Айналым қаражаттарының тиімділігін талдау

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 5
1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен қаржылық тұрақтылығын бағалау 8
1.1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен қаржылық
тұрақтылығының мазмұны 8
1.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау 10
2 «Өзенмұнайгаз» өндірістік филиялының қызметі мен қаржылық жағдайын талдау
2.1 Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің сипаттамасы 17
2.2 Айналым қаражаттарының тиімділігін талдау 21
2.3 Кәсіпорынның рентабельділігі мен іскерлік белсенділігінің көрсеткіштерін талдау 27
3 Кәсіпорынның қаржылық аудиті 37
3.1 Аудитттелетін кәсіпорынның тиімділігін бағалаудың критерийлері 37
3.2 Кәсіпорынның қаржылық аудитін жүргізу технологиясы 39
3.3 Кәсіпорын қызметінің тиімділігін жақсарту және қаржылық жағдайын тұрақтандыру
Қорытынды 59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 62
Қосымшалар 64
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық экономика кең құлаш жаюда. Оған қоса,
Талдау (“analisis” грек сөзінен) – зерттеліп отырған субъектіні, оларды
Нарықтық экономикада алға қойылған міндеттер қатарын шешуге мүмкіндігін беретін
Бухгалтерлік есептің жаңа шоттар жоспарын жүргізу, халықаралық стандарт талаптарына
Негізгі (ал жағдайлар қатарында жалғыз да болып) серіктестің қаржылық
Талдау субъектісіне кәсіпорын қызметіне қызығушылық білдіретін ақпаратты қолданушылар жатады.
Қолданушылардың екінші тобына- анализ субъектілері, яғни қолданушылардың бірінші тобының
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау үшін негізгі ақпарат көзі кәсіпорынның
Қаржылық- шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есеп беру;
Ақша құралдарының ағымдары туралы есеп беру.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның бұрынғы жағдайына қатысты оның болашақтағы
Қазақстан Республикасы Заңнамасының 5 тарау 20 бабына сәйкес 1-
Қаржылық Есеп Берудің №1 Ұлттық Стандарты (ҚЕБҰС №1 )
Қаржылық Есеп Берудің №2 Ұлттық Стандарты (ҚЕБҰС №2) -
«Барлық сарапшылар мақұл көрсе де, олардың да қателесуі бек
Аудит - ведомоствадан тәуелсіз, қаржылық бақылау, мемлекеттік қаржылық бақылауды
Аудит мақсаты – заңдар мен аудиторлық қызметті басқаратын нормативтік
Дипломдық жұмысты орындау үшін менімен “Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен
Дипломдық жұмыстың мақсаты - кәсіпорынның қаржылық тиімділігін арттыру және
Жұмысты орындау процессі экономикалық процессте маңызын түсіну, олардың өзара
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту бойынша негізгі бағыттар теориялық қорытындылар
Осылайша, бүгінгі күнде қаржылық талдау кәсіпорынның дұрыс қызмет ету
Дипломдық жұмыстағы зерттеу объектісі болып “ӨзенМұнайГаз” өндірістік филиялы табылады.
1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен қаржылық тұрақтылығын бағалау
1.1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен қаржылық тұрақтылығының мазмұны
Кәсіпорын қызметі тиімділігі және нәтижелілігі - өндірістік процестерден, жобалардан
Рентабельділік немесе тиімділік неміс тілінен алынған «пайдалы» немесе «кірісті»
Рентабельділік көрсеткіштері:
Өнім рентабельділігі - өткізілген барлық өнімдермен және олардың жекелеген
Бірінші жағдайда, бұл өнімдерді шығарудан және оларды сату шығындарынан
Екінші жағдайда рентабельділік өнімнің жекелеген түрлері бойынша анықталады. Бұл
2. Өндірістік қор рентабельділігі негізгі өндірістік қордың (баланстық пайданың)
3. Кәсіпорындағы салымдар рентабельділігі – оның өнімділігінің қатысты мүлік
Жалпы экономикалық тиімділік деп – экономикалық қызметтің, экономикалық бағдарламалар
Экономикалық тиімділік - әдетте іс-әрекеттің ақшалай табысының, оны орындауға
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы)
Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің
Жоғарыда аталғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
қорлар мен резервтерді,олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы мүлік
кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық
Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу – жақсы
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Кәсіпорынның қаржылық қызметі – бұл оның осы қызмет нәтижесінде
Кәсіпорын қызметінің қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі
Еңбек және материалдық ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған
1.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық
Кәсіпорынның уақтылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді».
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру
Қаржылық тұрақты кәсіпорын дегеніміз - өз қаражаттары есебінен активтерге
Ол ақша қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы
В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді:
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғымын қарастырғанда соңғы
Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д. Шеремет мен В.С. Сайфуллин
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды
пайда болу орнына байланысты — ішкі және сыртқы;
нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
әрекет ету уақыты бойынша - тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы
Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы
кәсіпорындарды басқару тиімділігі./4, 78бет/
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен өзара
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
- қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру
- активтер мен оладрың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
- айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
- қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
- кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
- ағымдағы активтердің айналымдық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш
- баланстық өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
- кәсіпорын табыстылығын бағалау;
- кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне
- кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оның осы қызмет нәтижесінде
Кәсіпорын қызметінің қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңдегі қойылған
Біздің ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн
- кәсіпорын активтерінің қалыптасуы көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
- баланс өтімділігін талдау;
- кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.
2 «Өзенмұнайгаз» өндірістік филиялының қызметі мен қаржылық жағдайын талдау
2.1 Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің сипаттамасы
«ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялы 1965 жылдан бері Қазақстан Республикасында ішкі
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ, Қазақстан Республикасындағы Ұлтық Мұнай газ компаниясының еншілесі
Ол Қазақстан Республикасындағы ішкі мұнай мен газды өндіруден үшінші
Өндірістік бөлімшенін негізгі офисі Маңғыстау облысы, Жаңа Өзен қаласында
«ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялы Маңғыстау облысында 7 мұнай газ кенорнының
Өндірістік филиалдың негізгі күшті жақтары, оның мұнай және газ
Үлкен мұнай қорының болуы;
Шикі мұнай мен табиғи газ өндірудегі бай тәжірибесі;
Экспорттық мұнай құбырларына жолының ашықтығы;
Бүгінде «ӨзенМұнайГаз» - көмірсутегін өндіру және тасымалдау, әуе қатынасы,
Мемлекет осындай кәсіпорынға аталмыш саланың тағдырын сеніп тапсырып отыр.
Сондықтан да өндірістік филиал өнім өндіруді, көмірсутегін өңдеуде арттыру
Қоғамда болып жататын өзгерістерге әртүрлі көзқарастың айтылатыны да белгілі
Ашық акционерлік қоғамның негізгі мақсаты өзінің шаруашылық қызметін жүзеге
Қоғам өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына, Қоғамның Жарғысына, сондай-ақ
Қоғамның толық атауы: мемлекеттік тілде - «ӨзенМұнайГаз» ӨФ
Қоғамның орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, Жаңа Өзен
Мұнай – газ саласында біртұтас мемлекеттік саясатты жүзеге асыру
«ӨзенМұнайГазды» ұйымдастыру барысында құрылымы ұқсас норвегиялық «СТАТОЙЛ», Қытай Ұлттық
Сондықтан да ашық акционерлік қоғам алғашқы күннен өзінің жағымды
Зерттеліп отырған кәсіпорында өндірілетін өнімдер келесі бағыттар бойынша тасымалданады:
Өзен - Атырау зауыттарының мұнай құбырлары арқылы Өзен –
Ресейдің көлік жүйесі арқылы Қара теңіздің порттарына;
Қазақстан – Ресей бағыты бойынша.
Жоғарыда атап кеткендей, мұнай, газ өндіру саласымен сонымен қатар
Кесте 1- Кәсіпорын бойынша экспортқа және ішкі нарыққа
Көрсеткіштер
( мын тонна) 2007 жыл 2008 жыл Ауытқу
Абсолюттік Пайыздық
Мұнай экспорты 3 245 3 369 124 103,8
Мұнайды ішкі нарыққа шығару 1 367 1 276 -
Барлығы 4 612 4 645 - 34 99,3
Осы кесте бойынша 2007 жылы мұнай экспорты 3245 мын
Сонымен қатар, 2007 жылы ішкі нарыққа мұнай шығару көлемі
Кәсіпорын жылына қанша тонна мұнай өндіріп отырғандығын қарастырып өтейік.
Сурет 2.1 «ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялының мұнай өндіру динами-касы
(тонна)
Суреттен ашық акционерлік қоғамның мұнай өндіру көлемі жылдан жылға
Сурет 2.2 «ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялының газ өндіру динамикасы
Суреттен көріп отырғанымыздай, 2006 жылы 406,1 миллион метр куб
Шаруашылық субъектілердің қаржылық жағдайының тұрақтылығы, көбінесе капитал көздерінің құрылымының
Меншік капиталының қажеттілігі кәсіпорынның өзін-өзі қаржыландыру талаптарымен ескерілген. Ол
Капиталдың жалпы сомасында оның бөлігі неғұрлым жоғары қарсы капиталының
Кесте 2 – Шаруашылық субъектінің қаржы – шаруашылық қызметінің
Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл Ауытқуы
+, - %
1. Өнімді өткізуден түскен табыс, млн. тг. 285,5 373,5
2. Өнімнің өзіндік құны, млн. тг. 111,5 132,5 21,1
3. Жалпы табыс, млн.тг. 173,9 241,1 67,1 138,5
4. Кезеңдік шығындар, млн. тг. 60,5 92,5 31,9 153,0
5. Салық алынғанға дейінгі табыс, млн. тг. 114,7 185,2
6. Табыс салығы, млн.тг. 114,9 180,2 65,2 157,0
7. Таза табыс, млн.тг. 57,3 95,1 89,3 166,0
8. Жұмысшылардың орташа саны, адам 12500 12656 156 103,0
9. Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, млн.тг. 177,8 222,4
10. Меншікті капиталдың орташа құны млн.тг. 406,6 415,4 86,9
Алдыңғы жылмен салыстырғанда есепті жылы «ӨзенМұнайГаз» ашық акционерлік қоғамының
Жалпы табыс 2007 жылы 173,9 млн. теңгені құрап, 2008
2007 жылы компанияның таза табысы 573,1 млн теңгені құраса,
Өндірістік филиалдың орташа жұмысшылар саны 2007 – 2008 жылдар
Сонымен қатар, оның еңбек өнімділігі 27,0 пайызға, қор қайтарымдылығы
2.2 Айналым қаражаттарының тиімділігін талдау
Әуелі кәсіпорын құрылғанда айналым қаражаттары жарғылық қордың бір бөлігі
Өндірістік бағдарламаның өсу мүмкіндігіне байланысты айналым қаражатына мұқтаждық артады,
Айналым қаражаты ретінде кәсіпорын орнықты пассивтерді пайдаланады. Олар жеке
Орнықты пассивтерге жататындар:
жалақы жөнінде ең аз ауыспалы берешек және әлеуметтік сақтандыруға,
ақы төлеудің мерзім ішіндегі келіп түспегендегі фактурасы жоқ жеткізүшінің
аванс және өнімге ішінара ақы бойынша тапсырыс берушілерге берешегі;
салықтардың бірсыпыра түрлері бойынша бюджетке берешегі.
Айналым қаражаттарын қалыптастырудың басқа да көздеріне пайда есебінен құрылған
Кәсіпорынның айналым қорларына мұқтажы жыл бойынша түпкілікті сақталады. Ол
өндірістің маусымдылығы;
тауар – материалдық құндылықтарды жеткізудің әркелкілігі;
қоймалардағы сатылмаған дайын өнімдердің қорлануы және т.б.
Келесі аналетикалық кестені құрастыра отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен
Кесте 3 - «ӨзенМұнайГаз» ӨФ кәсіпорынының ағымдағы активтердің құрамы
млн.тенге
Көрсеткіштер 2007жыл 2008жыл Өсуі (+)
Кемуі (-)
Сомасы, теңге Үлес салмағы,
% Сомасы, теңге Үлес салмағы,
%
Ағымдағы активтер, соның ішінде: 196,4 100 263,3 100 +
Тауарлық – материалдық қорлар 27,7 14,1 27,9 10,6 +
Дебиторлық борыш 37,7 19,2 45,8 17,4 + 8,1
Ақша қаражаттары 83,7 42,7 122,5 46,5 +38,7
Басқа да ағымдағы активтер 47,2 24,0 67,1 25,5 +
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді.
Бұл коэффициент ағымдағы міндеттемелерді өтеуге бағытталған қаражаттардың жалпы сомасындағы
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары 2007 жылы 27,7 млн теңгені
Есепті жылы дебиторлық борыш та едәуір өскен. Егер оның
Дебиторлық борыш неге мұнша өскенін және бұл бапты не
Осылайша, мүліктің және ағымдағы активтердің мобильділігінің өскеніне қарамастан, кәсіпорын
Кәсіпорынның тауарлы – материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі 2007 жылы
Активтерді құрудың ең дұрыс жолы болып, меншікті капитал барлық
Тәжірибе жүзінде күрделі салымдарды қаржыландыру және негізгі құралдарды сатып
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен қатар,
Ол кәсіпорынның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі осы қаражаттарды еркін
(1)
Мұндағы – жұмсау коэффициенті;
– меншікті айналым капиталы;
– меншікті капитал.
Бұл коэффициентті А.Д.Шеремет., Р.С.Сайфуллин., Е.В.Негашев осылай анықтайды. Ұзақ мерзімді
Қаржылық көзқараспен айтсақ, оның өсуі және жоғары деңгейі кәсіпорынның
Оптималды мөлшері ретінде жұмсау коэффициенті > 0,5 деп алынуы
Жұмсау коэффициенттінің мәні кәсіпорынның қызметінің сипатына байланысты: оның әдеттегі
Кәсіпорынның тауарлы – материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздері
(2)
Мұндағы – тауарлы – материалдық қорлардың
– меншікті айналым коэффициенті;
– тауарлы – материалдық қорлар.
В.В.Ковалев, Э.А.Маркарьян және Г.П.Герасименко оны меншікті айналым және ұзақ
Материалды айналым қаражаттарының жабу коэффициенті қандай дәрежеде тауарлы –
«Шаруашылық тәжірибенің статистикалық орташаланған мәліметтердің негізіне алған оның қалыпты
> 0,6 – 0,8 (3)
Қорлар мен шығындардың меншікті айналым қаражатымен қамтамасыз етілудің қалыпты
Енді келесі маңызды жұмыстың бірі – кәсіпорынның қаржылық жағдайы,
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері тауарлы – материалдық қорлардың, олардың
Тауарлы – материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі
Меншікті айналым капиталының бар болуы ( ).
(4)
Мұндағы 1бП – баланс пассивінің бірінші бөлімі
1бА- баланс активінің бірінші бөлімі
- меншікті капитал
- ұзақ мерзімді активтер
- меншікті айналым капиталы.
Біз зерттеп отырған кәсіпорынның бұл көрсеткіш бойынша –175526782
теңге тең болды.
Меншікті айналым капиталы көрсеткіші бірқатар маңызды коэффициентті есептеп табу
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым капиталының ұзақ
(5)
Мұндағы - ұзақ мерзімді міндеттемелер;
- меншікті айналым капиталы;
2бП – баланс пассивінің екінші бөлімі.
Бұл көрсеткіш 130 231 959 яғни, теңге.
Тауарлы материалдық қорлардың негізгі қалыптастыру көздерінің көрсеткіштің қысқа мерзімді
(6)
Мұндағы - негізгі көздер; -
Талданып отырған көрсеткіш аталған кәсіпорында 263,3 млн теңгені құрайды.
Тауарлы – материалдық қорлардың олардың қалыптастыру көздерімен қамтамасыз етілуінің
қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы >
қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы /
қаржылық жағдайдың дағдарысты қаржылық жағдайы.
Тауарлы – материалдық қорлардың олардың қалыптасу көздерімен қамтамсыз етілуінің
2.3 Кәсіпорынның рентабельділігі мен іскерлік белсенділігінің көрсеткіштерін талдау
Табыстар мен шығыстар туралы есеп беру нысаны табыс пен
өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен табыс (ҚҚС, акциздер, және
сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына кәсіпорынның нақты шығындары,
жалпы табыс - өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан түскен табыстан
кезең шығыстары - өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік құнына
негізгі қызметтен түскен табыс (зиян) – жалпы табыс пен
негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян) – кәсіпорынның негізгі
салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы – негізгі
табыс салығы бойынша шығыс – 11 БЕС салынған, соның
салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы (зияны) -
төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) – есептік кезеңде орын
таза табыс (зиян) – есептік кезеңде кәсіпорынның алған қаржылық
Бұл есеп беру ұйым қызметтерін талдауға көмектеседі, ол пайданың
Табыс – ұйымның жиынтық міндеттемесінің өсуімен байланыссыз, ұйым активтерінің
Шығын – бұл ұйымның жиынтық міндеттемесінің қысқаруынан тыс ұйымның
Пайда, табыс және шығыс – экономикалық ұғымдар. Бұл үш
Кейбір жағдайларда бухгалтерлік есептің ережелері табыс алу немесе шығындарды
Сондай – ақ, табыс пен шығын арасын да айыра
Кесте 5 - «ӨзенМұнайГаз» ӨФ кәсіпорынның негізінде тиімділікті талдау
№ Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл Ауытқу (-,+)
1. Таза табыс, млн.тг. 557,3 91,5 + 35,8
2. Сатудан түскен табыс, млн.тг. 1427,3 3735,5 + 88,1
3. Барлық активтер, млн.тг. 1964,1 2633,5 + 66,9
4. Таза активтер, теңге, млн.тг. 30,8 130,2 + 97,1
5 Сату тиімділігі,% (1қ\2қ*100) 19,5 24,5 +5,0
6 Барлық активтер айналымдылығы, рет (2қ\3қ) 1,5 1,4 -0,1
7 Таза активтер айналымдылығы, рет (2қ/4қ) 8,6 2,9 -5,7
8 Барлық активтер тиімділігі, % (1қ\3қ*100) 28,4 34,8 +6,4
9 Таза активтер тиімділігі % (1қ\4қ*100) 168,6 70,3 -98,3
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ кәсіпорынның мәліметтері негізінде тиімділкті (рентабельділікті) анықтауда, сату
Бірақ тиімділіктің көрсеткіштерінің жоғары болуына байланысты, кәсіпорынның қаржы шаруашылық
Дегенмен де, өндірістің бір қалыптылығын білу үшін, қаржылық тұрақтылығының
Өкінішке орай, жоғарыда келтірілген көрсеткіштер, қаржылық тұрақтылығы туралы бір
Субъектінің қаржылық жағдайына іскерлік белсенділік деңгейі көп ықпал етеді.
Жоғарыда айтылып өткендей, активтердің жеке түрлері айналымның әртүрлі жылдамдығында
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат
Жоғарыда айтып өткендей кейбір актив түрлері әр түрлі айналым
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық аспектідегі іскерлік белсенділігі, ең алдымен,
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, активтерге жұмсалған қаражаттың нақты
Жоғарыда айтылып өткендей, активтердің жеке түрлері айналымның әртүрлі жылдамдығында
Біріншілердің қатарына субъектінің қызмет саласын (өндірістік, қамтамасыздандыру-өткізімдік, делдалдық және
Активтердің айналымдылығына елдегі экономикалық жағдайларда және сонымен байланысты субъектінің
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат
Кесте 6 - «ӨзенМұнайГаз» ӨФ кәсіпорынның мәліметтері негізінде қаржылық
млн теңге
№ Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл Ауытқу (-,+)
1. Өнімді сатудан түскен табыс 285,5 373,5 +88,1
2. Ағымдағы активтер, соның ішінде: 196,4 263,3 +66,9
2.1. Тауарлық материалдық қорлар 27,7 27,9 +0,2
2.2. Дебиторлық қарыздар 37,7 45,8 +8,1
3. Меншікті капитал 406,6 415,3 +8,6
4. Кредиторлық қарыздар 52,1 32,9 -19,1
Өнімді сатудан түскен табыс 2007 жылы 285,4 млн теңгені,
Айналымның жылдамдану нәтижесінде айналым қаражатының заттай элементтері босатылады, шикізаттар
Ағымдағы активтердің айналымдылық жылдамдығы олардың айналым санымен ғана емес,
(7)
Өндірістік филиялдың қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, ағымдағы активтердің айналымдылығы
Айналымдылық активтердің бір өндірістік цикліндегі қолдану күндерін көрсетеді. Яғни
Кезеңнің ұзақтығы көрсеткіш шамасын жылға есептеу кезінде 360 тәулікті
Бір айналымның, тәулікке шаққандағы, ұзақтығы келесі теңдеумен анықталады:
(8)
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, қорлардың материалдық айналымдығы
Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициентінің көрсеткішімен қатар дебиторлық берешектің айналымының
(9)
«ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялы қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, дебиторлық берешектің
Соның ішінде, тауарлық материалдық қорлар айналымдылығы 2007 жылы 34,9
Дебиторлық берешекті инкассолау үшін қажетті орташа тәуліктер санын көрсетеді.
Қорлардың бір айналымына қажетті тәулік санын көрсетеді. Қорлар сапасы
Осымен біруақытта несиегерлік берешектің айналымының орташа мерзімі несиегерлік берешектің
(10)
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, несиелік берешектің айналымдылығы
Кредиторлық қарыздар 2007 жылы 65,7 күндерді, 2008 жылы 31,8
Бұл көрсеткіш субъект қарызының орташа қайтару мерзімін анықтайды (банк
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті. Ол өткізілімнен түскен табыстың айналымдағы
-------- (11)
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, ағымдағы активтердің айналымдылық
Айналымдылық коэффициенті – активтердің бір өндірістік циклде қанша рет
Ол ағымдағы активтердің айналым жылдамдығын көрсетеді, яғни кезеңдегі бүкіл
Материалдық айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті. Талдану жүргізілген кезеңдегі тауарлы-материалдық
Sи
---------- (12)
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, материалдық қорлардың айналымдылық
Соның ішінде, тауарлық материалдық қорлар айналымдылығы коэффициенті 2007 жылы
Көрсеткіш жоғары болған сайын, қорлар қолда бар қаражатқа тезірек
Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициенті. Өткізілімнен түсетін табыстың дебиторлық берешектің
-------- (13)
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, дебиторлық берешектің айналымдылық
Дебиторлық қарыздар айналымдылығы 2007 жылы 7,6 ретті, 2008 жылы
Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті. Өткізілімнен түскен табыстың баланс бойынша
-------- (14)
«ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялының қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, меншікті капиталдың
Меншікті капитал айналымдылығы коэффициенті 2007 жылы 6,9 ретті, 2008
Бұл көрсеткіш қызметтің әртүрлі аспектілерін сипаттайды: коммерциялық көзқараста ол
Бұл жағдайда меншікті капиталға міндеттеме қатынасы жоғарылайды, несиегерлердің қауіпсіздігі
Ол дебиторлық берешектің және оның көлемінің сапасын бағалау үшін
-------- (15)
«ӨзенМұнайГаз» өндірістік филиялының қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша, несиелік берешектің
Кредиторлық қарыздар айналымдылығы коэффициенті 2007 жылы 5,5 ретті, 2008
Кредиторлыұ борыштың айналымдылық коэффициентті дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициентті сияқты
3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайының аудиті
Аудитті ақпаратпен қамтамасыз ету және кәсіпорынның қаржылық есептемесін бағалау
Бүгінгі таңда басқарушылық құрлымды ақпараттық және бақлаушы-талдамалы міндетті істермен
Мысалы, бухгалтерлік есеп пен экономикалық талдауды қаржылыққа және басқарушылыққа,
Экономикалық талдауды қаржылыққа және басқарушылыққа бөлу бухгалтерлік есеп пен
Шаруашық ішіндегі кешендік аудит бастапқы құжаттардың ақпарат көздері, бухгалтерлік
Нарықтық қатынастардың дамуы түпкілікті қаржылық нәтижиелеріне қол жеткізу үшін
Кәсіпорынның есеп беру мазмұны ҚЕХС және бухгалтерлік есептің стандарттарымен
бухгалтерлік баланс;
кірістер мен шығыстар туралы есеп беру;
ақша қозғалысының есептілігі;
меншік капиталындағы өзгерістер туралы есептілік;
кәсіпорынның есеп саясаты туралы ақпарат.
Оған шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің қорытынды қаржылық нәтижелеріне есепті
Қазақстан Республикасы Заңнамасының 5 тарау 20 бабына сәйкес
1- қаңтар 2008 жылдан бастап Қаржылық Есеп Берудің Ұлттық
Қаржылық Есеп Берудің №2 Ұлттық Стандарты (ҚЕБҰС №2) -
Осы стандарт бойынша:
1) актив – болашақ экономикалық пайда алуды күтіп отырған
2) ақша қаражаты – кассадағы ақша қаражаты мен талап
3) ақша қаражатының қозғалысы – ақша қаражаты мен ақша
4) ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп – субъектінің ақша
5) негізгі құралдар – тауарларды шығаруда немесе қызметтерді көрсетуде
Қаржылық Есеп Берудің №2 Ұлттық Стандартының (ҚЕБҰС №2) өз
Алғашқы есептік кезеңге жасалатын есеп берудің формасынан басқа қаржылық
Қаржылық есеп берудің маңызды элементі – активтер, меншікті капитал
Активтер - субъектінің құндық бағасы бар мүлкі, мүліктік және
Міндеттемелер - басқа бір тұлғаның пайдасына белгілі әрекентті жүзеге
Меншік капитал - міндеттемелерін шегергеннен кейінгі субъектілер активтері.
Активтердің (А), меншікті (акционерлік) капиталдың (МК) және міндеттемелдің (М)
А =МК+М
Бұл формула бухгалтерлік есептегі қосарлы жазба тұжырымдамасына негізделеді. Міне
ӨК= ЖК+ТК+РК+БТ.
Бұл жағдайда негізгі бухгалтерлік теңдеуді былай жазуға болады:
А=ЖК+ТК+РК+БТ+М
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есеп беруі пайдаланушыларға ашық жарияланады.
3.2 Кәсіпорынның қаржылық аудитін жүргізу технологиясы
Жүргізу толықтығына қарай аудит кешенді, функционалды және локальді болады.
Тауарлы-материалдық корларға (ТМҚ) сатып алу циклінің функционалды аудитін каржылык
Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сатып алу, өндіріс және дайын өнімді
Материалдық ресурстармен жабдықтауды ұйымдастыру жағдайын тексеру.
Қалыптасқан тауарлық-материалдық қорларды басқару жүйесін талдау.
Қорлардың жағдайын және олардың қолданылу деңгейін бағалау.
Қойма шаруашылығын ұйымдастырудың жағдайын тексеру.
Тауарлық-материалдық қорлармен жасалатын операцияларды есепте көрсетудің дұрыстығын тексеру.
Қорларды түгендеудің жүйелілігі мен дұрыстығын зерттеу.
Тауарлык-материалдык құндылықтарды қолдануды ішкі бакылау жағдайын бағалау.
Жабдыктау-дайындау іс-қызметі есебін, басқаруды және талдауды жаксарту бойынша ұсыныстар
Тауарлық-материалдық корларды кұру мен сақтау белгілі бір шығындарға кездеседі.
Арнайы әдибиеттерді оқып білу және озық тәжірибені жинақтап қорыту
Құжаттық мәліметтері ескерілмеген өнімді шығару мен өткізуді аныктау максатымен
Тексеру материалдарында ескерілмеген дайын өнімнің шығарылуы мен өткізілуін дәлелдейтін,
Шығындар туралы мәліметтердің функционалды аудиті үшін, мысалы тұтас кәсіпорынға
Өндірілген өнімге мәнді талдау жасау үшін әрбір цехтагы, учаскедегі,
Бұл максатқа шығындарды шыгыстардың калькуляциялык баптары бойынша жіктеу мен
Аудитор дайын өнімді тиеу мен өткізу жағдайын тексеріп, мыналарды
Дайын өніммен жабдықтауга арналған шарттар жасалғанба және оларды ресімдеу
Өнімді тиеуге арналған кұжаттарды ресімдеудің дұрыстығы.
Тиелген өнімнің бағасын ресімдеудің дұрыстығы.
Банкке тиелген өнім үшін төлем талап-тапсырмасын ұсынудың мерзімділігі.
Егер өнім тікелей жабдықтаушының қоймасынан босатылатын болса, өнімді босатуға
Дайын өнімді тиеу мен өткізу есебін жүргізудің дұрыстығы.
Өнімді тиеу мен өткізу жөніндегі бухгалтерлік өткізбелерді жасаудың дұрыстығы.
Синтетикалык және аналитикалық есеп жазбаларынын, «Алынатын шотгар» және «Дайын
Өнімді шетелдік валютамен төлеу үшін экспорттық операцияларды өткізудің өз
Ақпарат функционалды аудит өткенге дейін қасақана бұрмалануы және елеулі
ТМҚ түгендеу мен оның қорытындысын талдау заттарды сатып алу,
Қоймадағы материалдық құндылықтардың нақты бар болуын оларды міндетті түрде
Кәсіпорын қорларының сақталуын қамтамасыз ету мәселелерін қарағанда, өндіріс пен
Сонымен катар өнеркәсіп орындарында тауарлық-материалдық құндылықтардың артық шықканын заңсыз
Тым арттырылған норма бойынша есептен шығарылған шикізат пен материалдарды
Ескерілген өнім өндірісі үшін қолданылатын және заңсыз иеленген артық
Шикізат пен материалдарды өндірісте есептен шығаруда шыгыстың орташа нормаларын
Өнімді шығаруда техникалық шарттарды бұзу, өте төмен сападағы шикізатты
Шикізат пен материалдарды іс жүзіндегі және бар болатындай шығыс
Шикізат пен материалдарды жабдықтаушылардан қоймаға кабылдағанда толық кіріске алмау.
Кірістік құжаттарда шикізат пен материалдардың сапалық көрсеткіштерін олардың шынайы
Қабылдау, тиеу, тасымалдау, оларды қоймага, базаға, аймаққа және теміржол
Жабдықтаушыдан шикізат пен материалдарды ілеспе құжаттарда көрсетілгеннен гөрі көп
Ілеспе кұжаттарда көрсетілген қалдыктардың орнына жаксы сападағы шикізат пен
Ыдыстың (тара) салмағын оны өлшеу туралы актіні жасағанда артық
Материалдарға оның саны немесе салмағын ұлғайту мақсатымен басқа немесе
Бір кұндылықтарды екінші құндылыктармен құжаттарды ресімдеудің және т.б. ауыстыру
Ескерілмеген шикізат пен материалдардың артығын жасау мен иелену тәсілдерінің
Функционалды аудиттің жұмыс бағдарламасында қоймалар мен материалдық құндылықтардың сақталған
Өндірістік іс-қызметте бұрмалаулар мен қызмет бабын теріс пайдалану аныкталғанда
Сарапшылық іс-тәжірибені талдау шикізат пен материалдарды ЭЕМ (электронды есептеуіш
есеп мәліметтерін машинаграммада кірісті төмендету немесе шыгысты тым көтермелеу
бастапқы кұжаттарға код беру процесінде қасақана қателер мен жалған
шикізат пен материалдар есебін бұрын өндеуден өткен немесе жалған
бастапқы құжаттарда шифрлар мен номенклатуралық нөмірлерді бұрмалау;
есеп мәліметтерін бастапқы құжаттардан көшіру сәтіндегі бұрмалаулар.
Ақпаратты машиналық мәлімеггерді көшіріп таратуда жіберелген қателерді анықтаганда хранологиялық
ЭЕМ-ға өңдеуге жіберелген бастапқы кұжаттарда түзетулердің болуы мен талап
машинограммалардағы түзетулер;
бақылау машинограммаларда дебиттік және кредиттік айналымдар жиынтығының үйлеспеуі;
құжаттар мен машинограммалар ішіндегі қарама-қайшылықтардың болуы.
Транзиттік экономика жағдайында фукционалды аудиттің өте езекті бағыты -
Ақшалай ағымның төлем мен қозғалысы циклі функционалды аудитінде экономикалық
Операциондык аудитор төлем мен ақша қозғалысы циклін функционалды аудитін
- касса-банк операцияларын аткаратын қызметкерлердің
сандық және сапалық құрамы;
- касса-банк құжаттарын жасап, өңдейтін адамдар үшін есеп пен
- бұл жұмыс учаскесінің қызметкерлері кімге есеп береді;
касса-банк және басқа ақшалай операциялардың дұрыстығын кім, кашан және
Ақшалай және кассалык-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық, жалпы мемлекеттік, ведомоствалык
- кәсіпорында кассадағы ақшаның бар-жоғын кенетген тексеруді жүйелі жүргізуге
бұл бұйрық орындала ма, кассаны кенеттен тексеру, актілері бар
аналитикалық және синтетикалық есеп, шаруашылык- ішілік бақылау мен ақшалай
Ақшалай каражатпен, эсіресе оның жылжымалы бөлігі -қолма-қол ақшамен (еңбек
Іс-тәжірибеде кездесетін, жасалу тәсілдері бойынша касса-банк операцияларының атқарылуы мен
Ресімделген құжаттармен және қолхаттармен жасырылған және ешхеңемен жасырылмаған ақшалай
Банктен, әртүрлі тұлғалар мен ұйымдардан кірістік ордерлер бойынша, басқа
Кассадағы ақшаны есептен шығару; бір құжатты қайтадан пайдалану; кассалық
Акшаның жалган құжаттар бойынша негізсіз есептен шығару сомасын көбейтіп,
Кесте 7 - Акша төлем мен акша козғалысы циклінін
Аудит процедуралары Акпарат көздері, бағалаудың критерийлері мен тәсілдері
1 2
1. Акшалай операцияларды аткаратын (кассир, бухгалтер жзне т.б.) қызметкерлер
2. Акша алу сактау және колдану үшін әдістемелік, нормативті
3. Операцияларды кұжаттык ресім-деу мен акша басқару жағдайын алдын
4. Акша козғалысы жөніндегі опера-цияларды көрсетудің дұрыстыгын, толықтыгын, дэлдігін
5. Кассаны түгендеу мен кассалык оиерацияларды, акшаны, күнды кагаздарды
6. Акшаның сакталуы мен максатты пайдаланылуын тексеру
7. Касса-банк операцияларын аткару мен есеп сактау шарттарын айкыцдау
8. Банк операциялырын, күжапардың түгелдігі мен аныкіъігын тексеру
9. Акшаны есептен шығару, кассалык және каржылык тәртіпті сактауды
10. Инкассо қолданудағы, есеп айырысудың аккредитивтік және чектік түрлерінің,
Кесте 7 (жалғасы)
1 2
11. Жол-жөнекей акша сомасының шынайылыгы, өнімді және басқа іс-әрекетті,
12. Баланс көрсеткіштерінң Бас кітап мәліметтерінің сәйкестігін тексеру Баланс,
13. Акша козғалысынын синтетика-лык және аналитикалык есебін жүр-гізу дұрыстыгын
14. Қыска мерзімді инвестициялар бойынша операциялардыц дұрыстыгын тексеру Акциялар,
Есеп айырысуды бақылаудың ықпалды тәсілі дебиторлық және кредиторлық берешектердің,
Айналымдылық қаражат функционалдық аудиттің құрамдас бөлігі болып бағалы қағаздарға
Ағымдағы міндеттемелерге банктердің қысқа мерзімді қарыздары, банктен тыс мекемелерден
қарыз проценттерін төлеу мен оларды кезең шығыстарына жатқызудын дұрыстығы;
60 бөлімшенің «Қарыздар» шоттары бойынша синтетикалық және аналитикалық есебін
баланста «Ағымдағы міндеттемелер» бөлімшесінде. «Ұзақ мерзімді қарыздардың ағымдағы бөлігі»
қарыздарды өтеу мерзімі осы бап бойынша соманың негізділігін анықтау
овердрафт, сенімді клиентке оның шотындағы қалдықтан тыс берілетін қысқа
Кредиторлық берешек – кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларға
Кредиторлық берешекті тексерудің басты міндеттері мыналар:
төлем тәртібін сақтауды тексеру;
есептеуде қолданылатын бағаның, тарифтің және басқа құндық көрсеткіштердің негізгілігін
кредиторлық берешек омасының шынайылығын тексеру;
есептеулерді реттеу мен кредиторлық берешекті азайту жөніндегі ұсыныстарды дайындау.
3.3 Кәсіпорын қызметінің тиімділігін жақсарту және қаржылық жағдайын тұрақтандыру
Бизнес жоспарды жасағанда басшылықтың негізгі назары өндірістің тиімділігі көрсеткіштеріне
Кәсіпорын қызметінің тиімділігі өндірістің нәтижелерін (тиімділігін) шығындар мен қолданылған
қорытындылаушы;
техника – экономикалық.
Бірінші топтың көрсеткіштеріне табыстың деңгейі, еңбек өнімділігі (еңбек сыйымдылығы)
Өнім динамикасы мен ресурстар динамикасы (шығындарының) арақатынасы экономикалық өсу
Өндірістің экономикалық тиімділігінінің жеткілікті жоғары қарқынды және бірыңғай өсуін
Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші жанды еңбек өнімділігі болып
Біздің кәсіпорындарда еңбек өнімділігінің негізгі көрсеткіші бір жұмыс істеушіге
Олардың әсерін тізбектеп ауыстыру тәсілімен анықтауға болады, оның негізгі
Жеке көрсеткіштің базистік шамасын нақтысымен алмастыру, ауыстыру деп аталады.
Есептеуді тексеру ауытқулар балансын салыстыру жолымен жүргізіледі: кейбір жеке
Аталған жеке көрсеткіш әсер еткен қорытынды көрсеткіштің өзгеру шамасы,
Жеке көрсеткіштердің базистік шамасын нақтысымен алмастырудың кезектілігі туралы мәселені
Алдымен сан мен құрылымның жеке көрсеткіштері шамасын өзгертеді, сонан
Бұл жағдайда ауыстыруды негізгіден бастайды, одан кейін алдыңғыға тәуелді
Біздің мысалымызда, бір жұмыс істеушіге жылдық орташа өндірілген өнім
Өз кезегінде, бір жұмысшының жылдық орташа өнім өндіруіне экстенсивті
Базистік деңгеймен салыстырғанда бір жұмысшының орташа жылдық өнім өндірудің
бір жұмысшының орташа жұмыс күнінің саны;
жұмыс күнінің орташа ұзақтығы;
бір жұмысшының орташа сағаттық өнім өндіруі.
Бұл жағдайда жұмыс күнінің орташа саны – негізгі сандық
Одан туындайтыны, тізбектеп ауыстыру тәсілін пайдаланғанда, көрсеткіштер шамасын алмастыру,
Еңбек өнімділігі деңгейін сипаттайтын негізгі көрсеткіш бір жұмыс істеушіге
Осы көрсеткішпен қатар, бір жұмысшыға шаққандағы орташа өнім өндірудің
Жоспардың орындалу пайызын бір жұмысшы мен бір жұмыс істеүшінің
Өнім өндіруге тікелей қатыспайтын қызметкерлер тобының үлес салмағы төмен
Орташа жылдық және орташа күндік өнім өндіру бойынша жоспардың
Орташа күндік және орташа сағаттық өнім өндіру бойынша жоспардың
Бір жұмысшының жылына өнім өндіру жоспарының орындалу пайызы бір
Еңбек өнімділігін талдағанда, істегеніне қарай еңбекақы алатын жұмысшылардың өнім
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын ең маңызды көрсеткіштердің бірі –
Қор сыйымдылығы көрсеткішінің бір артықшылығы, оның алымын құрамдас бөліктер,
Қор қайтарымын анықтағанда өнімнің көлемі құндық, заттай және шартты
Негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылуын заттай өнім көлемімен есептелген қор
Бұйымдардың кең номенклатурасын шығаратын кәсіпорындардың көпшілігі үшін қор қайтарымының
Қор қайтарымының шамасы мен динамикасына кәсіпорынға байланысты және байланыссыз
Ең алдымен негізгі өндірістік қорлар мен қор қайтарымының белсенді
Шаруашылықпен айналысушы субъект қызметінің тиімділігін сипаттайтын маңызды көрсеткіш, материал
Материал сыйымдылығын талдау, материал құрамынан оның басты түрлерін бөлу
Материалдың орташа үлес шығыны бөлек саналады, өйткені жүргізілген ұйымдастыру
Кейбір біртекті шикізатты пайдаланатын өндірісте қорытындылаушы нақты көрсеткіштер есептеледі,
Әр түрлі шикізаттар ішінен алынатын осы өнімнің шығу көлеміне
Төменгі сапалы материал қосымша технологиялық процестерді қажет етеді, бұл
Өндіріске кеткен шығындарды дұрыс ұйымдастырылған нормативтік есептеу жағдайында, жоспарда
Белгіленген шығын нормасынан ауытқулар себептері бойынша ұғындырылады. Ол үшін
Машинограммаларда шикізат пен материалдың жеке түрлерінің нақты шығыны мен
Сөйтіп, біз нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын
Оларды дұрыс есептей білу, түрлі себептердің олардың деңгейінің өзгеруіне
Кәсіпорын құрылымын толық сипаттау үшін түрлі көрсеткіштер қолданылады. Олардың
оның құрамына кіретін бөлімшелердің жалпы көлемі;
бөлімшелер қызметкерлерінің саны;
жабдықтардың қуаты;
өндірістік қорлардың құны;
өнім шығару көлемі;
мамандандыру және механикаландыру;
күрделі қаржының құрылымы;
Кәсіпорынның құрылым көрсеткіштерін дұрыс таңдау өндірісті «осал жерлерін» ашуға
Келтірілген бірқатар көрсеткіштерді пайдалану цехқа қатысты кәсіпорынның үдемелі құрылымын
Кәсіпорын құрылымындағы негізгі цехтар, дайын өнімді шығарумен байланысты, негізгі
Сонымен, нақтылы көрсеткіштерді салыстыру арқылы басқару құрылымын сипаттайтын нормативтік
Салалық құрылымдарды жетілдіру көзінің бірі – бұл өндірістік бірлестіктер
Өндіріспен қатар ғылыми - өндірістік бірлестіктер құрылады. Оларды құрудың
Ғылыми - өндірістік бірлестіктер бірыңғай ғылыми - өндірістік және
Ғылыми - өндірістік бірлестіктердің құрылуы ғылым мен өндірістің қосылу
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін жанарту жолдары
негізгі өндірістік қорларды жаңарту жолдары
өнеркәсіп үлгілерін жаңа техникамен шығаруды қамтамасыз ететін ғылыми –
Басқаруды, жоспарлауды және ұйымдастыруды жетілдіру
қор қайтарымы жаңарту жолдары Экстенсивті (жұмыс уақытының
интенсивтіге (уақыт бірлігіндегі еңбек өнімділігіне)
Сурет 3 - Кәсіпорын қызметінің тиімділігін жанарту жолдары
Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметі
Кәсіпорынның бүгінгі Қазақстандағы жағдайларда өміршеңдігі болуы үшін, нарықтағы әрбір
Тәуекелділікті ойлы жасау керек және ең күрделі жағдайдың оптималды
Бірінші кезекте фирманың қаржылық жетістіктерінің технологиясына тоқталу керек. Оның
Сондықтан фирманың қаржылық - экономикалық жағдайын ненің есебінен жақсартуға
Кәсіпорынның қаржылық сауықтыруының жағдайын жақсартуға радикалды бағыттар мен негізгісі
Ол кәсіпорынның өндірістік қуатын толық қолдану, қызмет түрлерінің бәсеке
Мұнда негізгі көңілді ресурстарды жинақтауға бөлу керек: прогрессивті нормаларды
Берілген кәсіпорынның қаржалақ жағдайының тұрақтылығы өз кезеңінде өндірістік жоспарлауын
Сондықтан қаржылық қызметінің құрамдас бөлігі ретінде қаражатарының жоспарлы кірістері
Қоғам басшылығының тиімді басқаруы және жоғары сапасы кәсіпорынды барлық
Қаржылық талдау нәтижелері бойынша бағдарлама және кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Кәсіпорынның дағдарысты қаржылық жағдайдан шығылымының нақты жолдары оның төлем
Көптеген кәсіпорындар мемлекеттік саясаттың тиімсіздігі кесірінен шығынға ұшырағандықтан кәсіпорынның
Қазіргі кезде «ӨзенМұнайГаз» Барлау Өндіру Ашық Акционерлік қоғамының қолындағы
Бірақ экономикалық қызығушылықтар мен сұрақтарға байланысты компания Каспий теңізінде
Жоғарыда аталып өткен ресурс көлемі 30 жылға дейін жетеді.
Бұрынғы қолданылып келген талдау әдістемесінде әр түрлі баптардың мәндерін,
Кәсіпорында өндірілетін өнім көлемі жыл сайын артып отыр. Егер
«ӨзенМұнайГаз» Барлау Өндіру ашық акционерлік қоғамы 2009 – 2011
Егер кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы айтатын болсақ, онда оны
Егер табыс көлемі былай өсетін болса, 2009 – 20011
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштер жағымды жағдай тудыратыны сөзсіз, бірақ оның
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру «ӨзенМұнайГаз» Барлау Өндіру ашық акционерлік
ҚОРЫТЫНДЫ
Істелінген жұмыс келесі қорытындыларды жасауға негіз береді.
Өткен 2007 жылды келесідей түрде сипаттауға болады. Қазақстан экономикасында,
Соған қарамастан, біздің кәсіпорынның даму қарқыны жеткілікті болып табылама
2007 жылы «ӨзенМұнайГаз» ӨФ ұстамды әлеуметтік – бағдарлы тарифтік
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе, мынадай нәтижелер шығаруға болады: қаржылық
Кәсіпорынның тиімділігі, нәтижелілігі - өндірістік процестерден, жобалардан басқа да
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы бұл төлем қабілеттілік және несие қабілеттілігін
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына көптеген факторлар әсер етеді:
пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
нәтиженің маңыздылығына байланысты – негізгі және қосымша;
құрылымы бойынша – жай және күрделі;
қызмет ету мерзімі бойынша – тұрақты және уақытша.
Жұмыс процесінде «ӨзенМұнайГаз» ӨФ- ның қаржылық тұрақтылығына баға берілді.
Бұл жерде келесі мәселелер белгіленді:
ұйым қаражаттың қарыз көздерінен бірқатар қаржылық тәуелділікте болады, бұл
меншікті капитал үлесі өткен жылмен салыстырғанда біршама өскен және
Талдау барысында айқындалған кейбір жағымсыз құбылыстарды ескере отырып, бірқатар
мүлік құнындағы меншікті айналым капиталының үлесін жоғарылату қажет және
ұйымның қаржылық дербестігін қайта құру мақсатында, қысқа мерзімді қарыз
негізгі қаражаттарды жаңғыртуға бағытталатын, қаржыландырудың меншікті көздерін арттыру мақсатында,
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қызметінің тиімділігін жақсартуға,
Жалпы кәсіпорын активтерін алатын болсақ олардың жағымды динамикасы қалыптасқан.
Дебиторлық қарыздар неге мұнша өскенін және бұл бапты не
Өтімді емес, өтімділігі төмен тауарлық – материалдық қорлардың бар
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен қатар,
Арнайы әдебиеттерде оны іс жүзінде жұмсау (маневрлық коэффициенті) деп
Қаржылық көзқараспен айтсақ, меншікті айналым капиталының өсуі және жоғары
Сонымен қатар кәсіпорынның балансы өтімді емес екендігі анықталды. Бұл
Дегенменде, бұл көрсеткіштер кәсіпорынның тұрақтылығына айтарлықтай дәрежеде әсер ете
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ- ның жүргізіп отырған саясаты дұрыс деп ойлаймын.
Дипломдық жұмыс барысынды кәсіпорын қызметінің тиімділігінің мазмұны, оны талдаудың
Зерттеу объектісі болған «ӨзенМұнайГаз» ӨФ - ның қаржылық жағдайы
Сонымен қатар өндірістік филиал өндірісін кеңейту бойынша ұсыныстар мен
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ - ның жүргізіп отырған саясаты еліміздің экономикасының
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заң Қазақстан Республикасы
Закон Республики Казахстан «Об аудиторской деятельности» от 20 ноября
Закон РК «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева А.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ
Типовой план счетов бухгалтерского учета. Приказ Министра финансов Республики
Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены приказом ДМБУиА
О государственной программе развития и совершенствования бухгалтерского учета и
Положение МинФина РК от 27 июля 1994 г. №
План счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности организаций и инструкция
Абрютина М.С. Финансовый анализ коммерческой деятельности. Москва. Финпресс. 2005
Андросов А. М., Викулова Е. В. Бухгалтерский учет. –
Астахов В. П. Теория бухгалтерского учета – Издательский центр
Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ. М.: ДИС, 2000.
Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва. Финансы и статистика, 2005
Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта; Учебн.
Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта. М.:
Бернстайн Л.А. Анализ финансовой отчетности. М.: Финансы и статистика,
Бирман Г., Шмидт С. Экономический анализ инвестиционных проектов. М.:
Бухгалтерский анализ /Пер - с англ. Киев:Торгово-издательское бюро ВНУ,
“Библиотека бухгалтера и предпринимателя” №7, 2000 г.
«Бухгалтерский учет и аудит» 13 параграф МСА 120 «Концептуальная
«Бухгалтерский учет и аудит», Отчет о движении денежных средств-
«Бухгалтерский учет и аудит», Бухгалтерский баланс, как инструмент анализа
«Бюллетень бухгалтера», Алматы, №1-7, 2005 г.
Герстнер П. Анализ баланса: Пер- с нем./Под ред. Н.Г.Филимонова.
Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва,
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Донцова Л.В., Никифорова Н.А Анализ бухгалтерской отчетности. М.: ДИС.2004
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. –
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша 1
Бухгалтерлік баланс
Ұйымның атауы: «ӨзенМұнайГаз» ӨФ.
Ұйым қызметінің түрі: Газ және мұнай өндіру, өңдеу және
Ұйымдастыру – құқықтық нысан: Ашық акционерлік қоғам.
Ұйымның заңдаы мекені: Жаңа Өзен қаласы, Сәтпаев көшесі, 3-үй.
теңге
Активтер Жолдар
дың кодтары 2007 жыл 2008 жыл
1 2 3 4
І. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері 010 56775481 83779820
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 011 27004338 41650408
Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар 012 37719573 45816059
Босалқылар 013 27707577 27994333
Ағымдағы салықтық инвестициялар 014 25797538 31427375
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер 015 4702020 1037791
Басқалай қысқа мерзімді активтер 016 16708255 34539604
Қысқа мерзімді активтердің жиыны 100 196414785 263353104
ІІ. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар 020 30009884 16852381
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 021 11820199 1985735
Үлестік қатысу әдісімен есептелінетін инвестициялар 022 455466 550928
Жылжымайтын мүліктердегі инвестициялар 023 732188 854611
Негізгі құралдар 024 175376630 222388607
Биологиялық активтер 025 989 3763
Барланған және бағаланған активтер 026 308386781 219375070
Материалдық емес активтер 027 2957103 15549507
Кейінге қалдырылған салықтық активтер 028 1792911 264592
Ұзақ мерзімді басқалай активтер 029 59754087 116841429
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны 200 591286240 587891872
Баланс (100 жол+200 жол)
787701026 851245201
Кестенің жалғасы
1 2 3 4
Пассивтер
ІІІ. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 031 47417699 34869089
Салықтар бойынша міндеттемелер 032 35839953 38020632
Міндетті және ерікті төлемдер бойынша басқалай міндеттемелер 033
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар 034 52078432 32973453
Бағаланған қысқа мерзімді міндеттемелер 035 14098932 12799157
Қысқа мерзімді басқалай міндеттемелер 036 13449552 13225140
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны 300 163359800 133121370
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер 040 154040252 255207750
Ұзақ мерзімдікредиторлық қарыздар 041 2056490 1822419
Бағаланған ұзақ мерзімді міндеттемелер 042 27905340 26534756
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер 043 32393410 15942030
Ұзақ мерзімді басқалай міндеттемелер 044 1278713 3251784
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің жиыны 400 217674206 302758741
V. Меншікті капитал
Шығарылған капитал 050 790246721 79049721
Эмиссиялық табыс 051 4302149 4302149
Сатып алынған меншіктегі үлестік аспаптар 052
Резервтер 053
Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) 054 313520569 317384562
Пайдадағы девиденттік үлес 055 9819576 14653657
Капитал жиыны 500 406667019 415365090
Баланс (300 жол+400 жол+500 жол)
787701026 851245201
Қосымша 2
Табыстар мен шығындар» жөніндегі қорытынды есеп
мың теңге
Көрсеткіштердің аталуы Жолдардың кодтары 2007 жыл 2008 жыл
1 2 3 4
Өнімдер мен көрсетілген қызметтерді сатудан түскен табыс 10 373
Сатылған өнімдер мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны 20 132
Жалпы табыс (10 жол – 20 жол) 30 241
Қаржыландырудан түскен табыстар 40 9 042 499
Басқалай табыстар 50 27 865 243 1 416 434
өнімдерді және көрсетілген қызметтерді сатудың шығындары 60 20
әкімшілік шығындар 70 27 019 689 30 153 806
Қаржыландыруға арналған 80 16 865 736 7
Басқалай шығындар 90 28 043 960
Үлестік қатысу әдісімен есептелінген (пайдадағы шеккен зияндағы) үлес 100
Қызметі жалғасқан кезеңдердегі пайда (шеккен зиян) (030 жол+040 жол+
Тоқтатылған қызметтен түскен пайда (шеккен зиян) 120 0 0
Салық салғанға дейінгі пайда (шеккен зиян) (110жол+/-120 жол) 130
Корпоративтік табыс салығы бойынша шеккен зияндар 01.10.2008 жылға
57 468 309
Девидент төлегенге дейінгі кезеңдегі жиынтық пайда (шеккен зиян) (130
Төленген девиденттер 160 3 528 034 1 579 233
Есептегі кезеңдегі жиынтық пайда (130 жол – 160 жол)
Бір акцияға есептелінген пайда 180
Қосымша 3
Шаруашылық субъектінің қаржы – шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл Ауытқуы
+, - %
1. Өнімді өткізуден түскен табыс, млн. тг. 285,5 373,5
2. Өнімнің өзіндік құны, млн. тг. 111,5 132,5 21,1
3. Жалпы табыс, млн.тг. 173,9 241,1 67,1 138,5
4. Кезеңдік шығындар, млн. тг. 60,5 92,5 31,9 153,0
5. Салық алынғанға дейінгі табыс, млн. тг. 114,7 185,2
6. Табыс салығы, млн.тг. 114,9 180,2 65,2 157,0
7. Таза табыс, млн.тг. 57,3 95,1 89,3 166,0
8. Жұмысшылардың орташа саны, адам 12500 12656 156 103,0
9. Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, млн.тг. 177,8 222,4
10. Меншікті капиталдың орташа құны млн.тг. 406,6 415,4 86,9
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ кәсіпорынының ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымы
млн.тенге
Көрсеткіштер 2007жыл 2008жыл Өсуі (+)
Кемуі (-)
Сомасы, теңге Үлес салмағы,
% Сомасы, теңге Үлес салмағы,
%
Ағымдағы активтер, соның ішінде: 196,4 100 263,3 100 +
Тауарлық – материалдық қорлар 27,7 14,1 27,9 10,6 +
Дебиторлық борыш 37,7 19,2 45,8 17,4 + 8,1
Ақша қаражаттары 83,7 42,7 122,5 46,5 +38,7
Басқа да ағымдағы активтер 47,2 24,0 67,1 25,5 +
Қосымша 4
Ақшаның есеп шот бойынша қозғалысын тексеруден түскен ақпараттарды топтастыру
Банк көшірмелері
Растайтын құжат Айқындалған айырмашылықтар
№, ай, күн, ж. Маз- мұны Сома №,
1 2 3 4 5 6 7 8
Қолма-қол емес ақшалай қаражаттың қозғалысы бойынша операциялардағы айырмашылықтарды айқындайтын
Операциялар мазмұны
Банк көшірмелері
Бұхгалтердің мәліметі бойынша Аудитордың
мәліметі бойынша
Құжат № №, ай, күн, ж. Сома Шот-ң Дт
1 2 3 4 5 6 7 8
Түсімді банкке тапсыру операцияларын тексеруден түскен мәліметтерді жинау кестесі
Ай, күн, жыл АҚША ҚОЗҒАЛЫСЫ
Түсу Шығыс
ай, күн, жыл өнім үшін жұмыс, көрсетілген қызмет басқа-лары
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Ақша алу мен істен шығару туралы мәліметтерді салыстыру
Есепті кезең
Еңбекті өтеу бойынша шығыстар Іссапар шығыстары Шаруашылық шығыстар
банк-тен алын-ды касса-дан беріл-ді ауыт-қу банк-тен алын-ды касса-дан беріл-ді
1 2 3 4 5 6 7 8 9
52
Мұнай, миллион тонна
2006
30%
2007
34%
2008
36%
Газ, миллион куб метр
2006
31%
2007
33%
2008
36%

Ұқсас жұмыстар

Кәсіпорынның ақшалай қаражаттар айналысын басқарудың теориялық негіздері

Ағымды активтердің құрамы мен құрылымы

Өндірістік айналым қоры

Айналыс активтері

Айналым капиталын басқару тиімділігін талдау (“Астана трэйд интернэшнл” АҚ мысалында)

Фирмалардың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруын талдау

Кәсіпорынның айналымнан тыс қаражаттарының экономикалық маңызы

Айналым капиталының экономикалық мазмұны

Айналым капиталының элементтері