Оқушылардың білімін тексеру
ЖОСПАР
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім.
Биология пәнін оқыту әдістері
2.1 Оқыту әдістері және оның түрлері
2.2 Жаңа материалды оқытудың методтары
2.3 Білімді бекітудің методтары
І Кіріспе
Оқушылардың пәндер мен тірі табиғат құбылыстары танымынан сабақ
Мектеп оқушысы репродукциялы танымдық әрекет кезінде мұғалімнен, кітаптан,
Оқытуды өздігінен іздену жауабына мәжбүр етілетін зерттеу принципін
ІІ Негізгі бөлім
2.1 Оқыту әдістері және оның түрлері
Биология пәнінің мазмұны мен құрылымын және сабақ өткізуге
Пәннен сабақ өткізу әдісін дұрыс таңдай, қолданбаған жағдайда
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнын сәйкестендіре
Оқыту әдісі дегеніміз – оқушы мен оқушының алдына
Сонымен, оқыту әдісі дегеніміз – ұстаздың білім беру
Биологиядан сабақ беру практикасында оның көптеген әдістері бар
Дәстүрлі сабақ беру әдістері, ол сол ертедегі философтар
Атқарылатын міндетіне қарай топтастыру әдістері. Сабақты өткізу процесінің
а) білімді игеру;
ә) шеберлігі мен дағдылығын қаяыптастыру;
б) білімді іс жүзінде қолдану;
в) шығармашылық қызметі;
г) алған білімді бекіту, баяндау;
ғ) білімін, шеберлігін, іскерлігін тексеру.
Осы айтылған әдістердің басты ерекшеліктерінің бірі оқу процесін
3. Танымдылық іс-әрекетіне сәйкес топтастыру (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин). Бұл
- бейнелеу арқылы түсіндіру (ақпаратты-рецептивті);
- репродуктивтік;
- проблемалы мазмұндау;
- жартылай ізденіс (эвристический);
- зерттеу.
Егер, танымдылық іс-әрекетті тек қана мұғалімнің көмегімен іске
Егер оқушының ойлау қабілеттілік деңгейі өте қарқынды болса,
Сондықтанда, әдістер осындай топтастыру өз қолдауын тауып, кең
Ақпаратты-рецептивті (қабылдау) әдістің басты мәні, олар мынандай белгілерімен
1. Оқушыға білімді «дайын» күйінде ұсынады.
2. Оқушы дұрыс түсіну үшін, оқытушы әртүрлі тәсілдерді
3. Оқушы білімді қабылдап және оны есте сақтайды.
- Репродуктивті әдіспен оқытудың басты белгілері:
1. Білімді оқушыға «дайын» күйінде беру.
2. Мұғалім оны түсіндірумен қатар, оны әңгімелей береді.
3. Оқушы оны саналы түрде ұға отырып, түсініп,
4. Білімінің тұрақтылығының ең басты куәсі, оны бірнеше
Репродуктивті әдісті мынандай жағдайларда қолдану өте тиімді:
- оқу материалының мазмұны бірыңғай ақпаратта болса;
- практикалық және еңбек тану іс-әрекетін қолдануын сипаттауда;
- егер оқушының өз бетімен іздену, ойлану процесіне
- жаңа проблемалы материалдарды игеруге оқушының тіректік білімі
Бұл әдістің тағы да бір қолданылатын кездерінің бірі
Репродуктивті әдістің тағы да бір ерекше пайдалы әсерлерінің
Проблемалық-ізденіс оқыту әдістерінің ең басты принциптері оқу процесінің
Проблемалы-ізденіс оқыту әдістері көп жағдайларда оқушының шығармашылық шеберлігін
Проблемалы-ізденіс әдістерін қолдануының тағы да тиімді жерлерінің бірі
Егер оқу материалының күнделік деңгейі орта және оқушының
Зерттеу әдісінің басты мәні мынада:
- белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір проблеманы
- оқушыға проблема жайлы алдын ала хабарламай, оны
- оқушының басты қызметі оперативті түрде берілген проблемаларды
- оқу процессінің қарқыны жоғары, оқу өте қызықты
Сондықтан бұл әдіс оқушының білім алу барысында шығармашылық
4. Дидактикалық мақсатқа байланысты екі әдістер тобын бөліп
1. Оқу материалын алғаш игеруге мүмкіндік жасау әдісі.
2. Алған білімді тиянақтау және жетілдіруге мүмкіндік жасау
Бірінші топқа жататындар: ақпаратгы-дамытушы (ауызша мазмұндау, әңгіме, кітаппен
Екінші топқа жататындар: жаттығу жұмысын орындау (үлгі бойынша,
5. Бинарлы және полинарлы әдістердің түрлерін құрастырудың қолдаушылар
1. оқыту тәсілі;
2. оқу тәсілі.
В.Ф. Паламарчук және В.М.Паламарчук полинарлы әдісті ұсынады.
6. Дидактикадағы соңғы кездегі ең көп тараған әдістердің
1. Оқу-танымдылық қызметін ынталандыру-дәлелдеу (мотив).
2. Оқу-танымдық процессінің тиімділік қызметін бақылау және өзіндік
3. Оқу-танымдылық процессін ұйымдастыру жәңе іске асыруқызметі.
Сонымен, әрбір әдісті алсақ та оның басты мақсаты
2.2 Жаңа материалды оңытудың методтары
Әңгіме. Мектеп оқушыларының ботаникадан, зоологиядан, адам анатомиясы мен
Оқушыларды жаңа материалдың мазмұнын ашуға жұмылдыру олардың танымдық
IX-X класс оқушылары осыған дейінгі биология курстарында өтілген
Биология тарихы, органикалық дүние эволюциясы туралы нақтылы білім
Әңгіме қолдану методикасы өте жақсы талданған, Ол негізгі
Систематиканың пайда болуы туралы проблемалық әңгімені ұйымдастыруды мысал
Мектеп оқушылары өткен сабақта қайта өркендеу дәуірі, географиялық
Әңгіменің басында оқушыларға феодализмнің капитализмге алмасу себептері, жылдық
Мұғалім жануарлар мен өсімдіктердің жаңа түрлері жүйесіз сипатталып,
Линнейді систематиканың негізін қалаушы ретінде хабарлау соңынан «туыс»
Мұғалім әңгіме барысында қолма-қол оқушылардың танымдық әрекетіне басшылық
Қазіргі уақытта әңгімені бір сабақта бақылауды, экспериментті, кітаппен,
Сабақтың жалпы құрылысындағы орны мен мәніне (экскурсия, лабораториялық
Күрделі теориялық проблемаларды оқып үйрену кезінде әңгіменің әрқашан
Лекция. Ең күрделі, оқушыларға белгілі материалды оқытып үйрену
Мектеп оқушыларын белсенді іске (конспекті немесе жоспар жасауға,
Мәселен, «Нуклеин қышқылдары – клетканың маңызды биополимерлері тақырыбына
Бақылау. Тірі табиғат объектілерін бақылау (болмаған жағдайда олардың
Қойылған сұраққа жауап іздестіру мақсатындағы әңгімелеу және әңгіме
Оқушылардың өздігінен әрекет етуінің қолайлы шарасы сақталып, олардың
Оқушының жоғары дәрежеде өздігінен әрекет етуі оның жақсы
Мысалы, тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті, қолдан сұрыптау ықпалының
Әдетте бақылау ісі лабораториялық сабақтың бір бөлімін құрап,
Оқу-тәжірибе учаскесіндегі, оқушылардың өндірістік бригадасындағы практикалық жұмыстар, әр
Лабораториялық сабақ кезінде «Организмдердің мекен ортасына бейімделушілігі және
1. Зерттелетін объектінің мекен ортасын сипаттап жазу.
2. Мекен ортасындағы организм құрылысының ұқсастық ерекшеліктерін табу.
3. Құрылыс белгілерінің барлығы бірдей әрқашан да бейімделе
Бақылау ісі мектеп оқушыларына зерттелетін түр өткен ұзақ
Бақылау барысында алынған білімді бекіту мақсатында таныс емес
Бақылау ісін ұйымдастыру үшін оқушылар экскурсия туралы есеп
1. Өсімдіктердің негізгі түрлерін, туыстарын, тұқымдастарын және егер
2. Өсімдіктердің вертикаль орналасу заңдылықтарын ашу және олардың
3. Негізгі түрлер организмдеріндегі абиотикалық және биотикалық факторларға
4. Мүмкіндігінше биоценоздың мекендеушілері арасындағы қоректік байланысты айқындау.
5. Өсімдіктер тіршілігіндегі (егер мүмкіндігі болса, жануарлардың да)
Оқушылар бақылау нәтижелерін жазбаша есеп ретінде дайындайды, оған
Эксперимент. Эксперимент тірі табиғат құбылыстары мен процестерін зерттеудің
Эксперимент арнайы жасалған жағдайларда зерттелетін процесті жасанды еске
Эксперимент оқу процесін ұйымдастырудың лабораториялық сабақ, практикалық жұмыстар
Бұл методты лабораториялық сабақ барысында «Клеткадағы зат алмасу
Кезекші лаборанттар әрбір екі оқушыға дер кезінде крахмалды-желатинді
Оқушыларға эксперимент өткізу үшін мынадай жазба нұсқау беріледі.
1. Тамшы судағы элодея жапырағының клеткаларын микроскоппен қараңдар.
2. Элодея жапырағына сутегі асқын тотығының бір тамшысын
3. Петри табақшасындағы крахмалды-желатинді пластинкаға ұзына бойына тілініп,
4. Пісірілген және шикі картобы бар пробиркаларға 0,5-1
Бұл тәжірибелер мектеп оқушыларына зат алмасу реакциясының ферментативтік
Оқушылар сабақ бойында өткізе алатын қысқа мерзімде тәжірибелерден
Бақылауға басқа бір өсімдікті алып, оны алдын ала
Өсімдіктерді әр түрлі ылғалдылық, жарық түсу, минералдық қоректендіру
Курстың теориялық негіздерін игеруде оқу-тәжірибе учаскесінде өткізілетін практикалық
Бұл тәжірибелер вегетативтік көбеюді айқас тозаңдандыруды; біркелкілік, белгілердің
Оқушылар VIII класты бітіргеннен кейін тәжірибелер өткізуге теориялық
Эксперимент нәтижелері сәйкес тақырыптарды оқытып үйретілген кездегі сабақтарда
Мұғалім лекция немесе әңгіме барысында тәжірибені демонстрациялаған кезде
Өздігінен жұмыс істеу. Бұл метод жаңа материалды баяндаған
Оқулықпен, хрестоматиялармен, оқуға арналған кітаптармен оқушылардың өздігімен жұмыс
Кітаппен өздігінен жұмыс істеу мұғалімге мектеп оқушысының бұдан
Кітаппен өздігінен жұмыс істеу, әдетте, әңгіме, лекция тәрізді
Кітаппен өздігінен жұмыс істеудің оқу-тәрбиелік тиімділігін арттыру үшін
Оқыту көрнекілігін кітаптағы иллюстрацияларды пайдалану есебінен арттырумен шектелуге
«Ч.Дарвин ілімі шығуының тарихи алғы шарттары» тақырыбының материалын
1. Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясын жасауына XIX ғасырдың
2. XIX ғасырдың бас кезінде биологиялық ғылымның негізгі
3. XIX ғасырдық ортасындағы селекцияның табыстарына не жатады,
4. Ч. Дарвиннің жер шарын айналу саяхаты кезінде
5. Ч. Дарвин мінезіндегі қандай ерекшеліктер оның жаңалық
6. Ч. Дарвиннің жер шарын айналу саяхатының ізімен
Оқушылардың оқулықпен өздігінен жұмыс істеуі үшін таблицаға өсімдіктер
Оқушыларға тапсырма беру – көрнекті ғалымдардың өмірі мен
2.3 Білімді бекітудің методтары
Оқушылардың білімін тексеру. Білім тексеру де негізгі биологиялық
Оқытудың әр түрлі кезеңдерінде оқушылардың білім жағдайын анықтау
Жалпы биология курсында мына методтар мен білім тексеру
Ауызша тексеру. Мектеп оқушыларының сабаққа әзірлігін, үй тапсырмаларын
Әдетте ауызша тексеру сабақтың басында өткізіледі де, мектеп
Жеке сұрау берген кезде бүкіл класқа сұрақ әзірлеп,
Жауабы дұрыс болмаған жағдайда оқушыны сыпайы ғана кідіртіп,
Білім тексеру кезінде әңгіме немесе жаппай сұрау да
Кейде білім тексеруді түсіндіру кезінде енгізген қолайлы. Мысалы,
Тақырыпты аяқтаған кезде оны барлық оқушылардың қалай меңгергендігін
Ауызша тексерудің басқа формасы – курстағы ірі бөлімдерді:
Жазбаша жұмыстар кластағы бүкіл оқушыларды бір мезгілде қамтып,
Диктант өткізген кезде қатар отырған мектеп оқушылары бір-бірінен
Тестілік бақылаудың мектеп оқушыларының үлгерімін есепке алуда шешуші
Мәселен, тест арқылы митоз фазаларының жүйелілігінен немесе систематикалық
Келесі тестің жәрдемімен Ламарк пен Дарвин ілімі мазмұндарының
Ең алдымен Дарвиннің (Д.) түсінігі, ал одан сон
Жаңа материалды оқып үйрену кезінде білім тексеру үшін
Бүкіл класс білімін жазбаша тексеру суреттерді табиғи құралдарды,
Әсіресе IX класс курсындағы жалпы биология бойынша білім
Бақылау және эксперимент. Анықтауыштармен жұмыс істеу ережесін білуді,
Әңгімелеу және әңгімемен салыстырғанда оқушылардың білімін бақылау мен
Мектеп оқушыларының экскурсиялар, лабораториялық сабақтар өздігінен жұмыс істеу
1. Бір түрдің (варианттар бойынша) 2-3 сортын салыстыру.
2. Әлдебір сорттардың (варианттар бойынша) халық шаруашылығындағы маңызын
3. Сол түр сорттарының пайда болуындағы сұрыптау мен
Мектеп оқушылары өздігінен есепті баяндама жазу үшін оқушылардың
Лабораториялық сабақтар да тапсырмаларға орай өткізіледі, онымен бірге
Білімді тексерудің мазмұны. Тексеру мазмұны мектеп оқушыларына түсінікті
Білім тексеруге сұрақтардың мынадай екі тобы пайдаланылады:
1) оқушылардың игерілген білімді жай еске түсіру бағытында;
Себеп-салдар байланыстарын айқындап, құбылыстар арасындағы заңды қатынастарды ашуды,
Егер мұғалім алдын ала білімнін, ең маңызды элементтерінен
Мысалы, митохондрийдің құрылысы және қызметі туралы сұраққа «тамаша
1. Митохондрийдің құрылысы (сыртқы және ішкі мембрана, кристалар).
2. Митохондрийлердегі органикалық қышқылдар молекулаларынан – шала тотығу
3. Электрондарды ферментті тізбек бойымен сутегінен оттегіне қарай
4. Электрон ағынының АТФ синтезімен кездесуі. Толық тотығудың
5. Митохондрий құрылысының атқаратын қызметімен байланысы туралы қорытынды.
Осыған ұқсас «бір үлгіге келтірілген» ойдағыдай жауаптар алдын
Пәнге қызығушылықтарын білімді сынау арқылы арттыру (білімнің тексерудің әр түрлі түрлері)
Бағалаудың тарихы
Информатика пәнінен қазіргі таңдағы бақылау, тексеру, бағалауды ұйымдастыру жолдарын қарастыру
Жобалап оқыту жағдайында оқушылардың білімін бақылау мәселелеріне талдау жасау
Білім мен дағдыны бақылау мен бағалаудың маңызы мен міндеттері
Оқушылардың білімін және білімін тексеру
Оқыту үдерісіндегі бақылау әдістері
Қабілет пен дағды - сол немесе басқа әрекетті орындау қабілеті
Биология пәнінен оқушылардың білімін тексерудің маңызы
Білімді бағалаудың критерийі