Бюджеттік жоспарлаудың міндеттері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
I Бөлім. Жоспарлау функциясының түсінігі мен маңызы
1.1 Жоспарлаудың ғылыми негізі, логикасы және қағидалары
1.2 Жоспарлау функциясының әдістері және түрлері
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы жоспарлаудың функциясын дамытудың жолдары
2.1 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау
2.2 Қазақстан Республикасының Экономика және Бюджеттік жоспарлау Министрлігінің
III Бөлім. Қазақстан Республикасында жоспарлаудың жетілдіру жолдары
3.1 Жоспарлауфункциясының шетелдік тәжірибелері
3.2 Қазақстан Республикасында жоспарлау функциясының маңызы және жетілдіру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Жоспарлау-болашақтағы дамудың және құрылымның ықтимал траекториясының мүмкін альтернативасын
Жоспарлаудың негізгі мақсаты- экономикада баланстық үйлесім мен макроэкономикалық
Біздің стратегиялық міндетіміз – бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан
Еліміз табиғи байлыққа бай, сол байлықты дұрыс қолдана
Дамудың жоғары қарқынына жету жолдары мыналар болып табылады:
I Бөлім. Жоспарлау функциясының түсінігі мен маңызы
1.1 Жоспарлаудың ғылыми негізі, логикасы және қағидалары
Жоспарлау-экономиканың объективті заңдары мен заңдылықтарын зерттеп түсіне білу
Жоспарлаудың негізгі мақсаты- экономикада баланстық үйлесім мен макроэкономикалық
Жоспар-экономикалық жүйенің дамуының мақсатты көрсеткіштерінің жүйесі, нақты объектінің
Жоспарлау төменде көрсетілген міндеттерді атқарады:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының басыңқы бағыттарын анықтау;
жоспарлы кезең экономикасының сандық және сапалық сипаттамаларын белгілеу;
материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын (қорларын) орынды пайдалану
жекелеген салалар мен аумақтардың даму қарқыны мен пропорцияларын
Жоспарлаудың ғылыми негіздеріне объективті экономикалық заңдарды тану
Жоспар жасау логикасы- барлық деңгейде жалпымемлекеттік жоспарларды әзірлеумен
Жоспар жасау логикасының негізгі элементтеріне төмендегілер жатады:
жоспарлау кезеңіндегі экономика дамуының мақсаттарының жүйесін қалыптастыру (логиканың
базистік кезеңдегі экономика дамуын талдау және оның деңгейлерінің
қоғамның қор көлемін, қаржылық мүмкіндіктерін анықтау;
жоспарлы кезеңдегі қоғамның қажеттіліктерінің көлемі мен құрылымын анықтау;
қоғамның қорлары мен қажеттіліктерін үйлестіру және жоспарлы кезеңдегі
жоспар жобасын талқылау және бекіту.
Жоспар жасау логикасы жоспарлау қағидалары деп аталатын белгілі
Басқарудың ғылыми нақтылы және тиімді болу қағидасы. Яғни,
Жоспарлаудың үздіксіз болуы. Ұзақ мерзімдік жоспарлар бірнеше орта
Жалпы мемлекеттік және жеке мүдделерді үйлестіру қағидасы. Жоспарды
Жетекші салаларды белгілеу арқылы экономикада тиімді үйлесімділікті қалыптастыру
Жалпымемлекеттік жоспарлардың бірлігі мен кешенділігін қамтамасыз ету қағидасы.
Жоспар көрсеткіші дегеніміз- басқару шешімінің нақтылы бір тапсырмасын
1.2 Жоспарлау функциясының әдістері және түрлері
«Жүйе» (система) деген ұғым грек тілінен шыққан, мағынасы
Бірінші - республикалық және аймақтық дәрежедегі мемлекеттік индикативтік
Екінші бағыты - шаруашылық (фирмалық) жоспарлау. Жоспардың бір
Қазақстан Республикасында экономикалық жоспарлау жүйесі ұзақ мерзімді «Қазақстан
Теория жүзінде және өмірлік тәжірибеде мазмұнына, мерзіміне және
1. Мазмұнына қарай, экономикалық саясат пен кәсіпкерлік қарекетіне
-стратегиялық жоспарлау, мұнда елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жүзеге асыру
-тактикалық жоспарлау, бұл нарықтық өзгеру жағдайын ескере отырып,
-қауырт (оперативті) жоспарлау, мұнда қолда бар мүмкіндіктер өте
2. Жоспарлау қамту көлеміне қарай төмендегідей болып бөлінеді:
-қойылған мәселеге қатыстылардың бәрін қамтитын жоспарлау (кешен немесе
тек белгілі мәселені не мөлшерді, жеке территорияны қамтитын
3. Жоспарлау орындалу мерзіміне байланысты: қысқа мерзімді (оперативті)
-орта мерзімді (тактикалық) жоспарлау (2 жылдан 5жылға дейін);
-ұзақ мерзімді (стратегиялық) жоспарлау (5 жылдан аса);
4.Жоспарлау сипатына қарай:
-жан-жақты;
-нұсқалы;
-шектелген;
-егжей-тегжейлі;
5. Қызмет салаларына қарай:
-өндірісті жоспарлау;
-кадрларды (персоналды)жоспарлау;
-қаржыны жоспарлау;
-ғылыми жаңалықтарды жоспарлау;
-дайындау мен өткізуді жоспарлау, т. Б.;
6. Мәліметтер мен жағдайлардың өзгеруін есепке алуға байланысты:
-қатаң (жоспарды орындау барысында көрсеткіштерді өзгертпеу);
-икемді (жағдайлардың өзгеруін есепке ала отырып, кезеңдік өзгерістер
7. Уақыт кезеңіне қарай:
-тәртіптелген, ағымдағы жоспарлау (мерзім өткеннен кейін ұзартылады);
-жылжымалы жоспарлау;
8. Тәсіліне қарай:
-«төменнен жоғары» жоспарлау (прогресті әдіс);
-«жоғарыдан төмен» жоспарлау (ретроградты әдіс);
-айналма әдіс (қарама қарсы жоспарлау) болып бөлінеді.
Жоспарлау методологиясына, сонымен қатар жоспар жасау әдістері
Жоспар жасау ісі, біріншіден, экономика дамуының өткен мерзімдегі
Экономика дамуы жоспарының барлық көрсеткіштерін нақтылау үшін, әсіресе,
Баланстық әдіс, жоспар көрсеткіштерін тығыз байланыстыру
Жоспардың экономикалық тиімділік тұрғысынан оптималді вариантын анықтау үшін
Жоспарлаудың бағдарламалық-мақсаттық әдісі экономикадағы құбылыстарға, ірі мәселелерді шешуге
-
.
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы жоспарлаудың функциясын дамытудың жолдары
2.1 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау
1. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
2.Министрлiктің негiзгi мiндеттерi мыналар:
1) Қазақстан Республикасының Әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарын және
2) мемлекеттiң Әлеуметтiк-экономикалық дамуының басымдықтарымен және ақша-кредит саясатымен
3) экономика секторларында мемлекеттiк активтердi басқару саласындағы мемлекеттiк
3. Министрлiк қызметiн Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
4. Министрлiк мемлекеттiк мекеменiң ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға
5. Министрлiктiң штат санының лимитін Қазақстан Республикасының үкiметi
6. Министрлiктiң заңды мекен-жайы: Астана қаласы, Жеңiс даңғылы,
7. Министрлiктiң толық атауы - "Қазақстан Республикасы Экономика
8. Осы Ереже Министрлiктiң құрылтай құжаты болып табылады.
9. Министрлiктiң қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражатының есебiнен
Министрлiкке өзiнiң функциялары болып табылатын мiндеттердi орындау тұрғысында
Министрлiктiң негізгі функциялары мен құқықтары:
10. Министрлiк мемлекеттiк саясатты қалыптастыру саласында заңнамада белгіленген
1) мемлекеттiк әлеуметтiк-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын әзiрлеудiң салааралық
2) қазақстан Республикасындағы экономикалық қызмет түрлерiн жүзеге асыруды
3) бюджет процесiне әдiснамалық жетекшiлiк ету;
4) орталық және жергілiктi атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан
5) басымды бюджеттік инвестициялық жобалардың (бағдарламалардың) тiзбесiн қалыптастыру;
6) гранттарды тартуға басымды өтiнiмдер тiзбесiн қалыптастыру және
7) мемлекеттiк және мемлекет кепiлдiк берген қарыз алу
8) Қазақстан Республикасының ұлттық Банкiмен бiрлесiп, бюджетті атқару
9) Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзiмдi жоспарын
10) Қазақстан Республикасы үкiметiнiң орта мерзiмдi фискалдық саясаттың
11) тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет, бюджетке
12) тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
13) төтенше мемлекеттік бюджеттi әзiрлеу;
14) республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар
15) бiрыңғай бюджет сыныптамасының жобасын әзiрлеу;
16) қаржыландырудың жылдық жоспарын әзiрлеу және бекiту;
17) әлеуметтiк-экономикалық дамудың, бюджеттiк жоспарлау жүне бағдарламалаудың, мемлекеттiк,
18) бюджеттiк инвестициялардың жүзеге асырылуын әдістемелік қамтамасыз ету,
19) инвестициялық ахуалды жақсарту жөнiнде шаралар әзiрлеу, мемлекеттiк
20) жұмылдыру дайындығы және жұмылдыру саласында негiзгі бағыттарды
21) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қаржы мен мемлекеттiк меншiгiн
22) республикалық және жергiлiктi бюджет қаражаты есебiнен жүзеге
23) мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiру жөнiнде ұсыныстарды қалыптастыру;
24) әкiмшiлiк реформаларды әдiснамалық қамтамасыз етудi жүзеге асыру;
25) мемлекеттік кәсiпкерлік саласындағы саясатты қалыптастыру және экономиканың
26) орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдардың функцияларына талдауды
27) ел дамуының орта мерзiмдi басымдарын есепке ала,
28) оған тиесiлі ұйымдардағы акциялар мен қатысу үлесi
29) басым бағыттарды айқындау және халықаралық қаржылық және
11. Министрлiк мемлекеттік саясатты iске асыру саласында мынадай
1) мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды iске асыру жөнiндегi
2) елдiң, Қазақстан Республикасының өңiрлерi мен салаларының әлеуметтік-экономикалық
3) экономикалық талдауды және макроэкономикалық болжауды жүргiзу;
4) экономикалық қауiпсiздiк мәселелерінің мониторингі;
5) республикалық және жергiлiктi бюджеттерге түсетiн түсiмдердi болжау;
6) мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламаларды, бюджеттік бағдарламаларды,
7) ұлттық компаниялар қызметiнiң тиiмдiлігін талдауды және бағалауды
8) мемлекеттік меншiк объектiлерiн басқаруды талдауды және бағалауды
9) орталық жүне жергілікті атқарушы органдардың қатысуымен қазақстан
10) республикалық бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мемлекеттiк органдардың
11) Қазақстан Республикасында қолданыстағы және әзiрленетiн мемлекеттік және
12. Министрлiк экономикалық қызметті мемлекеттiк реттеу саласында мынадай
1) республикалық бюджеттік инвестициялық жобаларға (бағдарламаларға) экономикалық сараптама
2) өнiмдi білу туралы келiсiмдi қоса алғанда, жер
2.2 Қазақстан Республикасының Экономика және Бюджеттік жоспарлау Министрлігінің
Бюджеттік жоспарлау – қаржылық жоспарлаудың құрамдас бөлігі. Бюджеттік
Бюджеттік жоспарлауға тегінде оның кең мағынасында тек бюджетті
Бюджеттік жоспарлауды бюджет процесінен айыра білген жөн. Бюджет
Жиынтық бюджеттік жоспарлау. Оның барысында жоспарлы жұмыстың негізгі
Екінші кезеңде бюджеттік жоспарлау нақтыланады, яғни халық шаруашылығындағы
Бюджеттік жоспарлау мынадай принциптермен жүзеге асырылады:
- бюджеттік және халық шаруашылықтық жоспарлаудың бірлігі;
- ресурстарды салалық, ведомстволық, аумақтық жоспарлауды ұштастыру;
- еңбек, материал және қаржы ресурстары шаруашылық –
- халық шаруашылығы, әлеуметтік – мәдени, қорғаныс, басқару
Бюджеттік жоспарлауда оның кіріс және шығыс бөліктерінің нақтылық,
Бюджеттік жоспарлаудың міндеттері;
өндіріс өсімі мен қаржы қорларын көбейту резервтерін ескеріп,
- жалпы мемлекеттік мүдделерге сәйкес үнем тәртібін сақтап
- қарастырылған шараларды уақтылы қаржыландыру мақсатымен әрбір жеке
- мемлекеттік бюджет жиынтығын құрау және оны әлеуметтік
- материалдық және ақшалай – мемлекеттік резервтер құру;
- бюджет алдында міндеттемелер орындау және қаржы ресурстарын
Жиынтық бюджеттік жоспарлау – бюджеттік жоспарлаудың құрамдас бөлігі,
Жиынтық бюджеттік жоспарлау процесінде қаржы және бюджет ресурстарының
Бұл ұғым бюджетті құрау және орындау процесін білдіреді.
Жиынтық қаржы балансы халық шаруашылығындағы тұтас және мемлекеттік
Мемлекеттік бюджет бұл бағдарламаны нақтылайды. Бұл құжаттар өзара
Жиынтық қаржы балансында ақпарат мол. Өйткені республиканың барлық
Жиынтық қаржы баланстың сызбасы бүкіл республикада және төменгі
Мемлекеттік бюджет барлық дербес бюджеттердің сомасы ретінде соңғы
Бюджеттік жоспарлаудың теориялық жағынан жеткіліксіз зерттелуі еліміздің келешек
Жоспарлаудың нақтылығы, ақиқаттығы арнайы әдістерді қолдануды талап етеді.
Нарықтық экономика заңдарына сәйкес бюджетті жоспарлауда мынадай әдістерді
экономикалық талдау;
нормативтік;
баланстық;
экономика – математикалық.
Бұл әдістер бір мезгілде қолданылып, бірін - бірі
Экономикалық талдау әдісі бюджеттік жоспарлаудың барлық сатыларында қолданылады.
Экономикалық әдебиеттерде экономикалық талдау әдісін бюджетті жоспарлаудың әдісі
Сонымен, экономикалық талдау жоспарлаудың әдісі болып табылып, оның
Нормативтік әдіс арнайы нормалар мен нормативтерді қолдануға негізделген.
Бюджеттік жоспарлау процесіне баланстық әдіс кеңінен қолданылады. Кез
Сонымен, бюджеттік жоспарлауды жетілдіру үшін мына шараларды ескерген
- біріншіден, кәсіпкерлікпен айналысуға тілек білдірген жеке тұлғаларға
- екіншіден, салық Кодексіне түзетулер мен
- үшіншіден, бюджеттік мекемелердің жұмыскерлеріне бөлінетін еңбек
- төртіншіден, шетелдік инвестицияларды ұтымды және
- бесіншіден, бюджеттік жоспарлауды әрі қарай жетілдіру баланстық
III Бөлім. Қазақстан Республикасында жоспарлаудың жетілдіру жолдары
3.1 Жоспарлауфункциясының шетелдік тәжірибелері
Жекелеген елдерде жоспарлаудың деңгейі географиялық, экономикалық және саяси
Елдердің даму дәрежесінің әр түрлілігі жоспарлау жүйесінің бірнеше
Жоспарлаудың солтүстік американдық жүйесі. Оған АҚШ,Канада және олармен
АҚШ пен Канадаға тән сипат мынау: олар дүниежүзілік
АҚШ-та стратегиялық жоспарлауды көбінесе ірі корпорациялар пайдаланады. Мұнда
Бірінші өте тар көлемді қамтитын тәсіл бойынша, корпоративті
Екінші, ең көп таралған тәсіл бойынша, корпоративті жоспарлау
Тәжірибе көрсетіп жүргеніндей, кейбір корпорацияларда басты және ерекше
Азиялық жоспарлау жүйесі Жапония, Оңтүстік Корея, Гонконг, Тайвань,
Қазіргі кезде экономикасының дамуы жағынан жапония дүние жүзінде
Жапониядағы жоспарлар жүйесі 3 түрлі жоспарды қамтиды:
-ұлттық территориялардың 10 жылға арналған даму жоспары;
-ағымдағы жылға арналған әлеуметтік-экономикалық саясат.
Өз кезегінде ұлттық территориялардың даму жоспары 4 түрге
-аймақтардың даму туралы үкімет жоспары;
-жергілікті жерлерді дамыту туралы аймақтық жоспар;
-жергілікті жоспар;
-экономикасы нашарлаған аймақтарды дамыту жоспары.
Ағымдық жоспарлар бюджет жоспарын анықтауға негіз болады.
Жапониядағы жоспарлаудың кейбір ерекшеліктеріне тоқтала кетелік. Біріншіден, әлеуметтік
Жеке меншік фирмалар жалпы ұлттық міндеттер мен үкіметтің
Жапониядағы мемлекеттік жоспарлаудың екінші ерекшелігі мынада: мұнда әлеуметтік-экономикалық
Үшінші ерекшелік үкімет бәсекенің даму жүйелілігін және әлем
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, Жапонияда ұзақ мерзімді жоспарлау жүйесі
Еуропалық жоспарлау жүйесі экономикасы жақсы дамыған батыс еуропалық
1. Бір бағытта жоспарлау белгілі бір елдің өзінде
2. Аймақтық немесе итальяндық үлгі бойынша жоспарлар экономикалық
3. Скандинавиялық немесе швециялық үлгі бойынша халықтардың жоғары
3.2 Қазақстан Республикасында жоспарлау функциясының маңызы және жетілдіру
Дамудың жоғары қарқынына жету жолдары мыналар болып табылады:
1. Ұлттық қауіпсіздік. Аумақтың тұтастығын толық сақтау жағдайында
2. Ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның топтасуы.
3. Экономиканы жоғары шетелдік инвестицияға және өз қаражатына
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және әл-ауқаты. Барлық
5. Энергетикалық ресурстар. Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тез өндіру
6. Инфрақұрылым, әсіресе көлік және байланыс салалары. Осы
7. Кәсіби мемлекет. Ісіне адал және қабілетті адамдардан
Бұл міндеттердің әрқайсысына сай келетін стратегия жасау арқылы
Жоспарлауға объективті экономикалық заңдылықтарды білу және саналы қолдану
Бүгінгі күні ұлттық қорда 5,3 миллиард доллар жинақталып
Бүгінгі экономикалық өсудің жоғары қарқындары қойылған сұрақтарға бір
Әрине, осы жылдары экономикалық өсудің естен тандырмайтын факторлары
Ал экономикалық даму сандық өсімнің экономикадағы сандық өзгерістермен
Экономикалық саясаттың негіздерін құрайтын қарастырылған екі маңызды міндет
Бірақ, құрылымды ғана құру емес, жоғары қосымша құны
Халықаралық тәжрибе кез келген басқа өндірістік факторды қолдануға
Осының барлығы постиндустриалды елдерде білімнің, ақпараттың және ақпараттық
Ұсынылған Индустриялық саясатты өнеркәсіпте, демек экономикалық және әлеуметтік
Қор рыногінің жұмысының түбегейлі жақсаруын, инвестициялық ресурстарға зейнетақы,
Ұсынылған адамдар мен шаралар банктердің капиталдануына және банктік
Экономика салықтық ауыртпалықты төмендету және кәсіпорынның қызметінен шектеулерді
Индустриялық саясатты іске асыру 13 жылдық мерзім ішіндегі
Индустриялық саясатты іске асыру халықтың табысын бөлу құрылымындағы
Нәтижесінде еліміз өзінің постиндустриялды қоғамы мен халықты Еуропаның
Қорытынды
Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандарттарын
Біздің өзімізді түбегейлі өэгертіп, Қазақстан тәуелсіздікке ие болған
Қазақстан экономикалық және саяси мүмкіндіктері сырттан осылай бағаланды:
Енді 20-25 жылдан кейін мемлекеттік басқарушылардың жаңа ұрпағы
Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің
Егер осыдан он жыл бұрын жан басына шаққандағы
Қазақстанның қаржы жүйесі деп топжарғандар қатарында танылды, ал
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып, тұрақты әлеуметтік-экономикалық
Біз бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке
Әрбір іскер қазақстандық осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы
Ендігі жерде жаңа идеологияға сәйкес заңнаманы сапалық жағынан
Пайдаланылған әдебиеттер
Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н. «Менеджмент негіздері» Ақтөбе-Орал
Ихтанов С.Н. «Қазақстан Республикасын әлеуметтік реттеу» Алматы, 1999.
Жүнісов Б.А. «Нарықтық экономика негіздері» Ақтөбе 2001ж.
Жұмаев Б.А. «Экономиканың мемлекеттік реттелінуі» Алматы 2001ж.
Иктанов. Орманбеков. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»
Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Расходы Государственного
Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Государственный бюджет»
Қабдиев. Оралтаев. Ескендіров.
Кеулімжаев Қ.К. «Қаржылық есеп» Алматы 2001ж.
Мельников В.Д. Ильясов К.К. «Қаржы» Алматы 1994ж.
Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері» Алматы
Мельников В.Д. Ильясов К.К Қаржы Алматы 1994ж.
2
Жоспарлау функциясының әдістері және түрлері
Қаржылық жоспарлау– шаруашылықты жургізу
Бюджеттік жоспарлау мен болжау
Бюджетті жоспарлау негіздері
Қазақстан Республикасында бюджеттік жоспарлау жүйесін қарастыру
Бюджеттік болжау мен жоспарлау
Қаржылық жоспарлаудың экономикалық мәні
Мемлекеттік бюджет экономикалық мәні, қызметтері
Қаржы жоспарлары мен болжамдарының жүйесі
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні жөнінде