Дебиторлық борыштар
Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім Министрлігі
Ш.Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университеті
«Экономика және құқық» институты
«Есеп және аудит» кафедрасы
Курстық жұмыс
Пәні : Аралық қаржылық есеп
Тақырыбы : Дебиторлық борыштар
Орындаған : УА-05-1 Дарибаева К.
Тексерген :
Ақтау
Кіріспе
Осы курстық жұмыстың тақырыбы «Дебиторлық борыштар». Бірінші
Екінші бөлімінде еншілес серіктестерді және алдағы кезең шығындерының
Үшінші бөлімде күмәнді борыш дегеніміз не
Алынуға тиісті айыппұлдардың , өсімақылардың сомаларына «Алынуға тиісті
Сонымен қатар «Басқадай дебиторлық борыш» шотында төленуге тиісті
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
Мазмұны
Бөлім І.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру және сатып
1.1.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру.
1.2.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі.
БөлімІІ.Еншілес серіктестердің және алдағы кезең шығындарының
2.1 Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыштарының есебі
2.2 Алдағы
2.3
Бөлім ІІІ. Күмәнді борыштар және аванстар есебі
3.1 Күмәнді
3.2
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Бөлім І.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру және сатып
1.1 Дебиторлық борыштар еседін ұйымдастыру.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын
- ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық
- тапсырылған ( берілген )
- вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар ;
- негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі
- ұйымның лауазымды адамдарының ( тұлғаларының
- басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық борыштардың
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
Д-т : Баға шегерімі – шоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар – шоты түріндегі
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса , ол
Д-т : Сатылған тауарлардың қайтарылымы – шоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар – шоты
Кәсіпорынның бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу барысында мына
нөмірі 7 Журнал – ордер
нөмірі 8 Журнал – ордер –
нөмірі 9 Журнал – ордерге қосымша
нөмірі 10 Журнал – ордерге –
нөмірі 11 Журнал –ордер – «Сатып
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады :
«Сатып – алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы».
«Кұдікті қарыздар бойынша резервтер».
«Еншілес ( тәуелді ) серіктестіктердің дебиторлық борышы».
«Басқадай дебиторлық борыштар».
«Алдағы кезең шығындары».
«Берілген аванстар».
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен
1.2 Сатып алушылармен тапсырыс берушілер
Кәсіпорындар мен ұйымдардың «Сатып алушылар мен тапсырыс
«Алынуға тиісті шоттар».
«Алынған вексельдер».
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары».
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген
( тауарлар ) , атқарылған жұмыстары мен көрсетілген
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» шоттарына қатысты
Мысалы : сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына :
Д-т : Сатылған дайын өнімдердің
өзіндік құны
К-т : Дайын өнімдер
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға :
Д-т :Алынуға тиісті борыштар шоты
К-т : Дайын өнімдерді сатудан алынатын
Табыс шоты
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына :
Д-т : Алынуға тиісті борыштар шоты
К-т : Қосылған құн салығы сомасы
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде :
Д-т : Ақшалар шоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар шоты
Жоғарыдағыдай екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпорындар мен
Ал сатылған материалдық емес активтер , негізгі құралдар
Сатылған материалдық емес активтер , негізгі құралдар ,
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді
Алынуға тиісті айыппұлдардың , өсімақылардың сомаларына «Алынуға тиісті
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім , тауар және
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің
Қайтарылған тауарлар мен өнімдерге (жұмыстар мен қызметтерге) құн
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар
Тұрақты баға келісімшартта көрсетіліп , тауарларды төлеу кезінде
Тұрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау
Мысалы : бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген мерзім ,
Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық міндеттеме
Вексель
100000 (жүз мың) теңге
Төленуге тиісті сома мөлшері
«ККК» фирмасы
төлену мерзімі
«НҰР» акционерлік қоғамы
Вексель беруші ұйымның аты
Нұрхан
Тиісті адамдардың қолдары және ұйымдардың мөр таңбасы
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім
- дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа
- шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық
- пайыз түрінде төлем алу үшін негіз,
- айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік есепте вексельдер сатылған , вексельге айырбасталған тауарлар
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және
Жәй вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель
Жәй вексель борышкердің (қарызкердің) жазбаша міндеттемесі болып саналады.
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға
Аудармалы вексель –(тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге (трассатқа) белгілі
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге
Пайыздық вексельдердің атаулы құнына төленетін пайыз сомасы өз
Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз аодына бөлек көрсетілмейді
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық , қаржылық және
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр түрлі
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттің
Вексельдер эмитенттер бойынша :
Қазыналық және жекеше.
Төлем түрі бойынша :
Жәй және аударылмалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай :
Қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша :
Мерзімдік вексельдер және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.
Вексельдерді толтыру мен ресімдеу белгіленген ережені сақтауды керек
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер
Д-т : Алынған вексельдер шоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың борыштарының жабылуына ,
Д-т : Ақшалар шоты
К-т : Алынған вексельдер шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
Айта кететін бір жағдай көптеген уақыттарда вексельде көрсетілген
500000 + 500000 *5%*6/12=500000 + 12500 =512500 теңге.
Егер осы сомадағы вексель алты айға емес тоғыз
500000+500000*5%*9/12=500000+18750=518750 теңге.
Жоғарыда қарастырылған мысалымыз бойынша бухгалтерлікжазуларымыз келесідей түрде жазылады
А ) вексель алынғанда
Д-т : Алынған вексельдер щоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар шоты
Ә ) вексель бойынша сатып алушылардың борыштары есептелген
Д-т : Ақшалар шоты
К-т : Алынған вексельдер шоты
К-т : Пайыз бойынша кірістер шоты
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
Борыштары шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№
мазмұны Дебитте-
летін шот Кредитте-
летін шот
1
1 Тиеп жіберген тауарға , өнімге , көрсетілген
301
701
2 Тиеп жіберген тауарға , өнімге көрсетілген қызметке
301
633
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс
сомаларынан шегеріледі
661-662
301
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу
441
301
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің борышы олардың
641-643
687
301
6 Сатылған (тиеп жіберілген) тауар , өнім ,
321-323
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдері
ІІ Бөлім. Еншілес серіктестіктердің және алдағы кезең
2.1 Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыштарының есебі.
Жалпы кез келген ұйымның бухгалтерлік есебіндегі мына
- «Еншілес серіктестердің борышы».
- «Тәуелді серіктестердің борышы».
- «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» сол
ұйымның барлық еншілес және тәелді серіктестіктерінің ,
бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларының дебиторлық
борыштары жайлы ақпараттар көрініс табады.
«Шаруашылық серіктестіктері» дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген және
«Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаның» қатысушысы өзінің жеке қаржылық
- Еншілес , тәуелді серіктестіктерге , бірлесіп бақыланатын
Д–т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктерге , бірлесіп
К – т : «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік
- Сатылған өнім , тауар , негізгі құралдар
Д–т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
К - т : «Негізгі қызметтен алынатын кіріс»
Сатылған өнім , тауар , негізгі құралдар мен
Д-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
К-т : «Қосылған құн салығы шоты» түріндегі корреспонденция
- Шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімді бағамдық айырмашылыққа
Д-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
К-т : «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты түрінде
Еншілес , тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Д-т : «Алынған вексельдер» немесе «Ақшалар» шоттарының тиістілері
К-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
Еншілес , тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды
Д-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктерге және бірлесіп
К-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
Еншілес , тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды
Д-т : «Тауарлық – материалдық қорларды жеткізіп беру
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін алынған аванстар»
К-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
Осы жоғарыда айтылғандармен қатар шетелдік валютадағы борыштар бойынша
Д-т : «Бағамдық айырмашылық бойынша шығындар» деп аталатын
К-т : «Еншілес , тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
Еншілес ,тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғалардың дебиторлық борышы шоты бойынша
жүргізілетін операциялар
№
мазмұны Дебитте-
летін шот Кредитте-
летін шот
1
1 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға
-өз бағасына
-қосылған құнға салынған салық сомасына
321-323
321-323
701-702
шоттардың
тиістілері
633
2 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
441
321-323
3 Ай соңында (аяғында) еншілес, тәуелді және бірлесіп
641-643
321-323
4 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге
жалға берілген негізгі құралдар үшін жалға
алушылардың берешек сомасы
321-323
722
5 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген
323
724
6 Алынған қарызға, кредитке есептелген пайыз сомасы
7 Акция дивидендіне есептелген пайыз сомасы
8 Есептелген дивиденд және пайыз ретіндегі борыш сомасы
441
332
2.2 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті дебиторлық
«Алынуға тиісті қосылған құн салығы».
«Есептелген пайыздар».
«Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы».
«Өзге де дебиторлық борыштар».
Бұл шоттарда «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер» бөлімшесінде
«Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты ұйымның сатып
Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар
Д-т : «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
К-т : «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу»
Д-т : «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
К-т : «Басқадай несиелік борыштар мен аударымдар» шоты
«Есептелген пайыздар (проценттер)» шотында ұйымның шартта қаралған жалға
- Жалдағы негізгі құралдар , алынған вексельдер ,
Д-т : «Есептелген пайыздар» - деп аталатын шот
К-т : «Акциялардың девидендтері және пайыз түріндегі кірістер»
- Есептелген пайыздар бойынша борыштардың жабылуына :
Д-т : «Ақшалар» шоттарының тиістілері ,
К-т : «Есептелген пайыздар» деп аталатын шоты түріндегі
«Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» деп аталатын шотта
- Жалпы әкімшілік – шаруашылығы қажеттілігі (шығындары) және
Д-т : «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы»шоты
К-т : «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
- Жұмысшыларға берілген заем (қарыз) сомаларына да :
Д-т : «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы»шоты
К-т : «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады
- Есепті кезеңде жоғалған , бүлінген немесе іздеуге
Д-т : «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы»шоты
К-т : «Алдағы кезңдердің кірістері» шоты түріндегі бухгалтерлік
Есеп беруге тиісті тұлғалардың өздерінің борыштарын өтеген уақытта
Есеп беруге тиісті тұлғалардың аванс ретінде алған сомаларының
Д-т : «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы»шоты
К-т : «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады
Есеп беруге тиісті тұлғалардың кәсіпорынның есебінен шығарған шығындарының
Д-т : «Тауарларды сату бойынша шығындар» ,
«Жалпы және әкімшілік шығындары» ;
«Үстеме шығындары»;
«Әлеуметтік сала шығындары» деп аталатын шоттардың тиістілері.
К-т : «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» түріндегі
Жабдықтаушыларға олардан алынған ақау материалдары қайтаруға байланысты дебиторлық
Д-т : «Басқадай дебиторлық борыш» шоты ;
К-т : «Материалдар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Банктегі шоттан қателесіп есептен шығарылған сомаға :
Д-т : «Басқадай дебиторлық борыш» шоты ;
К-т : «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Сонымен қатар «Басқадай дебиторлық борыш» шотында төленуге тиісті
Басқадай дебиторлық борыш шоты бойынша жүргізілетін
операциялар
№
мазмұны Дебитте-
летін шот Кредитте-
летін шот
1
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге қызметтегі іссапары және басқа
333
451
2 Жұмысшылар мен қызметтерге берілген банк несиелері
333
601
3 Жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымның кассасына бұрын аванс
451
333
3 Жұмысшылар мен қызметтерге аванс ретінде берілген соманың
681
333
2.3 Алдағы кезең шығындарының есебі
«Алдағы кезең шығындары» деп есеп беретін кезеңде шығарылған,
алдын ала (мерзімнен бұрын) төленген сақтандыру полисінің сомасы;
келесі кезеңдерге жазылған газет , журнал және басқа
маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық шығындары және тағы
Осы айтылғандармен қатар алдағы кезең шығындарына жаңа өндірісті
«Сақтандыру полисі» шотында төленген сақтандыру полисінің сомасы есептеледі.
-сақтандыру полисінің алу үшін есеп айырысу шотынан төленген
Д-т : «Сақтандыру полисі» шоты ;
К-т : «Есеп айырысу» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу
Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасына есеп
Д-т : «Тауарларды сату бойынша шығындар» ;
«Жалпы және әкімшілік шығындары» ;
«Үстеме шығындары» шоттарының тиістілері;
К-т : «Сақтандыру полисі» шоты ;
«Жал төлемі» шоты алдағы кезеңдер үшін төленген жал
Алдағы кезең үшін жал төлемі төленген жағдайда :
Д-т : «Жал төлемі» шоты;
К-т : «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы.
Ал есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемі есептен шығарылған
Д-т : «Тауарларды сату бойынша шығындар» ;
«Жалпы және әкімшілік шығындары» ;
«Үстеме шығындары» , және тағы да басқа шоттардың
Д-т : «Жал төлемі» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы.
«Басқадай алдағы кезең шығындары» шоты «Сақтандыру полисі» мен
«Жал төлемі» деп аталатын шоттарда аталмай кеткен басқадай
«№ Операциялар
мазмұны Дебитте-
летін шот Кредитте-
летін шот
1 2 3 4
1 Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан
341
441
2 Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасы
811,821
938
341
3 Алдағы кезеңнің жал төлемі есеп айырысу шотынан
342
441
4 Есеп беретін уақытта жал төлемі есептен шығарылады
811,821,937
342
3.2 Берілген аванстар есебі.
Берілген аванстардың есебі келесі шоттарда есептелінеді :
-«Тауарлық – материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген
-«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар»
Ал берілген аванстар дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет
Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай
- Тауарлық – материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін
Д-т : «Тауарлық – материалдық қорларды жеткізіп беруі
К-Т : «Ақшалар» шоты.
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 35 “Берілген
Аванс берілген жағдайда 35-бөлімшенің шоттары дебеттеледі және 441
Бөлім ІІІ. Күмәнді борыштар және аванстар есебі
3.1 Күмәнді дебиторлық борыштар
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және
Жалпы халықаралық тәжрибеде күмәнді қарыздарды бағалау үшін мынадай
несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі
дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық борыштар
Жоғарыда аталған несиете сатудан алынатын таза табыстан есептелген
Мысалы: «ККК» фирмасының 2004 жылғы көрсеткіштері:
-сатылған тауарларының көлемі
-сатылған тауарларының қайтарылғаны
-сауда шегерімі
-күмәнді қарыздар бойынша резерв
Соңғы үш жылдағы «ККК» фирмасының күмәнді қарыздар бойынша
Жылдар Сатылған тауарларының көлемі Күмәнді қарыздар бойынша
2000
2001
2002
Барлығы
Қорытынды
Қорыта келе, дебиторлық борыштар дегеніміз - дебиторлық борыштар
Сонымен қатар «Басқадай дебиторлық борыш» шотында төленуге тиісті
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім , тауар және
Пайдаланған әдебиттер
2
Басқадай дебиторлық борыштар
Күмәнді дебиторлық борыштар
Дебиторлық борыштар есебінің аудиті
Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Дебиторлық қарыздар есебі
Сатып алушылармен тапсырыс берушілер борышының есебі
Дебиторлық борыштардың есебі
Дебиторлық борыштар есебіне жалпы сипаттамасы
Күмәнді дебиторлық борыштар есебі
Дебиторлық берешекті басқарудың теориялық негіздері. Қазақстан - Каспийшельф ЖШС-ң дебиторлық қарыздар есебін талдау