Алдын ала тексеру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕ БІЛІМДІ ЕСЕПКЕ АЛУ, БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУДЫҢ
Оқыту процесінде білімді есепке алу, бақылау және бағалаудың
Білімді бақылау және бағалаудың түрлері, әдістері мен формалары.
Бағалаудағы қателіктер.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БІЛІМДІ ТЕКСЕРУ, БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ
Қазіргі кездегі оқыту жүйесіндегі білімді тексеру, бақылау және
Оқыту жүйесіндегі білімді бақылау және бағалаудағы немқұрайлықты (формализмді)
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Білімдену процесінің ажырамас бір бөлігі диагностика болып табылады.
“Диагностика” түсінігінің мәні “білім, ептілік және дағдыларды тексеру”
Диагностика өз ішіне бақылау мен тексеруді, бағалау мен
Диагностикалаудың маңызды бөлігі–бұл қадағалау. Қадағалау–білім, ептілік және дағдыларын
Мән–мағыналық тұрғысынан бақылау, қадағалау кері байланыс түзуді қамтамасыз
Бақылау, қадағалау кезінде оқушының өзі де өз оқу
Оқыту процесінде білімді есепке алу, бақылау және бағалаудың
Оқыту процесінде оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу,
Осы тұрғыда білім, білік, дағдыны есепке алу және
Бақылаудың тақырыптық түрін ұйымдастырудың практикалық мәселелері П. Горбунов,
Бақылауды ұйымдастырудың жекеленген әдістемелік мәселелері жайында М.Р. Львов,
Осылардың негізінде қаралып отырған педагогикалық мәселенің теориялық аспектісі
Екіншіден, оқыту сапасын тексерудің “5” балдық жүйесі оқушылар
Жоғарыда айтылған тұжырымдамаға сүйене отыра, білім, білік пен
Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау негізінде бұл
20 жылдары үй тапсырмасын беру, білімді және емтиханды
30 жылдары білім, білік пен дағды нәтижесін есепке
40 – 60 жылдары бұл мәселе төңірегінде отандық
Осы мәселені дұрыс шешудегі оң қадам 70 жылдары
80 жылдардан бастап оқыту нәтижесін есепке алу, бақылау
Дегенменде, бүгінгі таңда оқыту теориясында бақылау немесе бағаның
Бақылау – кең көлемде бір нәрсені тексеру деген
Келесі кезекте білім, білік және дағдыны бақылау және
Бақылаудың білім беру қызметі негізінде оқушылар жаңа білімдерді,
Тәрбиелік қызмет оқушыларды жүйелі түрде жұмыс істеуге үйретеді.
Дамыту қызметінің маңызы сол, оқушылар өз бетінше оқу
Оқушылардың оқу – танымдық жұмыстарын қадағалау нәтижесі сол
Бағалау – оқытудың құрамдас бөлігі және қорытындылау сатысы.
Бағалау қызметтерінің сандық көрсеткіші – баға, яғни баға
Оқу нәтижесі тек баға емес, басқа да жолдармен
Білім бағалауда шынайылық, білім сапасын анықтаудағы бірыңғай талап
Бағалаудың да қызметі үш топқа бөлінеді: хабарлаушылық (информирующие),
Бірінші топ өз алдына: белгілеп қоюшылық (фиксирующая), бағдарлаушы
Екінші топ: ұйымдастырушылық (организующая), реттеушілік (регулирующая), дәлдеп түзетушілік
Үшінші топ: қалыптастырушылық (формирующая), дамытушылық (развивающая), ынталандырушылық (стимулирующая)
1917 жылға дейін оқушылар білімді балдық жүйеде бағаланды.
Оқу нәтижесін балл бойынша бағалау әрқилы көзқарастар туындатты.
Дәстүрлі келе жатқан оқушыларды баға жәрдемімен тәртіпке шығару
Емтихан түрлерінің: қабылдау, ауыстыру, бітірту–қай–қайсы да жүргізілмейтін болды.
Бағасыз оқу бір жағынан тиімді де болды, себебі
1935 жылдың қыркүйек айынан бастап, бес сөздік (вербалды)
Реттелген тәртіпте білім есебін жүйелі жүргізу өзін ақтады,
1.2 Білімді бақылау және бағалаудың түрлері, әдістері мен
Педагогика ғылымы саласында білім, білік, дағдыны бақылаудың көптеген
Профессорлар Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаевтің “Педагогика” оқулығында ол
Зертханалық жұмыстар арқылы физика, химия, биология, еңбек, пәндерінде
Қысқаша зертханалық жұмыстар жасағанда оқушыларға өлшейтін құралдар арқылы
Бақылау зертханалық жұмысы кезінде оқушылар екі топқа бөлінеді.
Бақылау–зертханалық жұмысқа жазбаша есеп және мұғалімнің бақылауының нәтижелеріне
Оқушылардың құралдармен, қондырғылармен жұмысын көбейту үшін баспа әрпімен
Тексерудің негізгі әдісі – мұғалімнің оқушылардың іс -
Тәжірибелік жұмыс мазмұнына жетіспейтінін жабдықтарды, материалдарды құралдарды өз
Әр оқушының тегі, аты–жөнінің тұсына жұмыс түрлерінен алған
Білімді тексеруге қойылатын талаптар:
тексерудің және бақылаудың жүйелілігі, тұрақтылығы, міндеттілігі. Бұл талапты
әрбір оқушы өзінің білімінің, іскерлік дағдысының бағаланатынын түсіну
оқушылардың білім, іскерлік және дағдылары мемлекеттік оқу бағдарламаларына
оқушылардың теорияны және фактілерді білуін тексеру және бағалау
білім, іскерлік, дағдыларды түрлі тәсілдер арқылы тексеру;
байқалған кемшіліктерді оқушының өзі түзетуі;
мұғалімнің оқушылардың білімдерін бақылап, бағалауға, кемшіліктерді жоюдың әдістемесі
бағаның әділ қойылуы;
оқушының өзін - өзі және басқаны бақылауы және
әр тақырыпты оқудың нәтижесіне мұғалімнің және оқушылардың баға
бақылау–бағалау процесінің әрбір баланың оқу үлгерімінің төмендемеуіне, көңіл
Күнделікті бақылау оқыту процесінде күнделікті қолданылады және сабақ
Күнделікті бақылау мұғалімнің жалпы немесе жекелеген оқушылар жұмысына
Тақырыптық бақылау – оқу бағдарламаларындағы белгілі тақырыптар бойынша
Қорытынды бақылау – барлық пәндер бойынша жыл аяғында
Машинасыз бағдарламалап бақылау әдістері бойынша перфокарталар және бақылаукарталарын
Бақылаудың тағы бір бөлігі, кейбір жағдайда, тапсырмалар түрі,
Білімді бақылау және бағалау ғылыми дәлелденген, тәжірибеде қолданылған
Әділдік шындық (білім сапасының нақтылығы, баға өлшемі мен
Жүйелік, бірізділік - әрбір сабақ, тақырып бойынша оқушылар
Жеке–дара қатынас - әрбір оқушының ерекшелігін бағалау (оның
Жан–жақтылықта–бақылау оқу бағдарламасының барлық бөлігін қамтиды, оқушылардың теориялық
Дифференциалдық қатынас - әрбір пәннің ерекшелігін, жекелеген бөлімдерін,
Жоғарыда айтылған талаптарды орындау, ең алдымен бақылаудың сенімділігін
Оқушылардың білім, білік және дағдыларын бақылау, бағалау педагогика
- ауызша баяндау (әңгіме, жеке- дара, топтық, фронтальдық
Ауызша сұрау оқушылардың білімін тексеріп бағалау үшін жиі
Ауызша тексерудің жетілдірілген түрі жаппай тексеру. Бұл әдіс
Ауызша сұрауға сабаққа үнемі қатысып отырған оқушылардың біліміне
Баға 5 балдық шкала бойынша қойылады. Жақсы оқитын
- жазбаша бақылау (диктант, шығарма, таблица, схема, суреттер
Жазба жұмыстары үйде және сыныпта орындалады. Тарих, география,
- практикалық бақылау (лабораториялық жұмыстарын, еңбек операцияларын орындау,
Бақылау жұмысының алдында мұғалім оқушылардың оқылған материалды меңгергенін
Оқушылар бақылау жұмысына дайындалу үшін, мұғалім бақылау жұмысы
Бақылау жұмысы кезінде оқушылардың тәртіп бұзбауы үшін оларға
Бақылау тексеру жұмыстары арқылы оқушылар жаңа есептер шығарады,
- машиналы бағдарламалап бақылау (перфокарталар, бақылау карталарын, дұрыс
Кейбір мектептерде тексеруші оқу машиналары қолданылады. Машинада бірнеше
- өзін - өзі бақылау, бағалау (қателерді болдырмау,
Оқыту процесінде бақылаудың фронтальдық, топтық және дербес формалары
Фронтальдық (жаппай) бақылау жағдайында барлық оқушыларға сұрақтар немесе
Топтық бақылауда белгілі оқушылар тобы сабақ барысында мұғалімнен
Бақылаудың дербес формасы әрбір оқушының білімін, іскерлігін және
Оқыту процесінде оқушылардың өзін - өзі бақылауы өте
Үй жұмысын оқушының өзі тексеретін тәсілдері: оқулық мәтінін
Оқушылардың үй жұмысын тексеру–бастауыш мектептегі негізгі әдістердің бірі.
Кейбір мұғалімдер оқушылардың үй жұмыстарнын бір – біріне
Бастауыш сыныпты бітірер алдында басқа тәсілдер қолданылады. Жаппай
Баға білімді есепке алу ғана емес, ол тәрбиелік
Сондықтан, оқушы білімін бағалауда немқұрайлыққа салынуға болмайды.
Оқу іс - әрекеттерінің нәтижесін балл жүйесінде бағалау
- білімділік іс – жүзінде үш балдық жүйеде
- білімділікті бағалаудың шынайылылығы кем (“5”, “4”, “3”
- оқушылар білімін бағалауда үш балдық өлшем жеткіліксіз
Оларға тереңірек тоқталайық:
“5” бағасы–оқу материалын толық, дәл логикалық, бірізділікпен айтылған
“4” бағасы – оқу материалын толық біледі, бірақ
“3” бағасы – жауабы негізінен дұрыс, бірақ толық
“2” бағасы – оқушы жауабында қателер, білімінде елеулі
“1” бағасы – тексерілген оқу материалы бойынша білімі
Зачет (сынақ) – қорытынды бақылаудың айрықша түрі, ол
Белгілі бір тақырып бойынша қосымша оқу ақпараттарын жинаған,
Емтихан – оқушылардың білімін қорытынды тексерудің және бағалаудың
Емтихан мен жылдық үлгерім бағаларынан педагогикалық кеңестің шешімі
Емтихан жылы шырайлы жағдайда өту үшін барлық оқушыларға
Тексеруден диагностикаға көшу. Оқытудың әр бөлігін оқып –
Диагностика – оқу – тәрбие процесінің барысы және
оқушылардың даму барысына және нәтижелеріне талдау жасау (білім
оқыту процесінің барысын және нәтижелерін талдау (білімнің көлемі
тәрбие барысын және оның нәтижелерін талдау (тәрбиелік деңгейін,
Неге тексеруден гөрі диагностика туралы көп айтылуда? Дәстүрлі
Егер өткен тәрбиеде талдау, тексеру және бағалаудың объектісі
Диагностика нәтиже мен процесті бірге зерттейді. Оқушының еңбегі
Дәстүрлі тексеру нәтижелерді бағалап, олардың себептерін түсіндірмейді. Диагностика
Дәстүрлі тексеру әдістері диагностика арқылы ізгілікке қызмет етіп,
Оқушылардың білімдерін тексеру, бағалумен байланысты әлі шешілмеген мәселелер
Тексеруді ізгілендіру. Оқушылардың білім, іскерліктерін тексеру, бағалау педагогикалық
Мектеп өміріндегі демократиялық өзгерістер, ізгілендіру білім, іскерліктерді бақылау
Оқыту нәтижелерін бағалау. Бақылау – білім, іскерліктерді анықтау,
Бақылау арқылы процеске, оның нәтижелеріне баға беріледі. Үлгерімнің
Жүйелік принципінің талабына сәйкес диагностикалық бақылау білімді қабылдаудан
Көрнекілік принципіне сәйкес барлық оқушыларды бір өлшеммен сынақтап
Тексеру жүйесіндегі бірінші звено–білім, іскерліктерді алдын – ала
2– бөлім: әр тақырыпты меңгеру процесін күн сайын
3–бөлім: жаңа материалды оқумен қатар бұрынғы оқылған материалдарды
4–бөлім: оқушылардың білім, іскерліктерін жүйелеу мақсатымен бөлім, тақырыптар
5–бөлім: дидактикалық процестің барлық кезеңінде алынған білім, іскерліктердің
Кешенді тексеру арқылы оқушылардың әртүрлі пәндерден алған білімдерін
Жетістікті тестілеу – бақылаудың әділ әдісі, соңғы уақытта
Дұрыс құрылған тестілер көптеген талаптарды қанағаттандырып, оларды орындауға
Тестілердің түрлері:
Ақыл – ой қабілетін, дамуын тестілеу.
Арнайы қабілетті тестілеу.
Үлгерімді, тәрбиелікті анықтауға бағытталған тестілер.
Жеке сапаларды есті, ойлауды, мінезді анықтауға арналған тестілер.
Үлгерім тестілерінің қорытындысы оқушылардың даму деңгейін толық сипаттамайды.
Тест құрастыруға қойылатын талаптар:
білім стандартына сәйкестігі;
қате жауаптарды енгізу;
дұрыс емес жауаптардың шындыққа жақын болу керек;
дұрыс жауаптарды қате жауаптармен бірге беру;
бір сұрақ жауабының басқа сұрақтарға жауап беруге көмектеспеуі.
Алдын ала тексеру. Тақырыпты, бөлімді немесе курсты түсіну
Ағымдағы бақылау. Тестілік бақылау үшін 6 – 8
Тақырыптық бақылау үшін оның жекелеген ұғымдарын олардың арасындағы
Қорытындыны тексеру әрбір оқу тоқсаны және оқу жылы
Білімді тексерген кезде ең алдымен өз бетімен оқу
Әрине, білім, іскерлік, дағдылардың меңгерілгенін тесті арқылы толықтай
Сондықтан тест әдісі басқа тексеру формалары және әдістерімен
Сонымен балалардың бәрі балабақшадан бастап тестілік сынақтан өтеді.
Баға қою. Баға оқушыға білімдік стандартты меңгергені үшін
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі–баланы өзіне баға беруге дағдыландыру
Дәстүрлі төрт баллдық бағалау жүйесі:
толық біледі (өте жақсы);
жеткілікті біледі (жақсы);
жеткіліксіз біледі (қанағаттанарлық);
білмейді (қанағаттанғысыз).
Бірінші тәсіл арқылы мұғалім баға туралы өз пікірін
тексеру және бағалаудың пайдасын көрсететін жағдаяттар жасау;
“Үйге не берілді?” деген сұраққа жауап алуға
жақсы көңіл – күйге бөлеу;
оқушының жауапты ойланып беруіне уақыт бөлу;
оқушылардың жауаптарын мұқият тыңдау, мадақтау;
жауапты соңына дейін тыңдау, талдау және ескертулерді кейін
оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру (жай, темперамент, тіл кемістігі);
жеке тапсырмалар беру;
оқушы өзін еркін сезетін жағдай жасау;
оқушының жауабын талдау, жеке тұлғасын сынамау;
оқушылардың бағасын көтергісі келсе, оларға тапсырманы қайта беру;
жауап бергенде, тапсырманы орындағанда тірек сызбаларды қолдануға рұқсат
бақылау және тексеру әдістерін түрлендіріп отыру;
тестілік бақылауды жиі қолдану.
“5” деген баға оқу бағдарламасының мазмұнын терең және
“4” бағасы ұғым, ереже, анықтамаларды дұрыс түсініп, дәлелдей
“3” бағасы оқу материалындағы негізгі ережелерді, тәуелділіктерді үстірт
“2” бағасы білімі жүйесіз, негізгі мен көмекшіні, теория
Оқушылардың үлгермеушілігін болдырмау шаралары:
Үлгермеушілікті болдырмау үшін оқу материалдарын түсінбеу себептерін анықтау
Үлгермеудің негізгі себептерінің бірі–жұмыс істеу қабілетінің, ынтаның, зейіннің
Екінші себеп–білімнің жүйесіздігі, жауапкершіліктің төмендігі. Оқушы бұрынғы оқу
Үшінші себеп – материалдан мәнді белгілерді бөле алмау,
Төртінші себеп – пәнге деген қызығушылықтың жоқтығы. Нәтижесінде
Бесінші себеп – оқушының отбасындағы қолайсыз жағдай, құрбылармен
Үлгермеудің басқа да себептері бар. Ең бастысы –
1.3 Бағалаудағы қателіктер.
Мектеп пен жоғары оқу орындарындағы баға қоюдың субъектив
кең пейілділік, орынсыз жомарттық. Баға ретсіз көтеріңкі қойылады.
оқушыға болған ұнамды не кері қарым – қатынас
көңіл – күйге орай баға қоя салу;
тұрақты да қатаң өлшем – шектердің болмауы (деңгейі
орташа бағалау ұстанымында болу (“екілік” не “бестік” бағаларды
жүйе тұрақсыздығы (оқытушы көп уақытқа дейін сұрақ жүргізбей,
өткендегі бағаға жақындау бағаны қоя салу (мысалы, оқушының
әсіресе (ореол) қателігі (оқытушы өзі ұнатқан оқушысына жаман,
баланың тәртібіне қойылатын баға пән үлгеріміне ауыстырылады;
бағаны әсіре көтеру не себепсіз төмендету және т.б.
Дегенмен, әрқандай бағаны көтере түсу немесе төмендей бағалау
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БІЛІМДІ ТЕКСЕРУ, БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ
Қазіргі кездегі оқыту жүйесіндегі білімді тексеру, бақылау және
Оқыту – динамикалық процесс. Оның сапасын үнемі жетілдіріп
Күні бүгінге дейін оқыту саласында қолданылып жүрген білім,
Рейтинг – ағылшын тілінде torat – “бағалау” немесе
Рейтинг жүйесінің мақсаты:
оқу – таным әрекетінің сапасын, нәтижесін арттыру;
оқу–таным әрекетінің сапасын тексеру, бағалаудың тиімділігін жетілдіру және
оқу–таным әрекетіндегі білім, білік, дағды сапасын, дәрежесін бақылауда
оқу – таным әрекетіндегі студенттердің жауапкершілігін, белсенділігін арттыру;
тексеруде уақытты үнемдеу.
Бұл жүйенің ерекшелігі оқушының педагогикалық әрекеті мен студенттердің
Тест – оқытудың белгілі бір бөлігін меңгеру дәрежесін
Бақылауда рейтинг–тестік жүйесін қолдану ерекшелігі, оқу материалдары логикалық
Рейтинг – тестік бақылау түрлеріне:
күнделікті немесе ағымдық (текущий);
ә) аралық (рубежный);
б) қорытынды (итоговый) бақылау жатады.
Күнделікті немесе ағымдағы бақылау әрбір модульдер бойынша жүргізіледі.
Аралық бақылау әрбір модульдер аяқталған кезеңде жүргізіледі. Осы
тест бағалау нәтижесін нақты көрсетеді;
уақытты үнемі пайдалануға мүмкіндік туғызады;
бақылау бір мезгілде барлық оқушыларды қамтуға қол жеткізеді;
тест жұмысын атқару барысында барлық оқушылар бірдей тең
Қорытынды бақылау: зачет, емтихан.
Зачет (сынақ) жұмыстары бақылаудың дәстүрлі тәсілдері арқылы жүргізіледі.
Емтихан тестік форма негізінде жүргізіледі.
Тестік тапсырманың түрлері бақылау нысанасы мен тапсырманың сипатына
Қорытынды бақылауға тек күнделікті және аралық бақылау қорытындысын
2.2 Оқыту жүйесіндегі білімді бақылау және бағалаудағы немқұрайлықты
Оқушылардың білімін бағалау процесінде күні бүгінге дейін субъективизм
Арнайы жүргізген психологиялық зерттеулер көрсетуінше, жауап берген жоғары
Бірақ оқушылардың мұғалім мен басқалардың берген бағасын мән
Сондықтан оқушылардың дербестігін, белсенділігін арттыруда мұндай өзіндік әрекеттерге
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен баға қою білімді және шеберлікті талап етеді.
Оқушылардың оқу материалын меңгергенін тексеру және бағалау –
Білімді тексеру және бағалау оқушының білім алуына көмектесіп,
Оқушы тақырыпты қаншалықты деңгейде меңгергенін ұғады. Егер білімді
Білім, іскерлік және дағдыларды тексеру және бағалау тәрбиеге
Білімді тексеру және бағалаудың мемлекеттік маңызы бар. Мектептің
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
С.Әбенбаев, Ж.Әбиев. Педагогика. “Фолиант” баспасы-Астана 2009 ж.
Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика-Алматы 2005 ж.
Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев, Педагогика-Aлматы 2002 ж.
Педагогика. Әбиев Ж.Ә., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М. Дарын.-Алматы
Ш.Х. Құрманалиева, Б.Ж. Мұқанова, Ә.У. Ғалымова, Р.К. Ильясова.
Педагогика: Оқулық/Абай ат. Ұлттық Педагогикалық Университетінің Педагогика кафедрасының
Подласый И.П. Педагогика. Новый курс: Учебник для студентов
Сластенин В.А., Исаев И.Ф. Педагогика Уч. пособие. –
Харламов В.Ф. Педагогика. М., 1999.-512 с.
Селиванов В.С. Основы общей педагогики: теория и методика
Педагогика. Педагогические теории, системы, технологии/ под ред. С.А.Смирнова.
Лихачев Б.Т. Педагогика. М., 1998 ж.
25
Сотқа дейінгі тергеп тексеру жүргізудің жалпы шарттары
Дәлелдемелерді жинақтау және зерттеуге бағытталған қылмыстық іс жүргізудің мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде тұрғын үйдің қол сұқпаушылығы жағдайлары
Алдын ала тергеудің нысандары мен түрлері
Аудиторлық тексеру
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу
Алдын ала тергеудің мәні мен мазмұны
Аудиторлық тексеруді жоспарлау кезеңдері
АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРУДІ ЖОСПАРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Қаржылық бақылаудың қажеттілігі
Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы