Қаржылық есептің халықаралық стандарттары
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ................................
1. Кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Ұйым қызметіндегі бухгалтерлік есептің маңызы мен қызметі .............
1.2 Отандық есеп тәжірибесінің халықаралық және ұлттық стандарттарға көшудің
1.3 «Алтын Диірмен» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметі және есеп
2. Кәсіпорындарды тиімді басқарудағы бухгалтерлік есеп және оны
2.1 «Алтын Диірмен» ЖШС-де қаржылық есепті жүргізудің ерекшеліктері .....................
2.2 Кәсіпорындардың қаржылық есептілігі және оның құрылымы .............
2.3 Қаржылық есептілікті жетілдірудегі бағдарламалық қамсыздандыру-лардың алатын орны ..............................
3. Ұйым қызметіндегі жедел бақылау мен ішкі аудит жүйесі
3.1 Жедел бақылау мен ішкі аудиттің мақсаты, міндеті және
3.2 «Алтын Диірмен» ЖШС-де жедел бақылау мен ішкі аудитті
Қорытынды ......................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ......................... 3
6
12
20
29
41
53
58
67
76
78
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп пен аудитті реформалауда жасалған тұжырымдама міндеттерінің бірі
Қазақстанда нарықтық қатынастардың енгізілуімен бірге экономикалық субьектілердің қаржылық қорытынды
Қандай да болмасын жаңадан құрылып, қалыптаса бастайтын экономикалық
Нарықтық экономика ресурстың барлық материалдық, еңбек және қаржылық түрлерін
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар қызметінің қаржылық мәселелері
Бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастар жағдайында ұйымдарда ерекше маңызды
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін нық
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу барысында аймақты, қатал бақылау-тексеру
Осы тұрғыдан дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты болып нарықтық қатынастар
Осы аталған мақсаттан туындайтын жұмыстың негізгі міндеттері болып мыналар
- кәсіпорындардың тиімді даму процес ніде бухгалтерлік есептің орнын
- нарықтық қатынастар жағдайында отандық есеп тәжірибесін халықаралық стандарттарға
- шаруашылық процетерге байланысты ұйымның қаржылық есеп беру жағдайына
- бухгалтерлік есепті жетілдірудегі бағдарламалық қамсыздандырулардың орнын анықтау;
- ұйым қызметіндегі жедел бақылау мен ішкі аудит жүйесіне
Дипломдық жұмысты орындау барысында бухгалтерлік есеп саласындағы отандық, шетелдік
Зерттеу объектісі болып Алматы қаласында орналасқан «Алтын Диірмен» жауапкершілігі
Дипломдық жұмысты жазу кезінде салыстырмалы талдау, айырмашылық-тарды табу, вертикалды
Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қосымшадан және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Ұйым қызметіндегі бухгалтерлік есептің маңызы мен қызметі
Меншік иелігінің кез келген түрлері, нарықтық әрекетке түсуші заңды
Бухгалтерлік есеп жүйесі ұйымдардағы сатылы экономикалық үрдісті қамтамасыз ету
Ол мынандай кезеңдерге бөлінеді:
- активтер мен бұлардың көздерін қалыптастыру;
- инвестициялар келтіру;
- қаржылық активтерді қаржыландыру және несиелік міндеттемелерді қабылдау;
- қалыпты жағдайда жүргізілетін өндірістік процестердің өзгерістері мен
- өндірістік шығындар жұмсап, табыстар табу жолдарының
есебін жүргізу;
- түскен табыстар (пайданы) бөлу және қайта бөлу;
- бөлінбеген таза пайданың ұдайы көбеюін қамтамасыз ету
және түскен таза пайданы өндіріс үрдісін кеңейту мен
жетілдіруге, бұлардың қорлануын қалыптастыруға жүмсау.
Экономикалық заңдылықтардың өндірістік үрдісте іске асырылатын кезеңдеріне тән құрылған
Бұл мақсаттар мен міндеттердің нақтылы іске асатындығын есепке алып,
Қандайда болмасын есеп ақпаратары мен көрсеткіштерін, мұндағы цифрларды экономикалық
Нарықтық қатынастар мен меншік иелігіне сүйеніп қол ұшымен жалғасып,
Бухгалтерлік есеп бүкіл халықтық ілімге жатады. Мұның диапазон кеңістігі
Бүгінгі күннің талабына сай бухгалтерлік есепте қолданылатын үлгі -
Енді бухгалтерлік есеп жүйесінің алдына қойылған жалпы мақсаттар мен
Байқау принципі деп шаруашылық жүргізушілер өрісіндегі фактіні немесе
Өлшеу деп натуралдық өлшеммен берілген есеп обьектісін ақшалай өлшемге
Тіркеу деп бухгалтерлік есеп мәліметтері мен көрсеткіштерін
Сонымен байқау өлшеу және тіркеу принциптері бірімен бірі
Бухгалтерлік есеп деп ұйымдар қызметін тиісті ақпараттар және
Сондықтан бухгалтерлік есеп экономикалық ілімінің тәжірибелік элементіне жатады. Дей
Халықаралық қаржылық есеп стандарттары талабына сай бухгалтерлік есеп жүйесіне
Белгілі бір ұйым өрісінде даярланған мәліметтер шындық жолмен арнайы
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келіп, бухгалтерлік есеп пәніне анықтама берелік.
Бухгалтерлік есеп пәні деп - ұйымдардың шаруашылық өміріндегі (меншігіндегі)
¥йымдардағы бухгалтерлік есеп жүргізу мақсаты екі деңгейде танылады.
Бірінші деңгейде бухгалтерлік есептің тіркеу қызметі және көптеген шаруашылық
Екінші деңгейде бухгалтерлік есептің күрделі мәселелері атқарылып, әртүрлі әдістерді,
Басқару үрдісінің негізгі саласы болып танылған бухгалтерлік есеп жүйесі
Сапалы жүргізілген бухгалтерлік есептің мақсаты төмендегі сатылы қызметтерді қамтамасыз
- ұйымдардың табыс түсіріп, бәсекелестік ортадағы тиімділігін арттыру үшін
- активтерді өз орнымен тиімді жұмсау арқылы өндірілген
өнімдердің өсу қарқынын және бұларды сатудан түскен түсім
көлемін бухгалтерлік есеп жүйесінде айрықша зерттеу;
- меншіктің барлық түрлерінің сақталуын, активтердің қолда
бары мен қозғалысын, ұйымдардың қаржылық және төлем
өтеушілік қабылетінің орындалуын тексеру;
- алдау, ұрлау, көзбояушылық және сыбайластық жағдайларды болдырмау, ақша
- бухгалтерлік есеп, аудиторлық қызмет және салық жөніндегі заңдардың
Бухгалтерлік есеп өрісінде төмендегі мәселелердің шешілуі қамтамасыз етіледі:
- ұйымдар өрісіндегі шаруашылық үрдістің қорытындыеын шығарып, басқарушылық шешім
- экономикалық ресурстардың және активті мүліктерді тиімді әрі орынды
Бухгалтерлік есептің ең негізгі мақсаты — ұйымдар қызметінің өсу
Бухгалтерлік есеп кәсіпкершіліккпш айналысушы түлғалардың барлығына қажетті білім беруді
Жалпы экономикалық ақпараттарын қалыптастырудың да өз ерекшеліктері, объектілері мен
Бухгалтерлік есеп өрісіндегі қорытынды ақпараттар қозғалысын тікелей және кері
Бухгалтерлік есеп талабы ақылға сиятын жолдармен іске асырылып,
Қорыта келгенде, бухгалтерлік есеп жүйесінде, мұның өзіне тән әдіснамалары
Баршамызға белгілі кез-келген саладағы бизнес табысы көбінесе бухгалтерлік есептің
Сонымен, бухгалтерлік есеп деп – кәсіпорындарды ақпараттар және мәлімттермен
Кез-келген шаруашылық субектілері шаруашылық процесі кезінде шаруашылық активтері
Нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылық ұйымдары әр түрлі көздерден келіп
Қазіргі заманғы бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша дивиденд саясаты, негізгі
Жалпы бухгалтерлік есептің жүргізілуі шаруашылық субъектілеріндегі активтер, міндеттемелер
Бухгалтерлік есеп өрісіндегі көрсеткіштер жүйесін қалыптастырылып, бұл үрдісті дұрыс
Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін пайдаланушылардың
Сонымен бухгалтерлік есеп аса көп ақпараттардан тұрады. Көптеген ақпараттарды
Бухгалтерлер мен басқа да басқарушы тұлғалар үшін тек жалпы
Келесі талап – қажетті дәлдік. Бұл талаптың негізгі мақсаты
Сонымен, жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде біз, бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты
Осы мақсаттарға сәйкес бухгалтерлік есеп келесі негізгі міндеттерді шешуге
- басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ұйымдардың қызмет нәтижелері және
- экономикалық ресурстардың рационалды қолданылуы және мүліктердің нақты бары
- кәсіпорынның басты мақсаты - табыстың өсіміне жету үшін
- ұйымдардың активтерін тиімді қолдану есебінен өнім көлемінің есепте
- ақпаратты қолданушылар үшін дер кезінде мәліметтерді беру;
- ҚР-ның «Салық және басқа да бюджетке төленетін міндетті
1.2 Отандық есеп тәжірибесінің халықаралық және ұлттық стандарттарға көшудің
Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер
Капитал рыногының жаһандану бағытына қарай өрістеуіне сондай-ақ халықаралық қаржы
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әлемдегі аса дамыған және алдыңғы
Қазіргі кездегі бухгалтерлік есепке алу ақпараттық базаны білдіреді, оның
Есептілікті пайдаланушылардың барлығында қаржылық есептілік жөніндегі ақпарат нені қамтитынына
Кез келген әділ (сенімді) пікірден бухгалтерлік есепке алудың белгілі
- есептеу принципі;
- қызметтің үздіксіздігі;
- ақылға сыйымдылығы;
- дәйектілігі;
- мазмұнның нысаннан басымдығы іргеліге жатқызылуы мүмкін және заңнама
Әдеттегі іс-тәжірибе осы принциптерді кез келген елдің бухгалтерлік есепке
Қазіргі уақытта халықаралық талаптарға сәйкес жасалған және жұмыс істейтін
Бухгалтерлік есепке алу қойылған міндеттерге сәйкес кейіннен жинау, жүйеге
Экономикадағы қаржылық есепке алудың ақпараттық функциясы ұйымдар қызметінің қаржылық
Елбасы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті
Бухгалтерлік есепке алудың өзіне тән міндеттерді тиімді орындауы үшін
Әлемдік тәжірибе түсініктілік, орындылық, сенімділік және салыстырмалылық сияқты ақпараттың
Бухгалтерлік есепке алу саласының өзін-өзі реттейтін элементтерін ретке келтіру
Заң жобасын әзірлеудің басты міндеті Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында
Алайда, Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
- ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге,
- ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық-әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
- бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің
- кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
- шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық
Сонымен қатар, бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамыту
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін одан
- бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есептіліктің аудитін ұйымдастырумен және
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есепке
- халықаралық тәжірибенің негізінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық
- бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың халықаралық процесіне
Шаруашылық тетіктегі өзгерістермен және нарықтық институттардың нақты жұмыс істеуімен
Қызметі қоғамдық мүддені білдіретін ұйымдар көпшілік мүдделі ұйымдар болып
- қаржылық ұйымдар;
- акционерлік қоғамдар (коммерциялық еместерді қоспағанда);
- жер қойнауын пайдаланушы ұйымдар (жалпы таралған пайдалы қазбаларды
- жарғылық капиталында мемлекеттің қатысуы бар ұйымдар (жедел басқару
Мемлекет басы мен ҚР Үкіметі қойған шағын және орта
Бухгалтерлік есепке алуды және есептілікті реттеу жүйесін дамыту барлық
Қазақстанның бухгалтерлік есепке алу саласының негізгі проблемасы – білікті
Қазақстанда кәсіби қауымдастық аталған проблемалардың кейбіреуін шешу бойынша белгілі
- қолданыстағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
- бухгалтерлік есепке алу жүйесін қайта құру шеңберінде мемлекеттік
- кәсіби қауымдастықтың бухгалтерлік есепке алу саласындағы рөлін арттыру;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері
Кәсіби қауымдастықтың бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
Қосымша ретінде уәкілетті органның құзыретіне басқа да функциялар кіретін
- қаржылық есеп беру стандарттарын және оның ХҚЕС-пен реттелмеген
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері
- өзге де мемлекеттік органдармен және кәсіптік ұйымдармен бухгалтерлік
- кәсіби ұйымдарды, бухгалтерлерді кәсіптік сертификаттау жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу
- кәсіби бухгалтерлерге қойылатын біліктілік талаптарын бекіту;
- Консультативтік орган туралы ережені бекіту.
Компаниялар қызметі жөніндегі және қорытынды есеп жүйесіндегі ақпараттар тұнық
Өз экономикасын нарықтық экономика және базарлы сауда қатынастары деңгейінде
Бухгалтерлік есеп стандарттары беделі жағынан жоғары деңгейдегі ресми құжат.
Мұның өзі нарықтық қатынастар өрісіндегі халықаралық экономикалық одақтардың тұрақты
Әр елдің бухгалтерлік есеп жүргізу ерекшеліктері әр түрлі жағдайда
Сондықтан іске асырылатын мақсаттардың әр түрлі жағдайда орындалуы әр
Осыған орай халықаралық бухгалтерлік есеп стандартында қаржылық қорытынды есеп
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін құраушы халықаралық
Қазақстанның халықаралық стандарттарға бағдарлануы оң әлемдік тәжірибені зерттеуге және
1.3 «Алтын Диірмен» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметі және есеп
1932 жылдан бастап әрекет етіп жатқан Алматы-нан өнімдері комбинаты
Қазіргі кезде Корпорацияның құрамына келесі өндірістік ұйымдар кіреді:
«Алматы ұн комбинаты» ЖШС (өндірістік қуаты – 150 т/к),
«Макарон фабрикасы» ЖШС (өндірістік қуаты – 23 т/к –
«№3 Нан-зауыты» ЖШС (жоспарлы қуаты – 80 т/к), өнімнің
«Бекон» жауапкершілігі шектеулі серікстестігі;
Мал азығы зауыты;
«Алтын Диірмен» жауапкершілігі шектеулі серікстестігі.
Бүгінгі күні «Алтын Диірмен» макарон фабрикасы Қазақстан Республикасының 11
«Алтын диірмен» ЖШС-нің қаржылық жағдайын сипаттама беру үшін төмендегі
1 кесте – Капитал көздерінің динамикасы және құрылымын
Капитал көздері 2006 ж. 2007 ж. ауытқу (+, -)
мың тг. мың тг. мың тг.
І Меншікті капитал, барлығы
оның ішінде:
-жарғылық капитал 12999990,4 2262891,2 + 10737099,2
-резервтік капитал - - -
-бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) 70764,9 88393,1 + 17628,2
ІІ Тартылған капитал
оның ішінде:
Ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар 408999,3 119755,3 - 289244,8
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар 7142,4 4876,3 -2266,1
оның ішінде:
-вексель бойынша 7142,4 4876,3 -2266,1
Жұмысшыларға еңбекақы бойынша 4048,3 4058,0 +9,7 Әлеуметтік органдар
Бюджетке 13996,6 1321,3 -12675,1
Басқа да кредиторлық берешектер 2584,6 3641,3 +1056,7
1 кесте мәліметтері бойынша зерттеу жүргізілген ұйымның жарғылық капиталы
Кез келген мекеме немесе ұйым өзінің қызметін жүзеге асыру
2 кесте – «Алтын Диірмен» ЖШС-нің негізгі құралдарының
Өндіріс құралдары 2006 ж. 2007 ж. Ауытқу (+, -)
мың
тг үлес салм.
% мың
тг үлес салм.
% мың
тг. үлес салм.
%
Негізгі құралдар, барлығы
соның ішінде: 628239,6 100 616146,2 100 -12093,8 -1,92
ғимараттар 115620 18,4 115540 18,75 - 80 -0,07
құрылыс-жайлар 136480 21,72 141280 22,93 +4800 +3,51
беріліс құралдары 96580.7 15,4 97820 15,88 +1239,3 +1,28
көлік құралдары 85023 13,53 84916 13,78 - 107 -
машиналар, механизмдер 92540 14,8 90116 14,62 - 2424 -
станоктар 32115 5,11 35418 5,74 +3303 +10,28
басқа да негізгі құралдар 69881 11,12 51056,2 8,3 -18824,8
2 кесте мәліметтері бойынша зерттеу жүргізілген ұйымның негізгі құралдардың
Жалпы «Алтын Диірмен» ЖШС-де негізгі құралдардың орташа жылдық
Бұған ұйымның негізгі құралдары мен толық пайдаланып, істен шығуы
Ұйымның қаржылық жағдайына әсер етуші факторлардың бірі оның ағымдағы
3 кесте – Ағымдағы активтердің динамикасы және құрамы
Ағымдағы активтердің түрлері 2006 ж 2007 ж Ауытқу
мың тг. мың тг. мың тг.
Ақша қаражаттары 3372,2 3218,7 -153,4
Қысқа мерзімді қаржылық салым - - -
Дебиторлық қарыздар 1114890,8 1797306,7 + 682415,9
оның ішінде:
-вексель - - -
Өндірістік қорлар мен шығындар 61023,9 68264,9 + 7240,9
оның ішінде:
-тауарлық-материалдық құндылықтар 22482,7 25971,4 + 3488,7
- аяқталмаған өндіріс - - -
- дайын өнім 38541,2 42293,5 + 3752,2
Барлығы 1179286,9 1868790,3 +689503,4
3 кестенің мәліметтері бойынша “Алтын диірмен” ЖШС – нің
Кез келген ұйымның қаржы-шаруашылық жағдайын бағалау үшін, баланс активтері
4 кесте – “Алтын Диірмен” ЖШС - нің іс-әрекетінің
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу (+, -)
2006 ж 2007 ж +, - %
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың тг. 628239,6 616146,2
Ағымдағы активтердің орташа жылдық құны, мың тг. 1179286,9 1868790,3
Оның ішінде:
Дебиторлық қарыздар
1114890,8
1797306,7
+682415,9
+61,21
Кредиторлық қарыздардың орташа жылдық құны, мың тг. 7142,5 4876,4
Еңбекақы қоры 4048,5 4058 +9,6 +0,24
Орташа тізімдік жұмысшылар саны 113 119 +6 +5,31
Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс, мың тг. 474225,6
Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны, мың тг. 440439,4
Кезең шығындары, мың тг. 100048,1 90080,6 -9967,3 -9,96
Таза табыс (залал), мың тг. -44274,2 -17628,2 +26646 +60,18
Қор қайтарымдылығы, тг 0,75 0,81 +0,06 +8
Қор сыйымдылығы, теңге 1,32 1,24 -0,08 -6,06
Өткізу рентабельділігі, % -0,09 -0,04 +0,05 +55,56
4 кестенің мәліметтері бойынша зерттеу жүргізілген ұйымның негізгі құралдардың
Нарықтық экономикаға өту барлық басқару
Ұйымдарды иелік етудің түрлі меншік
Есеп саясаты - бухгалтерлік есеп
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына
Есеп саясатының басты міндеттері:
- ұйымның қаржы – шаруашылық қызметін объективті көрсету;
- ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері мыналардан тұрады: бухгалтерлік есептің объектілерін
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін
1. Есептеу – ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп
2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта
3. Түсініктілік – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар пайдала-нушыларға түсінікті
4. Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауды және ұйымның
5. Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық, яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік
бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына
бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының
алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі;
актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызда
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
меншік нысаны мен құықтық-ұйымдастырушылық нысаны (ЖШС, ААҚ, ЖАҚ, өндірістік
салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы
қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және
салық салу жүйесі мен арақатынасы (әртүрлі салық түрлері бойынша
қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы ;
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық
материалдық базасының болуы;
кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды
шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) есептеу әдістері;
өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляцияла
жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі;
дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;
материалдық қорларды бағалау есептеу әдістері;
негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
курстық айырманы есептеу;
тағы да басқалар.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдың ұзақтығына, өнім
нормативтік әдіс;
өндірістік өңдеу сатысы;
тапсырыстық әдіс.
Үстеме шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Үстеме шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған
өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей шығындар;
тікелей шығындардың жалпы сомасы;
материалдық шығындардың сомасы;
сметалық мөлшерлеме;
өткізілген (шығарылған) өнім көлемі.
Аяқталмаған өндірістің бағалануы.
Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс былайша бағаланады:
нақты немесе нормативті (жоспарланған) өндірістік құн бойынша;
тікелей шығындар бойынша;
жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша.
Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік балансында аяқталмаған
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Қазақстан Республикасының
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен,
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы да
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындалған
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған
2. Кәсіпорындарды тиімді басқарудағы бухгалтерлік есеп және оны
2.1 «Алтын Диірмен» ЖШС-де қаржылық есепті жүргізудің ерекшеліктері
Жоспарлы экономиканың нарықтық экономикаға ауысуының салдары болып табылатын Қазақстандағы
Нарықтық процесстің барлық қатысушылары бірдей түсіну үшін қаржылық есеп
Қазақстанда қаржылық есеп беруді құрудың негіздерін реттеу “Бухгалтерлік және
Ұйымдардың қаржылық ақпараттары әр уақытта өзгеріп тұрады және оның
Қаржылық есеп беруді құрудың негізгі мақсаты ішкі және сыртқы
Бухгалтерлік есеп беру ұйымның қаржылық және мүліктік жағдайы туралы,
Ұйымның бухгалтерлік есеп беруінің негізгі міндеттемесі: тараптардың шаруашылық өзара
Ұйымның қаржылық есеп беруінің практикалық іскер айналымына кіріспенің қажеттілгі
Өз кезегінде қаржылық есеп берудің көрсеткіштері өзінің сипаттамасы және
Қазақстндық қаржылық есеп беру формасында сонымен қатар кепілді және
Қаржылық есеп беруді құру келесі өзара байланысты баланстық жалпыламалардан
1. Ұйым активтері = меншікті капитал + міндеттемелер. Берілген
2. Кірістер = тұтынылған ресурстар сомасы + еңбекақы шағындары
3. Үлестірілмеген табыс = дивидендтер +мақсатты және резервтік қорлар
4. Операциялық қызметтен түскен ақша = инвистициялық қызметтен түскен
Қаржылық есеп беру балансты теңдеудің (статьялық, динамикалық) қағидасымен жүйелілігін
Меншікті капитал – меншік иесінің, құрылтайшылардың, басқа да қатысушылардың
Міндеттемелер – мемлекет немесе серіктестер арқылы ұсынылған (өкілетті органдар
Кез-келген ұйымның меншік түрлеріне байланыссыз бухгалтерлік есеп шоттары болады.
Халықарарлық бухгалтерлік есеп тәжірибесінде ағымдағы жұмсалған шығындар мен ағымдағы
Есептеу әдісі – тауарлар мен көрсетілген қызмет және орындалған
Үздіксіздік қағидасы. Кез-келген қызмет етуші ұйым өз қызметін
Бухгалтерлік есептің бұл қағидасы бухгалтерлерге өнім өндірісі бәсекелестіктеріне талдау
Үздіксіздік қағидасының жалпы қызметі активтер мен ұйым міндеттемелерінің жалпы
Нарықтық экономика жағдайы кез келген ұйым экономикалық пайда алуға
Тек қана қаржылық есеп беру ғана меншік иесінің экономикалық
Сонымен, қаржылық есеп берудің жалпы қағидасы және оны қолданушыларға
- қаржылық жағдай туралы, ұйымның қаржы ресурстары туралы, ұйымның
- есеп беру кезеңі ішіндегі ұйым қызметтінің қаржылық нәтижесі
- ұйымның қаржылық жағдайы өзгерістер туралы, ұйымның қаржыландандыру қайнар
Қаржылық есеп берудегі ақпаратты ашудың мұндай ҚЕХС талаптарына сәйкес
Сонымен, қаржылық есеп беру қағидаларын, бухгалтерлік есептегі өзгерістерге байланысты
ҚЕХС талаптарына сәйкес қаржылық есеп берудегі құру қағидалары екі
ҚЕХС талаптарына сәкес қаржылық есеп берудің сапалық белгілері түсінтілік,
Қазақстандық “ Қаржылық есеп берудің ұсыну мен дайындаудың негізгі
Түсініктілік – бұл ақпарат сапасы. Кәсіпкерлік қызметпен айналысытын тұлғаларға
Сенімділік - мәнді қателері жоқ деп болжанатын ақпараттың қасиеті.
Сақтық. Қаржылық есеп беруді құрушылар күмәнді қарыздар алу, машиналар
Сәйкестілік. Табыс келтіру мақсатында жұмсалған шығындар сомасы осы кезеңдегі
Басқа да ғылымдар сияқты бухгалтерлік есептің ғылым ретінде өзінің
Сонымен, қалыптастыру көздерімен байланыстағы шарушылық құралдары және шаруашылық қызметі
Кәсіпорындағы есептің маңызды объектілеріне: материалдық емес активтер, ақша қаражатары
Шаруашылық құралдарының құжатпен рәсімделген, қозғалысы мен өзгерісінің фактісі шаруашылық
Шаруашылық операцияларының жеткізушілерден тауарлы-материалдық құндылықтарды сатып алудан, негізгі қорларды
Біртектес шаруашылық операцияларынынң жиынтығы шаруашылық процесі деп аталады. Кәсіпорынның
Дайындаудың мәні еңбек заттарын қажет ететін кәсіпорынның оларды басқа
Материалдық құндылықтарды дайындау нәтижесінде кәсіпорындардың, компаниялардың арасында көптеген
Дебиторлық және кредторлық берешектердің пайда болу себептері – бұл
Өндіріс процесінің мәні – жұмысшылар машиналар мен еңбектің басқа
Өнімдерді өткізу және сату процесінде кәсіпорындар немесе фирмалар оны
Меншік иелерінің әртүрлі активтер түріндегі меншіктерінің жиынтық шамасын, ұйымдардағы
Ұлттық болсын, халықаралық болсын, бухгалтерлік есепке алудың барлық
Өнімді өндіру процессі, өндірістік босалқыларды және айналымнан тыс активтерді
Активтің бастапқы құны оның ұйымға қандай жағдаймен түскеніне байланысты.
Үздіксіздік қағидасы ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалаудың жалпы ережесін
Қалпына келтіру құны. Активтер ақша құралдарының немесе олардың эквиваленттерінің
Нарықтық құн – еркін нарықта қаржы құралын немесе басқа
Әділетті құн – келісім жасау кезінде активті айырбастауға болтын
Әр активті бағалау. Активтер екі бөлімге бөлінеді: ағымдық (жоғарғы
Зерттеу жұмысы жүргізілген «Алтын Диірмен» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде бухгалтерлік
Директор жұмысшылардың санын (тізімін) анықтайды, ұйымы – үкім шығару
Құжат қозғалысының келесі кездегі, атқарушылар тізімі, бухгалтерияға түскен мерзімі,
Серікстестіктің бухгалтерлік есеп қызметі төмендегілерді қамтамасыз етуге тиісті:
- шаруашылық операцияларының бухгалтерлік есепте толық қамтылуын;
- шығындар мен кірістерді есептеу әдісі арқылы дер кезінде
- есепті мерзім үшін қаржылық есеп беруді;
- салықтардың дер кезінде дұрыс есептеліп, олардың уақытында бюджетке
- дебиторлық берешектердің дер кезінде алынуын;
- басқа да қысқа және ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздардың
- ұйымды тиімді және оңтайлы басқару үшін қажетті ақпараттармен
- ұйымның қаржылық жағдайын талдауға және оны барыша оңтайландыру
2006 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының ұйымдары қаржылық
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен шектеліп
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар қосымша міндеттер туындайды.
Ұйым есеп саясатын қайта қараған кезде ҚЕХС №8 «Есеп
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар
- есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- есептік бағалауларды өзгерту;
- алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш
«Жалпы ережелер» бөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және ұйымның қаржылық жағдайындағы
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
«Әдістемелік бөлім» ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ҚЕХС ұсынатын таңдаулы
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ҚЕХС ұйым операцияларының
Сондай – ақ есеп саясаты – бұл алдағы жылға
«Ұйымдастыру бөлімі» бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын ұйымдастыруға және
«Алтын Диірмен» ЖШС-де негізгі құралдарды есеп беруде көрсету үшін
Бастапқы құн – активтерді сатып алу, салу кезінде оларға
Баланстық (қалдық) құн – негізгі құралдардың жинақталған тозу құндарын
Дұрыс нарықтық құн (сату құны) – тәуелсіз жақтардың арасында
Жою құны – ұйымның негізгі құралдарды пайдалану мерзімі аяқталған
Амортизациялық құн – негізгі құралдардың жойылу құнын шегеріп тастағандағы
Ағымдағы құн – осы уақытты активтерді сатып алуға жұмсалатын
Негізгі құралдар объектісін мойындау кезінде олардың бастапқы құндары есепке
Ұйымның өзі дайындаған негізгі құралдардың бастапқы құндарына құрылыспен байланысты
Жерді, ғимараттар мен құрылыс жайларды олардың әрбіреуінің бағыты бойынша
Негізгі құралдар объектісінің бастапқы құны былай аныталады:
- құрылытайшылардың жарғылық қорға салым ретінде салған негізгі құралдары
- негізгі құралдарды ұйымның өзі дайындаса немесе төлем арқылы
- негізгі құраладрды заңда немесе жеке тұлғалардан әншейін алған
Ұйымның бухгалтериясында (есеп бөлімінде) негізгі құралдардың есебі мүліктік объектілер
Негізгі құралдардың сақталуын қамтамасыз ету үшін әрбір мүліктік объектіге
Негізгі құралдардың есебінде Қазақстан Республикасының заңдылықтры немесе мемлекеттік өкімет
- негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі (НҚ-1);
- жөнделген, қалпына келтірілген, жаңартылған объектілерді қабылдау-тапсыру актісі (НҚ-2);
- негізгі құралдарды шығару актісі (НҚ-3);
- автокөлік құралдарын шығару актісі (НҚ-4);
- негізгі құралдар есебінің мүліктік карточкасы (НҚ-5);
- негізгі құралдар есебі бойынша мүліктік карточкалардың тізімі
- негізгі құралдар қозғалысы есебінің карточкасы (НҚ-7);
- жалдағы (ұзақ мерзімді жалдағы) негізгі құралдар есебінің карточкасы
- материалдық-жауапты тұлға бойынша негізгі құралдардың мүліктік тізімі (НҚ-9)
Зерттеу жүргізген ұйымда негізгі құралдар есебін 2310 «Жылжымайтын мүліккке
Бұл бөлімнің шоттары ұйымның меншікті пайдалануындағы шаруашылық жүргізу немесе
«Алтын Диірмен» ЖШС-де бухгалтерлік есепте материалдық қорларды бағалаудың үш
Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сәйкес бұл ұйым материалдардың нақты
Қаржылық есептің халықаралық стандарттары бойынша еңбек ақы бойынша есеп
Бухгалтерияда кассалық операциялардың есебін жүргізу үшін арнайы регистрлерді қолданады:
Ай аяқталғаннан кейін 451/1010 «Ұлттық валютадағы кассадағы қолма-қол ақша»
Есеп айырысу (ағымдық) шоты бойыша операциялар 1030 «Банктік ағымдық
Дебиторлық қарыздардың есебі, олардың түрлері бойынша жүргізіледі: қаржылық есептің
Жалпы және әкімшілік шығыстар 7210 «Жалпы және әкімшілік шығыстар»
Негізгі өндіріске жұмсалған шығындар есебі шоттар жоспарының 8110 «Негізгі
2.2 Кәсіпорындардың қаржылық есептілігі және оның құрылымы
Нарықтық қатынастар мен әрекеттерге түсуші жақтардың сұранысын қанағаттандыру
Есептің тұнықтылығы жариялылық және жауапкершілік ұғымдарымен толықтырылады. Халықаралық
Жауапкершілік деп - қорытынды есеп дайындаушы тұлғалардың жауапкершілігін айтамыз.
Жауапкершілік негізінен нарыққа катысушы үш топқа атап айтқанда:
1) Қарыз алушылар мен қарыз берушілерге;
2) Қаржы салымшы инвесторларға;
3) мемлекеттік органдар және баска да қаржы институттарының сұранысын
Сыртқы пайдаланушылар сұранысы үшін жасалынатын қаржылық қортынды есеп мәліметтерін
Жариялылық пен жауапкершілік қаржылық есеп корытындысы жөніндегі ақпараттарды өзара
Қаржылық қорытынды есеп жекелеген есеп объектілерінің түрлерін, бұлардың экономикалық
Ұйымдардың каржылык жағдайын өлшеп бағалаушы негізгі элементтерге: активтер, меншікті
Ұйымдардың экономикалык тиімділігін сипаттаушы элементтерге таза пайда немесе шеккен-
Капитал рыногына сенімді және толық даярланған қаржылық қорытынды есеп
Барлық ұлттық және экономикалық жүйедегі бухгалтерлік есепке тән объектілердін
Активтерді және басқадай каржылық қорытынды есеп элементтерін тану мен
Қандайда болмасын, ойланып атқарылған жұмыстар мен қызметтер нәтижелі мағынады
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпкерліктің максаты—ақша қаражатын барынша тиімді және
Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде (рентабельдік, акшаның массасы, пайда (зиян)) көрсеткіштері
Ұлттық және халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының барлығы да бір
Өнім өндіру процесі, айналыс сыртындағы активтерді сатып алу мен
Активтерді, меншікті капитал және міндеттемелерді, қаржылық қорытындының басқа
- бастапқы;
- қалдык;
- ағымдағы немесе әділетті;
- нарықтык (келісім-шарт);
- келтірілген (дисконттелеген);
- сату кұны.
Ендігі жерде жоғарыда айтылған бағалау әдістерінін. әркайсысына жеке-жеке тоқталып,
Бастапқы құн деп тарихи немесе нақтылы өзіндік құнды айтамыз.
Бастапқы құн объективті кұн. Мұның өзі бірдей кұкықтағы серіктестіктердің
Активтерді бастапқы құнмен бағалау, бұлардың ұйымдарға қандай жолдармен түскендігіне
- ақшаға сатып алу;
- ұйымдардың өзінде дайындау;
- өсім малдарын негізгі табынға көшіру;
- жарғылық капиталға үлес қосу есебінен;
- сыйға тарту келісіміне сай ақша алмай тегін беру.
№2 Қаржылық есептің ұлттық стандартына сәйкес ұйымдардың қаржылық есептілігі
Ұйымдар меншігіндегі активтер, меншікті капитал және міндеттемелерді белгілі бір
Қорытынды есеп құрамындағы бухгалтерлік баланстың мәні өте жоғары. Бухгалтерлік
Нәтижесінде активтердің жалпы сомасы алынған міндеттемелер мен меншікті капиталдың
Көптеген тұлғалар өздерінің бухгалтерлік балансын әрбір кезеңдерге қарай жасап,
Бұлардың барлығы да активтер түрінде классификацияланады. Осы жерде ұйымдар
Бухгалтерлік баланс ұйымдардың қаржылық жағдайын белгілі бір кезеңге карай
Баланс деп - ұйымдар қызметіндегі активтер, меншікті капитал және
Ұйымдардың қаржы жағдайы қойылған мақсаттарға қарай әр түрлі көздерден
Құнсыздануға (инфляцияға) байланысты ұйымның активтері көбейіп кеткен жағдайда түскен
Ұйымның құрылуын, қаржылық жағдайын, үздіксіз кызмет аткаруын, жойылып
1) кіріспе баланс;
2) аралық баланс;
3) жойылуға байланысты баланс.
Кіріспе баланс ұйымдар мен фирмалар т.б. заңды тұлғалардың
Аралық баланс белгілі бір тапсырмаға байланысты, айға, күнге, тоқсанға
Жойылуға байланысты баланс - ұйым банкротқа ұшырап, өз қызметін
Заңды тұлға болып танылған ұйымдардың барлығы да бухгалтерлік баланс
Ұйымдар өз қызметін алғашкы кезеңнен бастап жүргізуі үшін бұлардың
Материалды және материалды емес қаражаттар ақшалай бірлікке айналдырылып
Қандай да болмасын заңды ұйымдар тек қана өз меншігіндегі
Бірінші топта ұйымдар меншігінде бір жылдан артық мерзімде қолданылатын
Әр түрлі көздерден алынған қаржылық қаражаттар екі үлкен топтан
Баланстың жекелеген тараулары мен баптары әртүрлі үлгіде орналасуы мүмкін.
Пайда және зиян туралы есеп. Қорытынды есептін бұл түрі
Пайда және зиян жөніндегі корытынды есеп сату (есептеу) принципіне
Дайын өнімдерді, тауарлар, жұмыстар және көрсетілген қызметтерді сатудан түскен
Келісім - шарттағы қойылған жағдайларға тән ұйым
Табыс категориясы каржылық корытындынын ен манызды факторларына жатады. Таза
Табыстарды тану бірнеше классификациялык топтар аркылы танылады. Қазакстан Республикасы
Негізгі қызметтен түсетін табыстар — есептелінген қосымша кұн
Негізгі қызметке жатпайтын қызметтен түсетін табыстар айналым сыртындағы активтерді
Негізгі қызмет өрісіндегі қалдыкқталған қаржылық нәтиже (табыс, шеккен зиян)
Салық салынғаннан кейін негізгі қызметтен түскен таза табыс ссеп
Төтенше жағдайлардан түскен табыс (шеккен зиян) табыс сыйлығы сомасын
Төтенше табыстарға әлдеқандай жағдайлардын салдарынан (табигат апаты, өрт, жол
Таза пайда (шеккен зиян) есепті жыл ішінде калдыкталған нәтижесінің
Қазақстандык әдістемелік ұсыныстарға сәйкес егер ағымдағы жылдың қаржылық
Қаржылык қорытынды есеп дайындау мен тапсыру процесіне бухгалтерлік баланс
«Өнімдерді сатудан түскен табыс» бабында бухгалтерлік есеп шоттары жоспарының
«Сатылған өнімдердің өзіндік кұны» бабында сатылған өнімдерге жататын өнімдер
«Жалпы табыс» бабы түскен нетто-түсім және өзіндік кұн сомасының
«Жалпы және әкімшілік шығындары» бабында тікелей өндірістік процеске байланысты
«Сыйақылар төлеу шығындары» бабында алынған займдар, эмитеттелген құнды кағаздар,
«Салық салынғанға дейінгі табыс» бабында жоғарыда келтірілген табыстар мен
«Табыс салығы» бабында салық Кодексі және салык есебінін мәліметіне
«Таза пайда» бабында салық салғанға дейінгі және таза пайдаға
«Бөлінбеген пайда жабылмаған зиян» ұйымдағы бөлінбеген пайда немесе жабылмаған
Халықаралық қаржылық қортыңды есеп стандарттары (ХҚЕС) талабына сай қаржылық
Белгілі бір есепті кезең аралығындағы ұйымның ақша қаражатының жағдайы
Ақша қозғалысына арналған қорытынды есепте қалыпты өндірістік және қаржылық
Ақша қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп ақша қозғалысы есебін жүргізуге
Қаржылық қорытынды есеп жасау жөніндегі әдіснамалық ұсыныста (ҚР Қаржы
Халықаралық есеп жүргізу тәжірбиесінде ақша қозғалысы есебін жасауда екі
Қазақстан Республикасьшда операциялық қызметтен түскен ақша козғалысы тікелей және
Қаржы-шаруашылық қызметінін нәтижесінде пайда болған ақшаның жалпы айналымдағы ағыны
5 кесте - Жанама әдісті қолданып жасалатын ақша
Жазулар мазмұны Сомасы
Таза табыс 960
Таза табысты реттеуші операциялар:
Амортизация және тозу жарналары 545
Берешектер қарызы сомасынын өзгеруі -200
Тауарлы-материалды босалкылардын өзгеруі -80
Алдағы кезеңдер шығындарының өзгеруі +150
Ағымдағы басқа да активтердін өзгеруі -25
Алашақтар қарызы сомасының өзгеруі -85
Салыктар бойынша есеп айырысудың өзгеруі +50
Ағымдағы басқада міндеттемелердің өзгеруі +50-
Операциялық қызмет нәтижесіндегі таза ақшаның
Ескерту*-кесте мәліметтері 14 әдебиеттен алынған
Жанама әдісті қолдану барысында таза табыс немесе шеккен зиянның
Бұл әдіс бухгалтерлік баланстағы және табыстар мен шығындар жөніндегі
Инвестициялық қызметт деп - біздер ұйымдардың ұзақ мерзімді
- ақшаның түсуі, яғни материалды емес активтерді, негізгі құралдарды
- ақшаның азаюы, яғни материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды
Қаржылық қызмет деп - біздер ұйымдардың меншікті капитал
- ақшаның түсуі, яғни акциялар және басқа да
- ақшаның азаюы, яғни банктер шығарған қарыздарды өтеуге,
2.3 Қаржылық есептілікті жетілдірудегі бағдарламалық қамсыздандырулардың алатын орны
Санауды қаржылық ұйымдардың халықаралық рыноктарға шығуы және олар жүргізетін
- қаржылық сектор бухгалтерлерінің, ЖОО жас мамандарының біліктілік деңгейін
- жалпыға қол жетімді оқу, тәжірибе материалдарын және ХҚЕС
- ХҚЕС-да реттелмеген, бірақ тұжырымдамалар мен олар айқындаған принциптер
- ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
Орын алып отырған проблеманы шешу мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық
Алдағы жылдары дамудағы кейінгі бағыт – ХҚЕС-тың қазақстандық қаржы
Сол сияқты бухгалтерлік есепке алуды жүргізу мен қаржылық есеп
Кәсіпорындарда бухгалтерлік есеп жүйесін автоматтандыру 90-жылдардан бастап есептеу орталығынан,
Содан бері бухгалтерлік есеп, қазіргі экономика жағдайында кәсіпорындардың
«1С бухгалтерия жүйесі» қарапайым да күрделі бухгалтерлік есеп программасы
қызмет саласындағы кәсіпорындарда қолдануы мүмкін.
Жүйенің жұмысы мынадай негізгі үш компонентке негізделіп
жасалған: "Оперативтік", "Бухгалтерлік есеп" және "Есептеу
"Бухгалтерлік есеп" компоненті кәсіпорынның шаруашы лық қызметін қамтиды. Бұл
"Жедел есеп" компоненті - белгілі бір уақытқа байланысты шаруашылық
Тіркелімдегі ресурстар қозғалысы Кіріс және Шығыс сияқты екі тәсілмен
Программада бухгалтерлік есептің қазақстандық және ха-
лықаралық стандарттары бойынша ТМҚ бағалаудың бірнеше
түрі (ФИФО, ЛИФО, орташа құн) ұсынылған. :
"Алтын-қойма" программасы қоймадағы ТМҚ есебін жүргізуге арналған. Оның мынадай
- жеке тұлға бойынша қоймадағы материалдар есебі;
- ол қоймаға түскен материалдар бойынша құжаттарды өңдеу;
- материалдардың ішкі қозғалысы бойынша жүкқағаздарды баспаға шығару және
- материалдарды есептен шығару бойынша накладнойларды баспаға шығару және
- шығару құжаттарын құру: қалдық бойынша кітап, материалдардың жеке
- материалдардың қозғалысы бойынша проводкаларды автоматты
Бухгалтерлік жазулар әртүрлі белгілер бойынша реттелуі мүмкін және қосымша
"Еңбекақыны есептеу" модулінде еңбекақыны
"Негізгі құрал-жабдықтар" модулі негізгі
3. Ұйым қызметіндегі жедел бақылау мен ішкі аудит жүйесі
3.1 Жедел бақылау мен ішкі аудиттің мақсаты, міндеті және
Нарықтық қатынастар жағдайында ұйымның құрылтайшылары, басшылары мен мамандары өнім
Кез-келген саладағы өндірісті тиімді басқару және және ондағы кездесетін
Экономикалық ақпараттар жедел, үздіксіз және қатаң объективті болған жағдайда
Жедел бақылау субъектілері мен олардың атқаратын қызметтерін анықтап алмас
Бақылау ұйымның өткен қаржылық-шаруашылық қызметінде орын алған қателіктерді, ауытқуларды,
Жедел бақылау басқару үрдісінде маңызды орын алады. Біріншіден, ол
Жедел шаруашылық бақылау өндіріс тиімділігін жоғарылатуға, ішкі резервтерді арттыру
Жедел шаруашылық бақылау жүйесі алдын ала, ағымдағы және кейінгі
Алдын ала бақылау күнделікті шаруашылық операциялары орындалғанға дейін жоспар
Ағымдағы бақылау күнделікті жедел және бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде
Кейінгі бақылау шаруашылық қызметін талдауға байланысты бақылаудың ең толық
Жоғарыда айтылған бақылаудың үш түрі де өзара байланыста болғандықтан
Сондықтан, біз зерттеу жүргізген ұйымда жедел бақылау бөлімінің атқаратын
6 кесте - Ұйымның ішкі бақылау субъектілерінің бақылау
Басқару аппаратының қызметі Қызметтер
Құрылтайшылардың жалпы жиналысы Ұйым қызметінің негізгі бағыттарын анықтайды; Басқарма
Директорлар кеңесі (өкілетті орган) Құрылтайшылар жиналысы аралығындағы кезеңдерде туындайтын
Басқарма Өз өкілеттілігі шеңберінде барлық жұмысты тікелей ұйымдастырады, нан
Басқарма төрағасы Ұйымның шаруашылық қызметін ұйымдастырумен айналысады; өз өкілеттілігі
Заңгер Ішкі құжаттарды (ережелерді, актілерді, бұйрықтарды және т.б.) дайындаумен
Бас бухгалтер Ұйымның қаржылық қызметін басқару және жетілдірумен, жоспарлық
Төрағаның коммерциялық мәселелер бойынша орынбасары Ұйымның сауда қызметін басқарады,
6 кестенің жалғасы
Басқару аппаратының қызметі Функциялар
Сауда бөлімі Жеткізушілер және сатып алушылармен келісім шарт
Есеп бөлімі Алғашқы құжаттарды қабылдау және бақылау, шаруашылық операцияларды
Экономикалық бөлім Стратегиялық есептемені ұйымдастыру, резервтерді анықтау, рентабелділікті арттыру,
Өндірістік бөлім Материалдардың өндіріске жұмсалуын, өндіріс технологиясы мен материалдық
Түгендеу коммисиясы Мүліктің сақталуын қамтамасыз етеді, қаржылық және шаруашылық
Ішкі аудит қызметі Шаруашылық операцияларды, ресурстар-дың пайдаланылуын бақылайды. Есеп,
Бақылау қызметтерін орындау үшін қажетті қаражаттар болмаған жағдайда бақылау
Жедел бақылау қызметін басқарудың шеңберіндегі басқа да элементтермен өзара
Әрбір субъектінің бақылау қызметтерінің сапалылығы жедел бақылаудың басқа субъектілерімен
Өнімдерді өндіру кезінде негізгі міндеттердің бірі олардың өндірісін бақылау
Жүргізілген зерттеудің нәтижесінде біз жедел бақылау объектілерін мойындау және
Ішкі бақылауды жүзеге асыру кезінде ішкі аудитпен салыстырғанда бақылау
Сондықтан өздерінің әрекеттері немесе әрекеттенбеуінен өнім өндірісінің технологиялық процесін
«Алтын Диірмен» ЖШС-нің есеп тәжірибесін зерттеудің нәтижесінде, біз ондағы
Ұйымның және оның құрылымдық бөлімшелерінің басшыларының қабылдаған шешімдерінің, жоғары
Бақылау қызметінің жетекшісі ұйымның басшысымен немесе жалпы қабылданған тәртіппен
Ішкі бақылаудың сенімді жүйесі кездейсоқ пайда болмайды. Оның пайда
- басқару сапасы, яғни басшылықтың жұмысты тиімді жоспарлау
- қызметкерлердің біліктілігі және оның лауазымдық нұсқауларды дұрыс орындау
- міндеттерді бөлу және алмастыру үшін жағдай тудыратын еңбек
Жоғарыда аталған факторлардың барлығы өзара байланысты, сондықтан, ішкі бақылаудың
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында ұйымдардың экономикалық тиімді қызмет істеуіне
Қазақстан Республикасының “Аудиторлық қызметі туралы” Заңында аудитке мынадай анықтама
Экономика ғылымдарының докторы, профессор С.Д. Тәжібаев өзінің ғылыми еңбегінде
Біз де бұл ғалымның тұжырымдарына қосыла отырып, тәуелсіз аудит
Аудитор көрсеткен қызметтердің жоғары сапалылығы экономикалық субъектілердің болашақта шаруашылық
Сондықтан аудиторлық фирмалар немесе аудиторлар Қазақстан Республикасының “Аудиторлық қызмет
- шаруашылық операциялары бойынша алғашқы құжаттардың дұрыс рәсімделуін бақылау
- ұйымның басқару жүйесіне берілетін ақпараттардың сапасын талдай отырып
- ұйымның шаруашылық қызметін, яғни жабдықтау, өндіріс, сату үрдістерімен
- ұйымның өндірістік қызметі бойынша жіберілген кемшіліктерді көрсетіп, оларды
- ұйымның бухгалтерлік есебі мен қаржы жұмыстарының отандық және
Осыдан шығатын негізгі қорытынды мынадай, яғни аудиттің басты міндеті
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес кдржылық есеп
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есеп-теу қүжаттамасын тәуелсіз
Қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты - аудиторға қаржылық қорытынды
Нарықтық катынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары, көлік
Жеке және ұжымдық меншік иелері-акционерлер, салымшылар (пай иелері), сонымен
Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып табылады.
- экономикалық субъектілердің (фирмалар, акционерлік қоғамдар);
- салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;
- қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;
аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау,
сонымен бірге есеп және қорытынды есеп беруді қамтамасыз ету
мақсатында.
Ішкі пайдаланушыларға (кәсіпорынның өзінің акционерлеріне, директорлар кеңесіне, қызметкерлеріне) басқару
Сыртқы пайдаланушылар да ұйымның қаржылық жағдайына қызығушылық білдіреді (банктер,
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы
Аудитке кәсіпорын қызметін жан-жақты тексеру енеді. Сондық-тан ол аудиторға
Тексеруді жүзеге асыра отырып аудиторлар екі негізгі қызметті орындайды:
- қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге арналған
- қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған
стандарттарына сәйкес тексеру.
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін реттейтін
Сенімге ие болу үшін экономикалық қатынастардың тұрақтылығын дәлелдейтін ұзақ
Сапалы тексеруді қамтамасыз ету үшін аудиторлық фирмаларға бухгалтерлік, заңдық
Аудиттің маңызды мінддеттерінің бірі өз қызметімен қатар кез келген
Сонымен қатар аудиторлық қызмет көрсетуді кеңейту саласында маркетингтік зерттеулерді
3.2 «Алтын Диірмен» ЖШС-де жедел бақылау мен ішкі аудитті
Қазіргі жағдайда ұйымның алдында өндірістік ресурстарды тиімді пайдалануды, мемлекет
Сондықтан ішкі бақылау жүйесінің негізгі міндеті ұйымның қаржылық, шаруашылық
Соған байланысты, біз зерттеу жұмыстары жүргізілген «Алтын Диірмен» ЖШС-де
- өндірістік ресурстардың сақталуы мен тиімді
- ішкі және сыртқы ортадағы өзгерістерге уақытында бейімделу көрсеткіштерін
- ұйымның тиімді қызмет ету, оның тұрақтылығы мен бәсекеге
- ұйым қызметіндегі әртүрлі тәуекелділіктерді төмендету шараларын ұсыну.
Нан өнімдерін өндіретін кәсіпорындардағы ішкі бақылаудың басты міндеті нақты
Ішкі бақылау жүйесінің түсінігін біз ауқымды деп түсінеміз, себебі
Ішкі аудит пен ішкі шаруашылық бақылау арасында өзара байланыстар
7 кесте - Ішкі аудит пен ішкі шаруашылық бақылаудың
Сипаттамалары Ішкі аудит Ішкі шаруашылық бақылау
Мақсаты Ұйымның барлық қызметкер-лерінің өздерінің лауазымдық міндеттерін ұйымның мақсатына
Міндеттері Бақылау: есеп жүйесі тиімділігі мен ішкі шаруашылық бақылау
Тексеруді жүзеге асыратын тұлғалар Ішкі аудит бөлімі немесе бухгалтерлік
Жауапкершілігі Ішкі аудитор, тексерушілер Ұйым басшысы
Қызмет өрісі Бухгалтерлік есеп жүйесінің тиімділігін және ішкі
Өзара байланыс Есеп және ішкі шаруашылық бақылау жүйелеріне баға
Қызметті бағалау Сыртқы аудитор ішкі аудиторлар жұмысын сипаттайтын есеп
Сыртқы аудитормен өзара байланыс Сыртқы аудитор ішкі аудиторлар жұмысын
Нан өнімдерін өндіретін ұйымдарда шикізаттар мен материалдардың жұмсалуы бойынша
Айдың басында экономист бухгалтермен бірге қойма меңгерушісіне жоспарланған өндіріс
Нан өнімдері өндірісінде материалдардың нормадан артық немесе кем жұмсалғанын
Нан өндірісінде материалдық шығындарға жедел бақылауды дұрыс әрі уақытында
Зерттеу жүргізілген нан өнімдері өндірісі ұйымдарында еңбек және еңбек
Еңбек және еңбек ақы шығындарына бақылау жүргізген кезде жұмыс
Смена кезінде кідірістің есебі арқылы жұмысшылардың, мамандардың немесе басқа
Нан өнімдерін өндіруге жұмсалған өндірістік шығындарға бақылауды ұйымдастырудың негізгі
Нан өнімдерін өндіретін ұйымның басшылары мен есеп мамандары материалдық-жауапты
Ұйымның және оның құрылымдық бөлімшелерінің басшыларының қабылдаған шешімдерінің, жоғары
Нан өнімдері өндірісінде жедел бақылау жеке цехтар мен учаскілерде
Нан өндірісі саласында өндіріс шығындарының дұрыс жұмсалуын жедел әрі
Нан өнімдері өндіретін ұйымдарда шикізат шығындарын үнемдеуді қамтамасыз ету
Нарықтық қатынастар жағдайында нан өнімдері өндірісімен айналысатын ұйымдарда өндіріс
Ішкі аудитті жүргізуде қолданылатын әдістер мен тәсілдер сыртқы аудитте
Өндіріс шығындары мен өндірілген өнім көлеміне ішкі аудит жүргізу
Өндіріс шығындарына ішкі
К.Ш. Дюсембаевтың пікірі бойынша “Аудитор өндіріс шығындары есебі мен
Нарықтық қатынастар жағдайында әрбір ұйым өздерінің есеп саясатын жасап,
Негізгі өндіріс шығындарын ішкі аудиттеу барысында негізгі өндіріске қызмет
Ұйымдарда ішкі аудитор шикізаттардың өндіріске немесе цехқа түсуін жан-жақты
Көмекші өндіріс шығындарын тексеру кезінде ішкі аудитор оның құрылымын
Өндірісте материалдарды түгендеу нәтижесі, материалдарды өндіріске жіберу тәртіптері, бухгалтерлік
Шикізаттарды өндіріске жіберу және пайдалану бойынша бақылауды ұйымдастырудың қажетті
Нан өнімдері өндірісінде ішкі аудиттің келесі сатысы негізгі құралдар
Материалдық емес активтерге есептелген тозуды тексеру кезінде аудитор материалдық
Ресей ғалымы Т.В. Никонова “Басқарушы аудит аясында аудиторлық қызмет
Өндірісте жұмысшыларға еңбек ақыны есептеу және төлеуге байланысты алғашқы
Ұйымның ішкі аудиторы шығындар есебіне жүргізілген аудит барысында үстеме
Өндіріс шығындарының аудиті жиынтық қаржылық есептемеге негізделіп жүргізіледі. Яғни,
Біздің оймызша, ұйымның шаруашылық іс-әрекетін неғұрлым тереңдеп зерттеуге және
Қорытынды
Жалпы қорыта келе берілген дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңда
Нарықтық заманда ұйым тұрақты қызмет атқару үшін бәсекеге тұра
Зерттеу жұмысы жүргізілген «Алтын диірмен» жауапкешілігі шектеулі серіктестігі өзінің
Ұйым өзінің қаржылық жылын пайдамен аяқтап, өзінің міндеттемелерін барынша
Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде «Алтын диірмен» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде
- бухгалтерлік есепті жаңа бағдарламалық қамтсыздандыруларға сәйкес ұйымдастыру;
- ұйымның есеп саясатында қабылданған ережелерді қатаң сақтау;
- ҚР бухгалтерлік есеп, аудит және салық заңдылықтарын сақтай
- ұйымның ішінде құжат айналымының сақталуын қамтамасыз ету.
Сондай-ақ дипломдық жұмысымды қорытындылай келе қазіргі кезеңдегі республикамыздағы экономикалық
Еліміз егемендік алып, іргелі елдер мен ұлы көшке енгеніне
Қаржылық есеп пен есеп берулердің дұрыстығын және заңдылығын қамтамасыз
Қорыта айтқанда, дипломдық жұмыстың тақырыбы бүгінгі күннің талабына сай
Қолданылған әдебиеттер тізімі
ҚР 26 желтоқсан 1995 жылғы № 2732 «Бухгалтерлік есеп
ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту
№ 1, 2 Қаржылық есептің ұлттық стандарттары
Қаржылық есептің халықаралық стандарттары
Типовой план счетов бухгалтерского учета, утвержденный приказом МФ РК
Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов,
Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство
Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2001
Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым,
Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие)
Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2003 год
Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2003 статья «Первые шаги
Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану
Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2003
Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» –
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на
Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК
Савин А.А., Сотникова Л.В. /Под ред. проф. В.И. Подольского
Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г.
Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение.
Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
юсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998. –
Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» –
Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие –
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами
Тәжібаев С.Д. Проблемы организации управления, учета, контроля и аудита
Адамс Р. Основы аудита. – М.: ЮНИТИ, 1995. –
Ковалев В.В. Анализ финансового состояния и прогнозирования банкротства –
Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиции. Анализ
Крейнина М.Н. Оценка финансового состояния организации с использованием международных
Ришар Ж. Аудит и анализ хозяйственной деятельности предприятия/пер. с
«Алтын диірмен» ЖШС-нің бухгалтерлік есеп мәліметтері.
4 ( Кіріспе
3
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ СТАНДАРТТАРЫНА КӨШУ КЕЗЕҢДЕРІ
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттау
Халықаралық Қаржылық Есеп беру Стандарттарының маңыздылығы
Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен принциптері
Халықаралық аудит стандарттарының мәні
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ЗАҢНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Түсініктілік принципі
Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарының теорияда және тәжірибеде алғашқы қолданылуы
Кәсіпорын қаржылық орнықтылығын