Дәнеш шәкірттері

МАЗМҰНЫ
Кіріспе......................................................................................................................3
1 Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының жалпы сипаттамасы...........................................................................................................9
1.1 Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметтік жағдайлар......................................................9
1.2 Д.Рақышевтың әншілік мектебінде қалыптасқан әдістемесінің бүгінгі музыкалық педагогика
1.3 Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының тәрбиелік мәні....46
2 Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдалану............................................................................56
2.1 Мектеп оқушыларына арналған «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» факультативтік курсының
2.2 Сыныптан тыс «Дәнеш тағылымы» атты тәрбие жұмысының педагогикалық
Қорытынды........................................................................................................140
Пайдаланылған әдебиеттер.............................................................................142
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қоғамның дамуына, ой-санаға, жалпы таным-түсінікке
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Ұлттық кеңестің мәжілісінде жасаған баяндамасында (2003) «Мәдени
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың: «Қазақтар – ұлы өркениеттің мұрагерлері, тарихи
Қазақ елі тәуелсіздік алғаннан бері осындай тарихи тұлғалардың, ғұлама-ойшылдардың,
Бүгінгі таңда қазақ ойшылдары мен ғалымдарының, ағартушыларының педагогикалық мұрасы
Ұлт тұлғаларының педагогикалық мұралары жан-жақты қарастырылып, зерттеу нысанасына айналуда:
Зерттеуге алып отырған тақырыбымызға жақын еңбектер - Ж.Төлебаеваның[68], Қ.Қ.Құламбаеваның[69],
Осы қатарда артында елеулі музыкалық-педагогикалық мұра қалдырса да, өнердегі
Д.Рақышевтың музыкалық шығармашылығы ұлттық болмысты танытуда көркемдік нақышымен, музыкалық-педагогикалық
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасынан айтарлықтай педагогикалық идеялар жинақталған, алайда, олар
Осы тұрғыдан алғанда Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын зерттеу жас ұрпақтың
Демек, Д.Рақышевтың Қазақстанда қалыптастырған әншілік мектебінің, әншілікке баулу әдістемесінің
Зерттеудің мақсаты: Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын зерттеп, жинақтау, жүйелеу және
Зерттеу міндеттері:
1.Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық көзқарасының қалыпттасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметік жағдайларды анықтау.
2.Д. Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасындағы жеке тұлғаның қалыптасуына музыкалық, эстетикалық,
3.Д.Рақышевтың мұрасын педагогикалық талдау негізінде бір жүйеге келтіріп,
4. Д.Рақышевтың әншілік мектебінде қалыптасқан әдістемесінің бүгінгі музыкалық педагогикамен
5. Д. Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептегі оқу-тәрбие процесінде пайдалану
Зерттеу пәні: Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы.
Зерттеу нысаны: Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық көзқарастары, педагогикалық іс-әрекеті.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасына педагогикалық талдау
Зерттеудің жетекші идеясы: Д.Рақышевтың музыкалық шығармашылығы және педагогикалық мұрасы
Зерттеу әдістері: Зерттеу проблемасына байланысты Д.Рақышев жөнінде жарық көрген
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: өскелең ұрпақты әйгілі, ұлы
Зерттеудің көздері: Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы; Д.Рақышев туралы жазылған деректі
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (1999-2001ж.ж.) Д.Рақышевтың музыкалық шығармашылығы бойынша әдебиеттер, мұражай,
Екінші кезеңде (2001-2004ж.ж.) Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы ғылыми-педагогикалық тұрғыдан зерттеліп,
Үшінші кезеңде (2004-2007ж.ж.) жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелерін салыстыру, талдау,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
- Д.Рақышевтың әнші-сазгер, педагог ретінде қалыптасуына ықпал еткен
- Д.Рақышевтың Қазақстанда музыкалық педагогика саласында ерекеше маңызы бар
- Д.Рақышевтың мұрасы педагогикалық талдау негізінде бір жүйеге келтіріліп,
- Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектеп практикасында пайдалануға байланысты әдістемелік
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- Мектеп оқушыларына арналған «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» атты факультативтік
- Сыныптан тыс «Дәнеш тағылымы» атты тәрбие жұмысының педагогикалық
- Зерттеу жұмысының нәтижелерін болашақ музыка пәні мұғалімін даярлайтын
Зерттеу базасы: Эксперименттік жұмыс Талдықорған қаласындағы Д.Рақышев атындағы мектеп-интернатында,
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1.Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметтік жағдайлардың
2.Д.Рақышевтың әншілік мектебінде қалыптасқан әдістемесінің бүгінгі музыкалық педагогикамен сабақтастығы.
3.Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының тәрбиелік мәні.
4.Әнші, сазгер, педагогтың музыкалық-педагогиалық мұрасын мектеп практикасында пайдалану әдістемесі.
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі: диссертациялық зерттеудің теориялық, ғылыми-әдістемелік
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өкізу мен тәжірибеге ендіру: Зерттеудің негізгі
Диссертацияның құрылымы: зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, міндеттері, пәні, зерттеу нысаны, зерттеудің
Зерттеудің «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мрасының жалпы сипаттамасы» атты бірінші бөлімінде
Зерттеудің «Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептің оқу - тәрбие
Қорытындыда Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы нақты тұжырымдар мен дәлелді
І. ДӘНЕШ РАҚЫШЕВТЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ–ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МҰРАСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметтік
Еліміздің егемендік алып, ұлттық тарихымызды шынайы зерттеуге жол ашылуы,
Дәнеш Рақышевтың әнші-сазгер, ұстаз ретінде қалыптасуына ықпал еткен
Дәнеш Рақышев туралы жарияланған еңбектер мен зерттеу материалдарына шолу
Өкінішке орай, Дәнеш Рақышевтың өмір белестері мен шығармашылық іс-әрекетінің
Дәнеш Рақышевқа қатысты әдебиет саласы, музыкатану, музыкалық педагогикасы жөніндегі
Әншінің қазақ өнерінің дамуына қосқан үлесін Т. Исабектің «Әнші
Дәнеш Рақышевтың музыка педагогикасы саласына қосқан үлесі 2001 жылы
Соңғы жылдары әншінің 70 жылдық, 75 жылдық, 80 жылдық
Дәнеш Рақышевтың өмір жолы, музыкалық-педагогикалық мұрасы - тәлімі мол
Дәнеш Рақышевтың біртуар дарынды тұлға болып қалыптасуының іргетасы, ең
Ұлттық дәстүрді көзімен көріп, көңіліне түйіп қаймағы бұзылмаған дәстүр-салтты,
Дәнешке ат қоюдың тарихы да отбасында бала тәрбиесіндегі халықтық
Дәнеш - Байтүгей, Тоғарыстан дейтін екі іргелі ата тараған
Мырзагелді - өнерлі, сауықшыл ел. Көсемі де, шешені де,
Дәнештің балалық шағы, жастық кезеңі Іле өңіріндегі Құлжа қаласының
Қой жайдым, Омардай сай бауырына,
Қойымның құзғын қонды сауырына.
Ол қойды қасқыр құрғыр жемес еді-ау,
Отырып қаппын, Еренше ауылында.
О, қасқыр! Өзі жүйрік, түсі суық,
Қойымды жарып кетті жетіп бұйрық.
Пышағы жоқ, асатын – қазаны жоқ,
Тимейді екен жүрегіне шикі құйрық, - деген көрінеді. Осындай
Дәнештің өмірінде өз анасы Тәжіхан бір таңғажайып елес. Ел-жұрт,
Тезек теріп келемін етегіме,
Қара тазым жүрмейді жетегіме.
Емдемесем болмайды көже ашытып,
Қарамай кетіп едің жөтеліңе,-дейді.
Рақыш кідірместен:
Жүрмесе де қу тазы жетегіңе,
Тезек теріп келесің етегіңе,
Сен ашытқан сол көже дәрі болсын,
Әлдибек ағаңның да жөтеліне, – деп жауап береді [95,-77б.].
Анасы бұл дүниеден өткен соң, әкесі Ақманар сұлуға үйленген.
Ата - анасының өнерпаз болуы жас әншінің ән, әншілік
Дәнеш мұрасын іздегенде, оның төңірегін табиғи байланыста, жалғастықта алып
Шынында да, алаулап тұрған таланттың талабын ұштайтын мектептің болмауы
Дәнеш Қытайдағы қазақ өңірінің Жарсу, Қаратас мектептерінде оқып, есейген
Дәнеш Рақышевтың мәдениет, білім берудің тарихи сахнасынан әнші, сазгер,
Дәнештің бағына қарай, оған ақын-әнші Мәмет Бабасов ұстаздық етеді.
Ән өнеріне біржола ынта қойып, қолына алғашында сырнай, кейін
Т. Исабеков: «Мәмет ақын кейбіреулер құсап, кеуде керіп, кердең
Әншінің екінші ұстазы – Қадырихан әнші. Қадыриханмен алғаш кездескендегі
Ол қолдан шабылған ақ домбырамен ән салып отыр екен.
Дәнеш Қадыриханнан Әсеттің «Қысмет», «Жайқоңыр», «Мақпал», «Ардақ» тәрізді көптеген
Бір жиын - тойда Қадырихан сөз алып: ««Шәкіртсіз ұстаз
Тағы бір ұстазы – Қайыпбек Байтасұлы. Бұл Іле өңіріне
Дәнеш өмірінің соңғы жылдары әншілік сыныбын ашып, ұстаздық қызмет
«Жаңағы анадайдан естілген дауыс шынымен мына отырған бәкене бойлы
Бұл отырған Қайыпбек Байтасұлы деген әнші екен. Үзіліп қалған
Қайып әнші де әншінің білімдары болып шықты. Ал жомарттығында
Дәнештің Әсет әндерін салғанына сүйсінген Мәмет «Ей, Реке, жақсы
Дәнеш шын мәнінде Әсет мектебінде тәрбиеленген әнші. Әсеттің өзін
Ұстаздық пен шәкірттік дегенді кейде біздер сыңаржақ түсініп қалатын
Әсетті зерттеуші адам Дәнешті аттап кете алмайды. Дәнештің орындауындағы
Дәнеш Құлжадағы «Білім жұрты» деген мектепте оқуын жалғастырады. Ол
Дәнештің әншілік өнерге сүйіспеншілігі артып, кейіннен өзінің даңқы шыққан
Дәнештің әншілік дыбыс қалыптастыруы Манарбек әншінің мәнеріне келеді. Үні
Қазақстандағы әншілік, сазгерлік өнердің дамуына Дәнеш Рақышевтың да қосқан
Дәнеш ән салуға өте талғампаз еді. Солардың ішінен өзінің
Дәнеш мәнері бөлекше, ешкімге ұқсамайтын. Оның есімін, өнерін молынан
Қ.Толыбаев: «Дәнештің әншілік қасиетіндегі бір байқағаным, ол зорланбайды, орынсыз
Дәнеш өзінің шәкірті Жақсылық Мырқаевқа: «Әннің мазмұнына көңіл бөлу
Кейде әншілік жолды жеңіл түсініп, қиыншылығына төзбей тастап кететіндер
... Сондықтан оншақты әніңді жақсы, көңілден шығатындай етіп дайындағын.
Ж.Мырқаев алғаш сахнаға шыққанда: «Жүрексінбе, еркін, жеке жүргендей еш
С. Бақбергенов: «Сол бір нақышты, әдемі әндердің ішінен Дәнештің
Дәнеш халық ішінен шыққан тума талант, дария дарын, өзі
Әнді жанымен ұққан Дәнеш Рақышев – халқымыздың әншілік өнерінің
Дәнештің гауһардай сәуле шашқан бір қыры – сазгерлігі. Оның
Дәнеш Рақышев ел ішінде көп жүріп, халық әндерін көп
Дәнештің сазгерлігі туралы Б.Нұржекеев былайша әділ баға береді: «Дәнештің
Дәнеш Рақышевтың әнші–сазгер ретінде қалыптасуына оның табиғатынан еңбекқорлығы, өз
Адам басына түссе, әрі білгісі келіп құмартса өзіне-өзі ұстаз
Үлкен қалаға апаратын сара жолға түскенше ауылдың маңындағы талай
Әуел баста әкем мен шешемнің айтыс өлеңінің жолын таңдамақ
Кейін гармоньмен ән айтып, әндерді күйтабақтардан, радиодан үйреніп жүрдім.
Сонда қарап отырсам әншілік даму тек ізденістерге байланысты екен.
Радиодан, теледидардан, үнтаспалардан өзім орындаған әндерді сын көзбен тыңдаймын.
Менің ес білгеннен кейінгі өмірім өнермен, әнмен сабақтас болып
Дәнеш Рақышевтың сазгер, әнші, педагог ретінде қалыптасуында өз бетімен
Қазақтың халық музыка классикасын құрайтын көптеген халық таланттарының, басқаша
Біздің пікірімізше С.А.Елеманова қорытындылаған бұл үш кезең Дәнеш Рақышевтың
«Балам өнерге бейім» деп бала күнінен әнге баулыған әкесі,
Д.Рақышев болашақтағы өнер жолын жоспарлай отырып, өзі пір тұтқан
Болашақтағы шығармашылық іс-әрекетіне дайындалу үстінде ол өзінің музыкалық-педагогикалық көзқарасында
Д.Рақышевтың ізгілік пен адамгершілікті іздеу проблемасы үнемі адамның, соның
Күнделіктегі жазбаларды оқи отырып, басты назарында адам тұлғасының мінез-құлқындағы
Қ.Толыбаев өзінің «Дәнештің үш құпиясы» атты еңбегінде Қасымның «Өзім
«Аңшының әнін» Қазақстанға алғаш жеткізуші де, таратушы да Д.Рақышев.
«Жүйрік ат, қыран бүркіт, ұшқыр тазы, жігіттің бұған құмар
Біздер бұдан Дәнеш Рақышевтың қара басының қамы емес, қайтсе
Дәнеш Рақышевтың музыкалық, педагогикалық мұраларының танымдық, тәрбиелік ерекшеліктерін білу
Дәнеш Рақышевтың осындай тілеулес шәкірттерінің бірі Ж.Мырқаев өзінінің «Хас
Белгілі ғалым, қоғам қайраткері профессор М.Жолдасбеков болса, Дәнеш Рақышевтың
«Ардақты Дәке! байтақ қазақ даласы қашаннан да әннің, әншілік
«Басқаны былай қойғанда, қазақтың біртуар азаматы Нұрғиса Тілендиев оркестрімен
- Әй, Кеңес! Жаркентті жанымдай жақсы көремін. Өйткені бүкіл
Кесте 1 - Д.Рақышевтың өмірі, әнші –
Р/с Өмір бе-лестері Мерзімі Елеулі уақиғалар Әншілігі Сазгерлігі
1 Балалық шағы 1926ж. 1 мамыр Алматы облысы, Панфилов
2 Шәкірттік шағы 1932ж Дәнештің 6 жасында анасы Тәжіхан
1939-1943жж Әсеттің шәкірттері Мәмет Бабасовқа, Қадыриханға еріп, әншілік
3 Жігіттік шағы 1946ж Құлжа қаласында “Дәулет тобы” атты
Мәметтен “Қоңыр қаз”, “Қаракөз”, “Жан ерке”, “Алма бел” әуендерін;
Сахналық қойылымдарға жас әріптестерін баулып, спектакльде ойнауға үйрете бастайды.
1948ж Театрдың қазақ бөлімінің меңгерушісі болады.
1950ж Құлжаға Қазақстаннан Ахмет Жұбанов бастаған қазақтың ұлт аспаптар
1952ж Шыңжаңда қазақ – ұйғыр біріккен музыкалық училищесі ашылады
1953ж Тұнғыш қазақ автономиялы облысы құрылды. Орталығы Құлжа
Пекинге дейін Қытай қалаларын аралайтын өнерпаздар делегациясы. Сахнада
1956ж С.Мұқановтың Қытайға барған сапарында өнер көрсетеді. Дәнештің өнеріне
4 Кемелденген шағы 1959ж Туған жерге оралады, Бір кездесу
1960ж Н. Тлендиевпен танысады,ән өнері туралы ақыл – кеңесін
1960ж Белгілі профессор, композитор Б.Ерзаковичпен жолығып, Әсеттің әндері, өзге
1960ж қараша айы Алматыдағы өткен ақындардың республикалық айтысы; Мұхтар
1960-1961жж “Октябрьдің 40 жылдығы” колхозында ұйғыр – қазақ біріккен
1961-1964жж Үшарал колхозында театр құрып, басқарады. Өзінің әедері: «Сұлу
1965-1968жж Көктал ауылында театр құрып, басқарады.
«Гүлайым», «Достарым», «Күміс сырға», «Сыздайды жүрек», «Көкталым менің», «Туған
1968ж “Халық театры” атағын жеңіп алады. «Меркедегі еркем-ай», «Дәрігер
1972ж Филармония жанынан “Шұғыла ”, “Арай”
ән – би ансамбілін ұйымдастырады. «Жан сәулем», «Жетісу»,
1976ж Д. Рақышевқа “Қазақ ССР – інің Еңбек сіңірген
М.Мақатаев өлеңдеріне ән жазады: «Сағындым ғой», «Аққулар қош болыңдар»,
1986ж “Қазақстанның Халық Әртісі” атағын иеленеді.
«Көктем», «Жетісу», «Белжайлау», «Ақмарал», «Сағындым» Студент шәкірттері: Серікбол Шыныбаев,
1986-1992жж Талдықорған педагогика институтында, қазақ – мектеп- интренатында ән
«Балқаштағы ән», «Туған ел», «Жер әсемі-Жетісу», «Аңсаған аяулым», «Соға
1992ж.
6 шілде Д. Рақышев ауыр науқастан қайтыс болады.
1.2 Д.Рақышевтың әншілік мектебінде қалыптасқан әдістемесінің бүгінгі музыкалық педагогика
Бір адамның бойында әйгілі музыкалық-орындаушылық әрі көрнекті музыкалық-педагогикалық дарындылық
Д.Рақышев үшін музыка өнеріндегі осы екі сфера қазақ әндерінің
«Мен өзім әнші болып ән сала алғандықтан ғана үйрете
М.Ахметова халықтың көркемдік толғаныс және әншілік өнерге деген жоғары
Дәнеш Рақышев кәсіби әнші болу деңгейіне өз бетімен, өздік
С.Елеманова олардың қалыптасуының үш кезеңін атап көрсетеді. Біріншісі –
Біздің пікірімізше, С.А. Елеманова қорытындылаған бұл үш кезең Дәнеш
Концерттік іс - әрекеті Дәнештің музыкалық шығармашылығының мол үлесі
Дәнештің Қазақстанның түпкір-түпкірінде, шетелдердегі гастрольдік концерттері оның жемісті педагогикалық
Әншілік композиторлық өнер салты Қазақстанның әр өңірінде өзіндік игі
Дәнештің осындай алғашқы әншілік талабына бағыт – бағдар беріп,
Қазақтың әншілік дәстүрі жөнінде айтқанда, түрлі мектептің бары белгілі.
Дәнештің әншілік шеберлігі мен сазгерлігіне ұстаздық қызметіне лайықты мән
Дәнештің кәсіби әнші екендігі даусыз. «... нағыз қыранды аяқ
Д. Рақышев есімімен көше, мектеп-интернат аталды. Сонымен қатар, Жаркент
Дәнеш Рақышевтың педагогикалық қызметке бейімділігі елге оралған соң, Жаркент
Әрине, алғашқы ұстаздары Қадыриханның, Мәметтің, Қайыпбектің тәлімі Қазақстанның атақты
Дәнештің сипаттама беруге оңайшылықпен қол жеткізу қиын. Себебі, әлемдік
А.В.Сиркисян өзінің «О некоторых вопросах вокальной школы» атты еңбегінде:
Дәнеш Рақышевтың вокалдық әдістемесіне талдау жасауға Л.Б.Дмитриеваның «Основы вокальной
Вокалдық практикада К.С.Станиславскийдің актерларды тәрбиелеу әдістемесі сияқты әншіні оқытудың
Дәнеш Рақышевтың әншілікке тәрбиелеу процесінде өзінің ән салудың техникалық
Әрине, ән салуға үйренушілердің үн қалыптастыру процесінде оларды елестетуді
«Әнші дауысын қою» термині Еуропада қалыптасқаны белгілі. Қазақ әншілерінің
Шындығында да bel canto жөнінде Този айтқандай, ерте итальяндық
Дәнеш Рақышев ұстаздық қызметте, ең алдымен табиғи дауысы мен
Дәнеш үннің, өкпедегі ауадан шығатын демнің тегеурінді қысымын қарсы
Бірінші, сүйемелдеумен ән салатын әншілер сияқты емес, домбырамен өзін-өзі
Екіншіден, үн тербелістерінің жасалуын тікелей қатысатын көмекейдің, сонымен бірге
Үшіншіден, көмекейде пайда болатын үнді анық айтылатын сөздерге айналдыру
Дәнеш Рақышевтың әншінің ән орындау процесіндегі осындай аспктілерге назар
Ән салу процесінде әншінің көмекейіндегі дыбыс талшықтары мен дем
Жоғарыда айтылғандарды ой таразылай отырып, әншілік тәжірибесі аз жастардың
Вокалдық педагогикада әнші үшін қалыптастырудың осы принципті «көмейді тұрақтандыру»
Шәкірттерімен әңгімелесу барысында және Дәнеш Рақышев атындағы мектеп-интернаттың оқушыларымен
Вокалдық педагогикамен айналысумен ғылымдар көмейдің тұрақты әрі біркелкі орында
Д.Рақышев сөйлеу дикциясы мен ән салу дикциясының ерекшеліктеріне өте
Шәкірттерінің дикциясын қалыптастыру мақсатында ұстаз-әнші біркелкі қоңыржай әндерді айтқызу
Әнші-педагог әнді әсем салуда дауысты дыбыстардың ролін жақсы түсінгендігі
Әрбір педагог, жалпы алғанда әнші дауысын қалыптастыруда қайсыбір дауыстылардың
Дәнеш аға дауыссыз дыбыстардың дұрыс айтылуына да көп көңіл
Д.Рақышев шәкірттерімен көркем туындылармен жұмыс жүргізуін шартты түрде үш
Бірінші кезеңде Б.А.Струве айтқандай педагогтың музыкалық шығарманы толығымен орындап
Дәнеш кіші-гірім әндерді үйретуде шәкірттерінің санасына шығарманың қарқыны, динамикалық
Дәнеш Рақышев шәкірттерін әншілікке баулып, кәсіптік деңгейге жеткізуде белгілі
Білім берудің тәрбиелілігі жеке тұлғаның жан-жақты дамуының маңызы жоғары
Бұл принцип мақсатты бағыттылықпен оқушылардың диалектикалық- материалистік дүниетанымын, адамгершілігінің
В.П.Баранов қарастырылып отырған оқыту принципінің мынадай бағыттарын атап
- оқу материалының елдің қоғамдық-саяси өмірімен, осы заманғы ғылым
- диалектикалық-материалистік дүниетанымды , әлемді және оның заңдарын ғылыми
- жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттерін, тәртіптілігін, табандылық пен еңбексүйгіштігін
- оқыту процесінде пайда болатын сезімдердің, күйзелістердің , әсерлерінің
- балалардың ақыл-ой қабілеттерін дамыту және қалыптастыру [126].
Принциптердің бұл қағидалары мұғалімнің жұмысында белгілі бір талаптар қояды.
1. Д.Рақышев әншілікке баулуда шәкірттерінің дүниетанымының, олардың көзқарастары мен
2. Әрбір сабағының шәкірттерінің жеке тұлғасының моральдық, еңбек, эстетикалық
3. Д.Рақышев өзінің табиғатынан байқампаздық, аңғарымпаздық қасиетінің арқасында шәкірттерінің
Сөйтіп, Д.Рақышев оқу процесін шебер ұйымдастыра білуі арқасында оқытуды
Д.Рақышев шәкірттерін әншілікке баулуда оқытудың ғылымилық принципін ұстанды деп
1. Д. Рақышевтың әншілікке баулудағы ғылымилық принцип, ұстаздық азаматтық
2. Д. Рақышев ғылыми музыкалық білімдердің шәкірттерінің дамуына ықпалын
3. Ұстаз оқу материалының музыкалық болмысты мейілінше терең түсіндіре
4. Әншілік дәрістерінде, концерттік қойылымдарда шәкірттерінің сахнаға шығуы кездерінде
Д. Рақышевтың әнші дауысы және үн қалыптастырудағы бүгінгі таңда
Көрнекілік принципі В.И.Коркинаның тұжырымы бойынша: «Оқушылардың оқу процесінде алатын
Оқытудың оқушылардың сезімдік тәжірибесіне, олардың қоршаған болмысты тікелей бақылауына
Д.Рақышевтың әншілікке баулу сабақтарында көрнекілік принципінің мынадай талаптары жүзеге
1. Оқу материалын зерделеу процесінде сезімдік образдардың қажеттілігін түсініушілігі.
2. Сезімдік образдарды оқушылардың дамуындағы дербес жақтары ретінде сабақта
3. Сабақта қандай сезімдік образдарды, қандай көрнекі құралдарды немесе
4. Оқушылардың танымдық іс-әрекетінде нақты заттарды, қоршаған болмыстағы құбылыстарды
5. Оқу материалы заттар мен құбылыстардың қандай жиынтығын сипаттайтындығын
Оқытудың жүйелілік принципі Д.Рақышевтің педагогикалық қызметінде келесі негізгі қағидалар
1. Әншілік өнер жайлы білімдер адамның қоршаған болмыстағы заттардың,
2. Әншілікке баулудағы оқу материалы ғылым ретіндегі вокалдық педагогикалық
3. Оқушылардың оқу материалдарын меңгеру жүйесі ұстаздың түсіндіру амал-жолдарына
4. Шәкірттердің музыкалық білім жүйесін пайымдауы олардың тұлғалық даму
Дәнеш сабақтарында педагогикалық ықпал ету жүйесінің алдын ала жоспарланып,
Лайықтылық принципі. Меңгерілетін музыкалық білімдердің меңгертілуінің лайықтылығы дегеніміз вокалдық
Енді Дәнеш дәрістерінде вокалдық білімінің лайықтылығына ықпал етуші факторларды
1. Жаңа білімдердің бұған дейінгілердің мазмұнымен байланысы. Жаңа білім
Мұндай байланыстарды әр шәкірт әр түрлі қабылдайды. Біреулері жаңаны
2. Жаңа мазмұн шәкіртке әдеттегі немесе әдеттен тыс, тіпті
Біз Дәнеш дәрістерінде лайықтылық принципінің жүзеге асырылуын оқу процесінің
3. Музыкалық білімдерді меңгеру шәкірттердің қызығушылығына, бейімділіктеріне, қалыптасқан оқу
4. Оқытудың лайықтылығы әрдайым шәкірттердің ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек
Әншілікке баулуда оқытудың лайықтылығы келесі ережелерге бағынады:
Белгіліден - белгісізге - жаңа материалды игеруде және оны
Қарапайымнан - күрделіге – оқу материалын баяндауда нақты фактілерден,
Жеңілден - қиынға – оқу материалын зерттеуді шәкірттердің айрықша
Осы ережелерді іскерлікпен қолдану көп жағдайда білімді жүйелі түрде
Саналылық пен бірізділік принципі. Бұл принцип оқушылардың танымдық іс-әрекетіндкгі
Шәкірттердің оқу материалын санамен ұғынуы, оқу дәрістеріне саналы қарым-қатынасы,
Әншілікке баулудағы саналылық принципі түрлі сападағы үндердің қалыптасу себептерін
Дұрыс қалыптаспаған үн қандай және оны қайта жаңғыртуда не
Шәкірттердің оқу материалын саналы түрде ұғынуы танымдық міндеттер мен
Кейде ақылды зерек оқушылар өздерін қызықтырмайтын жаңа материалды шамалы,
Аталған принциптің үшінші жағы оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыру. Танымдық
Ұстаздың оқу процесіне іскерлікпен жетекшілік етуі оқушылардың
Біріншіден,оқушылардың санамен ұғынуының саналы қарым-қатынасының танымдық белсенділігінің дәрежесін анықтайтын
Екіншіден, материалды санамен меңгеруге көмектесетін ойлау әрекеттерінің, ойлау операцияларының
Үшіншіден, шәкірттердің оқу мотивтерін зерделеу және оқу процесінде сабақтарға,
Төртіншіден, дәрістерге даярлық және оны өткізу процесінде танымдық белсенділікті
Беріктілік принципі. Вокалдық білім берудің ең маңызды міндеттерінің бірі
Оқу материалының айтайын деген ең бастысын ажыратып алу.
Осы негізгі ойдың төңірегінде мәліметтерді, фактілерді біріктіру.
Зерделенетін материалды көзқарастармен, сенімдермен, дүниетаныммен байланыстыру білімнің беріктігін жоғарлатады.
Оқушылардың меңгерілген білімдерін өмірде, практикалық іс-әрекетте қолдана білу іскерліктерін
Шәкірттерге жеке тұрғыдан келу принципі.
Бұл принциптің мәні - әрбір оқушының оқу процесінде жеке
Үнемі жеке тұлғаның жеке ерекшеліктерін зерделеу. Жеке тұлғаның дамуының
Оқу процесіне қандай жеке ерекшеліктер жағымды немесе жағымсыз, қандай
Сол оқушының жеке тұрғыдан келудің көмегімен шешуге болатын нақты
Жеке тұрғыдан келудің құралдарын және педогогикалық ықпал ету жүйесін
Оқытудағы жағымды эмоционалды орта принципі. Эмоциялар адамның іс-әрекетінде үлкен
Кәсіби әншілікке қажеттіні меңгеру принципі. Бұл принцип өнерлі жастарды
Кәсіби әншілікке қажеттіні меңгерту принципі сахнаға шығып, көпшілік алдында
1.3 Д. Рақышевтың музыкалық - педагогикалық мұрасының тәрбиелік мәні
Д. Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының мәнін ашу үшін ең әуелі
«Мән» ұғымы философялық сөздікте: «сол» заттың өзге заттардың барлығынан
Мән ұғымына берілген анықтамаларды жинақтап, қорыта келе, біздер «Дәнеш
Біз өз жұмысымызда әншінің өмір жолы мен шығармашылығын өзара
Қазақ халқының ән шығармашылығы және өзін қоршаған әлем
Әншінің тұңғыш әндері «Сәулетай», «Қалқам-ау», «Шалқы, Сайрам» дейтін жүрек
Айта кетерлік бір жай, Дәнеш әндерінің бірқатары тілі қазақ
Алғашқы әуендерінің бірі 1950 жылы Құлжаға Қазақстаннан өнер жұлдыздарының
Қазақтың дәстүрлі музыкасына деген сүйіспеншілігі әншіні халық әндерінің білгіріне,
Ән – халық қазынасы. Әнші-өнер иесі, сол қазынаны қастерлеп
Дәнештің сазгерлігінің тағы бір қыры - оның шығармашылығын табиғат
«Сайран еді Сайрамның жағалауы»,- деп ақын Қ.Толыбаев толғанғандай, Сайрам
Мөлдір суы самал үрлеп шайқалған,
Бұйраланған иайда толқын майталман.
Еркелеп бір күлім қағып тұрғандай,
Қара көк су қорғасындай құйғандай.
Ал Дәнеш бұған қоңыржай сылқым, ырғала тербелген ән жазды.
Дәнеш әндері, негізінен, әншінінің өзінінің және шәкіртінінің орындауы
Туған ел, Отан тақырыбындағы әндері
Еңбек, ұлыс әндері
Жастық сезім, махаббат жайлы әндері
Достық, ынтымақтастық туралы әндері
Өнер жайлы әндері
Әзіл-қалжың әндері
Арнау-қоштасу әндері.
Елуінші жылдар өнерпаз өмірінің жаңа кезеңі болды. 1959 жылдың
Ал осы тақырыпқа жазылған «Шалқы, Сайрам», «Жетісу», «Мақтанышты елім
Осындай алғашқы әні «Жетісу» - туған елін, кіндік қаны
Жетісу, сенде өстім, сенде тудым,
Жасымнан машықтанып, өлең қудым.
Сәулетті бейнеңе сай жарар еді,
Теңеуін таба білсем, өлең-жырдың,-
«Жетісу» әні осындай шумақтан басталып, былайша жалғасады:
Жетісу, ордасысың думан-тойдың,
Қуаныш қызығына қашан тойдым.
Тыңдағы ақтарылған алтын дәндей,
Жетісу, азығысың асқар ойдың.
Туған жері - Жетісуды сағынып көрген жас жүрек алғашқы
Екінші әні «Саясында алманың» деп аталады. Алма ағашының саясы
Дәнештің лирикалық әндері халықтың фольклорлық шығармаларымен тығыз байланыста болды.
«Аяулы менің арайлым,
Нәзік сырлы сезіммен
Нәр аламын аяулым»,- деп әрі қарай әсем өріліп, дами
«Саясында алманың» әнінің де құрылымдық сипаты осындай, алайда қайырмасында
Бүгінгі кұнде қоғамдағы рухани адамгершілік аясында көрініс алған рухани
Осыған байланысты орта мектептерде эстетикалық циклдағы пәндердің (әдебиет, музыка)
«Бірге толғанысқа түсу - таным сферасының ең нәзігі,- деп
Ал Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасы - нағыз адамгершіліктің, руханилықтың,
Дәнеш Рақышевтың педагогиалық процесте пайдалану үшін ұсынатын әндері, әншілік
Ескерте кететін бір жай, сазгер қашанда әннің буын санына,
«Ән салайын» - адамның жан дүниесіне ерекше әсер ететін
Д. Рақышевтың небір әсем мазмұнды ән түрлері ұлттық музыкалық
«Ән құдіретті жанр. Жан дүниені ерекше әсерге бөлеп, адамды
Дәнеш Рақышевтың авторлық әндері, репертуарындағы әндер, олардың кейіпкерлері, педагогикалық
«Достарым» әнінде (сөзі Қ.Толыбаевтікі) әнші тыңдаушыларына былай дейді:
Сүрінгенде құлатпай,
Алақанды тосқан мың.
Ойнақтаған құр аттай,
Еркелеткен достарым.
Лапылдап оттай жанатын,
Жұлдыздан алқа тағатын,
Қатар қаққан қанатын,
Қайдасыңдар достарым.[131]
Монғол еліне шығармашылық сапармен барып, алған әсерінен туындаған «Жан-жақтағы
«Ел борышы өтеліп,
Бітпес қандай дауың бар?
Пана болған бөтен ел
Ана болмас бауырлар!»
Дәнеш Рақышев әндері мектеп мұғаліміне адамгершілік, эстетикалық тәрбие міндеттерін
«Қара өлең күні келген кешедегі,
Ана тілі құдіретін еселеді.
Мұқаңдай ұрпақтары өлмек емес,
Олар өлсе, қазағым қоса өледі» ,- деп К. Бопаевтың
Қазақ музыкасының көп функциялығы Дәнештің авторық әндеріне де, оның
Өкінішке орай, Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының мазмұны, атқаратын қызметі арнайы
Осы ретте Дәнеш шығармашылығы мәдениет құбылысы ретінде қандай қызмет
Философиялық сөздікте «функция» ұғымы сол жүйедегі қайсыбір обьектінің қасиеттерінің
«Функция» ұғымы - «Мән-маңызы», «рөлі», «міндеттері», «әрекеті» дегенге жақын
Ал музыканың функциясы А. Сохордың анықтамасы бойынша, бұл «Оның
Мәдениет функцияларын мәдениеттану, философия, әлеуметтану, тарих, өнер және тағы
Мәдениеттің сан түрлі функциялары, олардың қоғам дамуындағы рөліне анықтама
Ш.Б.Құлманова қазақ музыкасының функцияларының педагогикалық тиімділігін ескере отырып, оның
Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының танымдық функциясы жеткіншектерге Дәнеш әндерінің және
Дәнештің авторлық әндері мен репертуарындағы әндердің, яки музыкалық мұрасының
Дәнештің музыкалық мұраларын зерделеу баланың талғампаздығын арттырып, эмоционалды
Дәнештің музыкалық мұрасының басты функцияларының бірі - тәрбиелік
Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының мазмұнында молынан көрініс беретін жалпы адамзаттық
Дәнештің музыкалық мұрасының ақпараттық функциясы әнші – сазгердің халық
Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының эстетикалық функциясы тыңдаушының ішкі жан дүниесіне,
Дәнештің музыкалық шығармашылығы өзінің коммуникативтік функциясы арқасында өміршеңдікке иеленген.
Әншінің музыкалық мұрасы мақсат ұйғару функциясымен ерекшеленеді. Бұл мұра
Әншінің музыкалық мұрасының баға берушілік функциясы оқушылардың әншінің сазгерлік
Компенсаторлық функция Д.Рақышевтың музыкалық шығармашылығына байланысты оқушылардың рухани қажеттіліктерінің
Дәнештің музыкалық – педагогикалық мұрасы реттушілік қызмет те атқырады.
Әлеуметтендіру функциясы Д. Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының келесі бір маңызды
Әлеуметтендіру функциясы Дәнеш шығармашылығының тәлім-тәрбиелік мүмкіндігінің жоғары екендігін көрсетеді.
Бұл ретте баланың мақтаныш сезімі оянып, қызығушылығы тұрақтана бастайды,
Гедонистік функция - Дәнештің музыкалық-педагогикалық мұрасына тән нәрсе. Зерттеушілер
Бірінші, суреткердің күрделі де сан түрлі өмір материалдарын еркін
Екінші, суретшінің міндетті түрде меңгеретін барлық құбылыстардың адамзатпен ара
Үшінші, көркемдік форманың міндетті түрде жетілг
ен болуын және оның мазмұнға сай болуын талап ететін
Төртіншіден, сұлулық заңына құрылған реттелген көркем әлем, көркем болмыс.
Бесіншіден, ұлының туындысын түсіну онымен бірге тоғанысқа түсуге
Алтыншы, көркем шығармашылықтың ойын аспектісі өнер адамның іс- әрекетін,
Жоғарыда айтылғандар Д.Рақышевтың дауыс қоюы біртіндеп әншінің диапазонын дамыту
Әншілікке баулудың осындай құралдарының гармониялық үйлесімділігі болашақ шебердің сан
2 ДӘНЕШ РАҚЫШЕВТЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ – ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МҰРАСЫН МЕКТЕПТІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ
2.1 Мектеп оқушыларына арналған «Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» факультативтік
Жүргізілген зерттеу Д.Рақышевтың өскелең ұрпақтың тәлім-тәрбиесінің дамуына қосқан үлесі,
Тәжірибелік эксперимент кезеңінде біздер алдымызға мынадай мақсат қойдық: орта
- орта мектеп мұғалімдері мен тәрбие жұмысын ұйымдастырушыларға арнап,
- Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын жүйелі түрде танып-үйренуге бағытталған «Д.Рақышевтың
- Д.Рақышавтың музыкалық-педагогикалық мұрасын «Атамекен» бағдарламасы бойынша сыныптан тыс
Тәжірибелік эксперимент жұмысы Алматы облысының Талдықорған қаласындағы Д.Рақышев атындағы
Әрбір кезең нақты педагогикалық, психологиялық, әдістемелік міндеттерді көздеді.
Эксперименттің анықтау кезеңінде оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тану деңгейінің
Мәдени мұраны жас ұрпаққа меңгерту проблемалары бойынша ғылыми ізденістерді
Мазмұндық компонент мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы жайлы білімдерінің
Эмоционалдық компонент мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын эмоционалды қабылдауына
Эмоционалдық компонентке қатысты көрсеткіштер: Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасынан алған эстетиклық
Процессуалдық компонент мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын меңгертудегі дағды-іскерліктері.
Кесте 2 - Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тану деңгейін
Компоненттері Өлшемдері Көрсеткіштері Төмен Орта Жоғары
1. Мотивациялық Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасына қарым-қатынасы 1.
3. Д.Рақышевтың үлгі өнегесіне еліктеп, өзінің мінез-құлқын реттеуге ұмтылысы
2. Мазмұндық Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы жайлы білімдері
3. Эмоционалдық Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын эмоционалды қабылдауы 1. Д.Рақышевтың
4. Процесуалдық Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын меңгеруі, дағды,
5. Баға берушілік Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының көркемдік ерекшеліктеріне баға
Анықтау экспериментінің нәтижелері оқушылардың Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасын тану
Кесте 3 – Мектеп оқушыларының Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасына
Сауалнама сұрақтары иә
жоқ
білмеймін
Жауаптардың варианттары
Д.Рақышевтың музыкалық мұрасы сені несімен қызықтырады:
әншілік шеберлігі;
өз бетімен білім алуға талпынысы;
Дәнеш әндерінің мазмұны;
Дәнеш Рақышевтың адами кісілік қасиеттері.
Д.Рақышевтың репертуарындағы әндерді, төл әндерін тыңдауды ұнатасың ба:
туған жер, Отан тақырыбындағы әндер;
еңбек, Ұлыс әндері;
достық ынтымақтастық туралы әндер;
жастық, махаббат сезімінен туындаған әндер;
өнер жайлы әндер;
әзіл-қалжың әндер;
арнау әндер;
қоштасу әндері
Д.Рақышевтың әнші-сазгер, ұстаз ретіндегі адами-кісілік қасиеттерін үлгі тұту қажет
Үлгі-өнегелік мазмұнын түсінемін;
Үлгі-өнегесіне еліктеймін;
Үлгі-өнегесіне сәйкес мінез-құлқымды реттеуге талпынамын
Д.Рақышевтың музыкалық мұрасын танып білуге талпынасың ба:
музыкалық мұрасын танып-білудің қажеті жоқ;
музыкалық мұрасын танып-білуге талпынамын;
репертуарындағы әндерді үйренгім келеді;
Төл әндерін үйренгім келеді.
4 65 31
- 0,2 99,8
0,5 - 99,5
0,1 - 99,9
-
-
60
20
10
-
40
-
- 75 25
- 90 10
10
30 35 35
25 35 40
15 - 85
17
Анықтау экспериментінің бірінші бағытында мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық мұрасына
Кестеде көрініс тапқандай, мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық мұрасына деген
Анықтау экспериментінің екінші бағыты мектеп оқушыларының Дәнеш Рақышевтың музыкалық
Кесте 4 – Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын жетік
Сауалнама сұрақтары иә
жоқ
білмеймін
Жауаптар
Д.Рақышевтың репертуарындағы әндермен, төл әндерімен таныссың ба:
Туған жер, Отан тақырыбындағы «Жетісу» әні;
Еңбек, Ұлыс тақырыбындағы «Наурыз тойы» әні;
Жастық сезім, махаббат жайлы «Сәулем-ай» әні;
Достық, ынтымақтастық туралы «Жан-жақтағы бауырлар» әні;
өнер жайлы «Ән салайын» әні;
әзіл-қалжың әні-«Аңшының әні»;
арнау әні «Нұраға»;
қоштасу әні «Қоштасу»
Дәнеш Рақышевтың музыкалық шығармашылығының маңызы неде:
Қазақстандағы әншілік мектебінің негізін салушы;
Адамгершілік мәні жоғары;
Музыкалық-эстетикалық тәрбиеде маңызы зор;
Дәнеш - өнерпаз жастарды тәрбиелеуші
Дәнеш Рақышевтың репертуарындағы әндерді, төл әндерін эмоционалды қабылдай аласың
эмоционалды сезіне аламын;
эмоционалды толғанамын;
эстетикалық талғампаздықты қалыптастырады;
20
3
2
-
1
4
10
-
-
18
2
-
3
13
-
-
- 65
Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық мұрасы жайлы білімдерін анықтау олардың
Анықтау экспериментінің үшінші бағытында мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық мұрасын
Кесте 5 - Мектеп оқушыларының Дәнеш Рақышевтың музыкалық
Берілген сұрақтары иә
жоқ
білмеймін
Жауаптар
Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасы жөнінде іс-шараларға:
тыңдаушы ретінде қатыстым;
үлкендердің нұсқауымен қатысамын;
белсенді түрде қатысамын
Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасы жайлы ізденіс, зерттеу жүргіздіңдер ме:
іздеу, зерттеу менің ісім емес;
мұғалімдер, тәрбиешілер тапсырма берсе, іздеймін, зерттеймін;
белгілі бір тақырыпта ізденіс, зерттеу жұмыстарын жүргіземін
Д.Рақышев репертуарындағы әндерді, төл әндерін орындап бере аласың ба:
Туған жер, Отан тақырыбындағы әндерін;
Еңбек, Ұлыс әндерін;
Жастық сезім, махаббат жайлы әндерін;
Достық, ынтымақтастық туралы әндерін;
әзіл-қалжың әндерін;
өнер жайлы әндерін;
арнау әндерін;
қоштасу әндерін
2
6
- -
80
4
-
3
1
- -
2
-
-
-
-
Сипаттама мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын меңгеру бойынша дағды-іскерліктерінің
Мектеп оқушыларының Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тану деңгейлерін анықтау,
Біз осы кемшіліктерді ескере отырып, Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептің
Тәжірибелік-педагогикалық жұмыстың алғашқы ұйымдастыру кезеңінде, ең алдымен, біздер дайындаған
Кесте 6 - Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тану
Тексеру мерзімі Эксперимент тобы оқушылар саны 117 Бақылау тобы
деңгейлері
жоғары орта төмен жоғары орта төмен
1999-2001 оқу жылы 1,8 % 47,8 % 50,4 %
Сондықтан біздер мұғалімдер мен тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар үшін арнайы
Екінші кезең (қалыптастыру) орта мектептердің оқу-тәрбие процесіне «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық
Курстың мақсаты: Д.Рақышевтың әншілік-сазгерлік, педагогикалық мұрасы арқылы оқушыларға музыкалық-эстетикалық,
Тәрбиелік міндеттері:
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасына жүйелі түрде оқушылардың сүйіспеншілігін, құрмет сезімін
Оқушылардың әсемдік сезімін, әсемдікті түсіну және сезіну іскерліктерін қалыптастырып,
3. Әнші-сазгердің кісілік қасиетінен үлгі-өнеге алуға және солардың негізінде
Білімділік міндеттер:
Оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы жайлы және оның бүгінгі тәлім-тәрбиеде
Оқушылардың Дәнештің әншілігі, сазгерлігі, қоғам қайраткері, ұлт тұлғасы туралы
3. Оқушыларды Д.Рақышевтың ән өнеріне, әншілік-орындаушылық шеберлігі, Қазақстандағы музыкалық
Дамытушылық міндеттері:
Оқушылардың жалпы және музыкалық дамуына ықпал етуі (Музыкалық есту,
Оқушылардың шығармашылық дамуына жол ашу, өзінің әншілік-орындаушылық мүмкіндіктерін пайдаланудағы,
3. Оқушыларды Дәнеш репертуарындағы және авторлық әндеріндегі
Бағдарламада факультативтік курстың негізгі сабақ түрлерін өткізудің тақырыптық жоспары
Кіріспе. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының бүгінгі күндегі маңызы. Мектеп оқушыларының
1-тақырып. Д.Рақышевтың ұлт тұлғасы ретінде қалыптасуы
Дәнештің өмір сүрген ортасы. Шыққан тегі. Д.Рақышевтың ұлт тұлғасы
2-тақырып. Д.Рақышевтың қоғам қайраткері ретінде қалыптасуындағы өз бетімен ізденуінің
Дәнештің, біріншіден, ұстаздарының әншілік өнерінің тәжірибесін эмпирикалық жолмен қабылдауы;
3-тақырып. Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының мазмұны, тәрбиелік әлеуеті
Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының жіктемесі; репертуарындағы әндер және авторлық әндерінің
«Жетісу», «Шалқы, Сайрам» әндеріндегі туған жерге деген аялы сезім,
«Наурыз тойы» әніндегі халық тіршілігі, салт-дәстүрі, эстетикалық талғамы
«Жан-жақтағы бауырлар» әніндегі патриоттық сезім, бауырластық; Д.Рақышев әндеріндегі музыкалық-эстетикалық,
4-тақырып. Д.Рақышевтың мәдени-ағартушылық қызметі
Құлжа қаласындағы қытай қазақтарының драма театрының ұйымдастырушысы. Жаркент өңіріндегі
Кесте 7 - «Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» атты факультативтік
№ Тақырып атаулары Дәріс Практика
1 Кіріспе
Д.Рақышевтың ұлт тұлғасы ретінде қалыптасуы. 2
2 Д.Рақышевтың қоғам қайраткері ретінде қалыптасуындағы өз бетімен ізденуінің
3 Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының мазмұны, тәрбиелік әлеуеті.
3 2
4 Д.Рақышевтың мәдени-ағартушылық қызметі. 3 2
5 Д.Рақышев - Жетісу өлкесінде әншілік мектептің негізін салушы.
6 Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының музыкалық-эстетикалық тәрбиедегі маңызы.
3 2
7 Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының адамгершілік тәрбиедегі маңызы. 3 2
Барлығы 20 14
5-тақырып. Д.Рақышев Жетісу өлкесінде әншілік мектептің негізін салушы. Қазақстандағы
Д.Рақышевтың үш бәйтерегі: 1.Талдықорған облыстық филармониясының жас әншілер мектебі.
әншілер сыныбы. Шәкірттері: С.Шыныбаев, Н.Жанпейісов, Е.Кенжеғұлов.
6-тақырып. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының музыкалық-эстетикалық тәрбиедегі маңызы.
«Музыкалық-эстетикалық тәрбие» ұғымының мәні; Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының музыкалық-эстетикалық тәрбиедегі
7-тақырып. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының адамгершілік тәрбиедегі маңызы
«Адамгершілік», «Адамгершілік тәрбие» ұғымдарына түсінік беру, олардың мәнін Дәнештің
«Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» факультативтік курсының практикалық сабақтарының тақырыптары
1-сабақ. Д.Рақышевтың әншілік репертуарындағы әндерінің және авторлық әндерінің функциялары
2-сабақ. Д.Рақышев - Жетісу өңіріндегі халық театрының негізін салушы.
3-сабақ. Қазақстандағы өзіндік әншілік мектебінің негізін салушы (4 сағат)
4-сабақ. Д.Рақышевтың лирикалық әндеріндегі музыкалық-эстетикалық тәрбие көрінісі.
5-сабақ. Д.Рақышевтың туған жер, Отан тақырыбындағы әндеріндегі адамгершілік тәрбие
Практикалық сабақтардың мазмұны
1-сабақ. Д.Рақышевтың әншілік реперуарындағы және авторлық әндерінің функциялары.
Жоспар
Д.Рақышев шығармашылығының танымдық функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының дамытушылық функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының тәрбиелік функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының ақпараттық функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының эстетикалық функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының коммуникативтік функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының мақсат ұйғару функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының баға берушілік функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының компенсаторлық функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының реттеушілік функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының әлеуметтендіру функциясы
Д.Рақышев шығармашылығының гедонистік функциясы
Әдебиеттер:
И.Жақанов. «Үзілген ән». Алматы, 2001. [136]
Қ.Толыбаев. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2001. [95]
Т.Исабек. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2002. [94]
М.Ахметова. «Ән өнері және уақыт». Алматы, 1993. [101]
З.Қоспақов. «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің». Алматы,1996. [103]
Қ.Жарықбаев. «Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы». Алматы, 1971. [137]
7. С.Қожағұл «Әсет ақын». Алматы, 2003. [138]
2-сабақ. Д.Рақышев - мәдениет қайраткері. Жетісу өңірінде халық театрының
Жоспар
Құлжа қаласындағы «Дәулет тобы» атты ұйғыр-қазақ ойын-сауық театрының ұйымдастырушыларының
Шыңжаңда біріккен қазақ-ұйғыр музыкалық училищесінде қазақ бөлімін басқарушы (1952
Құлжа қаласында шығармашылық жолының жалғасуы.
Панфилов ауданындағы «Октябрьдің 40 жылдығы» колхозында біріккен ұйғыр-қазақ
Панфилов ауданындағы «Үшарал» колхозында театр құрып, жетекшілік етуі (1961
Панфилов ауданындағы «Көктал» ауылында театр құрып, басқаруы. Театрдың «Халық
Талдықорған облыстық филармониясында «Шұғыла», «Арай» ән-би ансамбльдерін құруы, көркемдік
Әдебиеттер:
1. И.Жақанов. «Үзілген ән». Алматы, 2001.
2. Қ.Толыбаев. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2001.
Т.Исабек. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2002.
М.Ахметова. «Ән өнері және уақыт». Алматы, 1993.
З.Қоспақов. «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің». Алматы,1996.
Қ.Жарықбаев. «Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы». Алматы, 1971.
7. С.Қожағұл «Әсет ақын». Алматы, 2003.
3-сабақ. Қазақстандағы өзіндік әншілік мектебінің негізін қалаушы.
Жоспар
1. Д.Рақышевтың әншілік шеберлігінің өзіндік мәнері.
2. Д.Рақышевтың вокалдық педагогикасы
3. Д.Рақышевтың ізбасарлары, шәкірттері
4. Д.Рақышевтың әншілікке баулу принциптері мен әдістері
Әдебиеттер:
1. И.Жақанов. «Үзілген ән». Алматы, 2001.
2. Қ.Толыбаев. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2001.
Т.Исабек. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2002.
М.Ахметова. «Ән өнері және уақыт». Алматы, 1993.
З.Қоспақов. «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің». Алматы, 1996.
Қ.Жарықбаев. «Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы». Алматы, 1971.
7. С.Қожағұл «Әсет ақын». Алматы, 2003.
4-сабақ. Д.Рақышевтың лирикалық әндеріндегі музыкалық-эстетикалық тәрбие көрінісі.
Жоспар
«Ән салайын», «Балжан-ай», «Бақытым бол», «Саясында алманың», «Соға кет»
«Сұлу ән», «Сәнді аққу», «Күміс сырға», «Арманым - аққуым»
Дәнештің лирикалық әндерінің музыкалық қабілетті дамытудағы педагогикалық мүмкіндіктері.
Әдебиеттер:
1. И.Жақанов. «Үзілген ән». Алматы, 2001.
2. Қ.Толыбаев. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2001.
3. Т.Исабек. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2002.
М.Ахметова. «Ән өнері және уақыт». Алматы, 1993.
З.Қоспақов. «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің». Алматы, 1996.
Қ.Жарықбаев. «Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы». Алматы, 1971.
7. С.Қожағұл «Әсет ақын». Алматы, 2003.
5-сабақ. Д.Рақышевтың туған жер, Отан тақырыбындағы әндерінің адамгершілік тәрбие
Жоспар
Жер әсемі Жетісуға арналған «Жетісу жерім-ай», «Жетісу», «Жер сұлуы
«Мақтанышым елім», «Сауықшыл елім тамаша», «Баянауыл - бал әнім»
«Жан-жақтағы бауырлар», «Мақтанышым елім», «Талдықорған жастарының маршы», «Наурыз тойы»
Әдебиеттер:
1. И.Жақанов. «Үзілген ән». Алматы, 2001.
2. Қ.Толыбаев. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2001.
3. Т.Исабек. «Әнші Дәнеш». Алматы, 2002.
4. М.Ахметова. «Ән өнері және уақыт». Алматы, 1993.
5. З.Қоспақов. «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің». Алматы,1996.
6. Қ.Жарықбаев. «Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы».
Алматы, 1971.
7. С.Қожағұл «Әсет ақын». Алматы, 2003.
Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық-пегагогикалық мұрасын танытуға арналған «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын танытып, меңгертудегі факультативтік сабақтарды ұйымдастыруда жаңа
Соның нәтижесінде Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы бойынша жаңа мәліметтерді меңгеру
Тәрбиелік-эксперименттік жұмысының соңғы бақылау кезеңінде біздер орта мектеп жағдайында
Кесте 8 - Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тану деңгейлері
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тану деңгейлері Диагностикалық кесінділердің нәтижелері
1 кезең 2 кезең 3 кезең 4 кезең
Э.т.
117 Б.т.
114 Э.т.
117 Б.т.
114 Э.т.
117 Б.т.
114 Э.т.
117 Б.т.
114
Жоғары 2
1,8 2
1,7 42
35,8 2
1,7 63
53,8 3
2,7 87
74,5 4
3,6
Орта 56
47,8 55
46,4 47
40,3 54
47,3 46
39,4 54
47,3 27
23 55
48,2
Төмен 59
50,4 57
51,9 28
23,9 58
51 8
6,8 57
50 3
2,5 55
48,2
Эксперименттің қорытынды нәтижесінде мынаны көруге болады: егер
Көріп отырғанымыздай, тәжірибелік-эксперимент жұмыстар экспериментке қатысқан оқушылардың Д.Рақышевтың мұрасын
Эксперимент барысы бойынша біздер социологиялық зерттеу жүргіздік. Мектеп ұстаздары
Ән сабағы мұғалімінің (Дауыталиева Дариға) пікірі
Д.Рақышевтың шығармашылығы – тұнып тұрған рухани қазына. Оның әндерін
Оқушы пікірі
Дәнеш Рақышев мұрасын оқып-үйренуден түйгенім, оның шығармалары жастарды ойлылыққа,
Оқушы пікірі
Дәнеш Рақышевтың әндері адамдардың бір-бірін сыйлауға, бағалай және құрметтей
Оқушы пікірі
Д.Рақышев мұрасын оқып-үйренудегі түйгеніміз, әнші-сазгер Дәнеш атамыздың өміріндегі өз
Мектеп мұғалімдері мен оқушылар «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» атты факультативтік
- Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының ерекшелігі оның тәрбиелік мәнінің жоғарылығында.
- Оның шығармалары арқылы оқушыларды адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеудің мүмкіндігі
- Эстетикалық тәрбие беру құралы.
- Д.Рақышевтың мұрасы мінез-құлықты реттеуге ықпал етеді.
- Дәстүрлі әнге деген қызығушылықты арттырады.
- Жалпыадамзаттық құндылықтардың маңызын түсінуге ықпал етеді.
Енді факультатив тақырыптары бойынша өткізілген сабақтардан мысал келтіру негізінде
«Дәнеш Рақышевтың әншілік мектебінің қалыптасуы» тақырыбындағы сабақ Дәнештің шәкірттерінің
Сабақтың барысында шәкірттері сол «үш бәйтерек» бойынша кезекпен сөз
I – топта облыстық филармония әртістеріне сөз кезегі берілді.
- Мен алғаш рет Дәнеш ағаны 1970 жылы Панфилов
Екінші рет Талдықорған облыстық филармониясында 1975 жылы Алматы эстрада-цирк
- Жарайды, арғысын көріп алармыз, өнерің өссін, халық құрметтейтін
Мен сіздерге өзім сүйіп салатын «Аңшының әнін» орындап берейін.
Дәнеш Рақышевтың бүгінгі таңда белгілі шәкіртінің бірі - Абылай
- Әрбір өнер саласында жүрген адам сияқты менің де
Қазақ әндерін тек радиодан ғана тыңдап, содан үйренетінбіз. Адамды
Ұзын сөзді түйіндеп айтсам, бала кезден әнін радиодан тыңдап,
Менің әнге деген құштарлығым мен ынта-ықыласымды көрген Дәнеш аға
Ақиық әнші туралы Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі,
- Табиғат бойына сыйлаған дарқан дарын иесі, қазақтың біртуар
Дәнештің 6 жасында шешесі Тәжіхан қайтыс болып екінші анасы
Кейіннен Қадыриханнан Дәнеш Әсеттің бірнеше әндерін үйренеді. Дәнештің отбасы,
Д.Рақышев 1959 жылы маусым айының 6-cы күні туған жер
1965 - 1968 жылдар арасында Дәкеңнің театрға сіңірген еңбегі
1972 жылы Дәнеш Рақышев Талдықорған облыстық филармониясына ауысып, ондағы
1976 жылы 50 жасқа толуына байланысты Дәнеш Рақышевқа «Қазақстан
Бұдан әрі Д.Рақышевтың І.Жасүгіров атындағы Жетісу Мемлекеттік университетінде ашқан
Серікбол Шыныбаевты Дәнеш аға сонау 1983 жылы ауылға гастрольдік
- Ол кісі өте сезімтал еді. Әнді біздің алдымызда
- Жоғары сыныпта оқып жүргенмін. Бір күні ауылға гастрольдік
Мен бірден Талдықорған қаласына жол тарттым. Дәнеш аға құшақ
Бірде маған: «Балам, ауызды ашып демалсаң тамағың кеуіп қалады,
Кешегі шәкірт, бүгінгі «Қазақконцерт» өнер бірлестігінің әншісі, эстрада-цирк колледжінің
- Он жылдық бітірген соң Талдықорған қаласындағы І.Жансүгіров атындағы
Университет бітірген соң Дәнеш ағамыздың мектеп-интернатында ұстаздық қызмет атқартым.
2000 жылы өнер ордасы Алматыға ауысып келдім. Кезінде Жүсекең,
Әншілік кластың ашылғанына бір-ақ жыл болды. Шәкірттер келіп жатыр.
Өнердің қай саласы болмасын қамқорлықты қажет етеді. Бізде шешімін
Жалпы өнерді насихаттау, дәріптеу барысында мұндай кездесулердің берері көп,
Кездесу Дәнештің үшінші бәйтерегі бүгінгі күнде Д.Рақышев атындағы мектеп-интернатының
- Әншілігі мен сазгерлігін жұртшылық мойындап, орындаушылық шеберлігі шыңдалған
Үлкен жүректі әншінің айналасындағы адамдармен қарым-қатынас мәдениеті өте жоғары
Міне, өзінің әншілік, сазгерлік өнерімен дараланып қана қоймай, бар
Атамыздың 80 жылдық мерейтойына орай мектеп-интернатта түрлі мерекелік шаралар
«Д.Рақышевтың әнші-сазгер ретінде қалыптасуындағы өз бетімен білім алудың ролі»
Ауызша журналға негіз болған материалдар: Т.Исабектің «Әнші Дәнеш» деректі
Ауызша журналдың бірінші беті Д. Рақышевтың өскен ортасының оның
1-бет. «Балам өнерге бейім» деген әке қолдауы»:
Бала кезінде-ақ өнердің бағы қонып, қыдыры дарыған Дәнеш тоғыз
«Балам өнерге бейім» деп, бала күнінен әнге баулыған әкесі
«Мұндай әншіні бірінші рет тыңдауым, не деген дауыс! Үні
2-бет. «Дүлдүл Әсет шәкірттерінен тәлім алуы»:
Дәнеш арнайы мектептен білім алмағанымен, тағдыр оның бағына Әсеттей
Қ. Толыбаевтың «Әнші Дәнеш» жинағынан мысал:
«Атағы бар, ел аузына іліккен, бір кезде Әсетке шәкірт
Дәнеш Қадыриханнан Әсеттің «Қысмет», «Жайқоңыр», «Мақпал», «Інжу-маржан», «Үлкен Ардақ»,
Мәмет әншіден «Әй, Бөпем», «Қаракөз», «Қоңыр қаз», «Майда
Дәнеш Рақышев ұстаздары туралы:
«Мәмет әншінің ағалық ықыласы ағыл-тегіл ақтарылып тұр, өте кішіпейіл,
«Қадырихан әншіні қазақ тұрғай, ұйғыр, қытай ұйып тыңдайды, табан
3-бет. «Дәнештің үш құпиясы»:
Қ.Толыбаев өзінің «Дәнештің үш құпиясы» атты еңбегінде «Қасымның «Өзім
«Аңшының әнін» Қазақстанға алғаш жеткізуші де, таратушы да Д.Рақышев.
«Жүйрік ат, қыран бүркіт, ұшқыр тазы, жігіттің бұған құмар
4-бет. «Дәнеш - Әсет әндерін насихаттаушы»:
Атақты әнші Әсет Найманбайұлының төл шәкірті Қадыриханның, Мәметтің батасын
Дәнеш Рақышев Әсеттің «Інжу-маржан», «Мақпал», «Майда- қоңыр» (3 нұсқасын),
Белгілі ғалым Құныпия Алпысбаевтың сөзімен айтқанда, «Дәнеш Рақышев арқылы
5-бет. «Дәнеш педагогикасының бүгінгі әншілік (вокал) педагогикасымен сабақтастығы»:
Дәнеш Рақышевтың әншілікке тәрбиелеу процесінде өзінің ән салудың техникалық
Әрине, ән салуға үйренушілердің үн қалыптастыру процесінде оларды елестетуді
Мұғалімнің қорытынды сөзі:
Дәнеш ағамыз туралы, оның өнері туралы сағынышқа толы ой-пікірлер,
Дәнештей ұлы бар ел бақытты болмауы мүмкін емес. Дәнеш
Ауызша журналды қорытындылау мақсатында оқушылардың пікірін тыңдайық:
Жапар: Д.Рақышевтың өз бетімен білім толықтыруы оның ән өнеріне
Еркебұлан: Мен де домбырамен қосылып Дәнеш әндерін үйреніп жүрмін.
Асан: «Талантты болуға міндетті емессің, бірақ адам болу парызың»
Келесі «Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының мазмұны, тәрбиелік әлеуеті» тақырыбындағы факультативтік
Лекция-концерттің тәрбиелік мақсаты – оқушыларды Д.Рақышевтың музыкалық мұрасы арқылы
Лекция-концерттің білімділік мақсаты – Д.Рақышевтың репертуарындағы әндерінің, төл әндерінің
Лекция концерттің дамытушылық мақсаты – Оқушылардың музыкалық қабілеттерін дамыту,
Сабақтың барысында оқушыларға музыкалық-эстетикалық, адамгершілік тәрбие жөнінде түсініктемелер беріліп,
«Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» атты факультативтік курсы аясында мектеп
Оқушылардың Д.Рақышев туралы білімдерін тексеру сабағы:
Тест сұрақтары
Д. Рақышевтың туған күні?
А) 1930 ж. 1 наурыз
В) 1920 ж. 1 қаңтар
С) 1925 ж. 10 ақпан
Д) 1926 ж. 1 мамыр
Е) 1940 ж. 10 тамыз
Дәнеш шығарған алғашқы ән?
А) «Домбыра»
В) «Мақтанышты елім бар»
С) «Аяулы менің арайлым»
Д) «Қоштасу»
Е) «Амандасу»
Дәнештің әкесі Рақыш пен анасы Тәжіхан қалай танысқан?
А) Той үстінде
В) Жол үстінде
С) Айтыс үстінде
Д) Ас үстінде
Е) Сауық кеште
Рақыштың отбасымен Қытай жеріне ауған кезі?
А) 1932 ж.
В) 1935 ж.
С) 1940 ж.
Д) 1950 ж.
Е)1959 ж.
Дәнештің туған елге оралған кезі?
А) 1932 ж.
В) 1935 ж.
С) 1940 ж.
Д) 1950 ж.
Е) 1959 ж.
Туған елге оралған кездегі қоныстанған ауылы?
А) «Көктал»
В) «Үшарал»
С) «Лесновка»
Д) «Жаркент»
Е) «Октябрьдің 40 жылдығы»
Елге оралғаннан кейінгі алғашқы еңбек жолын бастаған жері?
А) «Көктал»
В) «Үшарал»
С) «Лесновка»
Д) «Жаркент»
Е) «Октябрьдің 40 жылдығы»
Республикалық ақындар айтысында ән салып, Мұхтар Әуезовпен жолыққан жылы?
А) 1959 ж.
В) 1960 ж.
С) 1961 ж.
Д) 1962 ж.
Е) 1963 ж.
Көктал ауылындағы Дәнеш құрған өнер ұжымының «Халық театры» атағын
А) 1960 ж.
В) 1968 ж.
С) 1970 ж.
Д) 1980 ж.
Е) 1990 ж.
Дәнеш өз орындауындағы 100-ге жуық әнді қазақ радиосына жаздырған
А) 1970 ж.
В) 1960 ж.
С) 1980 ж.
Д) 1950 ж.
Е) 1990 ж.
Талдықорған облыстық филармониясына шақырылып , «Арай» ансамблін басқарған жыл?
А) 1972 ж.
В) 1973 ж.
С) 1974 ж.
Д) 1975 ж.
Е) 1976 ж.
«Арай» ансамблінің құрамы толықтарылып, өзгертілген аты?
А) «Гүлдер»
В) «Шолпан»
С) «Шұғыла»
Д) «Арай»
Е) «Жастар»
Дәнештің өзін-өзі тәрбиелеудегі көрнекі құралдары?
А) Манарбек, Жүсүпбек, Ғарифоллалардың күйтабақтары
В) теледидар
С) үнтаспалар
Д) Ән кітаптар
Е) Өнер адамдары туралы естеліктер
Д. Рақышевқа «Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген әртісі» атағы берілген
А) 1956 ж.
В) 1966 ж.
С) 1976 ж.
Д) 1986 ж.
Е) 1996 ж.
Д. Рақышевқа «Қазақстанның Халық әртісі» атағы берілген жыл?
А) 1956 ж.
В) 1966 ж.
С) 1976 ж.
Д) 1986 ж.
Е) 1996 ж.
Сазгер ретінде Д.Рақышев қанша ән шығарды?
А) 50-ден астам
В) 70-тен астам
С) 100-ден астам
Д) 80-нен астам
Е) 200-ден астам
Талдықорған қаласындағы №3 қазақ мектеп-интернатына Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің
А) 1994 ж.
В) 1992 ж.
С) 1993 ж.
Д) 1995 ж.
Е) 1997 ж.
Д. Рақышевтың дүниеден өткен жылы?
А) 1992 ж. 6 шілде
В) 1993 ж. 6 шілде
С) 1994 ж. 6 шілде
Д) 1995 ж. 6 шілде
Е) 1996 ж. 6 шілде
Дәнеш ұстаз тұтқан Әсеттің шәкірттері?
А) Ғарифолла, Жүсіпбек
В) Қадырихан, Мәмет
С) Мұқан Төлебаев
Д) Манарбек Ержанов
Е) Естай, Мәди
Дәнештің сүйген жары Рақила Оспанқызына арнаған әні?
А) «Аяулы менің арайлым»
В) «Сағындым ғой»
С) «Ән салайын»
Д) «Гүлайым»
Е) «Сағыныш»
Тест тапсырмасын талдау мектеп оқушыларының Д.Рақышев мұрасына деген жағымды
Тәжірибелік-эксперимент жұмысының бақылау кезеңінде соңғы «кесінді» өткізілді. Соңғы кесінді
Бақылау тобында аса көп өзгерістер болған жоқ. Бұған тәжірибелі-эксперимент
Кестеде көрсетілген нәтижелер Д.Рақышевтың музыкалық мұрасын тану деңгейінің эксперимент
Эксперименттік топ және бақылау тобы бойынша мынадай сандық талдау
Сонымен, тәжірибелік эксперимент жұмысының нәтижелері оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын
Сыныптан тыс «Дәнеш тағылымы» атты тәрбие жұмысының педагогикалық үлгісі
Мектеп оқушыларымен тәрбие жұмысын жүргізу мұғалімнің қайсыбір тұжырымды педагогикалық
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы арқылы оқушылардың музыкалық-эстетикалық, адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруға
Д.Рақышевтың реперуарындағы әндері, төл әндері әншінің өмір жолындағы тарихи
Д.Рақышев – тыңдаушыға қарымды ықпал ететін тұлға, сондықтан оның
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының тәлім-тәрбиелік әлеуетін жүзеге асыру үшін біздер
М.Қ.Құрсабаевтың орта мектептер үшін ұсынған «Атамекен» тәрбие бағдарламасы қырық
Кесте 9 - «Атамекен» бағдарламасы негізінде жасалған «Дәнеш тағылымы»
5-сынып
«Атамекен»
бағдарламасының бағыттары Тақырып аттары Жұмыс формасы Оқушыларға тапсырма Мерзімі
«Шежіре» Д.Рақышевтың ғұмырнамасы
«Үнің кетпес құлақ-тан»
Ән-шежіре Әңгіме
Қызықты кездесу
Концерт-сабақ -Д.Рақышевтың ата-тегі туралы деректер жинау;
-Деректер бойынша сызба жасау.
-Өмірбаяндық деректер жинау;
-Деректерді кесте түрінде плакатқа жазу.
-Д.Рақышевтың отбасы мүшелерімен кездесу.
-Замандастарымен, шәкірттерімен кездесу. қыркүйек
желтоқсан
мамыр Әбділдина Г.С.
Тастанова Г.М.
Әбділдина Г.С.
«Алыстағы бауырлар» «Жан-жақтағы бауырлар»
«Армысыңдар, бауырлар!» Хат-шығарма байқауы
Кездесу кеші -«Шалқар» радиосын тыңдау;
-Газет-журналдардан шетелдегі қазақтар туралы оқу;
-Оралмандармен шетелдегі қандастарымыз туралы әңгімелесу. қазан
сәуір Тастанова Г.М.
Әбділдина Г.С.
«Сөнбес жұлдыздар» «Өмірі әнмен өріл-ген»
«Ұмытылмас сазды әуен» Лекция-концерт
Конкурс-концерт -Д.Рақышевтың өмірбаяндық деректерін жинау.
-Д.Рақышевтың репертуарындағы әндерін білу.
-Д.Рақышевтың төл әндерін білу.
-Д.Рақышев әндерін айтып үйрену. қараша
наурыз Тастанова Г.М.
Әбділдина Г.С.
6- сынып
«Наурыз» «Қош келдің, Нау-рыз!»
«Кел, ардақты Нау-рыз, туған жеріме» «Наурыз-думан» концерттік бағдарлама
Дөңгелек үстел -Д.Рақышевтың «Наурыз тойы» әнін жаттау, қашан шығарғанын
-Наурыз мейрамының мән-маңызын оқып, білу;
-Д.Рақышевтың көктем туралы әндерін білу;
-Халықтың ырым-жоралғылары туралы білу;
-«Жасыл ел» бағыты бойынша өскін – ағаштар отырғызу.
-Наурызда айтылатын бата-тілектерді жинау, буклеттер жасау. наурыз
наурыз НұрмұханбетоваР.Қ.
Ілиясова Г.
«Жібек жолы» Дәнештің жастық, жігіттік шағы өткен жер Саяси
-Көрші Қытай еліндегі Д.Рақышевтың тұрған жерлері туралы мәліметтер жинау.
Ілиясова Г.
7- сынып
«Бабалар өсиеті» «Өсиетіңмен өркен-дейміз, өсеміз» Баспасөз конферен-циясы -Д.Рақышевтың ән
-Д.Рақышевтың өмірден түйген ойларын, қанатты сөздері сияқты тұжырымдарын тауып
«Жас қыран» «Шәкірт үшін ұстаз сөзі – жыр-дастан» Қызықты
-Институтта тәрбиелеген шәкірттері туралы білу. сәуір Өмірзақова Г.А.
8- сынып
«Достық»
Пікірталас -Көршілес елдермен достық қарым-қатынас туралы оқып-білу;
-Д.Рақышевтың достық тақырыбындағы әндерін үйрену. қаңтар
қараша МұхаметжановаГ.М.
Карипова Н.
«Домбыра–дастан» «Дәстүрлі әндерге деген көзқарасың»
«Домбыра – асыл мұра»
«Сүйенішім – дом-бырам» Пікірталас
Тақырыптық конференция
«Жас дәстүрлі әншілер» байқауы. -Домбыра аспабы туралы терең білім
-Шығу тарихын білу,
-Д.Рақышевтың әнді домбырамен сүйемелдеудегі әдістерін білу;
-Д.Рақышевтың «Домбыра» әнін үйрену;
- «Домбыра – дастан» атты буклет жасау. ақпан
сәуір
мамыр МұхаметжановаГ.М.
Карипова Н.
МұхаметжановаГ.М.
9- сынып
«Қыз бен жігіт» бағыты Сырашар. (Д.Рақышевтың жұбайы Рақила Оспанқызымен
«Ән арқауы – ару-лар»
«Аңшылық, саят-шылық – жігіт көр-кі». Қызықты кездесу
Ән-байқау
Ән-шежіре («Аңшының әні» бойынша ой-толғау кеші). -Қазақтың жігіті мен
-Қазақ жігіті қандай болуы керек, қазақ қызы қандай болуы
-Д.Рақышевтың бозбалалық, жігіт шағы туралы оқып-білу;
-Д.Рақышевтың жастық туралы, сүйіспеншілік сезімі туралы әндерін сұрыптау;
-Мектептегі Д.Рақышев мұражайына жинаған деректерін, үнтаспа, бейнетаспаларын өткізіп, мұражай
сәуір
мамыр Саяхметова К.С.
Шінетова Б.Ж.
СаяхметоваК.С.,
Ғылыми еңбектерде тәрбие мазмұнын құрайтын материалдар бала тұлғасының психикалық
Тәрбие мазмұны дегеніміз И.П.Подласый анықтағандай, «айқындалған мақсат пен міндеттерге
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы - қазақ мәдениетінің бір бөлігі. Өткен
1. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы материалдарының бүгінгі күндегі тәрбие міндеттеріне
2. Сұрыпталған Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы материалдарының оқушының даму кезеңдеріне
3. Қолданылатын Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы материалдарының оқытылатын тәрбие мазмұнының
Бұл өлшемдер тарихи классикалық педагогика теориясында қалыптасқан қағидалармен қатар
Білім мазмұнын қалыптастыру, сұрыптау критерийлері (В.В.Краевский, Б.Т.Лихачев, И.Ф.Харламов, Т.А.Ильина,
1. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тәрбие ісін ұйымдастыруда мақсат етілген
2. Оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы жөніндегі білімдерінің, мінез-құлық іскерлігі
3. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын пайдалануда ұлттық және жалпы адамзаттық
4. Д. Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тәуелсіз мемлекеттің мүддесіне, «Қазақстан
5. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы материалдарын тәрбие процесінде пайдалануда бірізділік
6. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы материалдарын тәрбие процесінде пайдаланудың жүйелілігі
7. Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептегі тәрбие процесінде пайдалануда оқушылардың
Енді аталған принциптердің ерекшеліктері мен өзіндік сипатына тоқталайық. Д.Рақышевтың
Мәселен, 5-сыныпта «Сөнбес жұлдыздар» бағыты бойынша «Өмірі әнмен өрілген»
1. Балалық шағын, отбасындағы тәрбиесін, әкесі – Рақыштан, анасы
2. Шәкірттік шағы. Әсеттің шәкірттері Мәмет, Қадрихан, Қайыпбектің ұстаздық
3. Жігіттік шағы. Дәнештің әнші ретінде қалыптаса бастауы, Құлжа
4. Туған елге оралған шағы. Дәнештің елімен, жерімен қауышуы,
5. Кемелденген шағы. Талдықорған облыстық филармониясында «Шұғыла», «Арай», ән-би
Д.Рақышевтың музыкалық-педогогикалық мұрасын пайдаланудың келесі бір маңызды принципі –
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тәрбие процесінде пайдаланудың тиімділігі мен нәтижелілігі
Қоғам дамуының қай кезеңінде болмасын, мектеп сол қоғамның талаптарынан
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тәрбие процесінде бірізділік пен сабақтастықты пайдалану
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын меңгеру күрделі әрі белгілі бір уақыт
Д.Рақышевтың музыкалық-педогогикалық мұрасын пайдалануда жүйелілік принципін тәрбие процесінде меңгертудің
Туған жер, Отан тақырыбындағы әндері.
Еңбек, Ұлыс әндері.
Достық, ынтымақтастық туралы әндері.
Өнер жайлы әндері.
Әзіл-қалжың әндері.
Жастық әндері.
Арнау, қоштасу әндері.
Мектеп оқушыларын Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасымен таныстыруда тәрбие жұмысын осы
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тәрбие процесінде пайдаланудың маңызды принциптерінің бірі
Жеткіншек жастағылар М.Мұқанов айтқандай : «... үлкен адамдардың талабына
Жеткіншектің дене құрылысы мен физиологиялық ерекшеліктеріне аса мән беру
дауыстың үн шығару сапасында;
ән салушы балалардың субъективті түйсіктері;
ларингоскопия арқылы дәрігерлік тексеруде.
Мутацияның бастапқы кезеңі дауыстың жоғары ноталарының көмескіленуімен сипатталады. Ән
Орта немесе шын мәніндегі мутация кезеңінде дауыстың қарлығуы, жарықшақтануы
Үшінші, қорытынды кезеңде балалардың дауыстарындағы қарлығу, жарықшақтану бірте-бірте жоғала
Мутация 1-1,5 жылға созылады. Мутация кезінде ән салуды тоқтатудың
Осы кезеңдерде жеткіншектердің ортасында жақсы дәстүрлерді насихаттау, музыка өнеріне,
Жеткіншектерге Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы арқылы қарым-қатынас этикасын меңгеріп, адамгершілік
Кесте 10 - Д.Рақышевтың музыкалық шығармашылығының жіктемесі
Жанрлар
Төл әндері
Репертуарындағы әндер
Туған жер, Отан тақырыбындағы әндері «Жетісу,
«Мақтанышты елім бар»;
«Балқаштағы ән»;
«Сағындым ғой»;
«Алматым – арай қалам»;
«Шалкөдем, менің Шалкөдем»;
«Баянауыл – бал әнім»
Еңбек, Ұлыс әндері «Наурыз тойы», «Сауықшыл елім
Достық, ынтымақтастық әндері «Талдықорған жастарының
«Өсиет», «Жеңешем»
Өнер жайлы әндері «Ән салайын», «Сұлу ән»,
Әзіл-қалжың әндері «Байшегірге»
Жастық сезім әндері «Саясында алманың», «Жан сәулем»,
Арнау, қоштасу әндері «Мұқағалиға арнау», «Нұраға» (Н.Алдабергеновке),
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдаланудың формалары мен
Психологтардың пікірінше, сабақтарды үнемі бірсыдырғы, бір деңгейде ұйымдастыру формалары
Оқу кестесі бойынша тұрақты, жүйелі өтілетін сабақ Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық
Енді Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын тәрбие процесінде пайдаланудың көмекші формаларына
Лекция оқушының Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы жөніндегі оқу-танымдық әрекетінің құрылымы
Семинар оқу формасы ретінде мұғалімнің жетекшілігімен оқушылардың оқу материалын
Конференция оқу формасы ретінде сабақтардағы қайталау мен тақырыптарды бекіту
Экскурсия тәрбие процесін Д.Рақышевтың өмірімен, шығармашылығымен жақындастырып, оқушыларға болмыстағы
Экскурсиядан кейін оқушыларға сан түрлі жұмастар мен тапсырмалар орындау
Оқу симпозиумы оқушылардың жоспар бойынша белгіленген Д.Рақышевтың музыкалық шығармашылығына
Оқу симпозиумы Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын оқушылардың терең меңгеріп, білім-білігін
Диспут, дебат ойындары Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын игертудің проблемалық, шығармашылық
Диспут, дебат ойындарына қатысу арқылы оқушылар өздерін қызықтыратын түрлі
Пікірталас, пікір сайыстары жеткіншектердің, әсіресе, Д.Рақышевтың өмірі мен өнердегі
Консультациялар оқушыларға Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын меңгерудегі қиындықтар мен кемшіліктерді
Фольклорлық экспедициялар Дәнештің репертуарындағы әндер мен төл әндері, сәндік
Көрме балаларды өлкетану жорықтары кезінде жинақталған Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын,
Халық мейрамдарын, мысалы, Наурыз мейрамын, ораза, құрбан айттарды мектепте
Жарыстар, конкурстар, олимпиадалар балалардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұралары жөніндегі білім,
Ғылыми-шығармашылық бірлестіктері, клубтар оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы саласынан білімдерін
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын мектептің тәрбие процесінде пайдалану ең алдымен,
Мысалы, әңгіме әдісі оқушыларға қысқа мерзім ішінде үлкен көлемдегі
Әңгімелесу әдісін қолдануда Қ.Толыбаевтың «Әнші Дәнеш» естеліктер, очерктер, әңгімелер
Ал енді көп әннің негізгі ойы әуенде жатады да
Бұл әңгімелерді тыңдай отырып, балалар заттардың бір-бірінен айырмашылық, өзгешеліктері
Дискуссия, яғни пікір таластыру оқушылардың тәрбие материалдарын қабылдап, меңгеру
Кітаппен жұмыс жасау әдісі баланы өздігінен дербес ойлауға баулиды.
Көрнекілік әдістер, әдетте сөздік және практикалық әдістермен тығыз байланыста
Дидактикалық ойындарының басты міндеті оқушылардың танымдық процесін белсендіру, адамгершілік
Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұралары арқылы оқушылардың сана-сезімін, іс-әрекеті мен мінез-құлық
Сендіру оқушылардың адамгершілік, өнегелік жайлы түсінік, ұғымдарын қалыптастыруды және
Қандай әнші болмасын, әуелі жеңіл әндерді үйреніп, даусын орнықтырып,
Әндердің қиыншылығы да, қызығы да көп, төзімділік пен жауапкершілікті
Педагогикалық талап қою әдістерінде ғылыми педагогикада қарастырылатын әдіс түрлерімен
Жаттықтыру әдістері оқушыларға қажетті мінез-құлық пен дағдыларды игерту мақсатында
Ынталандыру әдістерінің оқушылардың жағымды дағды, әдеттерін орнықтырып, бекітуде, оны
Этикалық әңгімелер балаларға Дәнештің бойындағы моральдық нормаларды түсіндіріп, адамгершілік
Түсіндірудің мақсаты – Дәнештің өмір жоланда, шығармашылық уақиғаның, іс-қимылдардың,
«Атамекен» тәрбие бағдарламасы негізінде 5-9-сыныптарға арналған «Дәнеш тағылымы» тәрбиелік
5-сынып оқушыларымен өткізілген Хат – шығарма байқауы
Көрші Қытай еліндегі қандас бауырыма хат.
Қалың қалай, бауырым? Бауырым деу себебім, сен шетелде жүрсең
Өзім 5-сыныпта оқимын. Сабағым жақсы. Бізде әр түрлі тақырыпта
Дәнеш ата өзінің жастық шағын Қытай жерінде өткізіпті. Әншілік
Сен Дәнеш Рақышев туралы не білесің? Өзің білмесең, ата-анаңнан
Исатаев Абзал, 5- «ә» сынып оқушысы
Шетелдегі құрбыма хат
Сәлеметсің бе, құрбым. Сенің есімің мүмкін Сәуле, мүмкін Жанар,
Мен де өзің сияқты 5- сыныпта оқимын. Біздің мектеп
Дәнеш ата осы мектепте ұстаздық етіп, оқушыларды ән айтуға
Дәнеш ата ән айтумен қоса, әуенін де өзі шығарған.
Тоқтарбаева Дина.
Шетелдегі құрбыма хат
Құрбым, біз бір-бірімізді білмесек те, мен өзіңе хат жазып
Шетелде тұратын қазақтарға арнап, сазгер Дәнеш Рақышев «Жан-жақтағы бауырлар»
Әннің сөзінде «Пана болған бөтен ел, ана болмас бауырлар»
Жан-жақтағы бауырлар»,- дейді.
Бұл әнді сендер мүмкін күнде естіп жүрген де шығарсыңдар.
5-сынып оқушысы Ағламова Толғанай.
6-сыныпта өткізілген «Наурыз–думан» концерттік бағдарламасының үлгі-жоспары
Мерекелік шараның мақсаты:
Оқушыларға күн мен түн теңелетін, игіліктің, жаңарудың, үміт пен
Д.Рақышевтың «Наурыз тойы», «Көктем», «Гүл», «Көктем гүлдері», «Ән салайын»
Іс-шара негізінде оқушыларға адамгершілік, эстетикалық тәрбие беру.
Іс-шара өткізілетін орын мерекеге сай безендіріледі, Наурыз эмблемасы, «Қош
жүргізуші: Көктем жетті көл-көсір шуақ құрып,
Қыс барады қиылып жылап тұрып.
Шатырында үйлердің Наурыз жүр,
Мұз көрпесін ақпанның лақтырып.
жүргізуші: Наурыз қайта оянды аты да аңыз,
Сұрамаймыз алғыс та, ақы да біз.
Үй – дастархан, даламыз – сахнамыз,
Ұлы мейрам –Наурызға шақырамыз.
жүргізуші: Бүгін Наурыз – той-думан,
Ортамызды ашайық.
Ән мен күйді төгілтіп,
Інжу-маржан шашайық.
жүргізуші: Жиналған жұрт таң қалсын,
Өнерден күмбез жасайық.
жүргізуші: Алдымен сөз кезегін музыка сабағының мұғалімі, апайымыз Дауталиева
Дариға Дауталиева: Ұлыс бақты болсын,
Әр күніміз жақсы болсын.
Достықтарың берік болсын,
Білім-өнер серік болсын.
Құрметті оқушылар, ұстаздар, Наурыз мерекесі құтты болсын. Біздің бүгінгі
Наурыз мерекесінде ренжіскен адамдар болса, бір-бірімен татуласқан, наурыз айының
жүгізуші: Жүріңдер Наурыз тойға басып аяқ,
Қалыс қадам болмасын некен-саяқ.
Ән шырқап, би билейік қауым болып,
Тұрмайтын уақыт келді өнерді аяп.
жүргізкші: Қарсы алыңыздар, «Наурыз тойы», сөзі – Ш.Тұрғановтікі, әні
жүргізуші: Наурыз жырын жырлаймыз,
Онымен де тұрмаймыз.
Мың бұралған Айгүлдің,
Биін сіздерге сыйлаймыз.
жүргізуші: Сыныбымыздың бишісі Айгүлдің орындауындағы биді қабыл алыңыздар. (Би
жүргізуші: Шырқап салған әні
Мерекенің сәні. Н.Айтовтың сөзіне жазылған Дәнеш Рақышевтың «Көктем»
жүргізуші: «Гүл – жердің сәні» дегендей, жерімізге көрік беретін,
жүргізуші: Ә.Жақыбаевтың сөзіне жазылған Д.Рақышевтың «Гүл» атты әнін Әсел
жүргізуші: Гүлдері қандай көткемнің,
Қызыл да жасыл, көгілдір.
Талықсып аспан көк теңбіл,
Тебіренеді екен төңіп нұр.
жүргізуші: Көзіңнің жауын алады,
Алаула ақ гүл, сары гүл.
От болып жанып барады,
Ойпат та қыр да – бәрі гүл.
жүргізуші: Р.Нұрпейісовтың сөзіне жазылған Д.Рақышевтың «Көктем гүлдері» әнін тамашалаңыздар.
жүргізуші: Су сылдырап жер-көктен,
Наурыз келсе, жыл басы.
Бау-бақша, егін өрнектеп,
Өзгерер өңір тұлғасы.
жүргізуші: Мен де сені күткенмін, сәру көктем,
Сағынғанмын құстардың әнін көптен.
Көк жиектің көгілдір алауынан,
Көңіліме менің бір жалын жеткен.
жүргізуші: Осындай көгілдір көктемде ән салмау мүмкін емес.
жүргізуші: «Ән салайын», Сөзі Тынышбай Рақымовтікі, әні Д.Рақышевтікі. (Ән
жүргізуші: Дәнеш ата әндерін, шырқадық ұлыс күнінде.
жүргізуші: Наурызымыз құтты боп, жайнасын көкте күнің де.
Екеуі бірге: Ұлыс оң болсын,
Ақ мол болсын,
Қайда барсаң жол болсын!
жүргізуші: Осымен Д.Рақышевтың шығармашылығына арналған «Наурыз – думан» бағдарламасы
жүргізуші: Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет!
7-сынып оқушыларымен өткізген Сын тұрғысынан ойлау сабағы.
(Дәнеш Рақышевтің 80 жылдық мерейтойына арналған ашық тәрбие сағаты)
Сабақтың тақырыбы: «Әнімен әлдиелеген туған елін»
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға халқымыздың жезтаңдай әншісі, сазгер,
ұстаз Дәнеш Рақышевтің өмірі мен шығармашылығы туралы жан-жақты мағлұмат
Сабақтың міндеті: лирикалық шегініс арқылы толғандыру, тебіренту.
Ғылымилығы: өз бетінше іздену.
Сабақтың әдістері: Ой шақыру, интервью, топтастыру, Венн диаграммасы,
эссе.
Сабақтаың түрі: дәстүрлі емес; Сын тұрғысынан ойлау.
Көрнекілігі: Д.Рақышевтың суреттері, буклеттер, естеліктер, кітаптар
үнтаспалар.
Сабақтың барысы
І) Ұйымдастыру кезеңі
ІІ) Ой шақыру. Оқушыларға белгілі өнер зерттеушісі Ілия Жақановтың
«Аспандағы аққуға ән жалғаған» атты естелігін оқып беріп, тақырыпты
ІІІ) Интервью. Дәнеш Рақышевтың өмірі мен шығармашылық жолы
Д.Рақышевтың туған жылымен туған жері?
Алғашқы шығарған әндері?
Ұлы жазушы Мұхтар Әуезовпен қай жылы және қайда кездесті?
Қазақ радиосының алтын қорына қай жылы және қанша ән
Д.Рақышев басқарған халық театры?
Сазгер ретінде қанша ән шығарды?
Біздің мектеп-интернатта қызмет атқарған жылдары?
Дәнеш ұстаз тұтқан Әсеттің шәкірттері?
Туған жерге арналған әндері?
ІV) Топтастыру
V) Венн диаграммасы
VI) Эссе жазу
Үнтаспадан Д.Рақышевтың орындауында «Ән салайын» әні орындалады. Оқушылар әнді
Оқушылардың жазған эсселерін тыңдау (1-2 мысал келтірейік)
Еділ: Дәнеш ата туралы жазу ішкі сезімді толқытпай қоймайды.
Эльмира: Иә, Дәнеш ата туған елін әнімен әлдилеп өтті.
Сабақтың қорытындысына 9-сынып оқушысы Ағламова Толғанай өзінің шығарған «Ұстазға
8-сынып оқушыларымен өткізілген музыкалық викторина
Сабақ тақырыбы: Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының эстетикалық тәрбиедегі маңызы.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды Дәнеш Рақышевтың шығармашылығымен таныстыру. 2.
Сабақтың жоспары:
Кіріспе сөз
Әсемдік әлеміне әнмен қадам бастайық
Музыкалық викторина. Дәнеш Рақышевтың әсемдік әлемі
Қорытынды.
1. Абай атамыздан «әннің де естісі бар, есері бар»
2. Дарынды композитор Д. Рақышевтың әсемдік әлеміне әнмен қадам
3. Ал, балалар, енді музыкалық викторинамызды бастайық. Сұлу деп
Ән орындалады.
«Сұлу ән»
Өлеңін жазған Кәкімбек Салықов
Сұлу ән
Сұлу ән әлдилейді, тербетеді,
Сәулесін болашақтың зерлетеді.
Жүректің жасырынған нұры жанып,
Жұқарған шетіндегі шер кетеді.
Әр сөзі қуаныштың хабарындай,
Іздеген арманыңды табарындай.
Ғашықтық құштарлықты молайтады,
Қалқаның құмарланған жанарындай.
Анамның бесік жырын ала туған,
Жан едім ақ сезіммен жаратылған.
Кешіксем кешігермін тіршілікте,
Бір әнді естимін деп жаңа туған.
Оқушылардың жауабы: «Сұлу ән» өлеңі Кәкімбек Салықовтікі Мұғалім: -
Алматым – арай қалам
Алматым – арай қалам.
Тал – терек бар айналаң,
Көргенде көңіл тасып,
Көркіңе қарайды адам.
Қайырмасы:
Құлпырып нұрлы гүлің,
Сұлулық тұнды бүгін.
Бағында тамылжытып,
Төгеді бұлбұл үнін.
Моншағын шашып, ойнап,
Ағыны асыл ойда ап.
Барады, бағыты оның
Жайнаған жасыл аймақ.
Оқушылардың жауабы: «Алматым – арай қалам», сөзін ақын Танышбай
Мұғалім әндетіп:
«Гүл көтерген арудай сен келгенде,
Ару майым алдыңнан ән салайын»
- Бұл қай сұлуға арналған ән? Мәтінін кім жазған?
Оқушылардың жауабы: Бұл сұлу – мамыр айы. Әннің мәтінін
Мұғалім: Әдетте, достықтың символы, махаббат символы, сұлулық символы, құс
Оқушылардың жауабы: Ол құс – аққу. Аққуды да көптеген
Мұғалім: «Сәнді аққудың» сөзі кімдікі? Қане, қайсысың әннен үзінді
Оқушы: Сөзін жазған жергілікті ақынымыз Тұрсын Әбдуалиев (әннің бір
Сәнді аққу
Көңілдің көк дауылды толғап мұңын,
Қоныпсың айдыныңа сәнді аққуым.
Еркін жүз, ерке сұлу, әз көңіліңді,
Жарқырап, жайнай берсін саңылақ үнің.
Оқушы: Ақын М.Мақатаевтың «Аққулар, қош болыңдар» өлеңіне ән жазған.
Мұғалім: «Жердің сәні – гүл». Гүл адамға зор қуаныш
Оқушы: «Көктем гүлдері», Сөзін жазған ақын Рахметолла Нұпейісов (ән
Көктем гүлдері
Гүлдері қандай көктемнің,
Қызыл да жасыл, көгілдір.
Талықсып аспан көк теңбіл,
Тебіренеді екен төгіп нұр,
Қөзіңнің жауын алады.
Алаулы ақ гүл, сары гүл.
От болып жанып барады,
Ойпат та, қыр да – бәрі гүл.
Құбылып, ойнап, түрленіп,
Құлпырып кеткен қыр қандай.
Көңілге толқып жыр келіп,
Жымия қарап тұрғандай.
Ақ, адал көңілдеріңдей,
Көктемгі күн де, гүлдер де.
Құлпырған өмірлерің де,
Бір жүрек, соққан бір кеуде.
Оқушы: «Әуелқан Жақыпбековтың сөзіне жазылған Д. Рақышевтың «Гүл» деген
Гүл
Гүл – гүл, гүл – гүл, көп гүлдер
Орман да гүл, тау да гүл.
Бақша да гүл, бау да гүл.
Беткей де гүл, бел де гүл,
Төскей де гүл, төр де гүл.
Көк майсалы қыр да гүл,
Қызығып оқыр жыр да гүл.
Қырда өскен қыз да гүл,
Жан тербетер күй де гүл.
Мың бұралған би де гүл,
Дауыс көркі ән де гүл.
Егіс көркі дән де гүл,
Жалындаған жас та гүл.
Адал жанды дос та гүл,
Өріс көркі мал да гүл.
Қамқор ата шал да гүл,
Мәпелеген ана гүл.
Анаға бала жаңа гүл,
Ел бастаған ер де гүл.
Өспес сусыз жерге гүл,
Мадақтай біл, мақтай біл,
Ардақтай біл, ақтай біл,
Құлпырып өссін шоқ гүлдер.
Мұғалім: - Әнді тыңдап келесі сұлуды табыңдар. (Ақын Әбен
Жер сұлуы – Жетісу
Нұрлы өлке сыланады күнге қарап,
Жайнаған жасыл бағын гүлге балап.
Табиғат бір сұлуын өсіріпті,
Аялап, үлде менен бүлдеге орап.
Қайырмасы:
Жер сұлуы – Жетісу,
Орман, тоғай, көлі бай.
Ән болып көкейімнен
Төгілдің – ай!...
Шабытпен жыр нөсерін қалықтатып,
Жаныңның жайлауына ән жайлатып.
Еліңнің махаббатын, мақтанышын,
Шырқату Жетісуда қандай бақыт!
Оқушылардың жауабы: - Бұл ән біздің өлкемізге арналған «Жер
Мұғалім: - Балалар, бүгінгі музыкалық викторинада өздерің әнші, сазгер
Сабақ «Саясында алманың» әнін тыңдауымен аяқталады.
9-сынып оқушыларымен өткізілген Д.Рақышевтың өмірі мен шығармашылығына арналған сыныптан
«БІР ҮЗІК СЫР» атты кездесу кеші
Кештің мақсаты: Д.Рақышевтың кісілік қасиеттері арқылы оқушыларды
парасаттылыққа, адамгершілікке тәрибелеу
1-жүргізуші:
Құрметті оқушылар, ұстаздар, қадірменді қонақтар! Күміс көмей, жезтаңдай әнші,
2-жүргізуші:
Бүгінгі кештің құрметті қонақтары: Д.Рақышевтың зайыбы – Рахила Оспанқызы;
1-жүргізуші:
Бұл өмір керуен кезек көш дейтұғын,
Көш тоқтап, көрер емес төскей тыным.
Кетсең де қайтпас жолға, қайран аға,
Өмірің ән боп қалды өшпейтұғын.
2-жүргізуші:
Тербеледі Алатау, Еділ-Жайық,
Теңселеді кемелер, қалқып қайық.
Қазақтың күміс көмей, жезтаңдайы,
Дәнешін үнсіз тұрып еске алайық.
(Д.Рақышевты 1 минут үнсіздікпен еске алу)
1-жүргізуші:
Өз жерін, өз ерлерін ескермесе,
Ел, тегі, алсын қайдан кемеңгерді?!- деп Ілияс ақын айтқандай,
2-жүргізуші:
«Жетісудың бұлбұлы» атанған ағамыз өмірінің соңғы жылдары осы мектеп-интернатта
1-жүргізуші:
Дәнеш ағаны еске алып, ол кісі жайлы сыр шертер
2-жүргізуші:
Ендеше, сөз кезегін қадірменді қонақтарымызға берейік. Дәнеш атамыздың өмірі,
Рахила Оспанқызы:
Дәнеш аталарыңның өмірбаянымен, шығармашылығымен жақсы таныссыңдар. Ол кісінің үлгі-өнеге
Бәлкім, сендердің араларыңда да болашақ әнші, сазгер, музыканттар отырған
Жүргізуші:
Құрметті Рахила апай, Дәнеш атамыздың өзіңізге арнап шығарған «Аяулы
Сөз кезегі ретімен келген қонақтарға беріледі.
Мырзахмет Мұқамановтың естелігі:
Дарынды адам қарапайым болады екен. Дәкең үлкен жүректі қарапайым
Сөзінің соңында Д.Рақышевтың репертуарындағы «Аңшының әні», «Қысмет» әндерін орындап
Абылай Қармысовтың естелігі:
Менің әнге деген құштарлығым мен ынта-ықыласымды көрген Дәнеш аға
Оның орындауында Д.Рақышевтың «Саясында алманың», «Бақытым бол» әндері.
Серікбол Шыныбаевтың естелігі:
Мен Дәнеш аға туралы жалықпай айта беруге бармын. Мені
С.Шыныбаевтың орындауында «Аққулар, қош болыңдар» әні.
Сөзі М.Мақатаевтікі, әні Д.Рақышевтікі.
Нұржан Жанпейісовтың естелігі:
Тағдардың Дәнеш ағамен кездестіргенін құдайдың берген бағы деп есептеймін.
Н.Жанпейісовтың орындауында Д.Рақышевтың сүйіп орындаған, репертуарындағы әндерінің бірі -
Жүргізуші:
Құрметті қонақтар, өздеріңіздің құрметтеріңізге асылдың ұшқынындай, әке өнерін жалғастыруға
1-жүргізуші:
Әуелеген, тамылжыған ғажап үн,
Өн бойында таза шаттық, таза мұң.
Ән көгінде бұлбұл болып сайраған,
Ұмытпайды сені ешқашан қазағың!
2-жүргізуші:
Бүгінгі кешті қорытындылау үшін сөз мектеп директорына беріледі.
Тәрбие сағатының тақырыбы:
Мақсаты: 1. Әнші Дәнештің
2. Өнерге құрмет көрсету, адамгершілікке баулу.
3. Мәнерлеп оқу, кейіпкер бейнесін ашу, талдау
Әдісі:
Көрнекілігі: Тірек сызбалар,талдау парақтары, бейнетаспа.
Байланысы: Әдебиет, ән, драмалық шығарма.
Тәрбие сағатының жоспары.
Үй тапсырмалары
«Жетісу» тобы - С.Бақбергеновтің «Сұқсыр»повесінен көрініс көрсету.
«Домбыра» тобы - Қ.Алпысбаевтың «Ән салған Әсеттейін әсемдетіп» әңгімесінен
«Саясында алманың» тобы - І.Жақановтың «Аспандағы аққуға үн жалғаған»
«Әй, Бөпем»тобы - С.Бақбергенов «Сұқсыр» повесінен үзінді оқиды.
Кіріспе сөз. Армысыздар, құрметті оқушылар, қадірменді қонақтар! Сіздер қазір
Әнші мұрасы
Елдің жүрегіндегі Дәнеш
«Жетісу» тобы: С. Бақбергеновтың «Сұқсыр» шығармасынан көрініс көрсетеді.
Қатысушылар: Рақыш , Дәнеш, автор.
Автор: Күн еңкейіп бара жатты. Рақыш ел
Көке деймін, әлгі жалғыз үйрек сонау кетіп барады, -
- Ә, Сенің ойың әлігі жалғыз қалған үйректе ме
Ол енді адасып, мәңгілік кетеді-ау?
Осы жердің қолтумасы болса, бір оралмай қоймас.
Басқа жақтан келген болсашы?
Онда үйренген жеріне барады да….
Көлді тастап кетті, ол сусыз қалай күн көреді? -
- Ол жақта да көл, өзен бар. Мына
Автор: Есіңізде ме, Сайрамкөлден, мылтық дауысынан қорқып, жалғыз
(Сахнаға Рақыш пен Дәнеш шығады)
Қайран жерім, айдын көлім! Көрдім бе сені, жеттік -
(Тізерлеп отырып, жусан иіскеп, жерді сүйеді)
- Армысың, туған жерім - Жетісуым Жерұйық
- Дәнеш, шүрегейім, сұқсырым, есіңде ме, баяғыдағы жалғыз
- Иә, әке мен де бүгін туған жердің қадірін
ұққандаймын. Ендігі менің әнім де, жырым да – бүкіл
арналады, туған жер. („Жетісу” әні орындалады)
«Домбыра» тобы: Қ.Алпысбаевтың «Ән салайын Әсеттейін әсемдетіп» естелігі бойынша
Ал, Дәнеш әңіңді басташы. Іздеп келген інің де құмардан
Не айтам? - деп біраз ойланды да көзін төңкере
Нұрлы жүзінен мейрімділік лебі еседі. Момақан қалпы жылы
Үй ішін кернеп ән кетті. Қоңыр үнімен сызылта
Әнші жүзі ән сазымен бірге өзгеріп, ән ырғағымен бірге
Ән сазы бойды билеп, жүректі сезімге бөлеп, ән
«Саясында алманың» тобы: І Жақыновтың «Саясында алманың» әнінің
Ұлы табиғаттың мәуесі төгіліп иіп тұрған шағы. Дәнеш әнмен
Алма үзгенде сен кеше алма ағаштан ,
Жаулығыңды мойныңнан ала қаштым,
Саясында алманың, -
деп келетін бір өлеңді оқыды. Оны ақын Құрманбай Толыбаев
Өлең Дәнешті толқытты. Ондағы суретті, қайталанбас көріністі ол осы
Дәнеш іштей қобалжып, жүрексініп, жайлап қана қоңырлатты. Көңілді жандар
Сол күні – ақ Лесновкадағы жігіт-желең, қыз–келіншектер «Саясында алманың»
Халықтық лиризм! – деп тәнті болды.
Бұл әнді Мұқағали ақын естігенде:
Мен Мұқағалимын… басқа сөздің керегі жоқ, әніңе тұтқын қылшы,
Дәнеш сол күннен бастап Мұқағалидың экстазды музасына енді.
«Саясында алманың» тобының – топтастыру стратегиясы бойынша әдеби
Дүйім жұртты аузына қаратқан
Әніне Мұқағалиды
тұтқын қылған.
Әнін Н.Тілендиев:
„Халықтық лиризм”-
деп бағалаған талант иесі.
Ән сезімі іштей
Булықтырады.
Тұла бойында
қан дуылдады.
Ырғақтар нәркес көзге
үйірілген тамшыдай
лып-лып етеді.
Ән ду көтерілді,
қалықтады.
Сырлы, ерке назды
әнді мүкіс келтірмей мөлдіретті.
«Әй, Бөпем» тобы С.Бақбергеновтың „Сұқсұр” шығармасынан үзіндіні мәнерлеп оқу
Аласа бойлы, ашаң жүзді, ұзын қара шашты, ойнақы отты
Басынан Баянауыл соғар дауыл,
Шіркін-ай, зерігеміз жалғыз ауыл.
Осылай ішім пысып отырғанда,
Көрші боп қона кетсе бір қызды ауыл.
Сазында да, сөзінде де әзіл–қалжыңы, ойын-күлкісі, шын ниеті аралас
Ән тоқтады. Қол соғылып жатыр. Тоқтар емес. Қайта өрши
― Өркенің өссін!
― Нұр жаусын !
― Әнші екен, сабаз!
Осындай сөздер соғылған қолмен жарыса шықты. Дәнеш бүгінгі концертте
Әй, Бөпем , әсем басып бұраңдаған,
Аққудай көлде жүзіп сылаңдаған.
Көлбеңдеп көз алдымда, әй-әй, Бөпем,
Келбетің қуат беріп тұр-ау маған.
Әсем ән зал ішінде ойнақ салды. Төбеге тиіп, қайтадан
Әй, Бөпем , сұлусың ғой, бұрандаған,
Көз жетпес бір қырымда қылаңдаған.
Сүйе білген ер жігіттің Бөпе қызға деген махаббатын айтатын
Дауысым Бөпем десем ырғалады,
Күй толқып, жүрегімде жыр жанады.
Беу, Бөпем, Бөпем,
Жаным еркем,
Бөпешім, дидарыңды көрсем екен.
Ән тоқтады. Бірақ оның тәтті дәмін ешкім де тамсанып,
- „Бөпем” әннің еркесі екен, өзі жігіттің серкесі екен,
«Әй, Бөпем» тобының «Т» кестесі
бойынша әдеби талдауы.
Әншінің азаматтық тұлғасы Әнші шеберлігі.
Өзін еркін ұстайды, көңілі көтеріңкі,
ән салғанда ерекше жайнап кетеді,
өте мейірімді,
тыңдаушысына күлімдей қарайды,
асығып аптықпайды,
байсалды,
халық „жігіттің серкесі” деп мойындаған.
Тұғырға қонған қаршығадай,
сылана отырады домбыра пернесін майыса басады,
безек қақтырады, қайта-қайта ойнап ойнақыландырады,
шырқай жөнеледі, ерекше әуен ойнақтайды, шарқ ұрады,
тыңдаушысын еліктіріп балқытады,
әсем ән ойнақ салады, төбеге тиеді, қайтадан құлаққа соғады,
бұлбұлша сайрайды,
ән ырғағы толқынданады,
ұзақ қалықтайды,
қанат қақтырды,
жүректерге соғылады,
әркімнің өз бөпесін есіне түсіреді.
«Әнші шыңы» - оқушы пікірі.
Сонымен, біздің бүгінгі сабақтан ойымызға түйгеніміз әнші сазгер Дәнеш
Бала Дәнеш
Бозбала жігіт Дәнеш
Орта жастағы Дәнеш
Егде жастағы Дәнеш
Ел ағасы Дәнеш
Ақсақал Дәнеш
Бұл әнші Дәнештің өнердегі биік шыңы. Өлең өңірінің Хантәңірі
Тәрбие сағатының тақырыбы - Еліне ән сыйлаған аяулы әнші
1-жүргізуші: Дәнеш! Дәнеш! Ән көгінде -сөнбес күн,
Құсың түгіл, Рухымен теңестің.
Әнін айтып, атын айтып күн сайын,
Дәнеш ата мектебінде мен өстім.
2- жүргізуші: Өмірін әнге арнаған біздің Дәнеш,
Дүниеден шырқап өткен дүлділ Дәнеш.
Мақтанышы елінің, жезтаңдайы,
Кең далада сайраған бұлбұл Дәнеш.
1- жүргізуші: Оған тәңір берген ғажап үнді
Ән өнерде табылар ма тұрғылас?!
Бола алмайды Дәнеш ата даусына,
Таң жаршысы Бозторғай да тұрғылас.
2- жүргізуші: Өзің жайлы талай өлең жазылды,
Сағынамыз әсем нәзік әніңді.
Дара талант, күміс көмей әншілік,
Барша жұртқа Дәнеш болып танылды.
1-жүргізуші: Қазақстан Ресбупликасының Халық әртісі Дәнеш Рақышевтың өмірі мен
Журналымыздың бірінші беті - «Жастық шақ белестері».
1 - оқушы:
Даңқты жерлесіміз, «Жетісудың бұлбұлы» атанған жезтаңдай әнші көрнекті сазгер,
2 - оқушы:
Ел басына келген зобалаң жағдайлар: ет салығы, астық салығы,
3 - оқушы:
Сын кездегі уақыттың қайта өзгеруіне байланысты елдің әл-ауқаты да
4 - оқушы:
Дәнеш тегінде өнерпаз ортаның ұрпағы болды. Суан руынан шыққан
5 - оқушы:
Дәнеш өз елінің ортасында ашылған Қаратас, Жарсу бастауыш мектептерінде
Ауызша журналымыздың екінші беті – „Әнмен өрнектелген өмір”.
1 – оқушы:
Ән құмар, өнер сүйгіш халықтың Дәнештің өнеріне тәті болып,
1960 жылы Алматы Ұлттық ғылым Академиясының үлкен
залында Республикалық ақындар айтысы өтті. Республикалық ақындар айтысына Жаркент
2 - оқушы:
Айтыстың ара-арасында Д. Рақышевқа ән салдырды Дәнеш әндерін ерекше
3-оқушы:
Дәнеш өз білгеніне тоқмейілсіген емес. Алматыға бірнеше рет барып,
Ауызша журналымыздың үшінші беті – „Д. Рақышевтың ұстаздық
1 - оқушы:
Педагог ғалымдар Серғазы Қалиев, Әліпбаевалардың пайымдауынша, Д.Рақышевтың педагогикалық қызметі
1 Ұйғыр-қазақ театры мен музыкалық училищеде (1948-1959)
2 Халық театрында (1960-1971) “Шұғыла” және “Арай” фольклорлық
Д.Рақышевтың педагогикалық қызметі.
2 - оқушы:
Дәнеш Рақышевтың педагогикалық қызметі мынандай жүйелігімен ерекшеленеді:
1. Оқытудың ауызша формасы (мұғалім мен оқушы арасындағы коммуникативті
Әнді міндетті түрде сөзімен бірге айтып үйрену .
2. Белгілі бір деңгейде практикалық жолмен үйрену арқылы ұлттық
3. Мақал, жаңылтпаш, терме, әндер сияқты фольклорлық шығармаларды оқу-тәрбие
3 - оқушы:
Жалпы Д. Рақышевтың ағартушылық қызметі мынандай мақсаттарды көздеді:
1. Ауыл жастарын өнерге, халықтың рухани байлығына қызықтыра
2. Оқушы жастарды ойлылыққа, адамгершілікке, эстетикаға, еңбекті сүйе
3. Әрбір шығарманың жас өспірімдердің саздық-танымдылық, әлеуметтік тәжірибе алуына
4. Әр түрлі эстетикалық категориялармен байланысты (қуанышты, қайғылы, күлкілі,
4 – оқушы:
Ал педагогика ғылымдарының докторы Райфа Қадырқызы Дүйсенбінова
Тағы бір көңіл аударарлық жайт - Д.Рақышев тәжірибесіндегі ғылыми
Ауызша журналымыздың төртінші беті – „Д. Рақышевтың сазгерлік өнері”.
1 – оқушы:
Д.Рақышевтың сазгерлік өнері туралы белгілі өнертанушы Ілия Жақанов: «Дәнештің
2 – оқушы:
Д.Рақышевтың сазгерлік шығармашылығы екі кезеңнен тұрады.
1. Синьцзянь (1946-1959).
2. Қазақстан (1960-1992).
Бірінші кезеңде он шақты әнімен дәстүрлі саздық аспапта күй
3 – оқушы:
1948 жылдары Құлжа қаласындағы ұйғыр - қазақ театрының қазақ
Д.Рақышевтың сазгерлік өнері
Сазгер әнші атамекенінің салқын самалын жұтып , саялы бағын
4 - оқушы:
Д.Рақышев: «Мен үшін поэзия, халық шығармашылығының ауызша үлгілері жаңа
5 - оқушы:
Дәнеш үшін тамаша табиғат көрінісі шабыт қайнарының бірінен саналады.
6 - оқушы:
Сазгер әндерінің көпшілігі махаббат тақырыбына жазылған. «Қалқам- ау», «Келші,
7 - оқушы:
Дәнеш атамыз зейнетке шыққаннан кейін де, шығармашылықтан қол үзген
8 – оқушы:
1984 жылы „Өнер” баспасынан Дәнештің өзі шығарған «Мақтанышым
Ауызша журналымыздың бесінші беті – „Дәнеш өмірінің сәні
1 – оқушы:
Дәнеш Рақышұлы 60 жасқа толып, зейнетке шықаннан кейін де
Талантты әнші өзінің әншілік өнері арқылы шәкірттерінің бойына халықтық
Дәнеш атамыздың «Гүл» атты әнінде
Қырда өскен қызда гүл,
Қамқор ата шал да гүл .
Мәпелеген ана гүл,
Ел бастаған ер де гүл.
Ерді өсірген ел де гүл,
Өспес сусыз жерге гүл.
Мадақтай біл, мақтай біл.
Ардақтай біл, баптай біл.
Құлпырып өссін шоқ гүлдер, - деген.
2 – оқушы:
«Мен өзімнің бұл шығармам арқылы шәкірттерімді өз аудиториясының тыңдаушыларын
3 – оқушы:
1992 жылдың маусым айының екінші жартысында, яғни Дәнеш Рақышев
4 – оқушы:
Дәнештің әншілік шеберлігі, композиторлық тапқырлығы мәңгі өлмейді. Туған халқымен
5 – оқушы:
Үлкен дарын иесі, атақты әнші 12-16 жастардағы облысымыздың шалғай
1994 жылы тұңғыш Президентіміз Талдықорған жерін алғаш аттағанда,
6 – оқушы:
Ұзтазының әншілік мектебін жалғастырған Нұржан Жанпейісовтың шәкірттері Гүлниза Жұмажанова,
Дәнештің сәні шырқалған әні болса, шашыраған дәні― шәкірттері
Дәнештің ән мектебін жалғастырушы шәкірттері
Д.Рақышевтың шығармашылығына байланысты жоғары сынып оқушылары үшін дайындалған сауалнама
1. Сенің үйіңде магнитофон, DVD, бейнемагнитофон бар ма? (Қажеттісінің
2. Олардан сен қандай әндерді жиі тыңдайсың? Үйде, достарыңда
3. Бұл музыка несімен саған көбірек ұнайды? Неліктен? (Толығырақ
4. Сен рок-музыка, авторлық ән, дәстүрлі ән (басқаларды) тыңдайсың
5. Дәстүрлі ән туралы не білесің? Өкілдерін ата.
6. Домбырамен ән салуға, Д.Рақышевқа сенің көзқарасың?
7. Д.Рақышев туралы не білесің? Қандай әндерін естідің (тыңдадың)?
8. Сен музыка мектебінде оқисың ба? Қай сыныпта? Қандай
9. Өз мектебіңде әр түрлі сыныптардағы ән сабағының өтуін
Егер қаласаң, бұл сауалнаманы (басқа бетке) өзіңнің «музыкалық» түсініктерің
Оқушылардың сауалнамаға жауап бергендерінен бірнеше күннен кейін олармен бір
Төмендегі адам өміріне қатысты, адамгершілік бағыттағы Д.Рақышевтың әндері тыңдалғанда,
«Қоштасу» (өлеңі Таңжарық Жолдыұлынікі)
«Амандасу» (өлеңі Т. Жолыұлынікі)
«Жастық туралы» (өлеңі Ш. Құдайбердиевтікі)
«Жетім болып» (өлеңі Б. Жолбарысұлынікі)
«Сағындым ғой» (өлеңі М. Мақатаевтікі)
«Аққулар, қош болыңдар» (өлеңі М. Мақатаевтікі)
«Санаулы менің сағатым» (өлеңі М. Мақатаевтікі)
«Сағындым» (өлеңі Ф. Оңғарсынованікі)
«Жан-жақтағы бауырлар» (өлеңі О. Асқардікі)
Берілген №2 сауалнамаға жоғарғы сынып оқушыларының (9-10-сынып) жауаптарынан мысал
1.Бүгінгі кездесуден сенде дәстүрлі әндерге, Д.Рақышев әндеріне деген қызығушылық
- Дамыту мақсатында кейде мұндай әңгімелесулерді өткізіп тұруға болады.
- Жоқ, мені қызықтырған жоқ. – Иә, мұндай кездесулер
- Бұған дейін де қызығушылығым болған. – Мұндай кездесулер
- Иә, мұндай әңгімелесулер қажет, Д.Рақышев туралы толығырақ білгім
2.Д.Рақышевтың әндерді орындауы сенде қандай эмоция, сезімдер туғызды?
- Қызықты. – Ұнаған жоқ. – Кейбіреулері жақсы.
- Ешқандай. – Д.Рақышев әндері терең мағыналы. Оларды тыңдағанда
- Әр ән өзінше әр түрлі. - Әндері өте
3. Д.Рақышевтың барлық әндері саған қызықты көрінді ме, әлде
- Мен мұндай әндерді тыңдамаймын. – Бәрі де жақсы.
4. Сенің назарың қайсысына көбірек ауды: әннің сөзіне, әуеніне,
- Барлығы үйлесімді. – Еш нәрсеге. – Бәрі де
5. Д.Рақышевтың өмірі мен шығармашылығы туралы өткізген әңгіме саған
- Ұнады. – Оның адамгершілігі, қарапайымдылығы ұнады.
- Маған әрбір әнге беріліп отырған түсініктемелер ұнады.
6. Өзің тыңдаған Д.Рақышевтың әндеріне берілген түсініктемелерді қалай бағалайсың?
- Жақсы. – Ешқандай. – Қызықты да мазмұнды. –
- Айтылғандарға толық қосыламын.
7. Сен осы тақырыптағы әңгімені тағы да жалғастыруды қалайсың
- Жоқ. Жалпы мағлұмат алу үшін бір әңгімелесу де
- Иә, қалаймын. – Махаббат лирикасы бойынша әңгімелесуге болады.
8. Д.Рақышевтың әндерін мектепте үйретуге бола ма? Қай сыныптарда?
- Үйрету керек. Жоғары сыныптарда. – Иә, жоғарғы сыныптарда
ҚОРЫТЫНДЫ
1. Үздіксіз білім беру мен тәрбиелеу идеясын жүзеге асыруда
2. Бүгінгі таңда тәрбиелеу білім берудің мазмұнын жетілдіруде Қазақстан
3. Д. Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын пайдаланудың ролін анықтауға педагогикалық,
4. Зерттеу тақырыбымыз бойынша мектеп тәжірибесінде Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын
5. Д. Рақышев - ХХ ғасырдың екінші жартысындағы
6. Д.Рақышевтың музыкалық мұрасының оқушылардың тәлім – тәрбиесінде пайдаланылмауы
7. Дәнештің музыкалық мұрасы бүгінгі музыкалық–педагогикалық практикада жетістікпен қолданыла
8. Біздің зерттеу болжамымыз тәжірибелік–эксперимент жұмысының нәтижелерімен дәйектеледі.
9. Эксперимент жүргізу үшін тірек сыныптар белгіленіп, педагогикалық әдебиеттердегі
10. Педагогикалық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасына
11. Эксперименттік сыныптарда жүгізілген анықтау эксперименті бойынша тұжырым жасалып,
12. Д.Рақышевтың музыкалық мұрасын талдау, олардың музыкалық–эстетикалық тәрбиенің пәрменді
13. Д.Рақышев мәдени–ағартушылық қызметі барысында халық театрын, облыстық «Шұғыла»,
14. Зерттеу тақырыбымыздың мақсаты мен одан туындайтын міндеттеріне, жасалған
15. Зерттеу барысында жасалған «Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы» атты факультативтік
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1 Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан (Ел Президентінің
2 Түймебаев Ж.Қ. «Сапалы білім алуға тиімді құқықтық негіз
3 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы., 2003, -60 б.
4 Қазақстан Республикасыеың «Тіл туралы» Заңы.// «Егемен Қазақстан», 22.09.1999
5 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. - Астана, Ақорда,
6 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім
7 Назарбаев Н.Ә. // «Егемен Қазақстан» газеті, 2003
8 «Мәдени мұра» 2004-2006 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама. -
9 Әл-Фараби. «Философиялық трактаттар», -Алматы., Ғылым, 1972. –Б. 62-72.
10 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде»//
11 Жарыкбаев К.Б. Развитие педагогической мысли в дореволюционном Казахстане:
12 Қалиев С.Қ. Қазақтың халықтық тәлім-тәрбиесінің ғылыми-педагогикалық негіздері: Докт.
13 Бержанов Қ.Б. Педагогика тарихы. Жоғарғы оқу орындарының студенттеріне
14 Мусин С. Қазақ АССР-ы қазақ совет мектебінің оқу-тәрбие
15 Храпченков Г.М. Научно-педагогические вопросы народного образования в Казахстане.
16 Герасимова А.Г.
17 Ильясова А.Н. История становления и развития педагогической науки
18 Шаймерденова К.Ш. Педагогические взгляды Абая Кунанбаева.- Алма-Ата: Рауан,
19 Құдиярова А.М.
20 Сейталиев Қ.Б.
21 Әлсатов Т.М. Қазақ хандығы тұсындағы педагогикалық ойлардың дамуы.
22 Құнантаева К.К.
23 Мадин М.Б.
24 Көккөзова М.Б. Педагогические идеи Ж.Жабаева.- Алма-Ата: РЦИК, 1988
25 Ибраева К.Ж. X-XIV ғ.ғ. Қазақстандағы тәлімдік ой-пікірлердің қалыптасуы
26 Камалиева К.К.
27 Көшенова Р.Н. Педагогические идеи М.Жумабаева.
28 Шалғынбаева Қ.Қ. С.Торайғыровтың педагогикалық көзқарастары.- Алматы, 1998
29 Тұрсынова А.Б.
30 Халитова І.Р. Абай Құнанбаевтың мұрасын оқу-тәрбие процесіне ендіру
31 Дайрабаева А.Е. Қазақтың халық педагогикасындағы қыздардың адамгершілік тәрбиесі.
32 Буланова В.
33 Ахметов Т.Ә. Жүсіп Баласағұнидің тәлім-тәрбиелік идеялары. Канд. дис.
34 Ыбрайымжанов Қ.Т. Ахмет Байтұрсыновтың бастауыш мектеп жайлы педагогикалық
35 Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі (Оқу құралы).-
36 Әлеуов Ө.
37 Қалиев С.Қ., Именбекова С. Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық мұраларын
38 Бөлеев Қ.Б. Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге
39 Әлсатов Т.М. Қазақ хандығы тұсындағы педагогикалық ойлардың дамуы
40 Жұмабеков А.Қ. Түркі халықтарының жазба мұраларындағы педагогикалық ой-пікірлер
41 Әлжанұлы Ш.
42 Жарықбаев Қ.Б. Психология.- Алматы., Білім, 1993.- 272 б.
43 Кубесов А. Педагогическое наследие Аль-Фараби. Докт. дис. автореф.-
44 Құнантаева К.
45 Түретаева Г.И. Абай Құнанбаев шығармашылығындағы дидактикалық ойлар. Канд.
46 Зейнуллина Ж.Е. Абай Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге
47 Садуақасова С.
48 Көшенова Р.Н. Педагогические идеи М.Жумабаева.
49 Шалғынбаева Қ.Қ.
50 Құрманбаева М.Ж. М.Ғабдуллин мұрасындағы этнопедагогикалық құндылықтар арқылы оқушыларды
51 Ыбраимжанов Қ.Т. Ахмет Байтұрсыновтың бастауыш мектеп жайлы педагогикалық
52 Ахметов Т.Ә. Жүсіп Баласағұнидің тәлім-тәрбиелік идеялары. Канд. дис.
53 Қиясова Б.
54 Үсенбаева Р.
55 Құдиярова А.
56 Тұрсынова А.
57 Баймұратова С. Педагогическое наследие Телжана Шонанова. Кант. дис.
58 Қоянбаева Қ.Қ. Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығындағы педагогикалық идеяларын жалпы
59 Құлжабаева М.Ж.
60 Сманова С.Т. Ғ.Мүсіреповтың педагогикалық ой-пікірлері. Канд. дис. автореф.-
61 Садыкова А.Е. Общественно-просветительская деятельность и педагогические идеи Т.Жургенова.
62 Жакибекова С.С.
63 Нұрланбекова Е.К. Қазақ ақын-жазушыларының шығармашылығы арқылы студенттердің танымдық
64 Асаубаева А.К. Саяси қуғын-сүргін құрбандары болған қазақ зиялыларының
65 Буметова М.К. Педагогические взгляды М.Дулатова. Канд. дис. автореф.-
66 Мұратханова Р. Міржақып Дулатовтың тәлімдік мұрасы арқылы тұлға
67 Есекешова М.Д. Телжан Шонанұлының педагогикалық идеялары. Канд. дис.
68 Төлебаева Ж. Мұқан Төлебаевтың музыкалық-педагогикалық мұрасы
69 Құламбаева Қ.Қ. Педагогические идеи А.К.Жубанова. Канд. дис. автореф.-
70 Махметова Б.Т. Бақытжан Байқадамовтың музыкалық-педагогикалық мұрасы. Канд. дис.
71 Имашева А.Т. Музыкально-педагогическое носледие Е.Г.Брусиловского. Канд. дис. автореф.-
72 Әуезов М.
73 Мұрағат деректері.
74 Бақбергенов С. «Сұқсыр».
75 Бақбергенов С. «Әнімен әлдилеген туған елін».
76 Нұржекеев Б. «Әнмен өрілген сезім».
77 Сұлтанов Қ., Нұржекеев Б. «Жезтаңдай әнші еді».
78 Сұлтанов Қ. «Дәнеш ағамен алғашқы кездесу»// «Өнер әлемі»
79 Оразақын А. «Дарынды Дәкең».
80 Бейсенбек Е. «Балжан-ай».
81 Жақанов И. «Аспандағы аққуға әнін жалғаған».
82 Жақанов И. «Қапастағы тоты».
83 Дүйсенбінова Р.Қ. Қазақтың ән және әншілік өнері: «Өнеріне
84 Дүйсенбінова Р.Қ. «Жастарды музыкалық мұра арқылы тәрбиелеу –
85 Дүсенбінова Р.Қ. «Д.Рақышев мұрасы – тәрбие арқауы»,- Талдықорған,
86 Мырқаев Ж. «Қас тұлпардың дүбіріне ілестік».
87 Мырқаев Ж. «Ақиық әнші».
88 Таубалдиева Ж., Рысбекова Р. «Жетісу сазгерлерінің шығармалары арқылы
89 Пірінбекова Д. «Ән өнеріндегі асыл бейне», - Алматы,
90 Шыныбаев С.Т. «Әншілік өнерге баулудағы ұстаздық өнеге»,- Алматы,
91 Жанпейісов Н.Қ. «Әншілік әлеміндегі дара тұлға»,- Алматы, 2007.
92 Қармысов А. «Өнер жолымды өрнектеген аға»// «Өнер әлемі»
93 Мұқаманов М. «Аспандағы аққуға әнін қосқан»// «Өнер әлемі»
94 Исабек Т. Әнші Дәнеш. - Алматы, 2002. -
95 Толыбаев Қ. Әнші Дәнеш. - Алматы, 2001.
96 Рақышев Д. Өнермен өзектес өмір. - Талдықорған, 1996.
97 Жұмаділов Қ. «Қазақ әдебиеті» газеті, шілде, 1992.
98 Елеманова А.С. социологической специфике устного профессионального музыкального искусства.
99 Елеманова А. С. О профессионализме в до революционной
100 Имярова Р. «Өткеннің бәрі аяулы»,- Талдықорған, 1996
101 Ахметова М.М. «Ән өнері және уақыт».- Алматы: Өнер,
102 Ахметова М. «Эстетические взгляды казахского народа на певческое
103 Қоспақ З. «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің» . -
104 Елеманова А.С. «О социологической специфике устного профессионального музыкального
105 Бекқожина Т. «Қазақтың 200 әні» музыкалық-этнографиялық жинақ. -
106 Сиркисян А.В. «О некоторых вопросах вокальной школы».
107 Дмитриеваның Л.Б. «Основы вокальной методики».
108 Дмитриеваның Л.Б. «Рентгенологические исследования строения и приспособления голосового
109 Долива А.Л. «Певцы и песня».
110 Органов Б. «Певчиский голос» методики его постановки».
111 Львов М.Л. «Из историй вокального искусства».
112 Ламперти Ф. «Искуство пения».
113 Морозов В.М. «Тайны вокальной речи».
114 Морозов В.М. «Вокальный слух и голос».
115 Жанпейісов Н. «Дәнештің әншілік әлемін зерттеу – шәкірттік
116 Малышева К.М.
117 Мазурин К. Метадология пения. Курс педагогики пения, т.
118 Тевлина В.К. Музыкальное воспитание в школе, вып. 15:
119 Горсия М. Школа пения. Москва, 1957
120 Левидов К.
121 Яковлев А. О физиологических основах формирования певческого голоса.-Сб.
122 Ржевкин С. Н. Некоторые результаты анализа певческого голоса
123 Дмитриева Л.Б. Гласные в пение. – //Педагогика: Учебн.
124 Струве Б. Пути начального развития юных скрепачей и
125 Ауэр Л. Мол. школа игры на скрипке.
126 Баранов С.П., Болотина Р.Л., Воликова Т.В., Сластенин В.А.
127 Коркина В. И. «Дидактика в схемах и таблицах»//
128 Щукинаның Г.И. «Проблемы позновательного интереса в педагогике».
129 Философиялық сөздік.
130 Сухомлинский В.А.
131 Ысқабаев Ә., Құсайын К. «Дәнеш әндері»,- Талдықорған, 1993
132 Ожегов С.И. Словарь русского языка/ Под. ред. Н.Ю.Шведовой.
133 Сохор А.Н. Вопросы социологии и эстетика музыки. Статьи
134 Кулманова Ш.Б. Теория и практика воспитания школьников средствами
135 Дүйсенбінова Р.Қ. Қазақ этнопедагогикасын мектеп практикасына ендіру,- Алматы,
136 Жақанов И. Үзілген ән. - Алматы, 2001.
137 Жарықбаев Қ. Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы. -
138 Қожағұл С. Әсет ақын.- Алматы, «Қазақ тарихы» 2003,
139 Подласый И.П. Педагогика. Новый курс: Учебник для
140 Қазақстан 2030 стратегиялық даму бағдарламасы.- Алматы, 1997.
141 Қазақстан Республикасы жастар саясатының тұжырымдамасы.
142 Мұқанов М. «Жас және педагогикалық психология». – Алматы
143 Жетісу. Энциклопедия.- Алматы., Арыс, 2004.- 707 б.
28
52
Дәнештің репертуарындағы
Қ.Аманжолов-тың әндері
Қырғыз
әндері
Сарыарқа сазгерлерінің әндері
Халық
әндері
Өзім туралы
Ақан сері
Әсет
«Ой, бұлбұл»
«Қоңырқаз»
Біржан
Дариға сол қыз
«Қаракөз»
«Ақмаңдай келін»
Жанбота
Інжу - Маржан
Құлагер
Жонып алды
Мақпал
Қисмет
Педагогикалық қызметі
1948-1959жж.
1960-1992жж.
«Арай» ансамблі
Халық театры
Музыка-лық училище
Ұйғыр қазақ театры
«Шұғыла» ансамблі
Синьцзян қаласы
Құлжа қаласы
Панфилов ауданы «Көктал», «Үшарал» колхоздары
Талдықорған қаласы
Педагогикалық қызметінің жүйесі
Ұлттық мәдениет
Оқытудың ауызша түрі
Халықтық мақамды үйрету
Мақал
Коммуникативтік байланыс
Теріп
тарту
Жаңылтпаш
Фольклорлық шығармалар
орындаушы
үйретуші
Әншінің
демі
Терме
Дәнеш әндерінің тақырыптары
Елге, жерге сүйіспеншілік әндері
Жастарға өсиет
Философиялық
Өнер құдіреті
«Соқ жүрек»
«Санаулы менің сағатым
«Ақын сыры»
«Табиғат»
Жас-тық тура-лы
«Талдықорған жастарының маршы
«Сұлу ән»
«Көктем гүлдері»
«Еңбекші жастарының маршы»
«Дом-быра»
«Жер сұлуы-Жетісу
«Инже-нер қыз»
Махаббат туралы
«Саясында алманың»
«Аңсаған аяулым»
«Бақы-тым бол»
«Жан сәулем»
«Сәулешім»
Сауықшыл – елім тамаша
Бикешім
Таныстыру, арнау әндері
Дәрігер сол қыз
Амандасу
«Жетісу»
Сазгердің шығармашылық кезеңдері
Бірінші кезеңі Синьцзянь (1946-59)
Екінші кезеңі
Қазақстан (1960-92)
күй
шығару
ән
шығару
пьесаға сөз
жазу
ән шығару
күй шығару
«Үшарал»
70 ән
«Шұғаның белгісі»
«Салкүрең»
10 ән
«Сандықтан шыққан сайтандар»
«Ақсақал аң - таң»
«Жәлел жырақ»
«Сақал саудасы»
Дәнеш шәкірттері
Білім ордаларында
Филармония
Халық театрында
Мектепте
Университетте
Бейсенбаев Дүйсен
«Шұғыла» ансамблі
«Арай» ансамблі
Көкілбекова Алмагүл
Шыныбаев Серікбол
Рақымжанов Зарықбек
Қармысов Абылай
Мұқаманов Мырзахмет
Бекзатова Сая
Сұлтанов Қанатбек
Марқаев Жақсылық
Әбеуов Санақ
Сауранбаев Жансейіт
Нұрдәулетова Айдынгүл
Жанпейісов Нұржан
Найманбаев Ерғали
Ахмадиева Мамыртай
Сырттай үйренгендер
Шатырбаев Марат
Шаяхметов Қанат, Саят.
Медетбекова Меруерт
Сабазов
Шаянбаев Айдос
Сағымбаев Оқап
Юсипов Медет
Әділбеков Медет
Жанпейісов
Нұржан
Шыныбаев
Серікбол
Жұмажанова Гүлниза
Бұтабаев Ерболат
Сханова Толқын
Сейітқожаев Нұржан
Дәулетбаева Шынар
Қожақанова Эльмира
Әділханова Толқын
Бейбітұлы Мұрат
Бескенбаева Гүлжан
Рақышева Данагүл
Әліпбекова Әділ
Мағынаны ашу
Ой толғаныс
Ой қозғау
Эссе жазу
Әдеби талдау
Үй тапсырма-лары
Кіріспе сөз
Әнші бейнесі
Әнші естелігіндегі өз бейнесі
Кейіпкер тұлғасы
Көрініс
Тірек сызбалары
Бейне таспа
Динами-калық характері
Әнші туралы әдебиеттер
Көркем сөз оқу
Әнші шыңы
Әнші портреті
Ән сазының динамикалық өзгерістері
Эссе жазу
«Халық композиторларының әндері» жинағына кірген әндері:
Арманым – аққуым.
Саясында алманың.
Туған жер.
Д.Рақышев
Мақтанышым – Елім
Алматы «Өнер»
1984ж.
Дәнеш әндері.
1993ж.
Д.Рақышев.
Өнермен өзектес өмір.
1984ж.
Р.Қ.Дүйсенбінова.
З.Н.Бекбаева.
Қазақтың ән және әншілік өнері.
Қ. Толыбаев
Тума талант.
Т.Әбілдаев.
«Өмірсерік»
(өнер күнделігі)
Алғысқа
бөленгендер.
(өнер күнделігі)
Әнші Дәнеш
құрастырған
Қ.Толыбаев
2001ж.
Әнші Дәнеш
құрастырған
Т.Исабеков.
2001ж.
Ән сазының динамикалық өзгерісі
Қиял сезімге бері-леді, ән қанат талды-рады, құс діріліндей аспанға
Сұлу ән сызы-ла шығады, тамылжып қалықтайды.
Ән үй ішін кер-нейді, ән нақы-нын сәндендіріп жібереді.
Ән күміс көмейден баппен шығады.
Әуелейді, мұңға батырады толықсытады.
Қоңырау-дай сыңғырла-ған асқақ.
Ет жүректі елжіретеді.
Үн көмейінен көміле шығады, ақтарыла төгіледі.
Тылсым тыныштық орнады.
Ән әуелей
түседі.
Домбыра ды-бысы ызыңсыз, ән сезімтал
жүректі тербейді
Дауыс иірімі құлпыра құбылады.
Ыстық ықыласты , нұрлы жүзді, момақан
Жаны жайсаң, абзал жан
Дәнеш характері
Әнші портреті
Тыңдарман-ның жүрек түпкіріне ұялаған әнші
Денесі шымыр
Әншілік өнерді ерекше меңгерген
Сезімтал, нәзік жанды
Сыпайы мінезді,
Талантына тәнті қылған ерен жүйрік
Сүйір саусақты
Арманшыл, жүрегі сағынышқа толы
Әнші Дәнеш
Әннің орындалу шеберлігі




Ұқсас жұмыстар

---

Дәнеш Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасының жалпы сипаттамасы

---

Ән жанрлары мен мектептері

---

Әсет өлеңдерінің өзіндік ерекшелігі

---

Қазақ әдебиеті тарихында өзіндік қолтаңбасы қалған ақындық өнердің өрен жүйрігі

---

Қазақ әдебиетіндегі сал - серілер поэзиясының тарихы

---

Үкілі Ыбырай туралы

---

Үкілі ыбырай

---

XХ ғасырдағы батыс еуропа музыкасы

---

Сайын Мұратбековтың әңгімелері

---

Жалпы қазақ өнері

---