Бастауыш мектеп оқушыларының мотивациясының теориялық негіздері

МАЗМҰНЫ
Кіріспе..........................................................................................................3
I тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының мотивациясының теориялық негіздері.
Мотивация және мотив мәселелері ғылыми зерттеу объектісі
және адам іс-әрекетінің негізгі қозғаушы күштері ретінде ...................................6
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерін
қалыптастыру – педагогика ғылымының маңызды мәселесі ................................20
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерін
қалыптастыруда олардың анатомиялық-физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін ескеру................................................................................................26
II тарау. Оқушыларды оқу іс-әрекет мотивациясын қалыптастыру жолдары.
2.1. Оқушылардың оқу мотивациясын қалыптастырудағы педагогтің іс-әрекеті..........................................................................................................................35
2.2. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивтерін қалыптастырудағы тәжірибелік
Қорытынды................................................................................................................53
Әдебиеттер тізімі.......................................................................................................55
Қосымша
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алғаннан бері қоғамымызда болып жатырған сапалы өзгерістер, экономикалық
Қазіргі ғылым мен техниканың даму деңгейі талап ететін білімді,
Адам іс-әрекетінің мотивациямы туралы көптеген ой-пікірлер, теориялар Аристотель, Гераклит,
Қазіргі уақытта мотивация теориялары көптеп саналады. Мотивацияның қазіргі теорияларының
Жеке тұлғаның қажеттілік-мотивациялық сферасын қалыптастырудың қажеттігі В.Р.Асеев, А.Н.Леонтьев, Н.А.Бекшаева,
Мотивация және мотив мәселелерін дүние жүзінің көптеген ғалымдары зерттеп,
Адамдардың және жануарлардың іс-әрекетіндегі белсенділіктерінің себептерін ғылыми зерттеудің негізін
XX ғасырдың 20 жылдары батыс психологиясында тек адамға қатысты
Оқу мотивациясы көбіне арнайы мақсатқа бағытталған жүйелі жұмыс ретінде
Қазіргі кезде елімізде және әлемде болып жатырған көптеген өзгерістер
Зерттеудің болжамы: егер жалпы орта білім беретін мектептердің бастауыш
Зерттеу нысанасы – жалпы орта білім беру жүйесіндегі бастауыш
Зерттеу пәні – бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекет мотивтері.
Зерттеу мақсаты:
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерінің оқу-тәрбие үрдісіндегі мәнін
Қоғамның қазіргі дамуы кезеңіндегі бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті
Оқу іс-әрекеті мотивтерін қалыптастыруды педагогикалық-психологиялық тұрғыдан жүйелі ұйымдастырудың моделін
Оқу мотивтерін арттырудағы педагогикалық үрдісті ұйымдастыру бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар
Зерттеу базасы:
I тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының мотивациясының
1.1. Мотивация және мотив мәселелері ғылыми зерттеу объектісі және
Адам іс-әрекетінің мотивациясы және мотиві, әсіресе, оқу іс-әрекетінің мотивтері
Адамның белгілі бір іс-әрекетті орындаудағы ерекшеліктері мен оның өзіндік
Қазіргі уақытта мотивация теориялары көптеп саналады. Мотивацияның қазіргі теорияларының
Иррационализм ілім ретінде негізінен жануарларға бағытталады. Онда жануарлардың мінез-құлқы
Адам іс-әрекетінің мотивациясы жөніндегі алғашқы психологиялық теория XVII-XVIII ғасырларда
XIX ғасырдың екінші жартысы түрлі ғылымдарда ашылған жаңалықтармен есте
Иррационалистік, адам мінез-құлқына мәні жағынан биоголизаторлық көзқарас ұстанған инстинкт
Адамның биологиялық қажеттіліктері, жеткіліктері мен ұмтылыстары теориясынан басқа XX
XX ғасырдың 30 жылдарынан бастап тек адамға қатысты мотивацияның
А.Н.Леонтьев тұжырымдамасы бойынша адамның мотивациялық сферасы оның басқа да
XX ғасырдың ортасында мотивацияның бірнеше теориясы бөлініп шықты. Олардың
Адамдарда мұқтаждық қажеттілікті тудыратындығы барлығымызға мәлім. Адамдар қандай да
Қажеттілік әрекет етуге себепші болады. Адам қажеттілікті сезіне бастағанда,
Мотивация үшін таңдаулы деген бір ғана әдіс болмайды, адамдардың
П.Гольбах қажеттіліктер біздің еркіміздің, ақыл-ой белсенділігіміздің қозғаушы факторы деп
Адам мінез-құлқын түсіндіруде Н.Г.Чернышевский де қажеттіліктердің рөлін мойындады. Ол
Р.Вудвортс та адамның психикалық белсенділігіне қажеттіліктердің орнын мойындай отырып,
XX ғасырдың 20-шы жылдары батыс психологиясында тек адамға қатысты
Физиологиялық қажеттілік өмір сүру үшін керек. Бұған тамақ, су,
Қауіпсіздік, қорғану және болашаққа сенімділік қажеттіліктеріне қоршаған орта тарапынан
Әлеуметтік қажеттілік – бұл бір нәрсеге немесе біреулерге
Құрметтеу қажеттілігіне өзін-өіз құрметтеу, жеке басының жетістіктері, біліктілігі, басқа
Өзін-өзі көрсету, өзектендіру қажеттілігі - өзінің потенциалды мүмкіндігін, жеке
Сурет 1.
А.Маслоу бойынша қажеттілік пирамидасы.
Өзін-өзі көрсету
Құрметтеу
Қауіпсіздік және қорғану
Физиологиялық
Маслоудың жорамалдауынша төменгі деңгейдегі қажеттілік қанағаттандырылған жағдайда ғана, едәуір
Өзін-өзі көрсету қажеттілігі ешқашанда толық қанағаттандырылмайды, өйткені адамның жеке
Маслоу теориясы адамдардың жұмысқа және оқуға ынталандыру негізін түсінуге
Маслоу пирамидасының жалпы құрылымына сыншылар тарапынан түрлі пікірлер айтылды.
Қажеттілік теориясын ұстанғандардың бірі Мак-Келланд. Мак-Келланд тәсілі мотивтер құрылымын
XX ғасырдағы экономикалық өрлеу бұл салада да түрлі мотивацмялық
Бихевиористер тітіркендіргішті ағза реакциясының белсенді көзі ретінде қарастырып, мінез-құлықты
Ж.Нюттен күнделікті өмірде адам мінез-құлқы, іс-әрекеті жоспармен және бұл
XX ғасырдың екінші жартысында адамның мінез-құлқы детерминациясында сананың жетекші
Мінез-құлық детерминациясын зерттеудегі жаңа кезең XIX ғасырдың соңында
Бұл бағытта У.Макдауголл да өз теориясынұсынады. Ол объектілердің қабылдау
Мотивацияның биологизаторлық теориясы адамға мотивациялық факторлар ретінде бұрын тек
Осындай иррационалистік, адам мінез-құлқына мәні жағынан биологизаторлық көзқарас ұстанған
Адамның биологиялық қажеттіліктері, жеткіліктері мен ұмтылыстары теориясынан басқа XX
XX ғасырдың 30-жылдарынан бастап тек адамға қатысты мотивацияның арнайы
Ресейден XX ғасырдың басында мотивация мәселесін алғашқылардың бірі болып
Ұмтылыс, тілек және қалау мәселелерінің ерік және еріктік актімен
XX ғасырдың 20-жылдары мотивация мәселесін В.М.Боровский, Н.Ю.Войтонис те биологизаторлық
Л.С.Выготский де адам мінез-құлқының мотивациясы мен детерминациясы мәселесін назарынан
А.Н.Леонтьев тұжырымдамасы бойынша адамның мотивациялық сферасы оның басқа да
Баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің рөлі қазіргі уақытта көптеген зерттеулермен
“Жоғарғы психикалық функциялар дамуының тарихы” – атты еңбегінде Л.С.Выготский
1940-жылдары мотивацияны “ұстанымдар теориясы” тұрғысынан Д.Н.Узнадзе қарастырып, белсенділік көзі
Ең алғашқы рет “мотивация” сөзін А.Шопенгауэр “Четыре принципа досточной
Барлық мотивацияның анықтамаларын екі бағытқа жатқызуға болады. Біріншісі мотивацияны
Мотивация қажеттілікпен өте тығыз байланысты. Оның себебін А.Маслоу өте
Оқу үрдісінің негізгі итермелейтін күштерін анықтау, оның нәтижелі жүргізілуіне
Адамның өз белсенділігі оның дамуының, өмірінің барлық мезгілінде, барлық
Бұл табиғи белсенділіктің адамның саналы іс-әрекетіне айналуы өзінен-өзі немесе
А.Н.Леонтьевтің іс-әрекет пен әрекетке тәуелсіз, іс-әрекеттің артында тұрған, қажеттіліктердің
Адамның іс-әрекетінде биологиялық және әлеуметтік шынайы нағыз бірлестік көрініс
Л.М.Фридман мен К.Н.Волковтың пікірлерінше әрекеттер белгілі бір мақсаттарына орай
Әрекеттің операцияға айналуы туралы А.Н.Леонтьев былай деп жазды: “Әрекеттің
Адамдық іс-әрекеттің барлық түріне тән жалпы белгілері мен оның
Кішкентай балалардың іс-әрекетінің барлық салалары логикалық сәйкестілігімен әлі ерекшеленбейді.
Баланың алты, жеті жастан кейінгі жетекші іс-әрекеті оқу болып
Оқушы есейген сайын, оның жеке бас ретіндегі қалыптасуында қоғамдық-еңбектік
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерін қалыптастыру –
Кез-келген іс-әрекет оған деген қажеттіліктен бастау алатынын жоғарыда айтылған
Бұл кезеңде жаңа мотивтер (қажеттілік,қызығушылық, тілек) пайда болады, баланың
Н.Н.Власованың мәліметтері бойынша бұйырумен салыстырғанда бірінші сыныптағылар жарыс жағдайында
Кіші оқушылар мектепке дейінгілермен салыстырғанда басқалар үшін өздерінің тілектерін
Оқу мотивациясы – оқушыларды жемісті танымдық әрекетке, білім мазмұнын
Мотивация және мотив мінез-құлқы мен іс-әрекеті проблемасы – педагогика
И.П.Подласый мотивтерді жалпы екі танымдық және әлеуметтік тобына бөліп
Мазмұнымен қызықтыру
Үрдіспен қызықтыру
Қызығушылық
Әлеуметтік мотивке:
Кең көлемді әлеуметтік түрткі себептер
Мәртебелік қызығушылық
Тар әлеуметтік түрткі мотивтер (мұғалімдер мен ата-аналар түрткісі).
Танымдық мотивтер де, әлеуметтік мотивтер де әртүрлі деңгейде болуы
И.П.Подласый бойынша мотивтер әлеуметтік және танымдық мотивтер деңгейлерге бөлінеді.
Кең әлеуметтік мотивтер (жауапкершілік, оқудың әлеуметтік маңызын түсіну); бұл
Тар әлеуметтік (немесе позициялық) мотивтер (болашақта қоршаған орта адамдарының
әлеуметтік бірлесу мотивтері (қоршаған орта адамдарымен өзара әрекетке түсуге
кең танымдық мотивтер эрудицияға бағытталудан көрінеді, оқу үрдіс және
оқу-танымдық мотивтер (нақты оқу пәндерін меңгеру, білімді алу тәсілдеріне
өз бетімен білім алу мотивтері (қосымша білім алуға бағытталу).
Мотивтер бағыттылығы және мазмұны бойынша топтарға біріктіріледі: әлеуметтік (әлеуметтік-құндылық),
Оқу іс-әрекетінің әлеуметтік мотивтері үлгерімі әртүрлі оқушылардың бойында әртүрлі
Оқу іс-әрекеті өзара қарым-қатынасынсыз толыққанды жүзеге аспайтындығы белгілі. Қарым-қатынас
Мотивтер дидактикалық үрдістің жүруіне және нәтижелеріне түрліше ықпалын тигізеді.
Жоғарыда айтылғандарды саралай отырып мотивтерді кейде сыртқы және ішкі
Сыртқы мазмұны оқу мотивтерімен ешқандай байланысы жоқ гетерогенді мотивтер
Саналы сезілген және сезілмеген мотивтер болады. Біріншісі оқушылардың оны
Мұғалімдер мен оқушылар саналы сезетін, оқу жетістіктерін объективті анықтайтын
Оқушылардың оқуға теріс қатынасы олардың мотивтерінің тарлығы және кедейлігі,
Селсоқ қатынасқа да осы сипаттамалар тән, бірақ, оң нәтижелерге
Оқушылардың оқуға оң қатынасының түрлі деңгейлерінде мотивацияның тұрақсыздықтан терең
Сонымен бірге зерттеулер кіші оқушылардың өздерінің оқу мотивтерін саналы
Көпшілік оқушылардың қызығушылығы нақты пәндерге бағытталады. Бұл жөнінде Н.Г.Морозова
Ал кейде оқушылардың пәндер бойынша білімдері болғанмен, қандай да
Бастауыш мектеп оқушыларының оқуға мотивациясын зерттеуде Т.А.Матис мынадай қызықты
Н.А.Курдюкованың мәліметтері оқушылардың оқу үлгірімі мен олардың білім және
И.М.Вереникиннің лангитюдтық зерттеулерінің қорытындылары бойынша 6-10 жас аралығында балалардың
1.3. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекет мотивтерін қалыптастыруда олардың
Адамзат қоғамының дамуы іс-әрекет түрлеріне, яғни ойын, оқу, еңбек
А.Маслоу кез-келген іс-әрекетте ең бірінші физиологиялық қажеттіліктердің орындалуы өте
Мектепке дейінгі және ересек балалармен салыстырғанда, кіші оқушылардың түрлі
Төменгі сынып оқушысының жоғарғы жүйке жүйесі мектеп жасына дейінгілермен
6 жасқа толған бала жалпы жүйелі мектеп оқуына даяр
қоғамдық маңызды іс-әрекетке араласуға деген ұмтылыс;
өз мінез-құлқын басқару қабілеті;
қарапайым қорытындылар жасау біліктілігі:
белгілі дәрежеде сөйлеуді меңгеру;
басқа адамдармен өзара қарым-қатынас пен іс-әрекетті ұйымдастыру біліктілігі [47;71].
Мектеп кезеңіне өту балалардың іс-әрекеті, басқа адамдармен қарым-қатынасында болатын
Оқушының оқуға мотивациясының оқу іс-әрекетінде алатын орны туралы А.Н.Леонтьев
Бастауыш мектеп оқушыларының өздеріне беретін бағасының ұжымға тез бейімделуіне,
Л.И.Рувинский және А.Е.Соловьеваның мәліметтері бойынша кіші оқушы өзін-өзі бағалау
Бастауыш мектеп оқушыларының бойында кейде агрессивтік мінез-құлық та (латын
Н.Н.Толстых пен С.А.Куликованың зерттеулері ерте бастаған аддиктивтік мінез-құлық (addiction
Тасқын атқан жігер, оны дегбірсіз еткенімен, баланың жас ерекшелігі
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетіне еркін, жан-тәнімен араласуында олардың
Бастауыш сыныптағы балаларға жалпы сипаттама бергенде 7 жасар баланың
А.Н.Леонтьевтің, П.П.Бонсикйдің және әсіресе А.А.Смирнов пен П.И.Зинченконың зерттеулері, еріксіз
Бірінші сигналдық жүйенің барлау рефлексі жеткілікті дамыған кезде, баланың
Қазіргі мектеп баланың жас ерекшелігі бұлжымайтын нәрсе деп қарап,
Бұл кезеңде көрнекі қимылды ойлау және ойланып сөйлеу басым
Мектеп оқуының басталуымен, мектепке дейінгі кезеңнен гөрі, баланың жұмыс
Ойлау үрдісінің дамуында оқытудың маңызы орасан зор, ол баланың
6-7 жасар баланың ойлау үрдісінде, әрекет пен байланысты нақтылау
Төменгі сынып оқушыларының түсініктері едәуір мол, бірақ олар ғылыми
Ойлауды дамытуда оқудың алғашқы жылынан бастап-ақ практика жүзінде еркін
Мұғалім балаларға білім беру, оқушылардың ой-өрісін кеңейту, тілін жетілдіру
Ойлауды дамытуда оқудың алғашқы жылынан бастап-ақ практика жүзінде еркін
Мектемке дейінгі жастағылардың соңғы кезде тілінің дыбыстық жағынан дамуы
Төменгі сынып оқушыларында ықтиярсыз немесе еріксіз зейін өте басым.
Төменгі сынып оқушыларында ерік үрдістерін тәрбиелеуге мән беру қажет.
С.Л.Рубинштейн балалардың бір мінез-құлық актісі оның ішкі мазмұнына байланысты
Бірінші сыныптың өзінде-ақ бала мектепке дейінгі жастағы кезінен гөрі,
Төменгі сынып оқушысы істің байыбына жетіп, алдын-ала ойластырып, шешім
II тарау. Оқушыларда оқу іс-әрекет мотивациясын қалыптастыру жолдары.
2.1. Оқушылардың оң мотивациясын қалыптастырудағы педагогтің іс-әрекеті.
Бір оқушының пәндер бойынша үлгерімі әртүрлі болуы мүмкін, пәндерге
Кез-келген іс-әрекеттің нәтижелі болуы, оған деген мотивацияның жоғары болуы
“ Оқу мәні,-деп жазды Кулюткин, - күрделі тұлғаның құрылымы,
Осы бағытта М.Жұмабаев та “Іш пысудың бас себебі –
А.Н.Леонтьев оқу мотиві мен оқудың мәніннің қатынасы жөнінде оқу
Бір мотивтер әртүрлі жас кезеңінде оқушы үшін әртүрлі мәнге
Оқушы үшін бірнеше оқу жұмысы жағдайындағы бір мінез-құлық әртүрлі
С.Л.Рубинштейн балалардың бір мінез-құлық актісі оның ішкі мазмұнына байланысты
Мұғалімнің оқушы мінез-құлқының мәнін және оның мотивациясын түсіне білуі
Оқу іс-әрекетінің сыртқы құрылымы төмендегідей компоненттерден тұрады:
мотивация;
тапсырмалар түріндегі белгілі жағдаяттардағы оқу тапсыомалары;
оқу әрекеті;
өзін-өзі бақылауға ауысатын бақылау;
өзін-өзі бағалауға ауысатын бағалау.
Бұл кез-келген іс-әрекет оған мотивацияны тудырудан басталуға тиіс екендігін
Оқу-танымдық мотивтер құрылымын кесте түрінде екі топқа бөліп көрсетуге
Оқу мазмұнымен байланысты мотивтер (мазмұнмен мотивтендіру)
Оқу үрдісімен байланысты мотивтер (үрдіспен мотивтендіру)
Бұл туралы В.М.Матюхина мазмұндық мотивация баланың жаңа факт, құбылыстарды
М.Ю.Орловтың айтуы бойынша танымдық танымдық қажеттілік және дүниетанымын кеңейтуге
Әлеуметтік мотивтер тобы оқушының жаңа статусын дәлелдейтініне байланысты статустық
Оқу іс-әрекетіне үнемі күшті ықпал ететін мотивтердің бірі –
Қызығушылық сферасындағы бірінші жалпы заңдылық олардың оқушылардың білім деңгейі
Мектеп оқуына деген мотивацияның қалыптасуы Н.А.Березовин және Я.Л.Коломинский зерттеулері
Бастауыш мектеп оқушылары үшін ойын іс-әрекетінің маңызы мектепте оқу
Сонымен бірге Н.Ахметов пен Ж.Хайдаров та бұл жөнінде “Ойындар
Бастауыш мектеп оқушыларының көпшілігі әлі де болса өздерінің білім
Педагогтің тактісі мен шеберлігі, жасерекшелік психологиясын жақсы білуінің де
А.А.Леонтьев мұғалімнің оқушылардың оқуға қызығушылығын арттыруда өзінің сөйлеу мәнеріне
Оқытудың барлық жаңа технологиялары оқушылардың белсенділігін арттыруға бағытталады: өз
Зерттеушілер оқушылардың оқу әрекетіне және оқу мазмұнына қызығушылықты туғызу
Инициативашылдық пен ақыл-ойдағы өз бетімен жұмысты көрсету мүмкіндігі. Неғұрлым
Оқу материалының қиындығы. Оқушылар оқу тапсырмаларындағы қиыншылықтармен кездескен кезде
Оқу материалының жаңалығы. Жаңаны тану меңгерілген білімдерге негізделуі керек.
Мұғалімнің оқу материалын эмоционалды жеткізуі.
Мұғалімдер оқушыларды мұқият бақылауы, сөйтіп қандай қажеттілік олардың белсенділігін
Әлеуметтік қажеттіліктеріне орай:
Оқушыларға өз мүмкіндіктеріне қарай жұмыс тапсыру.
Жұмыс немесе оқу орнында татулық, бірлік орнату.
Оқушылармен мәжіліс өткізіп тұру.
Егер пайда болған бейресми топтар ұжымға ешқандай зиян келтірмейтін
Ұжым мүшелерінің әлеуметтік белсенділігін арттыруға жағдай жасау.
Құрметтеу қажеттілігіне орай:
Оқушыларға неғұрлым мазмұнды жұмыс тапсыру.
Оларға қол жеткен нәтижесі бойынша қолайлы кері байланыс орнатуды
Оқушылардың қол жеткен нәтижесін жоғары бағалау, көтермелеу.
Қол астындағыларды мақсатты тұжырымдауға және шешім қабылдауға қатыстыру.
Оқушыларға қосымша құқылар мен өкілдіктер беру.
Оқушылардың біліктілігін арттыруда оларға қосымша сабақтар жүргізу.
Өзін-өзі көрсету қажеттілігіне орай:
Оқушылар өз мүмкіндіктерін толық пайдалану үшін олардың оқуына және
Оқушыларға күрделі әрі маңызды жұмыстар тапсырып, оның толық орындалуын
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін көтермелеу.
Мотивацияны қалыптастыру бағдарламаларының жалпы мәні мұғалімнің оқушыларды оқуға деген
А.К.Маркова оқушылардың оқуға мотивациясын мақсатты түрде қалыптастыру жұмыстарын былайша
Оқуға мотивацияны қалыптастыруға жағдай жасайтын мұғалім іс-әрекетінің тәсілдері.
Мотивацияның кейбір жақтарын бекітуге бағытталған арнайы жаттығулар.
Сабақ кезеңдерінде және үлгерімі төмен оқушылардың оқуға жағымды мотивациясын
Оқушылардың оқу мотивациясын қалыптастырудың және оның зерттеу кезеңдерінің бірізділігі.
Оқушылардың оқу мотивациясының жағдайы мен қалыптасу барысының мәлімет картасы.
Әрбір мұғалім оқу іс-әрекеті мотивтерін қалыптастыру үшін оның
Мұғалімдердің қолдануына арналған оқуға мотивацияны зерттеу әдістері:
Ұзақ уақыт зерттеу (лангитюдты), оқушылардың оқуға мотивациясында көрінетін және
Оқушымен қосымша жұмыс түріндегі жеке қалыптастырушы эксперимент.
Жеке қалыптастырушы эксперимент мұғалім мен оқушының диалогы формасында өтуі
Жоғарыда айтылған зерттеу әдістемелерін оқушыларға уақытылы өткізілетін оқу жұмысына
Алынған мәліметтерді оқушының өмірдегі көрсеткіштерімен салыстыру.
Түрлі көрсеткіштер көмегімен фактілер алынғаннан кейін мұғалім оларды дұрыс
Оқушының оқуға мотивациясын зерттеу мен қалыптастыруда оның қол жеткізген
Оқуға мотивацияны зерттеу мен қалыптастыруды оқуға байланысы жоқ мазмұндағы
Оқуға мотивацияны тек зерттеуге ғана емес, сонымен бірге «өлшеуге»
Оқу мотивациясын қалыптастыру үрдісін жоспарлау жоғарыдағы талаптарды ескере отырып,
Ойындық өзара әрекет – бұл өмірдің имитациясы емес, бұл
Қандай ойын түрі таңдалады, оның мазмұны, мұндағы ересек адамның
Ойынға қатысушылардың өзара қарым-қатынасы және ойын мазмұнының гуманистік сипатқа
Баланың жас ерекшеліктерін ескеру арқылы өзара әрекет тәсілдерінде индивидуалдық
Ойындарды таңдауда және оны өткузі барысындағы баланың жас ерекшеліктерін
Қоғамдағы әлеуметтік қатынастар жүйесінде өзара әрекет тәсілдерінің адекваттылығы принципі.
Ойын іс-әрекеті субъектілерінің рефлексивті сипаттылығы принципі.
Ойын іс-әрекетіндегі басқару мен өзін-өзі басқарудың паритеттік сәйкестілігі принципі.
Ойын түрлерінің зерттеу нәтижелеріне байланысты таңдалуы.
Ойын іс-әрекетінің ұйымдастырушысы болып саналатын ересек адамды немесе мұғалімді
Ойын балаға бүгін білетін нәрсесін тәжірибеде қолдануға мүмкіндік бере
Сабақтарды өткізу барысында интерактивті оқыту үрдісіндегі мінез-құлық нормаларын ескеру
оқыту үрдісіндегі өзара біріккен іс-әрекетте «актерлер» мен «көрермендер» жоқ,
сынып ұжымының әрбір мүшесінің сөздері тыңдауға тұрарлық;
сөйлегенде нақты тақырып бойынша, түсінікті тілмен, артық ақпаратсыз сөйлеу;
егер ақпараттың кейбір жерлері түсініксіз болса, оны түсінуге бағытталған
жеке тұлға, яғни оқушы емес, оның идеясы сыналады;
өзара біріккен іс-әрекеттің мақсаты қандай да бір көзқарасты «жеңу»
2.2. Бастаыуш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивтерін қалыптастырудағы
Бастаыуыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекет мотивациясын зерттеу мақсатында 3
Зерттеу жұмысымның бірінші кезеңінде оқушыларға бақылау жұмыстары жүргізілді. Бақылау
оқу үрдісі кезіндегі белсенділіктерін және өзара қарым-қатынастарын бақылау;
белсенділіктің немесе енжарлықтың, қарым-қатынастың психологиялық-педагогикалық себептерін анықтау;
сабақтан тыс кездердегі (үзілістер, үйірме т.б.) белсенділіктері және оған
Зертеу жұмысымда оқушылардың мектеп оқуына эмоционалдық қатынасын анықтау үшін
Әдістеме мақсаты: бастауыш мектеп оқушыларының мектеп оқуына эмоционалдық қатынасын
Әдістеме 3 «а» сынып бақылау және 3 «б» сынып
Алты жағдаят бейнеленген суреттің бірінші жағдаятында екі топ оқушыларының
Мектеп оқуына эмоционалдық қатынасын анықтаудың «Көңілді – көңілсіз» әдістемесі
1 кесте.
Бастапқы кезең
Жағдаят
нөмірі Бақылау
тобы Оқушы саны Жағдаят нөмірі Эксперименталдық
топ Оқушы
саны
1
2
3
4
5
6 95,6 %
21,7%
43,4%
34,7%
21,7%
13,04% 8 1
2
3
4
5
6 90%
30%
40%
30%
25%
10% 8
Бастауыш мектеп оқушыларының оқуға, пәнге деген қызығушылығын анықтауға арналған
Әдістеме мақсаты: оқушылардың оқуға, пәнге деген қызығушылығын анықтау.
Әдістеме 3 «а» сынып бақылау және 3 «б» сынып
Әдістеме қорытындысы бойынша бақылау топ оқушыларының 86,9% (20 оқушы
Бастауыш мектеп оқушыларының мектеп мотивациясын анықтау үшін «Бастауыш сынып
Әдістеме мақсаты: оқушылардың мектепке көзқарасын, мұғалімдермен қарым-қатынасын, оқу материалын
Оқушылардың көзқарасын, мұғалімдермен қарым-қатынасын, яғни мектепке мотивациясын төмендегі кестеден
2 кесте.
Бастапқы кезең
Бақылау тобы Эксперименттік топ
Қорытынды Барлығы Қорытынды Барлығы
Жоғары
7 оқушы Жоғары
5 оқушы
Орташа мотивация 43,4%
10 оқушы Орташа мотивация 55%
11 оқушы
Сыртқы мотивация 13%
3 оқушы Сыртқы мотивация 15%
3 оқушы
Төмен мотивация 13%
3 оқушы Төмен мотивация 5%
1 оқушы
Тәжірибе жұмысының екінші, яғни қалыптастыру кезеңінде оқушылардың оқу іс-әрекеті
Сабақтан тыс кезде жүйелі түрде оқушылардың танымдық процесін, өзін-өзі
Сабақтарды интерактивті әдістер бойынша жүргізу.
Бұл жұмыстан 2006 жылдың наурыз айынан бастап 2007 жылдың
Жүйелі жүргізілген дамыту ойындару кезінде төмендегідей ойындар мен жаттығулар
Әлеуметтік эмоцияны дамыту, қарым-қатынас, эмоционалдық дискомфорт жағдайын жақсартуға бағытталған
Адекватты өзін-өзі бағалауды дамытуға бағыттылған ойындардан «Үндемес», «Отырып-отырып жалықтым»,
Қабылдауды дамытуға арналған ойындар мен жаттығулардан «Суретте не жетіспейді»,
Есті дамытуға арналған ойындар мен жаттығулардан «Суреттер», «Сөздерді есте
Ойлауды дамытуға арналған ойындар мен жаттығулардан «Төртіншісі артық»,
Зейінді дамытуға арналған ойындар мен жаттығулардан «Не өзгерді?», «айырмашылығын
Қандай ойын түрі таңдалды, оның мазмұны, мұндағы ересек адамның
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетіне мотивті қалыптастыру бағытында жүргізілетін
Ойындарды мектеп психологымен бірге отырып оқушылардың оқу мотивациясына (үрейлену,
Зерттеу нәтижесін басшылыққа алып, ойындардың тәрбиелік және дамытушылық маңыздарына
Дамытушылық ойындардың өткізілуі;
Өткізілген ойындардың тиімділігін зерттеу және талдау.
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерін қалыптастыру бойынша жүргізілген
Сонымен қатар, оқытудың интерактивті немесе өзара әрекетті әдістерінің қатарына
Қалыптастыру жұмыстары өткізілгеннен кейін мамыр айында эксперименттік топ оқушыларына
3 кесте.
Эксперименттен кейінгі кезең
Жағдаят
нөмірі Бақылау
тобы Оқушы саны
Жағдаят нөмірі Эксперименттік топ Оқушы саны
1 95,6% 8 1 45% 3
2 21,7%
2 10%
3 43,4%
3 15%
4 34,7%
4 20%
5 21,7%
5 10%
6 13,04%
6 0%
Бірінші жағдаят бойынша қалыптастыру кезеңінен кейін көңілсіз деп жауап
Эксперименттік топқа дүниетану, ана тілі және қазақ тілі пәндерінен
Қалыптастыру кезеңінен кейін жүргізілген «Бастауыш мектеп оқушыларының мектеп мотивациясын
4 кесте
Эксперименттен кейінгі кезең.
Қорытынды Барлығы
Жоғары мотивация 30% (6 оқушы)
Орташа мотивация 60% (12 оқушы)
Сыртқы мотивация 10% (2 оқушы)
Қорытынды
Адам іс-әрекетінің мотивациясы туралы ой-пікірлер ежелгі философтардың еңбектерінде-ақ пайда
Қазіргі кезде мотивация жеке тұлғаның мақсатымен, қажеттіліктерімен шартталған, жақындастық
А.Маслоу өзінің зерттеулері арқылы мотивацияның қажеттілікпен тығыз байланысты екенін
А.Н.Леонтьев оқу үрдісінің негізгі итермелейтін күштерін анықтады. Сөйтіп мотивацияның
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерін қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық жолдарын
1. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивтерінің қалыптасуына және
2. Бастауыш мектеп оқушыларының отбасындағы және мектептегі қарым-қатынастың, психологиялық
3. Оқушылардың оқу іс-әрекетінің мотивтерінің қалыптасуына оқу-тәрбие жұмысының ұйымдастырылуы,
Дипломдық жұмысымда философиялық, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге талдау жасалды.
Зерттеу жұмысымның алдына қойған мақсаты, болжамына сәйкес қойылған міндеттері
1. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мотивтерінің ерекшеліктері, оқу-тәрбие
2. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивтерін қалыптастыруда интерактивті
Ұйымдастырылған жұмыстардың нәтижелерінің дәлділігі сандық және сапалық көрсеткіштер арқылы
Әдебиеттер тізімі
Ананьев Б.Г. Психология педагогической оценки. «Избранные психологические труды».М.,1980.т.II. 358
Ахметов К.Е. Менеджмент негіздері. А., 1993.-322 б.
Ахметов Н., Хайдаров Ж. Теория и технология игры. А.,
Бабанский Ю.К. Как оптимизировать учебный процесс. М.,1978. -256
Бодалев А.А.,Криволап Л.И. О воздействий стиля общения педагога с
Божович Л.И. Изучение мотиваций поведения детей и подростков. М.,1972.
Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте.
Вереникина И.М. Проблемы возрастной и педагогической психологии. М.,1995.- 221
Власова Н.Н. Изучение особенностей доминирования мотивов у детей младшего
Войтонис Н.Ю. Проблемы мотивлв поведения и ее изучение. М.,
Войтонис Н.Ю. Экспериментальное изучение генетически первичных форм мотивации поведения:
Выготский Л.С. Жоғарғы психикалық функциялар дамуының тарихы. М., 1984.-
Григорович Л.А. Педагогичемкая психология. М., 2003.- 313 б.
Гусева Г.Г. О соотношений «знаемых» и реальных мотивов учения
Египов Б.П.Самостоятельная работа учащихся на уроках.М.,1961.
Жұмабаев М. Педагогика. А., 1992. -160 б.
Занков Л.В.Беседы с учителем.М.,1975.- 183 б.
Зверев И.Д.Взаимная связь учебных предметов. М.,1977.
Ильин Е.П.Мотивация и мотивы. С-П., 2002.-501 б.
Ильина Т.А. Педагогика. Курс лекции.М., 1984.- 496 б.
Кузнецова Л.В. Гармоничное развитие личности младшего школьника.М., 1988. –
Кулагина И.Ю. Отношение к учебной деятельности и успеваемость. Личность
Кулюткин Ю.Н.,Сухобская Г.С. Мотивация познавательной деятельности. Л., 1972. –
Куницына В.Н. Нарушение, барьеры, трудности межличностного неформального общения: Актуальные
Крупская Н.К. Избранные произведения. М., 1957. – 541 б.
Ккурдюкова Н.А.Оценивание успешности учебной деятельности как психолого-педагогическая проблема. Автореф.Дис.
Леонтьев А.Н: Деятельность.Сознание. Личность. М., 1975.-304 б.
Леонтьев А.А. Психология общения. М., Тарту, 1974. – 74
Лернер И.Я. Дидактическая система методов обучения. М.,1976. – 183
Лийметс Х.И.Групповая работа на уроке. М.,1975. -124 б.
Лутошкин А.Н. Эмоциональная жизнь детского коллектива. М., 1978. –
Львов М.Р. речь младших школьников и пути ее развития.
Люблинская А.А.Мұғалімге бастауыш мектеп оқушысының психологиясы жөнінде. М., -
Максимова В.Н. Межпредметные связи и формирование познавательного процесса. «Педагогические
Маркова А.К.,Матус Т.А.,Орлов А.Б. Формирование мотивации учения. М.,1990. –
Мұқанов Ы.Б. Жас және педагогикалық психология. А., 1991.-237 б.
Мунтян В.Л. Формирование адекватной самооценки учебных способностей школьников как
Матис Т.А. Мотивационные аспекты совместной учебной деятельности школьников.- Воспитание,
Мусатов С.А. О формировании мотивации учебной деятельности у младших
Маслоу А. Мотивация и личность. М., 1998. – 467
Нюттен Ж. Мотивация //экспериментальная психология/ П. Фресс и
Подласый И.П. педагогика. М., 2001. – 573 б.
Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся. Межвузовский сборник научных
Пидкасистый П.И. Самостоятельная познавательная деятельность школьников в обучении. М.,
Рабунский Е.С. Индивидуальный подход в процессе обучения школьников. М.,
Славина Л.С. Роль поставленной перед ребенком цели и образованного
Скаткин М.Н. Проблемы современной педагогики. М., 1980. – 250
Свиридова И.А. зависимость познавательного интереса учащихся от методов обучения.
Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. Киев, 1971. – 322
Узнадзе Д.Н. Психологические исследования. М., 1966. – 237 б.
Ушинский К.Д. Шығармалардың толық жинағы. М.-Л.,1950,т.8. -405б.
Уманский Л.И.Психология организаторской деятельности школьников. М., 1980. – 102
Фридман Л.М.,Волков К.Н. Психологическая наука – учителю. М.,1985. –
Фрейд З. Психология бессознательного. М., 1992. – 472 б.
Эскасусто Т.В., истратов О.Н. Справочник психолога начальной школы. Ростов-на-Дону,
Қосымша
1-қосымша
3 «А» сынып оқушыларының тізімі.
1. Ақмышева Анжела
2. Әділханов Аян
3. Болатова Назерке
4. Бөрібаев Қайрат
5. Бақтыбаев Өміржан
6. Дүйсенбиева Дариға
7. Дүйсенрва Әдемі
8. Есенғалиев Аслан
9. Жұмағалиев Диас
10. Искакова Дамира
11. Кдралиева Ақгүл
12. Қасанова Толғанай
13. Мусина Айдана
14. Муратова Мерует
15. Муниева Асылай
16. Нұрбеков Қуаныш
17. Нуртасова Құралай
18. Сембиев Нұрсұлтан
19. Самигуллина Айару
20. Теміржанов Асхат
21. Тлесов Алихан
22. Шаймарданов Миржан
23. Хабиева Гаухар
2-қосымша
3 «Б» сынып оқушыларының тізімі.
1. Амангалиев Елдос
2. Аханова Гүлдана
3. Батырғалиева Асем
4. Болатханов Айхан.
5. дүйсенбиева Ақгүл
6. Ерғалиев Илияс
7. Есмуханов Данияр
8. Есенжанов Аман
9. Жумасултанов Айбек.
10. Жамбыл Ахан
11. Имашева Алия
12. Кабимульдина Әсел
13. Кенесариев Дархан.
14. Мадиярова Алтын.
15. Нукатова ару.
16. Отарбаев нұржан
17. Сламбекова қарлығаш
18. Тукина Гүлзат
19. Хасенов қанат
20. Хапизова Гүлім.
3-қосымша
« Оқушылардың оқуға, пәнге деген қызығушылығын анықтау» әдістемесі.
Мақсаты: оқушылардың оқуға, пәнге қызығушылық деңгейлерін анықтау.
Сұрақтары:
1. Мектеп сені несімен қызықтырады ?
2. Мектепке сен не үшін келесің ?
3. Сені қандай пән қызықтырады ? Неге ?
4. Өзіңе сабақ беретін мұғалім ұнайды ма ?
5. Қай пән қиындық тудырады ? Неліктен ?
6. Мұғалімнің қатал талап қойғанын қалайсың ба ?
7. Мұғалімнің қандай тақырыпта әңгіме қозғағанын қалайсың ?
61
Әлеуметтік

Ұқсас жұмыстар

Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әркетін мотивацияландырудың педагогикалық шарттары

Бастауыш мектеп оқушыларын оқыту процесінде бағалауды психологиялық ерекшеліктері

Бастауыш сынып оқушыларының оқу үлгермеушілігі

Бастауыш мектеп оқушыларының оқу мотивациясын экспериментальды зерттеу

Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызуғышылықтары

6-7 жастағы балалардың мектепке бейімделуін психологиялық қолдау

12 жылдық білім беру жүйесіндегі оқушылардың оқу танымдық құзыреттілігін жетілдірудің ғылыми-теориялық әдістемесі

Бастауыш мектеп жасындағы балалардың оқу мотивациясының психологиялық сипаттамасы

Оқушының оқу мотивациясын мұғалімдердің зерттеуі