Рентген сәулелері
Жоспар:
Рентген сәулелері. Рентгенталогия.
Рентген сәулелерінің ашылуы.
Рентген сәулелерінің қасиеттері.
Рентген сәулелерінің шашырауы. Комптон құбылысы
Дифракциялық әдістер.
Құрылымдық кристаллографияның негіздері.
5.2 Рентген сәулелерінің физикасы.
Рентгендік техника.
Рентген құрылымдық талдаудың әдістері.
Рентгендік фазалық талдау .
Рентген сәулелерінің қолданылуы.
Пайдалаган әдебиеттер
Рентген сәулелер
Рентген сәулесі — гамма және ультракүлгін сәулелер арасындағы диапазонды
Рентгенология - (В.Рентгеннiң атымен) және грек. logos – iлiм]
Рентген сәулелерінің ашылуы.
Рентген Вильгельм Конрад (1845 – 1923ж.ж)
Рентген сәулелерін 1895 жылы неміс физигі Вильгельм Конрад Рентген
Катод сәулелерін зерттеумен шұғылданған Рентген, фотопластина қара қағазға ораулы
Катодтық сәулелердің көмегімен пайда болатын люминесценция құбылысын зерттеп, түрлі
Қорыта айтканда, жылдам электрондар кенеттен тежелгенде пайда болатын толқын
Рентген сәуле шығаруын тағы классикалық электромагниттік теорияның аясында түсіндіруге
Рентген сәулелерінің қасиеттері.
Рентген ашқан сәулелер фотопластинаға әсер етеді, ауаның иондалуын туғызады
Осыдан кейін бірден рентген сәулелері электрондардың кенет тежелуінен шығатын
Рентген сәулелерінің шашырауы. Комптон құбылысы
Рентгең сәулелері бір заттан өткенде олардың біразының бағыты өзгеріп,
Комптон тәжірибесінің схемасы өздерің білесіңдер. Мұнда R рентген
Мұндағы тұрақты шама к=0,00241 нм, оның бұл мәні тәжірибе
оның импульсі мұндағы m0 мен
hν+m0с2=hν/+ mс2
мұндағы m0с2 - электронның тыныш
m 2ν2с2= h2 ν2+ h2 ν/2-2 ν ν/cosφ
теңдіктен: hν+m0с2=hν/+ mс2 екендігін табамыз. Бұл өрнектің екі
m 2с4= h2 ν2+ h2 ν/2-2 ν ν/+2 h(ν-
Енді теңдіктен теңдікті мүшелеп шегерсек және
2 h(ν- ν/) m0с=2 h2 ν ν/(1- cosφ)
немесе
мұндағы
;
Сонымен
мұндағы см
Бұл шама формуланың оң жағындағы к тұрактысының тәжірибеден белгілі
Енді шашыраған рентген сәулелерінің спектріндегі толқын ұзындығы
Дифракциялық әдістер
Құрылымдық кристаллографияның негіздері.
Кристалдық күй-жағдай. Кристаллографиялық проекциялар. Кристалдардың құрылымы және кеңістіктік тор.
Кристалдық зат деп, материалдық бөлшектері (атомдар, иондар, молекулалары)
Ең азы параллелепипед, оны үш бағытта үзіліссіз параллель көшірулер
Үш негізгі вектор, элементар ұяшықтың қабырғалары болып табылатын трансляция
Барлық кеңістік торларының әр алуандығын жеті жүйеге - сингонияларға
Элементтердің тәуелсіз үйлестірулердің саны тор симметриялары (кеңістік топтары) 230
Егер кристалдың барлық бөлшектері бір элементар ұяшыққа жататын болса,
Белгілі кеңістік торларында бір элементар ұяшыққа тек бір атом,
Күрделі торлар көбінесе базисті торлар деп аталады. Тордың базисі
Кеңістік торларының түйіндері арқылы өтетін түзулер және жазықтықтар,
Тордағы жанұялық бағыттар мен жазықтықтар орналасуы бірмәнді Миллердің кристаллографиялық
Кристаллографиялық жазықтық индекстері деп , бірлік осьтер санына
Кристаллографиялық бағыт индекстері деп кез-келген атом координаттарына пропорционал осы
Жазықтықтардың жанұялық сериясы, бір бағытқа параллельді торда,
Жазықтықтардың әрбір жанұясы индекстерімен, сонымен қатар
Әрбір сингонияның артынан индекстері, өлшем
Барлық ұқсас кристаллографиялық жазықтық жанұялары, яғни жазықтық аралық ара
Рентген сәулелерінің физикасы
Рентген сәулелердің табиғаты мен олардың спектрі. Вульф - Брэгг
Рентген сәулелері өзімен электромагниттік толқын ұзындығын көрсетеді, атомдардың сызықтық
Тежеуіш сәулелену рентген трубкаларында жылдам электрондар анодқа шабуылдап
Сипаттамалық рентген сәулелері атомдағы электронның ядро орбитасынан алыс жатқан
Рентген сәулелері заттан өткенде жартылай жұтылады. Кіретін
мұндағы – жұтылу коэффициенті;
– жұтатын қабаттың қалыңдығы.
Әрбір элемент үшін үлгі құрамына кіретін өлшем
Рентген сәулеленуінің жұтылу коэффициентіне заттың тығыздығы және сәулелену толқын
Дифракция құбылысының пайда болуы үшін, көршілес жазықтықтар
мұндағы d – кристалдағы шағылатын көршілес
жазықтықтың арасындағы ара қашықтық;
– кристалға түсетін жарықтың шағылу бетінің
бағытымен пайда болатын сырғанау бұрышы;
п – берілген және -да
бақыланатын, реттік шағылу;
λ – рент¬гендік сәулеленудің толқындық ұзындығы.
Егер зерттелетін кристалл, монохроматты рентгендік
Рентгендік техника
Рентгендік трубкалар мен аппараттар. Рентгендік сәулеленудің
тіркелуі және олардың өлшеулерінің интенсивтілігі. Ионизациялық және фотографиялық әдісі.
Рентгендік сәулелерді алу үшін: рентгендік трубкалар, рентгендік аппараттар,
Рентгендік трубка электронның жолында орнатылған, нәтижесінде пайда болатын атом
Рентгендік трубкалар келесі белгілер бойынша классифициаланады :
- электрондарды алу жолы бойынша трубкалар иондық және
- вакуумды жарату және құру жағдайы бойынша тігілген
- қолдануы бойынша: материалдың мөлдірлігі, анализдің құрылымында, спектрлік талдауда,
- фокустың (ауданының) шамасы бойынша трубканы нормаль және
Рентген аппараты күрделі құрылғы, ол жоғарғы вольтты трансформатордағы рентгендік
Кенотрон электронның рентгендік трубкасына ұқсас, ол жоғары кернеудің
Пайдаланылуына байланысты рентген аппараттары әртүрлі жоғары вольтті сұлбаларға ие.
Рентген сәулелерін тіркеуде ионизациялық, фотографиялық, электрофотографиялық және люминесцентті
Рентген құрылымдық талдаудың әдістері
Лауэ әдісі. Монокристалдың айналу әдісі. Ұнтақ әдісі. Әдістер негізі.
Зерттелетін кристалдық үлгіде рентген құрылымдық талдауды өткізген кезде толқын
Лауэ әдісін монокристалдардың құрылымдарын зерттеу үшін қолданады. Жаппай спектрге
Айналу әдісі. Оның мәні монохроматты рентген сәулесінің жолында орналасқан
Тербелу әдісінде монокристалл таңдалған ось айналасында толық айналымдар
Рентген гониометр әдісінде (Вайссенбергтің) монохроматты сәулелену қолданылады, онда таңдалынған
Ұнтақ әдісінде немесе дебаеграммада монохроматты рентген сәулеленуін қолданады.
Ұнтақ әдісіндегі рентгенограмма түсірілімінде фотопленка жолағына кіретін рентген сәулесі,
Индицирлеу - бұл дифракциялық максимумдардың индекс-терін, яғни шағылған кеңістіктер
Ең айқын рентгенограммалар кристалдық үлгілер үшін байқалады, ал сұйықтықтар,
Рентген құрылымдық талдау, металдарды және оның қоспаларын зерттеу кезінде
Рентгендік камера – фотопленкада дифракциялы рентгендік максимумды барынша тіркеуге
Рентгендік дифрактометр дегеніміз иондық және сцинтилляционды тіркеу әдісін қолданатын
Рентгендік фазалық талдау
Сапалы және сандық рентгендік фазалық талдау. Талдау әдістері.
Рентгендік фазалық талдау, өзімен сандық немесе сапалық сан анықтау
Сапалы рентгендік фазалық талдау рентгендік спектр (hkl) сызығының І
Сандық талдау қоспадағы өзге фазалардың санын анықтауға негізделген, оның
Зерттелетін кристалдық заттың фазалық құрамын анықтау тәжірибе арқылы анықталған
Сандық фазалық рентгендік талдаудың бірнеше әдістері әзірленген.
Араластырып отыру әдісі (ішкі стандарттың) рентге-нограммадағы сызықтардың интенсивтіліктері мен
Бұл әдістің дәлдігі зерттелетін және эталон заттарының ұсақталу дәрежесі
Экспресс-талдау үшін арнайы гомологиялық жұп әдісі ойлап табылған,
Егер компонеттер қоспасын дайындау мүмкін болмаса, онда үлгі мен
Салу әдісі зерттелетін үлгі рентгенограммасы мен таза түрде болатын
Неғұрлым жұтылу коэффициенті жоғары болса, соғұрлым талдаудың сезімталдығы жоғары
Рентген сәулелерінің қолданылуы.
Рентген сәулелерін медицинада науқас кісінің ауруын анықтау үшін және
Рентген сәулелерін ауруды анықтау үшін пайдалану рентген сәулелерінің жұтылу
Рентген сәулелерінің көмегімен мысалы, адамның ішкі органының ауру-сауын айырғанда
Рентген сәулелерін ауруды емдеу мақсатымен пайдалану олардың биологиялық әсеріне
Пайдалаган әдебиеттер: 1.Бірімжанов.Б. Жалпы химыя.-Алматы,1999.
2.Хомченко.А. Химияү-Алмата,1987.
3.Аханбаев .К. Жалпы және анорганикалық химия.-Алмата,1999.
4.Обшая химия.-М.,1986.
Рентген сәулелері
Рентген сәулелері және олардың қолданылуы
Рентген сәулелерінің қолданылуы
Спектор инфрақызыл және ультракүлгін сәулелер
Рентгенология.Құрылымдық кристаллографияның негіздері.
Рентген сәуле шығаруының медицина мен фармацияда қолданылуы
Рентген сәулелерінің жұтылуы
Рентген сәулелер
ЖАРЫҚТЫҢ ДИСПЕРСИЯСЫ
Электр өткізгіш заттар