан кейінгі қазақ жерінің хал-ахуалына тоқтай
Тарихта айтылғандай, патшалық Ресейдің өз құрсауын көршілес елдерге
1908-1910 жылдар арасында Ресей саясаты елді дүрліктіріп отырған
“Қара шекпенділер” жеркепелер, тас үйлер салып, қазақ ауыл
1908 жылғы мұрағат құжаттарындағы мәліметтер жоғарыда аталған
Ресей, Полтава, Украина жерінен келген «переселендерден» қазақ
1929 жылғы 15 қарашадағы мұрағат деректеріне сүйенсек, астық
Кеңес үкіметі құрылып, елге аз да болса тыныштық
Механизаторлар енді қазақтың қара домалақ балалары мен жігіттерін
Елге зобалаң тудырған 1941 жылдың өзінде де ауыл
Ұйымдаса еңбек етіп, партияның ұрандарымен қанаттанған халық, бар
Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысы жылдарындағы, жеңіс үшін деп
1942 жылғы 2 қарашадағы мұрағат құжаттардың бірінде Батыс
Сонымен бірге, аудандардың астық дайындау пункттері “Колхозник Западного
Соғыс бітіп, елге ер азаматтар оралды. Еліміз
Еліміздің экономикасын көтеру үшін ең алдымен, егістіктер
Міне, осылай тың игеру эпопеясы басталды.
Тың игеру жылдарында астық өндірісі он есеге жуық
Батыс Қазақстандағы Шілік поселкесі тың көтеру жылдарына дейін
1954 жылы Ақтөбе автотранспорт бөлімшесінен келген «Союззаготтранс» Чапай
1957 жылы бұл аудан мемлекетке 100 мың пұттан
Егін егіп, мал өнімдерін өндіруде Қазақстан халқы бірте-бірте
Еңбектің қайнаған ортасы шаруа қолдарды күннен күнге толағай
1954 жылы тыңға келген механизатор-тыңгерлерден комсомол-жастар бригадасы жасақталған.
Қазақстандағы тың жерлерді игеруге 1955 жылдан бастап Белоруссия
Белорус жерінен келген он мыңдаған жұмысшылардың 25 мыңы
Амбросенко Алексей Петрович – Ақтоғай – Мемлекеттік шекара
Гаурлик Аркадий Викентьевич – «Московский» тың кеңшарының директоры;
Козлов Николай Григорьевич – Қостанай облысы «Буревестник» тың
Крупский Иван Лазаревич – Қостанай облысы «Борковский» кеңшарының
Куриленок Нина Николаевна – Торғай облысы Октябрь ауданы
Нахманович Александр Львович – Жамбыл облысы қызылша өсіру
Соболевский Антон Кузьмич – Шу аудандық «Қазауылшаруашылықтехника» аудандық
Свинковская Елена Иосифовна – «Жамбыл» кеңшарының сауыншысы;
Старостин Алексей Александрович – Торғай облысы Жақсы ауданы
Ткачук Геннадий Ильич - Ақмола облысы, Державинск ауданы,
Қазақстандағы тың жерлерді игеру идеясы экономикалық қажеттіліктен ғана
Соңғы айтарым, бүгінгі күні кейбіреулер қазіргі әлеуметтік, ұлттық
Қазіргі нарықтық экономикаға көшу, осыған байланысты меншіктендіру (приватизация)
2.3 Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде ауыл
Еліміздің әлеуметтік-экономикалық өмірінде орын алған кеңестік саясаттың ақыры
Еліміздің экономика саласындағы мұндай дағдарыстар халықтың тұрмыс-тіршілігін, әл-ахуалын
Қоғамдық өмірдің барлық жақтарын қайта құру біздің арғы
Еліміздің ауыл шаруашылығын өркендету ісінде айрықша маңызды болды
КОКП Орталық Комитетінің 1954 жылғы ақпан-наурыз Пленумында қабылданған
Тыңды игеру тым шұғыл және өте асығыс, осыдан
Осындай ауыл шаруашылығының тығырыққа тірелген кезінде оны шешудің
Ауылшаруашылық институттарының студенттері өндірістік тәжірибені ауылдық жерлерде, оқу-тәжірибе
1950 жылдары Солтүстік Қазақстанда тың жерлерді игеру шаруашылықтары
Тың және тыңайған жерлерді игеру – қазақ даласында
Негізгі халқы Қазақстанның байырғы ұлты қазақтар болып табылатын
1962 жылғы 31 шілдедегі орталық Комитеттің қаулысы негізінде
Орталық Комитеттің 1962 жылғы 31 қазандағы «Алматы облысында
Мамыр айындағы есептің нәтижесінде соңғы уақыттарда жеке өндірістік
1960 жылдардың басында арнаулы орта білім беретін оқу
3 ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУДІҢ ЗАРДАПТАРЫ
Тың және тыңайған жерлерде тұратын халықтың саяси-экономикалық жағдайы
Кеңес үкіметінің Қазақстанда жүргізген аграрлық саясатының бір көрінісі
КОКП Орталық Комитетінің 1953 жылы қыркүйек айында өткен
1954 жылы партияның Орталық Комитетінің ақпан-наурыз пленумының «Елімізде
Тың жерлердің басым көпшілігі Қазақстанның солтүстік аймақтарында –
Осындай ұлан-ғайыр жерді игеру сан мыңдаған адамдар еңбегін,
Тың игерудің алғашқы екі жылында кем дегенде 13
Қазақстан партия, кеңес, кәсіподақ, комсомол ұйымдарының басты міндеті
1956 жылы егін орағы науқанында ерекше қиындықтар болды.
Целиноград облысының Ленин комсомолы атындағы кеңшары 49,2 мың
Тың игерудің әлеуметтік-экономикалық нәтижесінің осындай табыстарымен қатар, екінші
1954-1955 жылдары тың игеруге тілек білдірген жастардың саны
Жұмысшы табы тыңдағы кеңшарларды қамқорлыққа алып отырып, партия
Көптеген астық кеңшарларының атауы келімсек жұмысшылардың келген жерінің
Тың жерді игеру тұрғын үй құрылысын және көптеген
Сонымен қатар, тың игерілген аудандарда басқа ұлт өкілдерінің
Тың игеру ауыл шаруашылығы өндірісін дамытудың экстенсивті тәсілі
Ауыл шаруашылығы халықты азық-түлікпен, өңдеуші өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдар еліміздің ауыл
Алайда, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру елдің өскелең қажеттерінен
Сонымен қатар, соғыстан кейінгі жылдары республиканың колхоз және
Соғыстан кейінгі алғашқы жылдары колхоз және совхоз өндірісін
Колхоздарды ірілендіру саясаты белгілі дәрежеде табыстарға жеткенімен, теріс
Ауыл шаруашылық еңбеккерлерінің өз еңбегіне деген ынталығы шаруа
Ауыл шаруашылығын көтеру, халықтың әл-ауқатын арттыру бүгінгі қоғамның
1954 жылы басталған республикадағы тың жерлерді игерудің қорытындылары,
Қазақстанда агрохимиялы қызметтің, өсімдік қорғау мен ветеринарлық тиімді
Тың игерудің осындай табыстарымен қатар көлеңкелі жақтары, оңы
Ауыл шаруашылығын дамыту бағытында техникамен жабдықтауға көңіл бөлінді,
Алайда, ауыл шаруашылығының материалдық-техникалық жағынан жабдықтау мәселесі толық
Астық және мал шаруашылығының өнімдерін өндіру жөніндегі өкімет
1950-1960 жылдардағы халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету өткір проблемаға
3.2 Халықтың тұрмысы және экологиялық, әлеуметтік жағдайы
Тың игеру науқаны кезіндегі аграрлық саясат қазақ халқының
Коммунистік партия мен Кеңес үкіметінің алдында халықтың азық-түлікке
Ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің егіншілік пен мал шаруашылығы өнімдерін
Колхоздарды, МТС-тер мен совхоздарды ауыл шаруашылығының білікті маман,
Барлық ауыл шаруашылық үрдістерін механикаландыру дәрежесін көтеру;
Ауыл шаруашылығына жұмсалатын қаржыны едәуір көбейту;
Ауыл шаруашылық өндірісін жоспарлауда колхоздар мен совхоздардың құқықтары
Партияның ауыл шаруашылығын дамыту, азық-түлік тапшылығын, астық өндіруді
1954 жылғы 23 ақпан – 2 наурызда КОКП
Қазақстандағы тың жерлерді игеретін аудандар: Қостанай, Ақмола, Солтүстік
Партияның шешімдері қабылданды дедік. Ал осы шешімді қабылдауда
1954 жылы қаңтарда Қазақстан Компартиясының ҮІІ съезі өтті.
Ж.Шаяхметов – 1946-1954 жылдар аралығында Қазақстан КП Орталық
Пономаренко П.К. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы
Л.И.Брежнев – Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы
Көшіріліп келгендерге партия төмендегідей жеңілдіктер беріп, материалдық тұрғыдан
Дүние-мүлкі тегін көшірілді;
Әр отбасы басшысына 500-1000 сом, әр отбасы мүшесіне
10 жылдық мерзімге үй салу үшін 10 мың
Мал сатып алу үшін 1500-2000 сом несие берілді;
Азық-түлік көмегі ретінде 1,5 центнер астық немесе ұн
2 жылдан 5 жылға дейін ауыл шаруашылық салығынан
Тың игеру туралы қабылданған іс-шаралар халықтың еркінен тыс
Тың игеру жолындағы күреске Қазақстан еңбекшілері белсене кірісті.
Қазақстанға Ресей мен Украина, Беларусь және тағы басқа
1954-1959 жылдары тың және тыңайған жерлерді игеруге 20
КСРО-да 13,4 га;
Қазақстанда 6,5 миллион гектарға жеткізу міндеті қойылды.
1954 жылы 13 тамыз – «Астық өндіруді молайту
Еліміздің шығыс аудандарында ауыл шаруашылығын өрге бастыру жөніндегі
1954 жылдың көктемінен бастап Қазақстанда егіске жарамды жерлерді
Тек бір жылдың ішінде ғана (1954 жылы наурыздан
Совхоздар астық өндіретін жоғары механикаландырылған ірі кәсіпорындар ретінде
Коммунистік партияның назарынан колхоздар да тыс қалған жоқ.
Қазақстанның партия, совет органдары ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруді
1954 жылдың көктемінен бастап тың көтеру жұмысы өрістеді.
Егіс даласының еңбеккерлері партия шақыруын қызу қолдап, 1956
Совет адамдарының еңбектегі жаппай ерлігінің нәтижесінде 1954-1955 жылдары
Қазақстан диқандарына бүкіл ел көмекке келді. Совхоздар мен
Елуінші жылдардың аяғына қарай Қазақстанның ауыл шаруашылығының материалдық-техникалық
Республикада орталықтың қатал әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі үстемдік етті.
Атап айтқанда, басқа республикалардан келгендердің саны шамадан тыс
Басқа халықтардың көшіріліп келуіне байланысты қазақтардың үлес салмағы
Ақмола облысында 155 қазақ мектебі жабылып, ана тілінде
Тың өлкесін партия комитетінің І хатшысы Т.Соколов 1960
Тың эпопеясы экологиялық мәселеде де өзінің теріс жағын
Тың игеру мал шаруашылығына үлкен зиян келтірді. Мал
Тың игеру қарабайыр (экстенсивті) әдіспен жүргізілді. Мұның өзі
50-жылдардың басында колхоздарды күштеп ірілендіру нәтижесінде олардың саны
50-жылдардың екінші жартысында МТС-тер таратылып, олардың қарамағында болып
МТС-тарды тарату колхоздар экономикасын нашарлатты. Оларды МТС-тардан ескі
Тың жерлерді игеру саясатының жағымды жақтары:
1. Қазақстан – КСРО-ның негізгі астықты аймағына айналды.
2. Экономиканың басқа салаларының дамуына әсер етті.
3. Қазақстан көпұлтты республика болды.
4. Еңбекшілер еңбек ерлігінің үлгісін көрсетті.
5. Жаңа жолдар мен елді мекендер көбейді.
Тың жерлерді игеру саясатының жағымсыз жақтары:
1. Экологиялық жағдай ауырлады.
2. Мал шаруашылығы төмендеді.
3. Тың игеру экстенсивті әдіспен жүргізілді.
4. Жер-су атаулары орысшаланды.
5. Республиканың ұлттық ерекшеліктері ескерілмеді.
6. Тілдік және демографиялық ахуал өзгеріске ұшырады.
Тың жерлер үшін егістіктің тиімді жүйесі тың игеру
1951-1952 жылдары мал шығыны көп болды. Тың игеру
Күштеп ұжымдастырудың зардаптары;
Материалдық-техникалық базаның жеткіліксіздігі;
Жайылымдық жерлердің қысқаруы;
Өмірге қажетсіз экономикалық заңдарды пайдалану.
1955 жылы қаңтарда КОКП ОК пленумы мал шаруашылығын
47 колхоз, 225 совхоз ет өндіретін шаруашылықтар болып
Жем-шөп базасы кеңейтілді;
Малды бағып-күтудің жаңа әдістері енгізілді;
Техникамен жабдықтауға көңіл бөлінді.
Жаңа жайылымдар бөлініп, суару ісін жақсарту үшін құрылыстар
Мал шаруашылығына 2 мыңға жуық жоғары білімді мамандар
Олардың ішінде Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданы, айдарлы колхозының
Тың эпопеясыына бүгінгі көзқараспен қарайтын болсақ, бұл қадамның
Тыңды игеруге келген өзге ұлттар арасындағы байланыс Қазақстанның
Бүгінде сол мидай далада үлкен, әдемі қалалар, ауылдар
Қазақстанның солтүстік өңірінде дамыған өндірістік аудандар пайда болды.
Осы оқиға туралы жазған Л.И.Брежневтің «Тың эпопеясында» «нан
Бүгінгі таңда егемен еліміз Қазақстанда түбегейлі әлеуметтік-экономикалық және
Қоғамдық өмірдің барлық жақтарын қайта құру біздің өткен
1954-1964 жылдар Кеңес елі тарихында «Тың эпопеясы» жылдары
1954 жылы наурыз айында қабылданған КОКП Орталық Комитетінің
Қазақстанның тың және тыңайған жерлерін игеруде одақтас республикалардың
1954-1959 жылдары Қазақстан тыңына 20 миллиард сом қаржы
50-жылдардағы тың орталықтарының бірі – Торғай өлкесі еді.
Алғашқы кезеңі республиканың барлық солтүстік аудандарындағыдай 1954-1955 жылдары
Жақсы ауданы «Ярославский» совхозының алғашқы директоры Г.В.Сапожников бұл
Егер де осы жылдардағы жергілікті өңір интеллигенциясының әлеуметтік-саяси
1960 жылдар Торғай тыңы игерілуінің 2-ші кезеңі болды.
Осы жылдары Аманкелді аудандық партия ұйымын Оразалы Әбілұлы
1953 жылдың 31 қазанында Аманкелді аудандық партия комитетінің
Отан және халық алдындағы адал еңбектері үшін «Еңбек
1960 жылдары құрылған Аманкелді өндіріс басқармасының бас есепшісі
Торғай жеріндегі алғашқы құрылыс жұмыстары Адырбаев Дүйсенбек есімімен
Ол 1949 жылы Торғай экспедициясына құрылыс жұмысына бастық
Сондай-ақ, өңір мәдениеті мен халыққа білім беру, денсаулық
Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарында әдебиеттің дамуына
Ал жергілікті ақын, жазушы, сатирик, ишандар жөнінде деректер
1960 жылы А.Иманов атындағы совхоз партия ұйымының хатшысы
Мәдениетті дамытуға қосқан үлесі үшін Б.Әлмағамбетов «Құрмет белгісі»
Осылайша тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарында Торғай
Осы кезеңде ел экономикасын дамытуға үлес қосқан 29
Осылайша, тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарындағы Торғай
Өткен ғасырдың 50 жылдары өндірісті қалпына келтірумен қатар
1954 жылдың наурыз айында Қазақстанға келгендердің саны 250
Республикадағы осындай кең көлемдегі қолға алынған іс тың
Ақмола облысында тың және тыңайған жерлерді игеру саясатының
1954/55 оқу жылының басында Ақмола облысында ашылған жаңа
Ақмола облыстық партия органдары мен халық ағарту бөлімдері
Кеңестер Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитеті тың және
Тың және тыңайған жерлерде халық ағарту ісінің табысқа
Тың саясаты жүзеге асырылған уақытқа дейін Ақмола облысында
1955/56 оқу жылында облыстағы 3963 мұғалімнің жоғары білімдісі
Білім алу жүйесіндегі тиісті мамандар саны нақты ыпәндерге
Атқарып отырған қызметтеріне сәйкес еместік мектеп директорлары арасынан
Бұл шаралардың нәтижесі көптеген жергілікті мектептердің 1955/56 оқу
Тың жерлерде бұрын болып көрмеген көлемде жерді жырту
50-жылдардың ортасында және 60-жылдардың басында құрғақшылық пен жаппай
Алайда, тың игерудің пайдалы жақтарымен қатар экономикалық және
Қорыта келгенде, тың және тыңайған жерлерді игеру саясаты
ҚОРЫТЫНДЫ
Зерттеу жұмысының нәтижелері бойынша қысқаша түсініктемелер:
1. Қорыта айтқанда, соғыстан кейінгі екі онжылдықта ауыл
2. Ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту бағытында қажетті қаржының
3. Республикадағы ауыл шаруашылық саласындағы жергілікті табиғи, саяси,
4. Алқаптарды өңдеу мен астық өндірудің қандайлық үлкен
5. Агроөнеркәсіптік кешен қызметкерлері кәсіподағының Қазақ республикалық комитетінің
6. Қазақстанның бүгінгі күш-жігері Латын Америкасының, Англияның, АҚШ-тың
7. Қазақстан ауыл шаруашылық дақылдары мен мал өсіруге
8. Дамудың жаңа кезеңі агроөнеркәсіп кешенінің алдына бірқатар
Алға қойылан міндеттердің толық бағасы.Зерттеу жұмысының ала қойан
Зерттеу жұмысын қолдануға берілген ұсыныстар.
Зерттеу жұмысын түрлі семинарларда,дөнгелек үстел басында және
Қорыта келгенде түгеніміз-бүгінгі таңда ауыл шаруашылығына инвестициялар ағынын
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
[1] Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –
[2] Маркс К., Энгельс Ф. Шығ. Жин., 25-т.
[3] Юханович Д.И. Тың игеру тарихнамасының кейбір мәселелері:
[4] Вопросы истории КПСС, 1984, №3, 114-б. «Партийная
[5] Маданов Х. Тыңды көтеруге тарихнама жағынан қарағанда.
[6] Ковальский С.Л., Маданов Х.М. Қазақстандағы тың жерлерді
[7] Кулешов Б.И. Тың игерудегі тарихи тәжірибе. М.,
[8] Коммунистік партия Қазақстандағы тың жерлерді игеру жолындағы
[9] Бекмаханов Н.Е. Көп ұлтты Қазақстан мен Қырғызия
[10] Сердалин М. Мал шаруашылығын дамыту арқылы Батыс
[11] Бөкейханов Ә. «Қырғыздар», С-Петербург, 1910. Б.87.
[12] Куликов В.И. «Қырғыздар», С-Петербург, 1910. Б.56.
[13] Коммунистік партия Қазақстандағы тың игеру жолындағы күресте.Б.51-52.
[14] Климин И.И. КОКП аграрлық саясатын буржуазиялық фальсификациялауды
[15] «Вопросы истории КПСС», 1975, №3, Б.20-23.
[16] Козыбаев М. История и современность. Алматы, 1991,
[17] КОКП тарихы. 5-т. 2-кітап, М., 1980, Б.357.
[18] Қазақ ССР тарихы. 5-т. Б.267.
[19] Брежнев Л.И. КОКП аграрлық саясатының мәселелері және
[20] «Степной маяк», 20 шілде, 1990. Б. 2.
[21] Мәдениет және қоғамдық прогресс. Алматы, 1974, Б.
[22] Қазақстан 40 жылда. Стат. Жинақ. Алматы, 1937,
[23] Моргун Ф. Тың туралы ойлар. М., 1969,
[24] Тыңдағы совхоздардың экономикасы. Алматы, 1980, Б.11.
[25] Есіл өңірінің әлеуметтік-саяси тарихы. Целиноград, 1990, Б.128.
[26] Хрущев Н.С. Таяудағы жылдарда ет, май және
[27] «Казахстанская правда», 29 қараша, 1990. Б.3-5.
[28] «Вопросы истории КПСС», 1988, № 9, Б.40.
[29] «Егемен Қазақстан», 4 желтоқсан, 1992. Б.4.
[30] «Егемен Қазақстан», 28 қазан, 1991. Б. 3-4.
[31] Момынқұлов Е.// Қазақ тарихы, 2003 - №
[32] Омарбеков Т. ХХ ғасырдағы Қазақстан тарихының өзекті
[33] Байсарина Қ. Қазақ Ордасы. 2003. №3, Б.56.
[34] Акмолинский аграрный университет им. С.Сейфуллина. Ақмола, 1997.Б.
[35] Құдайбергенов А. За высокую культуру села. А.,
[36] Л.И.Брежнев «Тың». 1978. Б.9.
[37] Байсарина Қ. «Тың» тақсіреттері /«Қазақ тарихы» журналы,
[38] Абдирайымова А.С. Тың және тыңайған жерлерді игеру:
[39] Байсарина Қ.Қ. 1950-1960 жылдардағы мал шаруашылығының табыстары
[40] Күзембаев Н.К. Подъем материального благосостояния и культурного
[41] Сельское хозяйство Казахстана. №4, 1963. С.5.
[42] Народное движение за освоение целинных земель в
[43] Акмолинская правда. 01.09.1954г. Б.2.
[44]Әбдіхалықова Ғ. Қазақстандағы тың және тыңайған жерлерді игеру.
[45] Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал). № 9, 2009.
[46] Қозыбаев М. Ақтаңдақтар ақиқаты. А., 1992. Б.216.
[47] Жамбылов Д. Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыс. Алматы, 2001,
[48] Мусин Ч. Қазақстан тарихы. А., 2005. Б.592.
[49] Әбуев Қ. Қазақ тарихының «Ақтаңдақ» беттерінен. А.,
[50] Райханов Н. Тың игерудің оңы мен солы.
[51] Қажыбаев Т. «Егемен Қазақстан» газеті. 2010 ж.
[52] //Хабаршы//. 2010 ж. Б.24-35.
ҚОСЫМШАЛАР
2
Қазақ ССР тарихы
Қазақстан тарихының орта мектепте пән ретінде оқытылуы: теориялық және методикалық негіздер (1958ж. - қазіргі кезеңге дейін)
Ермұхан Бекмаханов
Ауған соғысысынан кейінгі жылдардағы білімнің дамуы
«Бекмаханов ісі» ХХ ғасырдың 40-50 жылдардың ортасындағы республикадағы шығармашылық интеллигенция
1986 жылғы желтоқсан оқиғасының қозғаушы күштері мен барысы
Заңдар – Қазақстан Республикасы тарихының дерек көзі (1990-2007 жж.)
ТАРИХШЫ ЕРМҰХАН БЕКМАХАНОВ
Қазақстан тарихын мектепте оқытудың теориялық және әдістемелік негіздерін көрсету
Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы