Нейтралды ауытқу
Мазмұны
КIРIСПЕ 3
1-БӨЛIМ. Жастардың әлеуметтенуiндегi ауытқу мен қазiргi кездегi социология. 6
1.1 Қазіргі қоғамдағы жастардың әлеуметтенуiнiң негiзгi заңдылықтары мен жалпы
1.2 Жастардың девианттық мiнез-құлық даму классификациясы, тенденденцияры мен түсініктер.
1.3. Жастардың ауытқитын мiнез-құлықтарына социологиялық зерттеу жүргiзудiң теоретикалық және
2-Бөлiм. Жастардың ауытқитын мiнез-құлық стереотиптерiнiң әлеуметтiк-психологиялық ерекшелiктерi мен себептерi.
2.1. Жастардың ауытқитын мiнез-құлық стереотиптерiнiң әлеуметтiк-психологиялық ерекшелiктерi. 32
2.2. Жастардың заңға қайшы мiнез-құлыққа құқықтық компетенттiлiгi және потенциалдық
2.3 Жасөспiрiмдер арасындағы қылмыстар– Қазақстандағы жастардың ауытқитын мiнез-құлықтарының негiзгi
3-Бөлiм. Алматы қаласындағы студенттiк жастардың әлеуметтенуiндегi ауытқудың әлеуметтiк детерминанттары.
Қорытынды 64
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi. 66
Қосымша материалдар 68
КIРIСПЕ
Жастардың ауытқитын мiнез-құлыққа жасайтын социологиялық зерттеулердiң маңызы қазiргi кезде
Қазiргi кездегi жастар үшiн ең маңызды мәселе ретiнде бiрнеше
Девианттық мiнез-құлықтың әлеуметтiк алғышарттарының барлығының себептерi, ол Қазақстан Республикасындағы
Әсiресе қазiргi кезде жастардың үлкен-үлкен қалаларда,ауылдық жерлерде тұратын басым
Бiрнеше әлеуметтiк мәселелердi бiз кейiнге қалдырамыз, оларды “қалдықты үйлесiм”
Девианттық мiнез-құлықтың дамуына арнайы бiр қоғамдағы әлеуметтiк шындықтың бұзылуы,
Жоғарыда айтылған мәселелердiң барлығы социологиялық зерттеудiң актуалдылығының негiзiн ашуға
Осы мақсаттарға сәйкес келесi тапсырмаларды алдына қойған:
девианттық мiнез-құлықты анықтаудың әдiстемелiк және теориялық үйлесiмдерiн қарастыру және
девианттық мiнез құлықтың негiзi мен маңызын әлеуметтiк құбылыс ретiнде
девианттық мiнез-құлықты зерттеген қазақстандық және ресей социологтарының еңбектерiн
өзiндiк жүргiзген зерттеу мен Д.К. Қазымбетованың (Қазақстан, 1997-1998 жж)
Зерттеу объектiсi -Жастардың әлеуметтiк нормалардан ауытқу феноменi.
Зерттеудiң пәнi ретiнде Қазақстандағы девианттық мiнез-құлықтың түрлерi болып табылады.
Жұмыстың теориялық негiзi ретiнде Э. Дюркгеймнiң (әлеуметтiк дезорганизация теориясы),
Жұмыстың құрылысы жағынан: кiрiспе, үш бөлiмнен, қорытынды, қолданылған әдебиеттер
1-БӨЛIМ. Жастардың әлеуметтенуiндегi ауытқу мен қазiргi кездегi социология.
1.1 Қазіргі қоғамдағы жастардың әлеуметтенуiнiң негiзгi заңдылықтары мен жалпы
Тұлға социологиясында жастар мәселесi ерекше орын алады, әсiресе олардың
Жастар – тек қана жастық принциптерге сүйенетiн категория емес,
Қазiргi шындық кезеңiнде балалар көбiрек оқуға тырысады, және ата
Жастар – бұл жастық нормаларына тән ерекшелiктерiн игерген, мiнез-
Бiздiң көзқарасымызша бұл критерии қандай да бiр деңгейде формальдық
Жасөспiрiмдер жасына қатысты қолданатын – олар өмiрлiк бағалылықтардың, өмiрлiк
Олардың бiрiншiсi (жасөспiрiмдердiң жасы – 12 және 13 жас)
Келесi кезең (шамалағанда 13 пен 15 жас аралығы) тұла
Жасөспiрiмдiк әлеуметтену процессiнiң үшiншi сатысы ретiнде (16-17-18 жас аралығын
Осы үлкен жасөспiрiмдiк кезеңде жас қыздар мен жiгiттер ереже
Ауытқитын әлеуметтену процессiнiң тереңдiгi мен көлемдiлiгiн анықтау өте күрделi
Осыған сәйкес А. И. Ковалева ауытқитын әлеуметтену процессiнiң үш
Ауытқитын әлеуметтену процессiнiң бiр формасы ретiнде жеделдетiлген әлеуметтенудi айтамыз.
Бұл жағдайда әлеуметтенудiң нормаға жатпайтын формаларының әртүрлiлiгiнiң iшiндегi қинаушылық
“Қинаушылық әлеуметтену” процессiнiң түсiнiгi кез келген әлеуметтену процессiнiң мiнездемесiне
Қинаушылық әлеуметтену процессi тұлғаның қоғамдығы қалыптасу процессiндегi қойылған
Кризистi қоғамда әлеуметтену процессiн ұстап қалу көлемi кеңейедi, бұл
Себебi кез келген әлеуметтiк өзгерiстердiң айқын көрiнiсi әлеуметтiк ауытқу
Девианттық мiнез-құлықтың диагностикалық маңызды көрсеткiштерiне келесiлердi жатқызады:
жағымды бағыттағы өмiрлiк жоспарлар мен профессионалдық алғышарттардың болмауы;
оқу процессiне деген санасыздық пен тәртiптiң жоқтығы;
пайдалы қызығушылықтардың тереңдiгiнiң және жанжақтылығының жетiспеушiлiгi;
педагогикалық әсер етулерге сыйламаушылық қарым қатынастың болуы;
қоршаған адамдардың iс-әрекеттерiн құқық пен моральдық талаптарға сай критикалық
өзiндiк критиканың болмауы, өзiндiк анализ жасауға деген қасиеттердiң болмауы;
қоршаған ортаға деген назар аудармаушылық, эмпатияға деген талаптың болмауы;
жаман әсерлерге бейiмдiлiгi, қиындықтар алдындағы тұрақсыздығы;
мiнез-құлықтың сыртқы мәдениетiнiң жоқтығы (киiм киуде, сөйлеу мәнерiнде);
жаман әдеттер мен қызығушылықтардың болуы (алкоголь, нашақорлық, никотин, бейберекет
Ш.Е. Жаманбалаеваның пікірі бойынша , қазiргi кездегi балалар мен
Әлеуметтенудiң негiзгi институттарының трансформациясы, ол қоғамдық қатынастар ретiндегi әлеуметтiктiң
Әлеуметтiк реттеу механизмiнiң бағалылық-нормативтiк деформациясы. Советтiк қоғам кезiндегi құрылған
Советтiк бейнедегi әлеуметтiк бақылау жүйесiнiң құлауы, әлеуметтiк санкциялар жүйесiнiң
Әлеуметтенудiң ұйымдасқан немесе стихиялық каналдары стихиялықтың пайдасы мен стихиялықтың
Әлеуметтену процессiндегi қоғамдық және жеке қызығушылықтардың тұлғаның құрылуындағы автономдылықтың
Осыған байланысты мынадай сұрақ туады: “Реформа кезеңiндегi жастар әлеуметтенуiнiң
Жаманбалаеваның пiкiрiнше жастардың тәрбиесi мен әлеуметтену аймағының арасындағы қарама
Ал Б.Т. Лихачев мынандай қарама қайшылықтарды бөлiп қарастырады: “азамат
Қазақстандағы қоғамдық-экономикалық және саяси дамулар қоғамдағы әртүрлi топтар арасындағы
Қазақстан қоғамының қазiргi кездегi нарықтық экономикадағы, азаматтық қоғамдағы және
Бiлiм беру реформасының объективтi қажеттiлiг мен мемлекетiмiздiң тәрбие мәселесiн
Қоғамның бұрынғы ескi бағалылықтары мен әлi күнге дейiн жастар
Жаңадан пайда болған өндiрiстегi, нарықтық қатынастар мен талап етiлмейтiн
Жастардың қажеттiлiктерi мен өзiнiң жағдайларының жақсартуы мен қазақстандық қоғамның
Әлеуметтiк әдiлдiк туралы танымдар мен халықтың әлеуметтiк дүниелiк дифференциациясы
Қазақстандағы жаңа саяси жүйенiң құрылуы мен демократизацияға деген саяси
Құқықтық әлеуметтiк мемлекеттiң құрылысын декларациясы мен жастардың құқықтық, әлеуметiк
Жастар арасындағы әлеуметтiк процесстердiң жетiстiгi қазiргi қоғамдық қатынастарда қалыптасқан
1.2 Жастардың девианттық мiнез-құлық даму классификациясы, тенденденцияры мен түсініктер.
Социология шегiнде арнайы социологиялық теория пайда болды және қалыптасты
Девианттық мiнез-құлық мәселелерi әлеуметтiк жанжал теориясының негiзiнде қарастырылады. А.
Девианттылықты бағалау критериi бұқаралықтың достастығына, “өзiне” және “басқаларға”
Бiрақта девианттық мiнез-құлықтың спецификалық критериiнiң бағасын анықтау, егер девиация
Шындығында, қандай мiнез-құлық кез келген дәуiрде девианттық па әлде
Девианттық мiнез-құлыққа баға беру критерiн анықтау бiр жақты емес,
Көптеген жұмыстардың нәтижесiнде девианттық мiнез-құлық концепциясының позициясына деген сенiм
Қазақстанда осындай мiнез-құлықтың элементтерi, мысалы, қылмыскерлiк, iшiмгерлiк және
Ал Қазақсанда осы мәселелердi кейiнгi жылдары ғана зерттей бастады.
Қазiргi кезеңдiк, отандық девианттық мiнез-құлық социологиясында Д.К. Қазымбетованың анықтауынша,
Бiрақта девианттық мiнез-құлықтың критерииiн анықтау өзгеруде, бұл жағдайда бiз
Әлеуметтiк норманың толығырақ анықтамасын беру үшiн, аномия сұрағының негiзiне
Ал қазiргi кездегi автор В.Д. Плаховтың пiкiрiнше аномия таза
Бiрақ бұларды бiр бiрiнен ажырату мүмкiн емес. Кез келген
Мысалы, құдайлар нормасы мен “истеблишмент”, ұрылар заңы, көпеген әртүрлi
Немесе, мысалы, әрбiр мемлекеттегi iстелген қылмыстарға байланысты жауапкершiлiкке тартылу
Отандық және шет елдiк әдебиеттердi зерттей келе девиацияның мәселелерi
Бiз алдыңғыда айтқанымыздай кез келген нормалардан ауытқу девианттық болып
Осы пәннiң басқа бiр бөлiгi, ол мазмұнды деп аталады:
Осыннан барып кiлттiк негiзге жақындауға болады, яғни девианттық мiнез
Бiз анықтағандай девианттық мiнез-құлық дегенiмiз – бұл құбылыстардың кең
Тар мағынасында алғанда девианттық мiнез-құлық деп қылмыстық шараларды жатқызамыз
Алдымен бiз “девиация” түсiнiгiн қарастырамыз. Девиация (рп) латын тiлiнен
Осы түсiнiктер арасындағы мағынасында әртүрi ерекшелiктер бар. Сонымен әлеуметтiк
Осы түсiнiктерге берiлген мiнез-құлықтың индивидуалдылық формалары анықтамаларға мән берiп
Негативтi ауытқу – шындық нормалардың қандай да бiр ауытқуларды
Позитивтi ауытқулар – бұл қандай да бiр жалған нормалардан
Қылмыс – ол қылмыстық құқықтың қандай да бiр нормаларын
Деликт – бұл қандай да бiр норманың құқықтық түрiн
Девианттық мiнез-құлықтың индивидуалды формалары осындай.
Девианттық мiнез-құлықтың индивиуалды формалары массалық ауытқудың формаларына сәйкес келедi,
Сонымен қатар, бiз девианттық мiнез-құлықтың негiзгi категорияларын қарастырдық. Ендi
Бiздiң көзқарасымыз бойынша девианттық мiнез-құлық iс-әрекеттерi қоғамда қалыпты жағдай
Девианттық мiнез-құлықтың келесi түрi ретiнде, бiз – деликвенттiк мiнез
Әлеуметтiк нормаларды бұзу салқынқанды немесе салқынқынды емес, саналы немесе
Девианттық немесе деликвенттiк мiнез-құлықты келесi негiздерi бойынша ажыратуымызға болады:
Яғни заңға қайшы iс-әрекеттердiң барлығы немесе қылмыстар, социологияда ерекше
Әлеуметтiк өмiрде мынадай жағдайлар болуы мүмкiн, ауытқитын мiнез- құлық
Бұл әсiресе әлеуметтiк кризистер, тереңдетiлген реформалар, соғыстар, революциялық төңкерiстер
Девианттық мiнез-құлықтың пайда болуы типологиялық топтардың ерекшеленуi, спецификалық ерекшелiктерi
Осыған ұқсас типтендiру адамдар санасындағы бұрынғыдан қалған ескi қиындықтардан
Басқа көзқарасқа сүйенсек формасы мен түрiне қарағанда ауытқитын мiнез-құлықтың
Келтiрiлген классификацияда күрделi жетiспеушiлiктерден ада болған, сол сияқты көптеген
Сол үшiн де бiздiң көзқарасымызша, ауытқитын мiнез-құлық формаларын басқа
Осы айтылған жағдайларға толығырақ тоқтап өтейiк. Құқық пен мораль
Әрине осы түсiнiктердiң құқықтық мемлекет тұрғызу кезеңiндегi тиiмдiлiгi осы
Құқықтық және моральдық нормалардың сәйкес келуi ғылыми тұрғыдан тұжырымдама
Құқықтық нормалар олардың орындалуы мемелекеттiк билiктiң беделi маңызды және
Девианттық мiнез құлықтың субъектiлерi ретiнде жекелеген индивидтер де болуы
Девианттық мiнез-құлықтың индвидуалдық нормаларында ғылыми әдебиеттерде оларды келесi ұйғарымдарға
Схема-1 .
Девианттық мiнез-құлықтың негiзгi түрлерi.
Девианттық мiнез-құлық
Биморальдық мiнез-құлық
Заңға қайшы мiнез-құлық
Деструктивтi мiнез құлық
Асоциалды мiнез-құлық
Құқықтық iс-әркеттер
Қылмыс
Iшiмгерлiк, маскүнемдiк, нашақорлық, өзiн өзi өлтiрушiлiк және т.б.
Жинақорлық, фанатизм, конформизм, мазохизм
Схема-2.
Девианттық мiнез-құлық формаларын индивидуалдық класификациялау.
Девиация
Позитивтi ауытқу
Нейтралды ауытқу
Негативтi ауытқу
Моральдық iс-әрекет
Заң бұзушылық
Деликт
Қылмыс
Девиантты мiнез-құлықтың механизмiн қарастырғанда адамдардың сыртқы ортасы мен оның
1.3. Жастардың ауытқитын мiнез-құлықтарына социологиялық зерттеу жүргiзудiң теоретикалық және
Қандай социологиялық зерттеу болмасын, ол зерттеудi жүзеге асыру үшiн,
Социологиялық зерттеу бағдарламасы:
Социологиялық зерттеулер – бұл сапалы және сандық әдiстердiң көмегiмен
Зерттеудiң негiзiнде бiр мәселе туындайды, оны бiз қиындықтар аймағы
Мәселенiң пәндiк аспектiсi – бұл арнайы әлеуметтiк тапсырма;
Гнесеологиялық аспектiсi – ол қандай да бiр қоғамдық қажеттiлiктердi
Зерттеу объектiсi – мәселенi қамтамасыз ететiн әлеуметтiк шындық аймағы
Зерттеу пәнi – зерттеуге жататын объектiнiң көзге көрiнетiн, маңызды
Бағдарламаның процедуралық-методикалық бөлiмi ақпарат алу әдiстерiн, iрiктеудiң инструменттерiн жобалауды
Әдiс – бұл объектiнi оның заңдылықтары мен функционалдану негiзiнде
Инструмент – арнайы дайындалған құжаттар, осылардың көмегiмен объектi туралы
Әдiстеме – операциялар жүйесi, осылардың көмегiмен валидтi (өлшеиге байланысты
Ақпарат алудың әдiстерi: сұрау (анкеталау, сұхбат, эксперттiк сұрау, социометриялық
Iрiктеу әдiсi – объектiнiң потенциалды жиынтығының (негiзгi жиынтықтың) бiр
Iрiктеудi жобалау: негiзгi жиынтықтың құрамы мен шекарасын анықтау (тұтастай
Репрезентативтiлiк (өкiлеттiлiк) – негiзгi жиынтықтың мазмұнын көрсететiн iрiктеудiң қасиетi.
Iрiктеудiң көлемiн анықтайтын формулалар: n=2
n =(0,25t2N)/(A2N+0,25t2),
Бұл жерде n – дегенiмiз iрiктеушi жиынтық;
N – негiзгi жиынтықтың көлемi;
T2 – арнайы кестелермен анықталатын iрiктеудiң шектеулi қателерiнiң және
А – iрiктеудiң шектеулi қателерi;
Жұмыс жоспары келесi негiзгi сатылардан тұрады: жұмыс топтарының құрылуынан,
Сұрау социологиялық зерттеудiң бiр әдiсi ретiнде.
Сұраудың түрлерi: анкеталау; сұхбат алу; эксперттiк сұрау; социометриялық сұрау;
Сұраудың формасы: контактылы, почталық, телефондық, прессалық.
Зерттеудiң өткiзiлетiн жерiне байланысты келесiлерге бөледi: жұмыс уақтысында жүргiзiлетiн
Сұраудың фазалары: адаптация, негiзгi ақпаратты жинау, сұраудың аяқталуы.
Сұрақтарды топтастыру.
Мазмұны бойынша: уақиғалар мен фактiлер бойынша; мотивтерi, бағалары, пiкiрлерi
Формасы бойынша: тiкелей, жанама.
Құрылымы бойынша: ашық, жабық.
Функциялары бойынша: негiзгi, фильтрлейтiн, бақылаушылық.
Сұрақтардың құрылу ережелерi:
сұрақ күтетiн жауапты мазмұндамау керек, немесе қандай да бiр
сұрақ респонденттi немесе оның позициясына дискриминация жасамауы керек (Социологияны
сұрақтар сұрау алынатын адамның компетенциясын ескерiлуi керек, яғни респондент
жауаптар вариантының саны сұрауға қатысушының еске сақтау мүмкiндiктерiнен аспауы
сұрақтар және ұсынылатын жауаптар варианты логикалық жағынан бiр-бiрiне сәйес
Социологиялық сұрау мәлеметтерiн өңдеу бiрнеше этаптардан тұрады:
Мәлiметтердi компьютерге енгiзу, толтырылған анкеталардың массивiн тексеру мен кодировканы
2/3 бөлiгi толтырылмаған анкеталар (жабық сұрақтарға берiлген жауаптардың саны);
толтырылуға берiлетiн кемiстiктерi бар анкеталар (“қақпан” сұрақтарға берiлген жауаптардағы
бақылау сұрақтардың жиынтығындағы тестiлерден өтпеген анкеталар;
әлеуметтiк-демографиялық блогы толтырылмаған анкеталар;
Әрбiр қажеттi анкеталар нөмiрленедi. Осылардың iшiнен ашық сұрақтарға берiлген
Мәлiметтердi математикалық өңдеу: әрбiр сұраққа жауаптардың бiрөлшемдiк бөлiну анализi
Нәтижелердi математикалық өңдеу ақпаратты өңдеу пакеттерiнiң стандарттануын қолданумен жүзеге
Жауаптарды бiр өлшемде бөлiнуiн талдау және есеп беру әрбiр
әрбiр альтернативтердi белгiлегендердiң үлесi, сол сұраққа жауап бергендердiң iшiнен
әрбiр альтернативаны сұралғандардың сандарына сәйкес (осы көрсеткiш тек қана
әрбiр альтернативаның белгiлеген осы альтернативаны белгiлегендердiң барлық санына қатысты
Жауаптардың сызықтық реттелуiнiң мәлiметтерi анкетаның бланктерiне қолдануға ыңғайлы келедi.
Топтастырылған кестелердiң талдауы мен есеп беру негiзгi әлеуметтiк-демографиялық белгiлерi
Зерттелетiн процестерге әсер ету факторларына талдау жасау статистикалық шараларды
Коэффиценттер байланысының талдауы келесiлердi көрсетедi:
статистикалық деңгей факторының әсер етуiн бөлiп қарастыру, одан арықарайғы
зерттелетiн процеспен өзара сәйкестелу деңгейiмен қалған байланысын рангтеу, осыдан
Қандай да бiр ұйғарымдар жасау үшiн тек қана “зерттелетiң
Айтылғандардың барлығына қорытынды жасай келе, корректiлi жүргiзiлген социологиялық зерттеу
2-Бөлiм. Жастардың ауытқитын мiнез-құлық стереотиптерiнiң әлеуметтiк-психологиялық ерекшелiктерi мен себептерi.
2.1. Жастардың ауытқитын мiнез-құлық стереотиптерiнiң әлеуметтiк-психологиялық ерекшелiктерi.
Әлеуметтiк стереотиптерi тұлғаның өмiрлiк iс-әрекеттернiң және әртүрлi әлеуметтiк жағдайлардағы
Осы тенденцияның басымырақ көрiнуi жас өсiпiрiмдерде 14-17 жас аралығында
Бiлiм беруге талдау жасау маңызы ойын сауық құруға деген
1-Кесте.
Бейресми топтардағы тұлғаның мiнез-құлық стереотиптерi.
Бейресми топтардағы бағалы бағыттардыцң стереотитерi (% жағдайы)
Зерттеуге қатысушы лар Қызықты iс-әрекет пен шұғыл
дану Заңды бұзбау
шылық Көңiл көтеру Жиi ұрыстар Аймақтағы өте “мықты” болу
Ер жыныста ғы адамдар 31,0 9,0 56,0 - -
14-17 жас аралығын дағы ж-р 28,0 8,0 60,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 26,0 5,0 58,0 - -
Мектеп оқушыла ры ПТУ-дың оқу-ы 28,0 5,0 62,0 -
Орта бiлiмi бар адамдар 26,0 14,0 55,0 - -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 100,0 - - - -
әйел жынысындағы адамдар 43,0 6,0 43,0 1,0 3,0 3,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 28,0 4,0 58,0 3,0 6,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 45,0 6,0 45,0 - 2,0
Мектеп оқушыла ры ПТУ-дың оқу-ы 28,0 6,0 57,0 4,0
Орта бiлiмi бар адамдар 45,0 6,0 39,0 - 3,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 33,0 11,0 56,0 - -
Стереотиптер топтарын әлуеметтiк-маңызды тұлғалық және топтық iс-әрекетпен байланысты стереотиптердi
Осындай жағдайды бiз нарықтық экономикалық жағдайдағы әйел адамдардың өздерi
Шындығында јазiргi кездегi нақтылық жоғарыда айтылғандардың iшiнен әйел адамдарға
Басқа стереотиптерге қарағанда аз көлемдегi таралғандығымен “жүлiктiк iс-әрекеттердi” жатқызуға
Жастардың мiнез құлықтарының басқа да стереотиптерiне топ аралық жанжалдарды
Осы фактiге түсiнiктеме ретiнде јазiргi кезде қандай да бiр
Жоғарыдағы айтылғандардың iшiнен көптеген стереотиптердiң қалыптасуында бағыттың белгiлерiне тәуелсiз,
Осыған байланысты, осы стереотиптердiң тұлғааралық қатынастардағы орын алуын бақылау
2-Кесте.
Жастардың басым болу жағдайдындағы мiнез-құлық стереотиптерiнiң стратегиялары.
Басым болу жағдайдындағы мiнез-құлық стереотиптерiнiң стратегиялары. (% жағдайында)
Зерттелушiлер Сендiру Тыныштықта қалдыру Қорлау Ұру Жауап беруге қиналамын
Ерлер арасында 68,0 13,0 9,0 10,0 -
14-17 жас аралығын дағы ж-р 68,0 24,0 4,0 4,0
18-25 жас аралығын дағы ж-р 63,0 21,0 5,0 11,0
Мектеп оқушыла ры, ТПУ оқу-ы 67,0 10,0 10,0 13,0
Орта бiлiмi бар адамдар 67,0 19,0 5,0 9,0 -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 100,0 - - - -
Әйелдер арасында 72,0 17,0 7,0 3,0 1,0
14-17 жас аралығын дағы ж-р 52,0 22,0 14,0 12,0
18-25 жас аралығын дағы ж-р 77,0 19,0 4,0 -
Мектеп оқушыла ры, ТПУ оқу-ы 51,0 20,0 12,0 17,0
Орта бiлiмi бар адамдар 75,0 16,0 6,0 - 2,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 100,0 - - - -
Маңызы жағынан екiншi стереотип келiсiм мiнез-құлық болды, яғни
Сонымен қатар жастар арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастардың вербалдық және денелiк
Осы экспериментке маңызды дәлел ретiнде жынысаралық мiнез-құлық стереотиптерi өз
Жынысаралық стереотиптерге талдау жасау келесi әлеуметтiк маңызды жағдайлардың негiзiнде
3-Кесте.
Тұлғаны жыныстық рольдiк мiнез-құлық стереотиптерi.
Репутациясын қорғау кезiндегi жыныстық рольдiк мiнез- құлық стереотиптерi (%
Зерттеуге қатысушылар Жанжалды бейбiтшiлiк жолмен шешуге тырысамын Оны өзiндiк
Ерлер арасында 33,0 54,0 11,0 - 2,0
14-17 жас аралығында ғы ж-р 36,0 52,0 12,0 -
18-25 жас аралығында ғы ж-р 21,0 58,0 16,0 -
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 33,0 57,0 10,0 - -
Орта бiлiмi бар адамдар 24,0 61,0 10,0 - 5,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 60,0 40,0 - - -
Әйелдер арасында 64,0 22,0 7,0 1,0 6,0
14-17 жас аралығында ғы ж-р 57,0 32,0 6,0 1,0
18-25 жас аралығында ғы ж-р 77,0 21,0 - -
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 55,0 31,0 8,0 2,0 4,0
Орта бiлiмi бар адамдар 67,0 20,0 9,0 - 4,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 33,0 22,0 - - 45,0
Осы жағдай тұлғаның тек эмоционалды аймағын ғана қозғап кетпейдi,
Осы стереотиптердiң қарама қарсы мiнез-құлықтардың ерекшелiктердiң мазмұны келесi әлеуметтiк
4-Кесте.
Қатер төнген жағдайдағы заңға қарама қарсы мiнез-құлықтағы стереотиптерi.
Қатер төнген жағдайдағы заңға қарама қарсы мiнез- құлықтағы стереотиптерi
Зерттеуге қатысушылар “Судан құрғақ болып шығуға” тырысады Жанжал
ға түседi (төбелес) Суық қару қолдана ды “iзiн суытуға”
Ерлер арасында 54,0 37,0 2,0 7,0 - -
14-17 жас аралығындағы ж-р 56,0 36,0 - 8,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 58,0 42,0 - - -
Мектеп оқушыла ры, ТПУ оқу-ы 57,0 33,0 - 10,0
Орта бiлiмi бар адамдар 50,0 45,0 5,0 - -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 60,0 - - 40,0 -
Әйелдер арасында 51,0 24,0 3,0 20,0 1,0 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 64,0 16,0 - 2,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 49,0 21,0 - 30,0 -
Мектеп оқушыла ры, ТПУ оқу-ы 65,0 16,0 - 19,0
Орта бiлiмi бар адамдар 48,0 30,0 4,0 17,0 -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 22,0 11,0 - 67,0 -
Қатер төнген жағдайда ерлер мен әйелдердiң арасында да жасы
Күнделiктi өмiрдегi экстремалды жағдайлардың бәрiбiр сирек кездесетiнгiн ескере отырып,
5-Кесте.
Фрустрациялық жағдайдағы тұлғалық мiнез-құлық стереотиптерi.
Фрустрациялық жағдайдағы тұлғалық мiнез-құлық стереотиптерi (% жағдайында).
Зерттеуге қатысушы лар Сый
лық
тар Өзара қызметтер Ақ ша Өтi нiш Ходатай ство
Ерлер арасында 16,0 53,0 10,0 16,0 - 4,0 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 20,0 52,0 8,0 16,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 10,0 58,0 5,0 16,0 -
Мектеп оқушыла ры, ПТУ-дың оқу-ы 20,0 51,0 10,0 14,0
Орта бiлiмi бар адамдар 10,0 57,0 9,0 16,0 -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар - 20,0 60,0 20,0 -
Әйелдер арасында 12,0 57,0 8,0 15,0 3,0 3,0 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 12,0 46,0 12,0 20,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 11,0 70,0 2,0 17,0 -
Мектеп оқушыла ры, ПТУ-дың оқу-ы 8,0 49,0 12,0 18,0
Орта бiлiмi бар адамдар 16,0 58,0 7,0 14,0 4,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 11,0 45,0 11,0 - 33,0
Зерттеуге қатысушылардың көпшiлiгi фрустрация жағдайында өздерiнiң мiнез-құлықтарын келесi стереотиптермен
Маңызы жағынан екiншi стереотип ретiнде, ол жеке өтiнiштер стереотипi
Осы өзара қызмет көрсету стереотиптерiнен басқа да фрустрациялық жағдайда
Қолдануға болатын стереотипердiң қолданылуын өтініш (ходатайство) формасы ретiнде өте
Осы мәлiметтер заңға қарсы мiнез құлықтар стереотиптерiнiң бейресми қолданылуының
Зерттеуге қатысшылардың көпшiлiгi осы жағдайда пассивтi мiнез құлық стереотиптерiн
Осы жағдайдың маңызы жағынан екiншi стереотип интропунитивтi стереотип болып
6-Кесте.
Материалдық қиындықтар жағдайындағы мiнез-құлық стереотиптерi.
Материалдық қиындықтар жағдайындағы мiнез- құлық стереотиптерi (% жағдайында).
Зерттеуге қатысу шылар Осын- дай жағ- дайда көне мiн
Ерлер арасында 67,0 24,0 3,0 2,0 - 1,0 3,0
14-17 жас аралығындағы ж- р 68,0 24,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 53,0 31,0 5,0
Мектеп оқушыла ры, ПТУ-дың оқу-ы 71,0 24,0
Орта бiлiмi бар адамдар 60,0 26,0 3,0 - -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 100,0 - - - -
Әйелдер арасында 73,0 10,0 3,0 1,0 3,0 - 8,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 80,0 14,0 3,0 1,0 1,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 94,0 6,0 - - -
Мектеп оқушыла ры, ПТУ-дың оқу-ы 78,0 12,0 4,0 2,0
Орта бiлiмi бар адамдар 68,0 10,0 4,0 - 4,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 100,0 - - - -
Осы жағдайда көрнектi орынды заңға қарама қарсы бағыттағы стереотиптер
Кәсiпкерлiк және басқа да коммерциялық iс-әрекеттерiң кеңiнен тарағандығын ескере
Алынған мәлiметтер бойынша 7- кестеде көрсеткендей, келесi дәстүрлiк жағдайлардың
7-Кесте.
Алғашқы капиталдың жиналуы жағдайындағы мiнез-құлық стереотиптерiн жобалау.
Алғашқы капиталдың жиналуы жағдайындағы мiнез-құлық стереотиптерiн жобалау (% жағдайында).
Зерттеуге қатысушылар Өзiңнiң фирмаң ды сенiмдi ету және байыту
Ерлер арасында 85,0 4,0 5,0 5,0 - 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 92,0 - 4,0 4,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 63,0 11,0 10,0 16,0 -
Мектеп оқушыла ры, ТПУ оқу-ы 90,0 - 5,0 5,0
Орта бiлiмi бар адамдар 70,0 11,0 5,0 11,0 -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 80,0 20,0 - - -
Әйелдер арасында 81,0 4,0 5,0 6,0 1,0 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 81,0 9,0 6,0 4,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 83,0 4,0 13,0 - -
Мектеп оқушыла ры, ТПУ оқу-ы 82,0 10,0 8,0 -
Орта бiлiмi бар адамдар 83,0 3,0 - 12,0 1,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 78,0 - - 22,0 -
Осы берiлген стереотиптiң мазмұны бiзбен әдейi талдау жасалынған
7-кестенiң мәлiметтерi көрсеткендей коммерциялық iс-әрекеттiң қатысушылары заңға қарсы бағыттағы
Яғни, жоғарыдағы айтылғандар iшiнен келесi ұйғарымдарды жасауға болады:
Профессионалды-конструктивтiк стереотиптердiң көрiнуi жастар арасында жыныстық, жастық ерекшелiктерiне және
Жастардың мiнез-құлық бағыттарындағы алдыда жүретiн стереотиптерi ретiнде кез келген
Фрустрациялық жағдайларды шешудiң жастар арасында келесi заңға қайшы прагматикалық
2.2. Жастардың заңға қайшы мiнез-құлыққа құқықтық компетенттiлiгi және потенциалдық
Д.П. Пискаревтiң зерттеу нәтижелерiнен алынғандардан (8-кестеден қараңыз) құқықтық бiлiмдерге
Құқықтық компетенттiлiк деңгейiн салыстыра келе жыныстық деформизм мен бiлiм
Осыған байланысты азаматтармен құқықтық нормалардың орындалуын бақылау бiзге қызықтырақ
8-Кесте.
Заңды бiлуге берген өзiндiк баға.
Заңды бiлуге берген өзiндiк баға
Зерттеуге қатысушылар Жеткiлiктi Жиi Интуициялық Жеткiлiксiз
Ерлер арасында 12,0 42,0 27,0 19,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 12,0 44,0 32,0 12,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 12,0 25,0 22,0 41,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 12,0 44,0 32,0 12,0
Орта бiлiмi бар адамдар 11,0 29,0 25,0 35,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 20,0 20,0 - 60,0
Әйелдер арасында 13,0 37,0 11,0 39,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 5,0 29,0 20,0 46,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 18,0 37,0 11,0 34,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 5,0 27,0 136,0 52,0
Орта бiлiмi бар адамдар 18,0 39,0 9,0 34,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 20,0 30,0 10,0 40,0
Әйел адамдар арасында тек қана бiр тенденция заңға бағынушылықтың
9-Кесте.
Заңдарды орындауға өзiндiк баға беру.
Заңдарды орындауға өзiндiк баға беру
(% жағдайында).
Зерттеуге қатысушылар Өздерiн заңға бағынатын азаматтар деп санайды Өздерiн
Ерлер арасында 60,0 23,0 17,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 47,0 33,0 20,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 66,0 32,0 2,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 47,0 33,0 20,0
Орта бiлiмi бар адамдар 46,0 31,0 3,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 100,0 - -
Әйелдер арасында 58,0 40,0 2,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 80,0 18,0 2,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 45,0 55,0 -
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 85,0 9,0 6,0
Орта бiлiмi бар адамдар 42,0 58,0 -
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 70,0 30,0 -
Салыстырмалы мәлiметтерге келетiн болсақ заңға бағынушылық жастық ерекшелiктерiмен әйелдер
Осы жоспарда үлкен қызығушылықты осы зерттеуге қатысушылардың арасынан заңға
Осы тенденциялардың негiзiн тұлғаның заңға қайшы әрекеттерiн зерттегенде табатынымыз
10-Кесте.
Тұлғаның заңға қайшы iс-әрекеттер жасауға деген бағыттылығы.
Тұлғаның заңға қайшы iс-әрекеттер жасауға деген бағыттылығы (% жағдайында).
Зерттеуге қатысушылар Төмен деңгей Орта деңгей Жоғарғы деңгей
Ерлер арасында 22,0 68,0 10,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 20,0 70,0 10,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 21,0 67,0 12,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 20,0 70,0 10,0
Орта бiлiмi бар адамдар 21,0 62,0 17,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 20,0 80,0 -
Әйелдер арасында 22,0 65,0 13,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 22,0 74,0 4,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 28,0 54,0 18,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқу-ы 20,0 76,0 4,0
Орта бiлiмi бар адамдар 23,0 54,0 23,0
Жоғарғы бiлiмi бар адамдар 40,0 50,0 10,0
Бағыттылықтардың деңгейi менiмен жасалған анкетаның 10-18 бөлiмiнде сұрақтарға жауаптарды
Әрбiр сұраққа оң жауаптар 1 баллмен бағаландық, ал
Бiз заңға қайшы iс-әрекеттердi жасаудың бағыттылығының үш деңгейiн анықтадық:
Төмен деңгейi: 0 ден 2 баллға дейiн (бұл көрсеткiш
Орташа деңгей: 3 тен 5 баллға дейiн ( заңды
Жоғарғы деңгей: 6 дан 7 баллға дейiн (заңға қайшы
Заңға қайшы iс-әрекеттер жасаудың ең жоғарғы бағыттылығының деңгейi қалыпты
Көптеген азаматтар үшiн орташа көрсеткiш мiнезделедi, сол сияқты орташа
Осы бағыттылық көрсеткiштерiн салыстыра отырып заңға қайшы iс-әрекеттердiң жасалуы
Осындай құбылыстар жастық ерекшелiктерiне талдау жасағанда байқалады. 18-25 жас
Осы қарама-қайшылықтарға түсiндiрме беру мақсатында азаматтардың қарапайым өмiрлерiндегi құқықтың
Осы мәлiметтер арнайы деңгейде стереотиптi формалар арқылы заңға жастар
Әйел адамдардың субъективтi бағаларына қарағанда заңға қарама-қайшы iс-әрекеттердiң таралуы
Сол сияқты алынған мәлiметтердi жинақтай отырып, келесi нәтижелердi алуға
Құқықтық компетенттiлiгi көбiнесе “жиiлiкпен”, “толықеместiлiгiмен” мiнезделедi.
Азаматтардың заңға бағынушылық басым болса да өздерiне жоғарғы сапамен
Заңға бағынбаушылықтың ең жоғарғы көрсеткiшi тұлғаның заңға қарама-қайшы iс-әрекеттер
Азаматтардың құқықтық компетенттiлiгi басым бөлшектегi азаматтық және қылмыстық құқық
Жастар арасындағы заңға қарама-қайшы iс-әрекеттердiң көрiнуiнiң басым көпшiлiгi стереотиптiк
2.3 Жасөспiрiмдер арасындағы қылмыстар– Қазақстандағы жастардың ауытқитын мiнез-құлықтарының негiзгi
Барынша актуалды мәселелердiң қатарына қазақстандықтардың пiкiрiнше криминогендiк жағдайдың басым
11-Кесте.
Криминогендiк жағдайға баға беру.
Криминогендiкке баға беру деңгейi Жалпылай алғанда Эксперттер тобы (
Бiлiм беру саласының жұмыскерлерi Денсаулық сақтау мен мәдениет саласындағы
Өте жоғары 11 16 13 0
Жоғары 45 47 - 13
Қалыпты 27 25 65 83
Қатысты қалыпты 13 7 23 0
Жауап беруге қиналамын 4 3 0 4
Арнайы бiр жас өспiрiмнiң қатысты және шартты жағдайдағы криминалдық
“Криминалды жасөспiрiмдер” түсiнiгiнiң өзi заңбұзушы азаматтар сапасында едәуiр сапада
Жасөспiрiмдердiң қылмысы мен динамикасының құрылымы жағдайында Қазақстан Республикасында бiр
Осындай тенденция бiздi қуантуы керек едi. Бiрiншiден, кез-келген жасөсiпiрiмдер
Екiншiден, бiздi тағы бiр ойландыратын мәселе, ол өте ауыр
Үшiншiден, соңғы жылдары кәмелетке толмаған жастардың қылмыстық тобымен жасалған
Қазiргi кезде жасөспiрiмдер үлкендермен бiрiгуге құштар. Осындай тенденция –
Отандық криминологтардың пiкiрiнше статистикада зерттеуде кәмелетке толмаған заң бұзатын
Қылмысқа әсер ететiн криминогендiк жағдайлардың бiрi ретiнде бiз жастар
Жасөспiрiмдер арасында заңға қайшы мiнез құлық формаларын таралуының бейресми
Ең алдымен, 10,5 % респонденттер осы маңызды сұраққа жауап
Оқушыларға өздерiнiң құрбыларымен немесе одан жоғары жастағы жасөспiрiмдермен жасалған
қорқыту арқылы кемсiту (6,6 %тен 12,5 %ке дейiн басынан
заттарын ұрлау (6,3 %тен 8,5 %ке дейiн басынан кешкендер);
соққыға жығу (1 %тен 6,5% ке дейiн болған);
iшетiндердiң арасына тарту (1 % ден 6,3% ке дейiн
Жасөспiрiмдердiң қылмыстық мiнез құлықтары қоғамда ерекше криминогендiк жағдайды құрайды,
12-Кесте.
Жасөспiрiмдерге жасалған зорлықтың фактiлеры.
Жасөспiрiмдерге жасалған зорлық фактiлерi Жалпы оқушы лар Жас бойынша
13 жасқа дейiн 13-14 жас 15-17 жас 17 жастан
Сiздiң мүлкiңiздi тонау 7,8 6,3 6,6 8,5 8,5
Қорқыту арқылы мәжбүрлеу 11,1 12,5 10,8 12,0 6,6
Жасөспiрiмдер мен соққыға жығылу 6,5 1,0 4,7 7,6 7,5
Iшетiндер тобына тарту 6,3 1,0 4,1 7,7 7,5
Анаша қолданатындар дың тобына тарту 1,0 0,0 0,3 1,5
Ұрлықпен айналысатындар дың тобына тарту 1,0 0,0 0,6 1,1
Басқа да iс-әрекеттер 2,7 0,0 3,6 2,2 2,8
Заңға қарама қайшы iс-әрекеттер болған жоқ 67,7 87,5 69,3
Сұраққа жауап берен жоқ 10,5 2,0 3,3 6,5 8,5
Жасөспiрiмдердiң қылмыстық мiнез құлықтары көптеген себептердiң қатарымен байланысқан:
отбасындағы және оқу коллективтерiндегi тәрбиенiң салдары;
жанындағы үлкен адамдардың қарама қарсы әсерi, әсiресе бас бостандығынан
жасөспiрiмдер арасындағы зорлықтық iс-әрекеттердiң жанжал жағдайларындағы мүмкiн екендiгiнiң кең
халықтың құқықтық сауатсыздығы, оның iшiнде жасөспiрiмдердiң;
полиция жұмыскерлерiмен криминалдық тұрмыстық-отбасылық жағдайларды уақтысымен анықталмауы, осындай жанжалдарға
жасөспiрiмдерге қолданған неадекватты шаралар, заңбұзғандығы үшiн немесе қылмыстары үшiн,
антиқоғамдық iс-әрекеттегi жасөспiрiмдердiң бағыттарының топтарын iздеуге және анықтауға деген
жасөспiрiмдер арасындағы нашақорлық, iшiмгерлiк, токсикоманияның кең таралуы;
Жасөспiрiмдердiң бос уақыттық және еңбекпен уақыт өткiзу мәселелерiнiң шешiлмегендiгi;
Заңқорғаушы органдардың профилактикалық жұмыстарының жетiспеушiлiгi, осы органдар мен үлкендердiң
Бiлiмдi қолдана педагогтардың, психологтардың, заң бұзушылыққа алып келетiн жасөспiрiмнiң
Жасөспiрiмдерге әлеуметтiк көмек беретiн қызметтердiң аймақтардағы әлi дамымағандығы немесе
Мемлекеттiк және қоғамдық ұйымдардың, педагогикалық коллективтердiң, заң қорғаушы ұйымдарының
Жасөспiрiмдiк қылмыс жастардың девианттылығының бiр формасы ретiнде ең маңызды
3-Бөлiм. Алматы қаласындағы студенттiк жастардың әлеуметтенуiндегi ауытқудың әлеуметтiк детерминанттары.
Өзiндiк жүргiзген зерттеудiң әдiстемесi Д.К. Қазымбетованың жүргiзген сұрауларының
Жастар арасында жүргiзiлген сұрау стимулды материалдың негiзiнде жүзеге асты
Ұлттық белгiлерiне байланысты басты ерекшелiктерi: респонденттердiң 65% қазақтар, ал
Алынған анкеталық жауаптарды өңдеудiң нәтижесiнде 200 анкетадан жарамдылары 188
Әлеуметтiк детерминанттарына талдау жасау – бұл пайда болу шарттары
Әлеуметтiк детерминанттар жүйесiне талдау жасаудың орталық сәттерi ретiнде девианттық
Қазақстан Республикасының тәуелсiздiгiн алған кезеңнен бастап және нарықтық қатынастарға
Осы немесе басқа құбылыстардың пайда болуындағы және дамуындағы заңдылықтарды
Алматы қаласындағы Жастар әлеуметтенуiндегi ауытқудың әлеуметтiк детерминантарын әлеуметтiк-экономикалық және
Бiздiң жүргiзген зерттеуiмiздiң нәтижелерi мен 1997-1998 жылдары
Негiзiнен жалпы адамзаттық приоритеттiң бағалылықтары өтпелi советтiк кезеңдегi меншiктiк
материалды қамтамасыз етiлген болу – 19 % (24%);
денi сау болу – 13 % (12%);
қызықты жұмысының болуы – 12 % (25%);
достардың болуы – 10 % (8%);
тәуелсiз, еркiн болу – 13 % (20%);
тұрақты қоғам жағдайында өмiр сүру – 10% (3%);
жақсы тұрғын үй жағдайы болуымен – 7 % (5%);
атақты болу – 5 % (3%);
жоғарғы рухани байлықтарға қол жеткiзу – 7 % (0);
өзiңнiң еңбегiңе әдiлеттi марапатқа ие болу – 4% (0);
Берiлген зерттеудiң нәтижесiнде АГУ мен КазМҰУдың студенттерi үшiн ол
Бiзбен алынған зерттеудiң нәтижесiнде осы тенденциялардың күшеюiн көрсетедi. Сұрауға
1997-1998 жылғы зерттеудiң нәтижелерiнен көргендей болашақтағы материалдық игiлiктерге ие
Жартысынан көбiсi (400 респонденттен 61% 1997-1998 жылы студенттер 65%
Негiзгi факторлардың рангтелуi, осы респонденттердiң iшiнен тұлғаның құрылуына әсерi
Ата аналары 36 %, 22%
Өзiм 23%, 30%
Достар 15%, 16%
Университет 2%, 17%
Басқа да туысқандар 2%, 5%
Дiни қауымдастық, молда 6%, 10%
Жақсы көретiн мұғалiм 3%, 0%
Кiтап, фильм, спектакль кейiпкерi 3%, 0%
Бұл көрсеткiштердi диаграмма түрiнде былайша көруге болады.
Диаграмма –1.
1997-1998 жылдары “Сiздiң тұлғаңыздың қалыптасуына кiм көбiрек әсер еттi?”
Бiздiң 2004 жылы өткiзген зерттеулерiмiздiң нәтижесiнен көретiнiмiздей жастар арасындағы
1997-1998 жылдары Абай атындағы АГУ мен Әль-Фараби атындағы КазМҰУ-дың
2004 жылы “ешнәрсемен қызықпайтындардың” саны 64 % құрайды. Бұл
Осыдан барып жастарды рухани байлыққа тәрбиелеудiң негiзгi тапсырмасы өзiнiң
Осыдан барып социологиялық зерттеудiң эмпирикалық мәлiметтерi 1997-1998 жылдардағы Қазымбетованың
Қорытынды
Девиацияны ең алдымен әлеуметтiк құбылыс ретiнде адамдық iс-әрекеттердiң массалық
Әлеуметтiк девиация мынадай жағдайларда пайда болады:
қоғамдық тәртiптiң, теңдiктiң бұзылуы, нәтижесiнде кері ұйымдастыру пайда болады.
Индивид пен қоғам арасындағы қоғамның әлеуметтiк-экономикалық жағдайы қайыршылыққа, отбасылық
Қоғамдық қатынастарға тигiзген зиянның деңгейiне байланысты, әлеуметтiк жиынтықтардың, топтардың,
Жастар ортасындағы әлеуметтiк әдiлдiк сезiмiнiң пайда болуы және шиеленiсуi,
Қазақстан Республикасының суверенитетiнiң толығымен дамымағандығы бiздiң қоғамымыздағы әлеуметтiк және
Бiздiң социологиялық зерттеуiмiздiң нәтижелерi бойынша жастар мен жас өспiрiмдер
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi.
Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования,
Иваненков С.П. Проблемы социализации современной молодежи. – Оренбург: “Димур”,
Ковалева А.И. Социализация личности: норма и отклонение – М.:
Первова И.Л. Ассоциальное поведение детей и подростков. СПб: изд-во
Джаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологически аспект девиантного поведения.
Ковалев А.Г. Психология личности. –М: 1985. –с241-242.
Лихачев Б.Т. воспитательные аспекты обучения. –М.1985. –с.28.
Шур М.Э. Наше преступное общество: социальные и правовые источники
Джаманбалаева Ш.Е. Социальные проблемы девиантного поведения (на материалах Республика
Дюркгейм Э. Норма и патология. Рубеж. Альманах социальных исследований
Плахов В.Д. Социальные нормы: Философские основания общей теории. –М.,
Гилинский Я.И. Девиантное поведение в зеркале социологии. В сб.:
Кутырев Б.П. Стратегия социального развития. –Новосибирск: Наука. Сиб. Отделение,
Пискарев Д.П. Исследование социально-психологических стереотипов противоправного поведения молодежи, Дисс…к.п.н.,
Гилинскии Я.И., Афанасьев В. социология девиантного (отклоняющегося) поведения. Учеб.
Сиськов В. Преступность несовершеннолетних: причины и следствия //Фемида. –1999..№2.
Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. –Алматы, 1998г.
Сапрунов А.Г. Формирование правосознания молодежи как социальный регулятор девиантного
Первова И.Л. Ассоциальные поведение детей и подростков. СПб: изд-во
Джаманбалаева Ш.Е. Особенности социализации подрастающего поколения//Казахстанское общество и социология:
Молодежь и общество на рубеже веков. –М: Владос, 1999.-с.45.
Смелзер Н. Социология. –М.: Феникс, 1994.-с. 206,239.
Коэн А. Исследование проблем социальной дезорганизации и отклоняющегося поведения//Социология
Кудрявцев В.Н. Социальная деформация: причины, механизмы и пути преодоления.
Дюркгейм Э. О разделении общественного труда – Одесса, 1990.
Коэн А. Отклоняющегося поведения и контроль над ним. Американская
Панкратов В.В. Ассоциальное поведение молодежных группировок – реакция на
Актуальные проблемы социологии девиантного поведения и социального контроля. –М.,
Социальные отклонения. Под ред. В.Н. Кудрявцева. –М.: Госюриздат, 1989.-С.239.
Қосымша материалдар
Түсiндiрме-1.
Анкета
Қымбатты азамат, осы сұрау жастардың девианттық мiнез құлыққа деген
Приоритеттердi таңдау (жауаптардың 1 ден 10 вариантқа дейiн белгiлеңiз):
материалды қамтамыз етiлген болу;
денi сау болу;
қызықты жұмысыңның болуы;
достардың болуы;
тәуелсiз, еркiн болу;
тұрақты қоғам жағдайында өмiр сүру;
жақсы тұрғын үй жағдайының болуы;
атақты болуы;
жоғарғы рухани байлықтарға қол жеткiзе алу;
өзiңнiң еңбегiңе әдiлеттi марапатталу:
“Болашақта Сiз өзiңiз үшiн және отбасыңыз үшiн ненiң арқасында
Еңбек - ақша табудың әдiсi;
Еңбек – жетiстiкке жетудiң жалғыз жолы;
Еңбек – алғашқы өмiрлiк қажеттiлiк;
Еңбек еткендi жақсы көрмеймiн;
Еңбек – көбiсiнiң басты мақсаты, тек менiң ғана емес;
Сiз еңбектiң шарттарымен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын сызыңыз)
Иә;
Жоқ;
Сiз еңбек дисциплинасына қанағаттанасыз ба? (қажет болған жауаптың астын
Иә;
Жоқ;
Сiз еңбек тәртiбiне қанағаттанасыз ба? (қажет болған жауаптың астын
9Иә;
Жоқ;
Сiз жалақының көлемiмен қанағатанасыз ба? (керек жауаптың астын сызыңыз)
Иә;
Жоқ;
Сiз өзiңiздi басқару мүмкiндiктерiмен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын
Иә;
Жоқ;
Сiз жалпы жұмысыңызбен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын сызыңыз)
Иә;
Жоқ;
Сiз материалдық қамтамасыз етуге қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын
Иә;
Жоқ;
Сiз тұлғын үйiңiздiң жағдайымен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын
Иә;
Жоқ;
Сiз бос уақытыңызды өткiзуге деген мүмкiндiктерiңiзбен қанағаттанасыз ба? (керек
Иә;
Жоқ;
Сiз қоғамдық өмiрге араласу мүмкiндiктерiңiзбен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың
Иә;
Жоқ;
Сiз тұрмыстық, медициналық ұйымдардың қызметiмен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың
Иә;
Жоқ;
Сiз тұтынатын тауарлармен қамтамасыз етуге қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың
Иә;
Жоқ;
Сiз мәдениет орындарының жұмысымен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын
Иә;
Жоқ;
Сiз қоғамдық тәртiптi сақтаумен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын
Иә;
Жоқ;
Сiз жалпы өмiрiңiзбен қанағаттанасыз ба? (керек жауаптың астын сызыңыз)
Иә;
Жоқ;
Сiздiң ойыңызша Қазақстандағы девианттық мiнез құлықтың қандай формасы өте
Өзiн өзi өлтiрушiлiк;
Нашақорлық;
Маскүнемдік;
Кiсi өлтiрушiлiк;
Коррупция;
Сiздiң өмiрiңiзде әдеби персонаж немесе басқа бiр адам бар
Иә;
Жоқ;
Жауап беруге қиналамын;
20 Егер бар болса ол кiм?
1.___________________
Сiздiң ата анаңызбен қарым қатынасыңыз қалай қалыптасқан? (керек жауаптың
толық түсiнiстiк;
кейде жанжалдар болады;
өзара түсiнiстiктiң мүлдем жоқтығы;
жауап беруге қиналамын;
Сiз театрда боласыз ба?
Иә;
Жоқ;
Сiз көркем әдебиеттердi оқисыз ба?
Иә;
Жоқ;
Сiз кинотеатрларға барасыз ба?
Иә;
Жоқ;
Сiздiң ойыңызша бүгiнгi жастар қандай?
1.__________________
2.__________________
3.__________________
Олардың рухани қызығушылықтары қандай?
1.__________________
2.__________________
3.__________________
Иваненков С.П. Проблемы социализации современной молодежи. –Оренбург: “Димур”, 1999г.
Ковалева А.И. Социализация личности: норма и отклонение, -М.: Институт
Первова И.Л. Ассоцильное поведение детей и подростков. СПб: изд-во
Джаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения.-
Ковалев А.Г. Психология личности. –М. 1985г. –с.241-242.
Лихачев б.Т. Воспитательные аспекты обучения. –М.: 1982г. –с.28.
Жаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения,
Шур М.Э. Наше преступное общество: социальные и правовые источники
Гилинский Я.И., Афанасьев В. Социология девиантного (отклоняющегося) поведения. Уч.
Социальные отклонения. Под ред. В.Н. Кудрявцева. –М.: Го-сюриздат, 1989г.
Джаманбалаева Ш.Е. Социальные проблемы девиантного поведения (на материалах Республики
Джаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения,
Дюркгейм Э. Норма и патология. Рубеж. Альманах социальных исследований
Плахов В.Д. Социальные нормы: Философские основания общей теории.-М., 1985г.
Гилинскии Я.И. девиантное поведение в зеркале социологии. В сб.:
Кутырев Б.П. Стратегия социального развития. –Новосибирск: Наука. Сиб. Отделение,
Сол жерден, -с.15.
Сол жерден.
Казымбетова Д.К. Девиантно поедение молодежи как объект социологического исследования,
Жаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения.
Сиськов В. Пресупность несовершеннолетних: причины и следствия //Фемида. –199г.
Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. –Алматы, 1998г.
Сиськов В. Преступность несовершеннолетних: причины и следствия//Фемида. –1999г. №2.-с.
Жаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения.
Жаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения.
Қазыбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования.
Гилинский Я.И., Афанасьев В. Социология девиантного (отклоняюшегося) поведения. Учебное
Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования,
Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования.
1
2
Девианттық мінез-құлық даму тенденциялары мен түсініктері
Девиантты мінез - құлықты жастармен жұмыс жүргізу технологиясы. Жастардың девианттық мінез - құлық даму классификациясы, тенденциялары мен түсініктері
Тұздардың химиялық мелиорациясы
Жастардың девианттық мінез - құлық даму классификациясы, тенденциялары мен түсініктері
Автоматты басқару жүйелерінің элементтері
Девиантты мінез - құлықты жастармен жұмыс жүргізу технологиясы
Алициклді қосылыстар
Экология ғылымының өрлеу кезеңі
Пропорционал-интегралдық (С0, С1) реттегіштің баптау параметрлерінің жазықтығында тұйық автоматты реттеу жүйесінің орнықтылық аймағын тұрғызу
Синхронизация құбылысы