Банктерді тарату
Мазмұны
Кіріспе
I Тарау. Банк жүйесіндегі банкілік қадағалау
1.1 Банк қызметін қадағалау мен бақылау
1.2 Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктерді қадағалаудағы өкілеттік
1.3 Банк құрудағы банкілік қадағалау
1.4 Банк операцияларын қадағалауды құқықтық реттеу
II Тарау. Банкілердің құқықтық мәртебесінің өзгеруі
2.1 Банктерді консервациялау
2.2 Банктерді қайта құру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
II-3. Банктерді тарату Республикасының Ұлттық Банкі туралы» және Қазақстан
Сондықтан Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етіп, мемлекеттің
Банкілік қадағалау банк қызметін реттеуді, қадағалауды, сондай –
Қазақстан Республикасында банктердің қызметін реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын
Бірінші деңгейге Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
_______________________________________________________________
1 «Түркістан» газеті. № 36 2002 ж.
Республикасында бағалы қағаздармен мәмілелерді тіркеу туралы», және Қазақстан Республикасының
Екінші деңгейге Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
Ал үшінші деңгейге банкілік қадағалауды жүзеге асыратын Ұлттық Банкінің
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының құқықтық нормативтік актілері
Республикада нарықтық қатынастар қалыптасып, экономика одан әрі дамыған сайын
I Тарау. Банк жүйесіндегі банкілік қадағалау.
1.1 Банк қызметін қадағалау мен бақылау
Банк жүйесінің экономикадағы алатын ролі мен орнының маңызы зор.
Банкілік қызмет белгілі бір тәуекелге барумен тығыз байланысты. Қазіргі
Банктер өз іс - әрекетін жүзеге асыру мақсатында жеке
Банктік қадағалаудың негізгі мақсаты банк клиенттерін әртүрлі тәуекелден құтқару,
Сонымен қатар банктік қадағалаудың міндеті халықтың, мемлекеттің, клиенттер мен
Республикада банкілерді қадағалау Қазақстан Республикасының банктік және басқа да
Республикада банктердің қызметін бақылау мен қадағалау кешенді әдіс –
Банктік қадағалау процесінде реттеу және ревизиялық (тексеру) әдістері
Реттеу әдісі кең таралған әдіс болып табылады. Реттеу әдісі
Бақылау, реттеу және қадағалау процестері банктің қызметі басталар
Банктерді бақылау процесіне:
ақпараттарды ашу, яғни банктер Ұлттық банк алдында тоқсандық, жылдық
кейбір талаптарды белгілеу мен өтімділік талаптар, бұл нормативтер коэффиценттер
белгіленген талаптар, капиталдың жеткілікті болуы;
тәуекелдікті шектеу;
кредиттеу рессурстарына бақылау жасау.
Ревизиялық (тексеру) әдіс Ұллтық Банк тарапынан банктердің қаржы –
Банк қызметін реттеу белгілі бір банкке қатысты; сондай –
Банк қызметіне бақылау мен қадағалауды халықаралық ұйымдар, мемлекет, аудиторлық
Халықаралық ұйымдар тарапынан банк қызметіне бақылау мен қадағалауды Халықаралық
Мемлекеттік бақылау ведомстводантыс және ішківедомствалық болып бөлінеді. Ведомствадантыс банктерге
Банк қызметін ішківедомствалық бақылау мен қадағалау банк жүйесінің жоғарғы
Аудиторлық бақылауды арнайы және тәуелсіз аудиторлық мекемелер, бақылау палаталары,
Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңының 11 – бабына сәйкес
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
Кез – келген аудиторлық қызметті жүргізе алатын заңды немесе
Банк қызметіне аудит жүргізу үшін лицензияны Ұлттық Банк өзінің
Осы Заңның 57 - бабына сәйкес банктерге аудит мынандай
жүргізілген банк операцияларының есепте және есеп беруде дер кезінде,
жүргізілген банк операцияларының Банк Заңдарына, қолданылып жүрген Ұлтық Банктің
жүргізілген банк операцияларының оларды жүргізудің жалпы шарттарына сәйкестігі, сондай
Аудиторлық ұйым немесе аудитор өзінің тұжырымдамаларын банктің Директорлар кеңесі
Банктің қаржылық жағдайы туралы аудиторлық ұйымдардың немесе аудиторлардың қорытындылары
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
аудитордың немесе аудиторлық ұйымның басшы немесе тексеру жүргізуші
аудиторлық ұйымдардың немесе аудитордың тексерілетін банк алдында ақшалай міндеттемесі
аудиторлық ұйымдардың немесе аудитордың банк қызметіне аудит жүргізуге Ұлттық
аудиторлық ұйымдардың немесе аудитордың жасаған аудиттерінің есеп, қорытындылары
Ішкі аудитке келетін болсақ, 1998 жылы 5 маусымда қабылдаған
Банк қызметіне құрылтайшылардың бақылау жасауы бірнеше нысанда жүргізіледі: ревизиялық
Акционерлер банк қызметіне тікелей бақылау жасауға, қаржы жылының аяқталуына
Ал Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз кезегінде Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметіне жыл сайын Ұлттық Банктің
Шет мемлекеттерде әр елдің өзінің банк қызметін бақылау мен
Ресейде банктерге қадағалау мен реттеуді Ресейдің Орталық Банкі атқарады.
Англияда соңғы уақытқа дейін банк қызметін реттейтін заңдар болған
Англияның банктері акционерлік копанияларға арналған жалпы заңмен реттеледі. Дегенмен
Банктік заң 1987 жылы үлкен ссудаларды берудің ережелері мен
Соған қарамастан, бүгінде Ұлыбританияда банк қызметін бақылау басқа елдерге
Америка Құрама Штатында банк қызметін реттеу екі басты мақсатты
АҚШ – та банктердің құлауын алдын алуды реттеудің
АҚШ – та заң банк филиалдарын ашуға территориялық жағынан
Осы жүргізілген саясаттың нәтижесінде Батыс Европа мен Азиядан өзгешелігі
АҚШ – та банктердің жұмыстарына қадағалау жасау үшін өте
_________________________________________________________________
2Денги. Кредит. Банки. / Под редакцией Сейткасимова Г.С. /,
2000 г.
Мәселен, ұлттық банктер жүйесіне бақылау жасауды ақша айналымының бақылаушылары
КДО – қазынылық (казначействолық) орган. Оған 4,9 мың ұлттық
Сонымен қатар банктерге бақылауды жүзеге асыратын органдарға - Федералдық
ФРС үш деңгейлі жүмыс органдарынан – басқарушылар Кеңесінен; 12
Сондай – ақ ФРС – қа 1056 штаттық банк
Елдің бүкіл ақша және банк жүйесінің тұтқасы ФРС –
ФКСД – тәуелсіз федеральді ведомство болып есептелінеді. Ол ФРС
Штаттардың банктік департаменті (БДШ) штаттық банктерге банктік операциялар жасауға
Сонымен қатар кейбір кредиттік мекемелер тобының жұмысын бақылап отыратын
Германияда банктерге бақылауды – банктердің үстінен бақылау жасайтын орган
Францияда банктерге қадағалауды Франция Банкінің банк басқармасы жетекшілік ететін
__________________________________________________________________
3Жуков С.М. Денги. Банк. Кредит. М.,
1.2 Ұлттық Банктің екінші деңгейдегі банктерді қадағалаудағы
өкілеттігі
Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етіп, банк салымшыларының
Сондықтан, «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» Заңының 61 –
Ұлттық Банктің реттеушілік функциясы Қазақстан Республикасының ақша – кредит
Осы заңының 62 – бабына сәйкес реттеу мен
банктер үшін лицензиялық рәсімдер мен нормативтер белгілеуге;
банктер мен олардың клиентерінің, орындауға міндетті нормативті құқықтық актілер
банктер мен олардың филиалдарының қызметін тексеруге соның ішінде жергілікті
банктердің ірі қатысушыларына және холдингтеріне қолданылып жүрген банк заңдарында
банк заңдарында белгіленген жағдайларда банктің уақытша әкімшілігін тағайындауға;
депозиттермен оны іске асыру тетігінің міндетті түрде ұжымдық сақтандыру
ірі қатысушылар мен холдингтерін анықтау мақсатында банктердің тікелей немесе
заң актілерінде көзделген жағдайларда мемлекеттік органдардан, ұйымдар мен азаматтардан
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасындағы банктер мен олардың филиалдарының бүкіл
Ұлттық банк банк қызметін қадағалауды жүзеге асыру барысында және
Осы заңның 41 – бабы бойынша Ұлттық Банк банктердің
резервтік талаптар нормаларын, күдікті әрі сенімсіз активтерге қарсы
банктердің орындауға міндетті нормативтік құқықтық құжаттарды басып шығару;
банк қызметін инспекциялау (тексеру);
банктің қаржылық жағдайын сауықтыру жөніндегі ұсыныстар беру;
банктерге немесе олардың лауазымды адамдарына ықпал етудің шектеулі шараларын
банктерге санкциялар салу арқылы реттеуді жүзеге асыру;
Ұлттық Банктің банк қызметін реттеуде экономикалық әдістерге ақша массасының
Банк қызметін қадағалау мен бақылауда экономикалық әдістер екі деңгейлі
Ұлттық Банктің екінші деңгейдегі банктермен ара қатынасы белгілі бір
Қазақстан Республикасы ақша – кредит жүйесінің тұрақтылығын қолдау мақсатында
Сондай – ақ Ұлттық Банк заң актілерінде көзделген жағдайларды
Екінші деңгейдегі банктер өз қызметтерін заңдар мен Ұлттық Банктің
Сонымен қатар Ұлттық Банк банк қызметін реттеу мен қадағалауда
банктің жарғылық капиталының төменгі (минималды) мөлшері;
өз капиталы жеткіліктігінің коэффициенті;
өтімділік коэффициенті;
бір қарыз алушыға жасалатын тәуекелдің ең көп (максималды) мөлшері;
ашық валюталық позиция лимиттері.
Банкттер топына арнап Ұлттық Банк белгілеген пруденциялық
жарғылық капиталдың ең аз (минималды) мөлшері;
өз капиталы жеткіліктігінің коэффициенті;
бір қарыз алушыға жасалатын тәуекелдің ең көп (максималды)
Осы Заңның 44 – бабы бойынша, сондай – ақ
Ұлттық Банкінің тексеру жөніндегі тапсырмасында көрсетілген мәселелер бойынша банктер
Ұлттық Банк банкке тексеру жөнінде алдын ала ескертуге құқылы,
Ұлттық Банк халықаралық банк практикасын пайдалана отырып қосымша пруденциялық
Ұлттық Банк банк заңдарына сәйкес пруденциялық нормативтер мен басқа
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
банктен міндеттеме – хатын талап ету, онда орын алып
банкімен жазбаша келісім жасасу – бұл банк пен Ұлттық
атқарылуға міндетті жазбаша нұсқама (предписание) беру – бұл Ұлттық
депозиттерді қабылдау туралы,
жарғылық капиталды ұлғайту туралы;
жекелеген филиалдар мен өкілдіктерді жабу арқылы, сондай – ақ
банктің кез келген лауазымды адамдарын немесе қызметкерлерін мүлдем
ескерту беру – жазбаша түрде беріледі, ескерту беру егер
Осыған байланысты Ұлттық Банк осы Заңның 47 - бабына
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген негізде айыппұл салады;
осы Заңның 48 – бабындағы белгіленген негіздер бойынша банк
осы Заңның 62 – 67 - бабтарында белгіленген негіздер
осы Заңның 49 – бабында көзделген негіздер бойынша банк
банктердің капиталы іс жүзінде болмаған жағдайда және осы Заңның
осы Заңның 20 – бабында көрсетілген адамдарды осы мәселені
банкті салымдарға міндетті ұжымдық кепілдік беру немесе сақтандыру жүйесінен
банктің немесе банк тобының өз капиталы жеткіліктігінің коэффиценттерінің мәндері
Атқарып жүрген қызметінен біржолата немесе уақытша шеттету туралы шешімді
Сондай – ақ осы Заңның 47-1 бабы бойынша Ұлттық
егер банктік холдинг пен ірі қатысушы статусын алуға Ұлттық
банктік холдинг пен ірі қатысушы мәртебесіне ие болғаннан
бір жыл ішінде банк қызметіне қатысты құқықтар екі және
заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген несесе алынбаған соттылығының болуы;
белгіленген банкрот деп танылған банкті еріксіз тарату туралы шешім
өтініш берушінің қаржылық жағдайының тұрақсыздығы;
Ұлттық Банк талап еткен құжаттарды бермеуі;
өтініш берушінің банктің ірі қатысушысы мәртебесін алу нәтижесінде монополияға
банктің ірі қатысушысы мәртебесін алу жөніндегі мәміледе тараптардың бірі
өтініш беруші өзі тұрған елде шоғырландырылған негізде қадағалауға жатпайтын
осы Заңның 46 – бабына сәйкес Ұлттық Банктің жазбаша
Сонымен қатар Ұлттық Банк банкілердің бухгалтерлік және шоғырландырылған негізде
Банкілер Ұлттық Банкіге оның сұрауы бойынша өздерінің қаражаттары, соның
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банктің белгілеген экономикалық шектеулерді өзінің күнделікті балансы
Ұлттық Банк нормативтерді барлық банкілер орындауға тиіс директивті түрде
_____________________________________________________________________________4Давыдова Л.Е., Раймонов Д.Ф. Банковское право Республики Казахстан.
Алматы, «Жеті – Жарғы». 2000 г.
1.3 Банк құрудағы банкілік қадағалау
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банк және банктік қызмет
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банк және банктік қызмет
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банк және банк қызметі туралы»
құрылғалы отырған банктің жарғылық құжаттары, соның ішінде құрылтай шарты,
құрылтайшылар туралы егжей - тегжейлі мәліметтер (олардың ағымдағы қызметі
егер бір немесе одан көп құрылтайшыны Қазақстан Республикасының резиденттері
сондай – ақ, егер банк операцияларының жеке түрлерін жүзеге
банк заңдарында белгіленген талаптарға сәйкес банк басшылары туралы мәліметтер;
жаңадан құрылған банктің ішкі аудит қызметі туралы ереже;
жаңадан құрылған банкінің несие комитеті туралы ереже;
ұсынылған бизнес – жоспарына сәйкес құрылтайшылар өткізген әзірлік шаралар
жаңадан құрылған банкінің қызмет стратегиясын, қызмет бағыты мен ауқымын
Сондай – ақ құрылтайшылар мен олардың лауазымды адамдарынан тәуелсіз
Бұлардан басқа Ұлттық Банк банк ашуға рұқсат беру жөнінде
Банк ашуға рұқсат алу үшін берілген өтініш Ұлттық Банкте
Банкті ашу үшін рұқсатты беру жөніндегі шешім «Қазақстан Республикасының
Өзін банк ретінде тіркеткен заңды тұлға банк операцияларын жүргізу
Банк Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес банктік заңдарды негізге
Банкті құру туралы құрылтай шартында банктің атауы, тұрған жері
Сондай – ақ акциялардың категориялары, номиналдық бағасы мен саны
Банктің Жарғысында банктің толық атауы, қорлардың (резервтік капитал) қолдану
Банктің жарғылық қоры құрылтайшылардың жарналарымен немесе акцияларды сату арқылы
Банктің өз меншігіндегі капиталы (бұдан әрі – Банк
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Ұлттық Банк тізбесін белгілейтін оффшорлық аймақтарда тіркелген заңды тұлғалар
Дегенмен Ұлттық Банк тізбесін белгілейтін рейтингтік агенттіктердің «А»
Ұлттық Банк тізбесін белгілейтін рейтингтік агентіктің ең аз талап
Банктің жарғылық капиталына тікелей немесе жанама қатысы бар тұлғалар
Қазақстан Республикасының резиденттері еместердің қатысуымен банк құруға және
банк ашуға рұқсат беру туралы өтінішіне оның басқа банктер
резидент емес банктер үшін – банк қадағалау органының осы
Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды немесе жеке тұлғалар ірі
құрылтайшы – заңды тұлғаның тиісті органының Қазақстан Республикасының резидент
аудиторлық ұйым немесе аудитор куәландырған соңғы үш қаржы жылындағы
банктің ірі қатысушылары мен банк холдингтерін айқындау үшін қажетті
Сонымен қатар банк құрылтайшысы немесе қатысушысы болып табылатын Қазақстан
Ұлттық Банк жарғылық капиталына банктің құрылтайшысы болып табылатын резидент
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
Ешбір тұлға өзі немесе басқалармен бірігіп Ұлттық Банктің келісімінсіз
Банктік – холдинг дегеніміз банктің жиырма бес және одан
Осы Заңның 54-1 – бабына сәйкес банктің ірі қатысушысы
Банк холдингі Ұлттық Банкіге есеп берілген тоқсаннан кейін қырық
банк холдингі қызметі түрлерінің сипаттамасын;
банк холдингі қатысушысы болып табылатын әр бір ұйымның атауын,
банк холдингі ірі қатысушы болып табылатын әр бір ұйымның
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Қазақстан Республикасының аумағында шетел банктерінің филиалдарын ашуға тиым салынған.
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Шет елдердің қатысуымен банкілер құрған және олардың қызметін жүзеге
шет елдер қатысушы банкілердің жарияланған жалпы жарғылық капиталы Қазақстан
шет елдер қатысушы банкінің Басқармасының кеңесінің ең болмағанда бір
шет елдер қатысушы банк Ұлттық Банк белгілейтін сома мен
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Банктің басшы қызметкерлеріне банкінің Директорлар кеңесінің төрағасы мен мүшелері,
Банктің басшы қызметкерлері қызметке Ұлттық Банктің келісімімен тағайындалады немесе
Ұлттық Банк банктің басшы қызметкерін тағайындауға немесе сайлауға келісім
Егер банктің басшы қызметкері заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе
Директорлар кеңесі төрағасы мен мүшелерінің, банк Басқармасының төрағасы және
Банк Басқармасының төрағасы мен оның орынбасарлары, банкінің бас бухгалтері
Банкінің басшы қызметкерлері, сондай – ақ басшы қызметке тағайындау
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
банк қайта құру немесе тарату арқылы өз қызметін екі
банк қызметін тоқтату туралы сот шешім қабылдаған жағдайда;
банк ретінде тіркелген заңды тұлғаның қызметіне жолсыздықтар анықталған жағдайда
Заңды тұлғаға банк ашуға берілген рұқсатты Ұлттық Банк мынандай
заңды тұлғаның банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап
заңды тұлғаның банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап
заңды тұлғаның банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін бір
банк ретінде тіркелген заңды тұлға үшін банк заңдарында көзделген
Банк ашуға берілген рұқсатты қайтарып алу туралы шешімді Ұлттық
1.4 Банк операцияларын қадағалауды құқықтық реттеу
Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңының 11 – бабына
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
заңды тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізу
жеке тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізу
банкілер мен банк оперцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
осы адамның иелігіндегі тазартылған бағалы металдардың нақты саны көрініс
кассалық операциялар: банкноттар мен мәнеттерді қабылдау сақтау, сұрыптау, аудару,
аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшасын аудару жөніндегі
есептеу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың векселдері мен өзге
заем операциялары: төлем, мерзім және қайтарым талаптарына сәйкес ақшалай
заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент банктердің
сенім (трасталық) операцилары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін және
клирингтік операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сорттау мен растау,
сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй - жайларды
ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды және
төлем карточкаларын шығару;
банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа жаққа салып
шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдерді қоспағанда);
чек кітапшаларын шығару;
бағалы қағаздар рыногындағы клирингтік қызмет;
аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша міндеттемелерді
ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін банктік кепіл
Банктер бұл операциялардан басқа Ұлттық Банктің лицензиясы болған жағдайда
қымбат тазартылған бағалы металдарды (алтын, күміс, платина, платина тобына
құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды
вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға қабылдау, төлемшілердің вексельдерді төлеуі
лизинг қызметін жүзеге асыру;
өз меншігіндегі бағалы қағаздарды (акцияларды қоспағанда) эмиссиялау;
факторингтік (сауда-саттық) операциялар: тауарларды (жұмыстар мен қызметтерді) сатып алушыдан
форфейтинг операциялар (форфетингтеу): тауарларды (жұмыстар мен қызметтерді) сатып алушының
Жоғарыда айтылған банк операцияларының жекелеген түрлеріне кеңірек тоқтала кетсек.
Қазақстан Республикасының «Төлемдер және ақша аудару туралы» Заңына сәйкес
клиенттің ақшасын пайдалану және ақшаның болуын қамтамасыз ету;
клиенттің пайдасына түскен ақшаны қабылдау;
клиенттің тапсырмасы бойынша банк шоты немесе банк салымы шартында
егер банк шоты немесе банк салымы шартында осындай тәртіп
банк шоты немесе банк салымы шартында көрсетілген тәртіп бойынша
банк шоты немесе банк салымы шартында көрсетілген тәртіп бойынша
банк шоты немесе банк салымы шартында көрсетілген тәртіпте және
сондай - ақ банк шоты немесе банк салымы шартында
Банк шоты банк пен клиенттің арасындағы банк шоты немесе
Банктер арасындағы корреспонденттік қатынас Ұлттық Банктің Қазақстан Республикасы банктерінің,
Сонымен қатар банктер арасындағы корреспонденттік қатынас Ұлттық Банк бекіткен
Банктердің корреспонденттік шотты Ұлттық Банкте ашу және жүргізу Ұлттық
Ұлттық Банк банкпен кореспонденттік шот шартына отырады. Ұлттық Банк
Банктердің бағалы қағаздармен операциясы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексімен, Қазақстан
Банктердің акциялар шығару (эмиссия) аталған заңдармен қатар Ұлттық Бантің
Банк операцияларының негізгі түрлерінің бірі заем операциясы. Заем операциясы
Банк заңдары бойынша заем операциясы – бұл банктің ақшаны
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Банктің заем операциясы банктің директорлар кеңесі бекіткен ішкі кредиттеу
заем шекті мөлшері;
заем комитетінің құрылымын, өкілеттігін және қызметін;
заем комитетінің мүшелерінің жауапкершіліктерін,
заем шарттарын бекітілуін анықтайды.
Банктердің қолма – қол ақшамен әртүрлі операциялар жасауын, яғни
Жоғары да айтылып өткендей жекелеген банк операциялары тек Ұлттық
жарияланған жарғылық капитал толық төленсе;
барлық ұйымдық техникалық шараларды орындауға, оның ішінде Ұлттық Банктің
Банктік операцияны жүргізуге лицензияны беру туралы өтініш Ұлттық Банкте
Банк ережеге сай лицензияда көрсетілген банк операциясын ғана жүзеге
Банктік операцияны жүргізу үшін лицензия Ұлттық Банк құрған комиссияның
Банктерге қосымша банк операцияларын жасау үшін лицензия, егер банктің
Шет елдік валютамен және аффинирлендірілген қымбат металдармен банк операциясын
Сонымен қатар банк операциларының барлық немесе кейбір түрлерін жүргізу
Егер банк мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін бір жыл ішінде
Банк операцияларын жүргізуге лицензия беруілуден бас тартылған өтініш иесіне
Егер лицензия берілуден бас тартылудың себептері өтініш иесі үшін
Банктерге банк операцияларын жасау үшін ең алдымен жалпы талаптар
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары туралы ереже банктердің директорлар
қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің шекті сомасы мен мерзімі;
депозиттер мен несиелер бойынша берілетін сыйақы (мүдде) ставкасының шектік
депозиттер мен несиелер бойынша берілетін сыйақы (мүдде) төлеудің шарттары;
банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;
банк мен оныың клиенттерінің құқықтары мен міндеттері, олардың жауапкершіліктері;
банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
банк директорлар кеңесі банк операциялардын жүргізудің жалпы шарттарына енгізу
Жоғарыда айтып кеткендей, Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және
Банк операцияларын жүргізуге арналған барлық лицензияларды қайтарып алу, қызметінің
Ұлттық Банктің банк операцияларын жүргізуге арналған банк лицензияларын қайтарып
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банк операцияларын жүргізуге арналған лицензия
II Тарау. Банкілік қадағалауда банкілердің құқықтық
мәртебесінің өзгеруі
2.1 Банктерді консервациялау
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
Банктер өз капиталының жеткілікті коэффицентін ұдайы, қатарынан үш ай
Осы Заңның 64 – бабына және Ұлттық Банктің 1996
банкіні консервациялаудың негіздемесі;
банкінің қаржы жағдайын сауықтырудың жоспары;
банкіні консервациялау қажеттілігінің негіздемесі көрсетіледі.
Банкіні консервациялау туралы шешімді Ұлттық Банктің банкілік қадағалау Департаментінің
банктің атауы мен орналасқан жері;
банкіні консервациялау туралы шешімнің негіздемесі;
консервация күшінің басталуы мен мерзімі;
банк қызметіне қойылатын шектеулер тізбесі;
уақытша әкімшіліктің дербес құрамы немесе уақытша банк басқарушысының фамилиясы,
консервациялау режимінде тұрған банкінің басшы қызметкерлеріне өз жұмысы туралы
уақытша әкімшілікке немесе уақытша банк басқарушысына берілетін ұсыныстар көрсетіледі.
Ұлттық Банктің шектеулі, бір жылға дейінгі мерзімге банкіні басқару
Осы Заңның 63 – бабына сәйкес банкіні басқару жөніндегі
Сондай – ақ уақытша әкімшілікті тағайындау Қазақстан Республикасы Ұлттық
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
банк мәселелері бойынша дербес шешім қабылдай алады;
қажет болған жағдайда консервациялау кезеңінде қабылданған депозиттер бойынша банкінің
қажет болған жағдайда банк қаражатын салуды көздейтін банк жасасқан
банкінің атынан кез - келген құжаттар мен шарттарға қол
банкінің атынан және оның мүддесі үшін ақы талабын қоя
банк қызметкерлерін қызметтен босату, қызметін төмендету және қызметтен уақытша
Сондай – ақ уақытша әкімшілік немесе уақытша банк басқарушысы
Уақытша әкімшілік консервация режиміндегі банкінің атынан әрекет ететін жетекші
Сонымен қатар уақытша әкімшіліктің жетекшісі консервация режиміндегі банкіні басқарады,
Банкіні консервациялау басталған кезеңнен бастап банк акционерлерінің банкіні басқару
Консервация режиміндегі банктің балансына енген және енбеген барлық мүліктері
Уақытша әкімшілік немесе уақытша банк басқарушысы Ұлттық Банктің нормативтік
Консервация режиміндегі банктің мүлкін сату уақытша әкімшілік немесе уақытша
Уақытша әкімшіліктің немесе уақытша банк басқарушысының банкіні басқару жөніндегі
банкіні консервациялау кезеңінде негізгі бағыттар бойынша уақытша әкімшілікке немесе
уақытша әкімшілік немесе уақытша банк басқарушысы міндетті түрде орындауға
уақытша әкімшіліктен немесе уақытша банк басқарушысынан кез - келген
уақытша әкімшіліктің немесе уақытша банк басқарушысының жасалған жұмыстары туралы
консервация мерзімін ұзартуға;
сондай – ақ банкіні консервациялауды аяқтау туралы шешім қабылдауға
Ұлттық Банк уақытша әкімшілік мүшелерін (уақытша банк басқарушысын) кез
Банкіні консервациялауды тоқтату Ұлттық Банктің шешімімен белгілеген консервациялау мерзімі
Егер банкіні консервациялау оның қаржы жағдайы мен жұмыс сапасын
Ұлттық Банктің консервациялауды жүргізу туралы шешіміне қарсы банкінің акционерлері
2.2 Банктерді қайта құру
Банк жүйесін ары қарай жетідіру мақсатында және қаржы рыногындағы
Қазақстан Республикасының Азаматық кодексінің 45 – бабына сәйкес банкті
Қайта құру ерікті түрде немесе еріксіз (ықтиярсыз) түрде жүргізілуі
Банкілерді ерікті түрде қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу,
Банкті қайта құруға Ұлттық Банкінің рұқсатын алу туралы өтінішке
банкінің жоғарғы органының оны қайта құру туралы шешімі;
банкті қайта құрудың көзделіп отырған шарттарын, түрлерін, тәртібі мен
банкінің ол қайта құрылғаннан кейінгі немесе банкті қайта құру
Ұлттық Банк банкіні қайта құруды жургізуге рұқсат алу туралы
Қайта құрылған бнкінің мүліктік құықтары мен міндттері Азаматтық кодекстің
Өткізу актісі мен бөлу балансында қайта құрылған банкінің барлық
Қайта құру нәтижесінде құрылған заңды тұлға немесе банк заңда
Әділет органдарында тіркелген немесе қайта тіркелген банк екі апта
__________________________________________________________________
5Газета «Делавая неделя». №47 2002 г.
Дегенмен Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
ерікті түрде қайта құрылатын банкілердің жоғары органдарының тиісті
көзделіп отырған ерікті түрде қайта құру салдарынан депозиторлар мүделерінің
көзделіп отырған ерікті түрде қайта құру салдарынан пруденциялық нормативтердің
көзделіп отырған ерікті түрде қайта құру салдарынан монополияға қарсы
Банкті еріксіз түрде қайта құру қолданылып жүрген заңдарға сәйкес
Осы Заңның 74-3 – бабына сәйкес сот банкті еріксіз
Банкті еріксіз түрде қайта құруды жүргізудің, оңалту рәсімдерінің міндетті
Сот банкті еріксіз қайта құру туралы шешім қабылдаған жағдайда
Банкті қайта құруға қатысушы үшінші адам банктің басқа коммерциялық
Банкті еріксіз түрде қайта құру сот белгіленген тәртіппен, сондай
Банктің арнайы басқарушысының немесе басқару жөніндегі уәкілеттік берілген адамдардың
Аталған сот рәсімдері шеңберінде банкті қайта құру жүргізілгенін растайтын
Банкті еріксіз түрде қайта құруды жүзеге асырумен байланысты шығыстар
2.3 Банктерді тарату
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 49 – бабына сәйкес заңды
Сонымен қатар заңды тұлға соттың шешімі бойынша:
банкрот болған жағдайда;
заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта бұзылуына
заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі жүзеге
тиісті рұқсат алынбаған немесе лицензиясыз қызметті не заң құжаттарында
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген реттерде соттың шешімі бойынша
Банк өз акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі негізінде өзін ерікті
Өтінішке банктің қызметін тоқтату мерзімі және оған әзірлік кезеңдері
Банктің ерікті түрде тарауына рұқсат алу туралы өтінішін Ұлттық
Банктің ерікті түрде тарауына рұқсат беру туралы шешімді Ұлттық
Банк ерікті түрде тарауға Ұлттық Банктен рұқсат алған жағдайда
Ерікті түрде тарауға рұқсат алғаннан кейін банк ерікті түрде
Тарату комиссиясы банкті тарату туралы баланс пен есепті бекіткеннен
Барлық кредиторлардың талаптарын қанағаттандыруға қаржысы жеткіліксіз болған жағдайда, банк
Ерікті түрде таратылу процесін аяқтаудың мүмкін еместігіне байланысты Ұлттық
Банктерді еріксіз таратуды сот:
банк банкроттығы жағдайында;
банк заңдарында көзделген негіздер бойынша банк операцияларын жүргізуге берілген
банк заңдарында көзделген басқа негіздер бойынша банк қызметін тоқтату
Банкті банкрот деп тану банктің төлем төлеуге қабілетсіздігі мен
Сонымен қатар банктерді еріксіз тарату уәкілдік берілген мемлекеттік органның,
Банктерді банкроттық негізде тарату Қазақстан республикасының Азаматтық кодексімен және
Банкті тарату туралы, оның ішінде банктің банкроттығын негіздеу жөнінде
Ұлттық Банк қызметкерлерінің банкті тарату комиссиясының құрамында болуына құқығы
Банкті арнайы басқарушы немесе басқару жөнінде уәкілеттік берілген адамдар
Банкті таратумен байланысты шығындар сол банктің қаражаты есебінен ғана
Банк мүлкін бағалауды тарату комиссиясы қолданылып жүрген заңдарға сәйкес
Кастодиан – банкті тартқанда тарату, конкурстық массасына оған сақтау
Таратылатын банк кредиторларының, оның ішіде оның банкроттығымен байланысты талаптары
Сонымен қатар Ұлттық Банк таратылу процесінде банктерден есеп және
2.4 Банктерді қадағалаудың құқықтық салдары
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
Банктің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның
Банк қызметі не банк қызметіне аудит Ұлттық Банктің тиісті
Банктерге және банктің лауазымды адамына айыппұл салуды және оларды
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Ұлттық Банкке ақпаратты ұдайы (күнтізбелік он екі ай ішінде
- айлық есептік көрсеткіштің 400 еселенген мөлшеріне дейін айыппұл;
құқық бұзушылықты жою туралы жазбаша нұсқамаларды Ұлттық Банк белгілеген
- айлық есептік көрсеткіштің 450 еселенген мөлшеріне дейін айыппұл;
Ұлттық Банк белгілеген пруденциялық нормативтерді және басқа да сақталуы
- айлық есептік көрсеткіштің 500 еселенген мөлшеріне дейін айыппұл;
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
банк операцияларын олардың нәтижелерін бухгалтерлік есепте тиісінше көрсетпей жүргізсе
бухгалтерлік есептің белгіленген стандарттарын немесе әдістерін бұза отырып бухгалтерлік
клиенттердің банк шоттарын ашу және жабу тәртібін бұзса -
Ұлттық Банк осы аталған шараларды, сондай – ақ банктер
Сондай – ақ банк клиенттерге, несие берушілерге және қарыз
Ұлттық Банк банк қадағалауын жүзеге асыратын қызметкерлерінің анықталған құқық
Анықталған құқық бұзушылық туралы актіні және осы мәселе бойынша
Анықталған құқық бұзушылық туралы актіге қатысты Ұлттық Банктің Төрағасы,
Ұлттық Банктің Төрағасы немесе оның орынбасары өз өкілеттіктері шегінде,
Банктің лауазымды адамына әкімшілік жаза қолдану туралы шешімді Ұлттық
Банкке айыппұл түрінде санкция қолдану туралы шешімді Ұлттық Банктің
Ұлттық Банктің айыппұл салу және оны өндіріп алу туралы
Қорытынды
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі өзінің тұрақты дамуымен ерекшеленіп келеді.
Бұл Қазақстан республикасының Орталық Банкі – Ұлттық Банкке банк
Қазақстан Республикасының барлық банктері биылғы жылдан бастап қаржылық
Осы уақытта отандық банктер өз қызметтерін сыртқы рынокқа, әсіресе
Валюталық режимді либерализациялау тұжырымдамасы негізінде Ұлттық Банк бағдарлама қабылдауды
Бүгінде Ұлттық Банктің валюталық режимді либерализациялау туралы ұсынымы Қазақстан
Қазақстан Республикасының банк жүйесін одан әрі дамыта үшін банк
Осыған байланысты банкілік қадағалау жөніндегі Базель Комитеті жаңа базельдік
Базель келісімі банк капиталын қадағалаудың үш түрін көрсетеді:
біріншісі банк капиталы бойынша талап етілетін нормалардың ең төменгі
екіншісі банк капиталының жеткіліктігі;
үшіншісі қаржылық есептің ашық болуы, бұл банктің қаржылық есебінің
Банк қызметін одан әрі жетілдіру мақсатында банкілік
Банкілік қадағалаудың консолидациялық жүйесін енгізу банк қызметінің банк клиенттері
Сондай – ақ болашақта банкілік қадағалауды одан әрі жетілдіре
Сонымен Қазақстан Республикасының банк заңдарына сәйкес банк жүйесі екі
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі өз кезегінде Қазақстан Республикасының Президенті
6 Журнал «Банк Казахстана». №2 2003 г.
7 Журнал «Банк Казахстана» №6 2001 г.
Құқықтық нормативтік актілердің тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, «Жеті – Жарғы». 1998
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы, «Жеті – Жарғы».
3. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
4. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
5. «Лицензиялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 17 сәуір 1995
6. «Банкроттық туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 21 қаңтар 1997
7. «Бағалы қағаздар рыногы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
8. «Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
9. «Табиғи монополиялар туралы» Қазақстан
10. «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 20 қараша
11. «Валюталық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 24 желтоқсан
12. Закон Республики Казахстан «О регистрации сделок с ценными
13. Закон Республики Казахстан «О платежах и переводах денег».
14. «Сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 3 қазан 1995
15. Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 11 тамыздағы Жарлығымен
16. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1996 жылдың 31
17. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1996 жылдың 29
18. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1997 жылдың 25
19. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1998 жылдың 18
20. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1999 жылдың 28
21. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1999 жылдың 28
22. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1997 жылдың 11
23. Қазақстан Республикасы Ұлтық Банкі 1998 жылы 5 маусымда
24. Қазақстан Республикасы Ұлтық Банкі 2001 жылы 25 маусымда
Қолданылған әдебиетер тізімі
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан 2030 бағдарламасы». Алматы, 1997 ж.
2. Банковское дело. / Под редакцией Сейткасимова Г.С. /,
3. Денги. Кредит. Банки. / Под редакцией Сейткасимова Г.С.
4. Банковское дело. / Под редакцией Лаврушина О.И. /,
5. Банки и банкоские операции. / Под редакцией Сейткасимова
6. Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Алматы,
7. Давыдова Л. Е, Раймонов Д.В Банковское право Республики
8. Худяков А.И.Финансовое право Республики Казахстан: (Общая часть). Алматы,
9. Банковское дело. / Под редакцией Бабичевой Ю.А ./.
10. Худяков А.И., Найманбаев С. М. Русско – казахский
11. Олейник О.М. Основы банковского права. М., БЕК, 1997
12. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. Қаржылар саласындағы
13. Жуков С.М, Денги. Банк. Кредит. М.,
14. Колесников В.И., Кроливецкой Л.П. Банковское дело.
15. Денги. Кредит Банки. / Под. редакцией Лаврушина О.И.
16. Саниев М.С., Денги. Кредит Банки., Алматы, 2000 г.
17. «2000 год – проблемы финансовых учереждений и банковского
18. Эранивили Н.Д., Банковское право. М., ЮНИТИ. 1999 г.
19. Банки и банковские операции. / Под редакцией Жукова
20. Ефимова Л.Г., Банковское право. М., БЕК. 1994 г.
21. Журнал «Банки Казахстана». №3,4 2001 г., №2 2003
22. Газета «Деловая неделя». №7,8,10 2003 г.
23. Газета «PANORAMA». №3,7,10 2003 г.
24. Журнал «Финансы и Кредит». №6 1998 г.
25. «Түркістан» газеті. №36 2002 ж.
26. «Қаржы – қаражат» жуналы. №1,2 2003 ж.
1
70
Коммерциялық банктер қызметін қадағалау мен бақылаудың шет елдердің тәжірибесі
Екінші деңгейлі банк қызметін бақылау мен қадағалаудың теориялық негіздері
«Екінші деңгейлі банктер қызметтеріне бақылау және қадағалау»
ҚР банктерді қайта құру және тарату
Банкілердің құқықтық мәртебесінің өзгеруі
Қазақстан Республикасының банкілік қызметін мемлекеттік реттеу
Украина банктеріндегі салымдарға кепілдік беру жүйесі
Банктерді ерікті және еріксіз қайта құру
Банктердің басшы қызметтері
Екінші деңгейлі банк