САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
БАҒА ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ НАРЫКТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. БАҒАНЫҢ ҚАЛЫГІТАСУЫНА ТЕОРИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР 4
2. БАҒАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ. БАҒА ЖҮЙЕСІ 6
3. БАҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТӨМЕҢГІ
4. САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 16
ҚОРЫТЫНДЫ 23
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 24
КІРІСПЕ
1. БАҒАНЫҢ ҚАЛЫГІТАСУЫНА ТЕОРИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР
Экономикалык теория классикалык мектебінің негізін кдлаушы Адам Смит
Экономикалык теория классикалык мектебінің негізін салушылар А. Смит
Егер К. Маркс озінің барлык зерттеуін тауардын еңбек
барлығы дерлік бағаның шығуын зерттеді. Баға қозғалысының эсер
ХІХ-ғасырдың аяғы мен ХХ-шы ғасырдың басында Батыс пен
Бұл ізденіс пайдалалықтың озара әсерін біртекті анықтауға итермеледі.
Демек, кұн мен баға — үқсас үғымдар, алайда
2. БАҒАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ. БАҒА ЖҮЙЕСІ
Нарыктык экономикада баға негізінен бес кызмет аткарады. Бірінші
Нарык жағдайында және табиғи ресурстардын шектеулі болуы кезінде,
Екіншісі — ынталандыру кызметі. Бүл кезде баға өндіріс
Үшіншісі — болуші реттеуші кызмет. Нарык жағдайында бағанын
бөлуші кызметі сураным мен үсынымды реттеу және түтынушы
Бағаның тертінші кызметі - нарыктың, тене-тендік сактағанда, тутыпу
Бағаньщ бесінші кызметі — акпараттык. Баға тұтынушыіа сатушылар
Әлеуметтік-бағытталған аралас бағалар аралас экономикада сакталып кана коймайды,
Нарыктык экономика еркін билеген елдерде котерме және белшек
- өндіріс бағасы, ондіріс шығындары жиынтығы жоне барлык
- усыиым бағасы, сатушынын ешнәрсе коспаған
- базистік баға, сатушы мен сатып алушы
ада келісілген баға, сондай-ак нақты бағаны аныктаудың непзп
- сатын-алу-сату бағасы (фактуралы) - сатушы бағасы немесе
- көтерме баға, ірі партия тауарларын сауда
- бөлшек баға, тауарды сатып алушыға белшектен
- монополды баға. монополиялар бекіткен жоғарғы немесе томенп
- номиналды баға, арнайы прейскурантта, аныктамаларда. биржа котировкасында
- прейскуранттык баға, аныктамалык баға болып табылады. Ол
- аныктамалык баға. жасалған істщ сандык нәтижесін корсетеді
- катты баға, сату-еатып алу контрактсшде корсетіледі
- сырғыма баға, нарық конъюкгурасыньщ (биржа котировкасы. инфляция
- әлемдік баға, халыкаралык сауда бағасы;
Кесте -1.
Баға жүйесі
Мемлекеттік экономиканын баға жүйесі Нарыктык экономикамьш баға жүйесі
Өндіріс шығындары (өчіндік қүп) негізіилс Субъективті-психологиялык және экономикалык
Қолдану аясына байланысты Уакыт, ориы меп сипатынын өсеріне
Көтермс бағалар. Түракты Сүраным бағасы. үсыным
Әперкнсіптікі
Кәеіпорыплікі
Күрылыстпғі.і метал ы к
баға
А\ ылшаруашылыі-ын-
дағы сатып алу бағасы.
Жүк гасудағы гранепорі
гүрлеріндегі гарифтер.
Ьо.ппек бағалар.
Мемлекеттік.
Кооперативтік.
Коммиссиоішык.
Саудадағы
Пассажир гасу мен
оаhjіа11 ыс кызметімдсгі
га рифте р
Гүрғыи үй-коммуиалдык.
Модспи-түрмыс кызме-
гіндегі тарифтер және т.б.|
Уакытша
Прейскурант- баға.
тык
Тіркелгеті
Маусымдык Психологиялық
Лимиттік
Нәзіктік
кслісімді
Аймактык
Әлеуметтік баға.
«Қаймағып алған» баі-а
Номималды баға.
Базистік баға.
Контрактлік баға
Келісілген (договор) баға
Алыктамалык баға.
Фактуралық баға.
Трансфсрттік баға. |Өндіріс бағасы.
Қаггы (катаң) баға.
Еркін баға және баскалары.
- ену бағасы, нарыкты жаулап алуға бағытгалған. Бұл
етімді баға, сұранымы жоғары ерекше тауардың бағасы; гұтынушыны
траисферггік (басқаға берілуші) баға, затты кооперация түрінде үсынып.
Тауардын келісімді бағасы деп екі жақтын озара шаруашылық
Экономиканын еркін секторы шекарасында нарыктық еркін бағалар кызмет
Сүраным мен усынымныц негізінде белгіленген бағаиы еркін баға
Қарастырылған бірінші жағдайда баға гікелей реттеуге. екіншісінде -
1. Үкімет органдары тараііынан бағаны бакылау. Мемлекетпк
2. Бағаға жанама эсер ету. Мүныц мәні мынада:
3. Мемлекеггің баға күрылу процесіне араласуы. Бүл жерде
Ходов Л.Г. Государственные воздействия па цены и
4. Бағадағы лидерлік. Бул құбылыс өндіріс саласынын тауар
к.ы зме г көрсету еаласында басталады. Себебі мемлекетгің
5. Мемлекеттің бағаға тікелей әсері. Мүны мемлекеттік субсидия
Мемлекеттін баға курылымы нроцесіне тікелей араласуы мемлекеттің «акциздік
Сырткы сауда бағасына мемлекеттін әсері экспорттаушыларды салықтан босата
6. Экономиканын мемлекеттік секторывда өндірілген тауар және жасалатын
Бұған минерал-шикізат және жағармай - энергетикадык ресурстар. темір
Бұл жасанды түрде тоқтатылған баға мен тарифтер жеке
7. Бағаныц керсетілген түрін немесе олардыц белгіленген котерілу
8. Тауардыц кейбір турлеріне бағаны бекіту мен бакылауды
3. БАҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТӨМЕҢГІ
Нарыктык экономика жағдайында діңгекті мәселенщ бірі-бағаның экономикалык базасын
Бұған дейін болған жоспарлы бака жүйесі орта салалык
Баганын баска элементтері - өндіріс пен айналыс ііғы
Нарыктык экономика жағдайында өнім (өндіретін) «нДІрісіндегі шығындарға еләуір
О.іаи баска балама шығындар» мен жіберіліп алынкан мүмкіндіктер
Жоспарлы-нұскаулы экономика жағдайында бағаны күру нринципі мынаған негізделген:
Нарықтык баға стратегиясы гарихи калыпгаса отырып, epKj,, нарЬ1К
Сонғы он жылдыкта Батыс елдерде саіып алушылар гандауында
Мүндай жағдайда фирмалар нарыкка сокыр адам құсап шыға
Баға кұрылымы стратегиясы компанияның жалпы максатымен байланыстырылады. Әртүрлі
Біріншіден, фирма барынша пайда табуды кездейді, нарыкта сату
Екіншіден, фирма тауардын ықтимал сандык көлемін болжайды. Нәтижесінде
Үшіншіден, фирма шығындар сомасынын әртүрлі өндіріс деңгейінде калай
Төртіншіден, фирма бәсекелесінің бағасын ескеріп, оны оз тауар
Бесіншіден. фирма баға күрылымынын томендегідей тәсілінін біреуін тандайды:
Алтыншыдан, фирма тауарға бағаны психологиялык кабылдауды толык ескере
4. САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Салык мәселесі мен салык салудың бай тарихы бар.
А. Смиттін айтуы бойынша, салыкты төлеушілер үшін, бұл
Шарль Монтескье (1689-1755 жж.) ризыктың канша бөлегін бодандардан
А. Смит салык салудың төрт прииципін айкындаған. Онын
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне карай, кабілеті
Бүл ережені сактау немесе сактамау салык салудың терендігіые
2. Жеке түлға төлейтін салық міндетті түрде
гөлем төлеуші үшін анык әрі ашык болуы және
3. Әрбір алынатын салык белгілі уакытта немесе
4. Әрбір салык ой елегінен
А. Смит тікелей. жанбасы, жанама салыктар жүйесін және
Салык дегеніміз не? Экономикалык мазмүн түрғысынан салык дегеніміз
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салык бар игіліктерге пропорционалды түрде коғам
- салык табыс мөлшері мен әлаукаттылык денгейіне
Салык томендегідей кызмегтерді аткарады:
- фискалды (тіркелген) немесе жүмылдыру.
- болу кызметі.
- реттеуші кызметі, мемлекеі салыктын көмеіімен гүтыну
- ынталандыру кызметі, мем.іекеі өндіріс пен іехникалык
- шектеу кызметі, мемлекет салык саясаты аркылы
- бакылап-есептеу кызметі, мүида кәсіпорын мен түрғындар
Салык синаты түрғысынан тікелей және жанама болыіі бөлінеді.
Жанама салыкты мемлекет тікелей емес, баға аркылы айландыра
Салыктан алынатын сома - салыктын негізі аталады. Мысал
Салыкка женілдіктер салык сиякты белгілі тәртіпке негізделген заң
салык объектісінің алынбайтын минимумы; кейбір адамдарды салык
салык негізінен босату;
салык несиесі (салыктың белгілі көлемін алуды үзарта түсу)
Салык осімі үш гүрге бөлінеді.
Бірінші түрі - прогрессивтік салык осімі. Мүның мәнісі
Екінші түріне салык осімінін нропорционалды осім жатады.
Үшінші түрінде — регрессивтік салык осімі жатады. Регрессивпк
салык өсімі біздін елдегі салык заңдылыктары нда колданылмайды.
Казакстан Республикасында жалны мемлекеттік салыктар бар. Олар мемлекеттік
Жалны мемлекеттік салыкка жататындар: заңды және жеке түлғалардын
Жергілікті салык нен алымға жататындар: заңды және жеке
Салыктардын ішіндегі салығы ерекше орын алады. Табыс салығы
Табыс салығы мынандай түрле колданылады: пайда салыкы. жүмыс
Прогрессив салыктуралы әңгіме еткенде, і-алымдар жоғары (көтеріңкі) табыс
I.
Салык гүсімі. долл
Лаффер кисығы.
Сурепе 2S-I баикадғандай Лаффер кисығында салыкөсімі 0-іен 100%-ке
Салык өсімі 50%-тен асканда адамдар аз жүмыс істейді
Акииздер жанама салыктын бірден-бір түрі болып табылып, тауар
Қазакстан Республикасы территориясында өндірілген немссе біздін елге импорталатын
Акциз есімін Қазакстан Республикасы ұкіметі тауардың. кұнына пайызбен
Жанама салықтың келесі бір түрі косымша қүн салығы
Косымша күн салығы 1958-шы жылы алдыменен Францияда енгізіледі.
ККС-ғын алу объектісі болып айналым алымьі мен импорі
28-2. Салык кұрылымы жоие олардын бюджеттік гүсімдегі үлесі
Импорт алымына - импортгалған гауар жатады. Тек халыхдралык
Айналым салығы меп сату салығынын орына Қазақстан Республикасында
Бүгінгі еліміздегі экономикалыксаясат пен әлеүметтік жағдайды
ескере отырып. салык салу түжырымдамасы алдымен
- мемлекеттік бюджеттің түрактылығы мен таластылығы;
- антиинфляциялык механизмді калыптастыру және менппк пен
- кең масштабты инвестицияны калыптастыру;
- меншіктүріне карамай-ақ барлык шаруашылык субъектісінін іскерлік белсенділігін
Осы міндеттерді шешу Қазақстан Республикасынын экономикалык және әлеумеггік
Мемлекет аралык екі жакты экономикалык байланыстарда екі жактан
Сөйтіп олар үшін салык алу салу салмағын барынша
Қазакстан Республикасында экономиканы модернизациялау және рефрмалаудың казіргі жағдайында
КАТЕГОРИЯЛАР ЖӘНЕ ТЕРМИНДЕР
Баға, коғамдык кажетті шығындар, кәсіпорыннын көтерме бағасы, өндірістің
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Котлер Ф Основы маркетинга. М.,
1 Смит А. Исследование о природе и причинах
12
Салықтар және салық салудың теориялық негіздері
Салық есебінің мәні
Алықтардың экономикалық мәні
Қазақстан Республикасының салық жүйесі: реформалар және жағдайын талдау
Салықтар және салық жүйесінің теориялық негіздері
Салық салудың экономикаға және әлеуметтік салаға әсері
Мемлекеттің салық қызметінің қалыптасуының экономикалық ерекшеліктері
ҚР салық саясатын қалыптастырудың теориялық негіздері және қазіргі жағдайы
Салық элементтері және салықтың жіктелуі
Салық жүйесінің құрылымы