Қазақ халқының ұлттық қолөнері
Shaprashty
Take
Жоспар
Кіріспе
І Бөлім
1.1 Қазақ халқының ұлттық қолөнері.
1.2 Қазақ халқының ағаш ою өнері.
1.3 Мектептегі ағаш ою өнері.
ІІ Бөлім
2.1 Қазақ халқының ағаш оюы туралы мағлұмат.
2.2 Ағаштың түрлері.
2.3 Ағаш ою әдістері.
ІІІ Бөлім
3.1 Ер тұрманды жасау әдісітері
3.2 Тақырып туралы мағлұмат.
3.3 Есеп (шығын) құрал жабдықтар, уақыт.
3.4 Қолданылған әдебиеттер.
КІРІСПЕ
Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру,
Қазақ халқы өзінің күн көріс тіршілігіне қажетті үй-жай салуды,
"Халықтың қолөнеріне әдет-ғүрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал өсіруге
Саз балшықтарды күйдіріп, ағашты майлап кептіру, шақпаққа қу жасап,
Мал шаруашылығына қажетті желі, шылбыр, ноқта, бұршақ, жүген, құрық,
Халықтың қолөнеріндегі мүліктердің бір тобы үй іші жабдықтары болса,
XIX ғасырда және XX ғасырдың бас кезінде қазақ халқының
Әрине, жоғарыда аталған қолөнердің бір қатары өте көп еңбек
Халықтың мәдени дәрежесі өскен сайын тұтыну бұйымдары мен жабдықтардың
Бұл айтылғандардан қолөнер халық тұрмысында ежелгі маңызын жойды, ендігі
жүн және одан ұқсатылатын заттар. Қой, түйе жүндері, ешкінің
Киіз басу. Мұнда жүн сабау, киіз басу, текемет, сырмақ
кестешілік пен көркем тігіс өнері, олардың түрлері, атаулары, кестелеу
зергерлік өнері, зергерлер жасайтын сәнді бұйымдардың түрлері мен атаулары,
сүйек пен мүйізден істелген әдемі заттар — жүк-аяқ, асадал,
ағаш шеберлерініқ жасаған әдемі заттары, оларды жасау, өрнектеу әдістері,
мал мен ақ терілерін үқсату, олардың түрлері мен атаулары,
былғары ұқсату, етікшілік, тігіншілік, етік, кебіс, мәсілдердің түрлері мен
ши орау өнері, шиді әзірлеу, тоқу, өрнектеу, шидің түрлері
І БӨЛІМ
1.1 Қазақ халқының ұлттық қолөнері
КИІЗ БАСУ ЖӘНЕ КИІЗДЕН ЖАСАЛАТЫН ЗАТТАР
Бірнеше рет тоғытылып, кірінен, шайырынан тазартылып қырқылған қойдың күзем
Жүн сабау жұмысына керекті заттар — сабау мен тулақ.
Ал тулақ деп әдетте өгіздің, сиырдың керіп кептірген шикі
Әуелі шидің үстіне (киіздің ішкі бетіне) арналған жүн шабақталады,
Егер басқалы отырған киіз сырмаққа арналса, онда оның астыңғы
Су себіле бастасымен қатар отырған 3—4 әйел басылып жатқан
Осыдан соң бүктеліп әзір жатқан шидің өн бойын бойлай
Киізге ою салынған болса, яғни текемет болса 1 сағат
Қазақ ғүрпында киіз тебу бір ауылға түгел ортақ көпшіліктің
Киіздің тебуі жетті-ау деген кезде, шидің шандуларын шешіп, шиыршықталған
Ыстық буымен балбырап жатқан киізді мөлшерлі уақыт өткен соң
Білектеліп болған киізді үзыннан екі қабаттап бүктеп, оның екі
Білектеу мен қарпудан кейін кірігіп, ширай түскен киіз біраз
Ұзындаудан кейін киіз басу ісі бітті деп саналады да,
Киізді кейде пісіреді, яғни пысықтайды. Бос басылған немесе бірсыпыра
Аттың кежіміндегі, сондай-ақ қалпақ, кебенек, жайна-маз сияқты жұқалаң келетін
ҚАЙЫС ӨРУ ӨНЕРІ
Мал өсіруші қауымға малдың жүнінен, терісінен өндірілетін үй мүліктері
Қайыстың сапалы болуы оның жақсы иленуі мен мейлінше жүмсақ,
Қысқы — тігетін қайыстардын шетін бір тегіс үстап түру,
Қайыс түюдің бірнеше өрнекті түрлері мен атаулары бар. Олар
Қолөнерінде ескіден келе жатқан әдемі де күрделі істердің бірі
Өрімдер 3, 4, 5, б, 7, 12, 36 таспалардан
Өте шебер өрімшілер таспадан қылыш, найза өтпейтін қаттауық тонды
Қазақ шеберлері өрім өнерін зергерлік, тоқымашылық, шабаташылық және шарбақ,
Былғарыдан жасалатын ат түрмандардың ішіндегі ең бір сәндісі —
Түтас былғары тоқым киіз тоқымға өлшеніп пішіледі. Содан кейін
Былғары тоқымдардың өрнектері ашық көрініп түру үшін, кейде былғарының
Былғары тоқымдардың сырттық ішпегінің алды-арты қызыл, күрең былғарымен немесе
Оймалы былғары тоқымның былғарысын тебінгінің үстінен, кейде алдыңғы, артқы
Былғары жүген, қүйысқан; өмілдірік, таралғы екі-үш қабатталып немесе кайыспен
Ғалымдардың айтуы бойыюпа, ат-түрмандар тарихында ең алдымен жүгенсіз тізгін,
Мал шаруашылығы алып адыммен алға басып, өркендей түсуіне
ОЮ-ӨРНЕК
Қазақтың өрнекті әшекеймен
Ою деген сөзбен өрнек деген сездің мағынасы бір. Бүл
Ою-ернектің біздің заманымыздан мыңдаған жылдар бүрынғы халықтарда да соншалық
Халықтың қоленері мен ою-ернек творчествосын ғылыми негізде арнайы жекелеп
Қазақтың ою-өрнектерінің түрлері де, атаулары да көп. Біз сол
...Ғасырлар бойы үрпақтан үрпаққа, бір шебердің үсталық,
Қазақтың үлттық ою-өрнектерінің түпкі негізін іздестіру ісінде Т. К.
Автор ою-өрнек элементтерінің даму тарихын көрсете келіп, оларды түр-түрге
Т. Бәсеновтің осы кітабында архитектуралық өрнектер де көрсетілген. Омардың,
Қазақтың осы күнгі ою-өрнектерін қарт шеберлер екіге бөліп қарайды.
Ертедегі қазақ оюларын мазмүны жағынан іріктесек, негізінен 3 түрлі
Оюшы. Шеберлер іске беріліп, жүмыс әдісіне төселе келе өздерінің
Шеберлер халықтық ою-өрнектерден өздері керіп, көңілдеріне үнағандарын не қағазға,
Шымкенттік шебер Ғани Идяев кілем, алаша, баскүр, сырмақ сияқты
Қолда бар бүрын-соңды жазылған деректер мен ел арасындағы қоленер
Бүлардан басқа кұйып, илеп, кептеп, батырып жасай-тын өрнектер кездеседі.
Қазақтың қоленерінде ерімшіліктің неше түрлі әдемі өрнектері бар. Біздің
Оньщ әлі де болса бізге кездеспеген, не көнілден какас
болар еді.
I. Ай, Күн, жүлдыздарға — көк әлеміне
өрнектер.
II. Малға, малдың денесіне, ізіне байланыстылары.
III. Аңға, аңның денесіне, ізіне байланысты өрнектер.
IV. Қүрт-қүмырскаларға байланысты өрнектер.
V. Қүстарға байланысты өрнектер.
VI. Жер, су, өсімдік,
әрнектер.
VII. Қару-қүралдарға байланысты өрнектер.
VIII. Геометриялық фигуралар тектес өрнектер. Со-ндықтан біз
Ою-өрнек, әшекей жасау шеберлігі бейнелеу (суретші) өнерінің бір түрі,
Ескі замандағы ел әдетін, шаруашылық ғүрпын, этно-графиясын білген адамға
көрініп түр.
Ал осыны мал етін мүшелеп, омыртқа омырып көрме-ген яки
Енді осы ою-өрнектердің көп қолданылатындарына, со-ндықтан да халық шеберлерінің
Ай , "жартыай" ернектері шынында да аспандағы айды мезгеп
Қазірде "ай", "жарты ай"', "айшық" ернектері, әрине, бүл үғымнан
"Айбалта"— ай сияқты қүдіретті балта деген үғымнан туған. Мүндай
"Айыр"— айыр (екі) еркешті түйе, айыр түяқты мал-дардың бақайы,
"Алақан" деп кебінесе кеп тармақты ернектердің ор-тасында солардың негізгі
"Алақұрт"— кебінесе ши орауында, сырмақ шетіндегі жиектерде, тесек, жүқаяқ,
"Аламыш, алаша" ернектері жарыса жасалған кеп түсті жолақтардан қүралады.
Арпабас"— өсімдіктердің қияқтарын, астық өсімдік-терінің бастарын бейнелеп салынған, сабақты
"Атауыз, атерін" деп аталатын өрнектер малдың аузын, үстіңгі және
"Бағана өрнек"— ("баған" деп те айтады) тіреу, діңгек деген
"Балға", "балта" өрнектері өздері аттас заттарға үқсас келеді. Геометриялық
"Балдақ өрнек". Балдақ деп қазақ көзі жоқ жүзікті, жүзік
"Бес дөқгелек" кейде қатар төрт бүрыш түрінде ке-летін бүл
"Су" өрнегі. "Су" деп әрбір өрнекті бөліп түрған үзын
ІІІығыс Қазақстан облысында Самара ауданы Жамбыл атындағы колхозда түратын
Осы су үшін болған бүл күресте Сүмырайхан Райхан деген
Тағы бір аңызда: "Ертеде адам тәңірісі ай болыпты-мыс. Соған
Бүл жорамалдарға қарағанда, өмірдегі болған оқиғалар мен аңыздардың, діни
"Бестемше", "алтытаспа", "бүзаутіс", "жыланбауыр", "қос тіл",
алынған. Бүлар, әсіресе, кестеде, тігісте, өргенде, ескенде, ширатқанда,
"Бүлдірген", "бүркөз", "жармагүл",
"Ергенек". Қазақ тілінде киіз үй босағасының ортан беліне жететіндей
"Егіз" немесе "жұп" деп аталатын өрнек өте арғы заманнан
'Ебелек" (кейде оны "қаңғалақ" деп те атайды, ал "қаңғалақ"
"Ендірме' өрнегі екі затты сыналап көлемдеу әдісіңде қолданылады. Бүл
"Жапырақ", "жармагүл", "жауқазын", "жетігүл", "жүлдызгүл", "үшқұлақ",
"Жіліншік". Малдың жілік сүйектерінің негізінде туған атау. Бірақ ертеректе
"Иректер". "Ирек", "ирек су" ернектері кейде түзу сызықтардың сынықтары,
"Бір қисық жол дүние бұрандаған,
Басқа дәулет бақ қайтса құралмаған..."—
деген елең жолдары да бар.
"Кавказ" (қарала). Бүл ернек зергерліктегі ең бір үнасымды деп
"Кавказ" (қарала ернек) үлгісімен мүйіз, ирек, гүл, жапырақ ернектерінің
"Кавказ" ернегімен жасалған қазақ қоленерінің үлгілері туралы Мүхамед-Салық Бабажанов
Бүл туралы қазақ ғалымы марқүм Э. А. Масанов: "Қалай
Ақ күміске қарала ернек жасайтын қоспаны қазақ шеберлері терт
Кавказ жүргізіп өрнектеудің Оңтүстік Қазақстан ше-берелерінің арасында тағы бір
Ағаш көмірі балқыған шынының түсін қарайту үшін қосады. Осыдан
"Қабырға" өрнегі көбінесе кестеде, қолмен көркемдеп тігуде ағаш бетіне
"Қазтабан", "қазмойын", "қүсмойын", "құстүмсық", "құсмүрын", 'қүсқанаты", "қүсқұйрық", құсжолы" өрнектері
"Қарта", "қосқүлақ", "қосмүйіз", "қостаңдай" (кей-де "казмойын" деп те атайды)
сайды.
Өрнек атауларын түгел қамтап оларды әрқайсысына түсінік беру мүмкін
"Мүйіз" өрнектері. Бүрын-соңды зерттеуші ғалымдар-дың барлыгы бүл өрнектің негізі
Бүл арада халқымыздың қоғамдық қүрылысы, кәсібі мен күн көрісі.үғымы
"Мүйіз" өрнектерінің түрлері мен атаулары өте көп. Мүйіз тектес
"Қаңдай ернек болса да, ол адам ойының жемісі ғой.
Рақаңның былай деуі шындық. Біз діңгектің түбінде түрып, оның
Мүйіз сындас ернектердің мәнерлеріне қарай, қазақ арасында ғасырлар бойы
"Қошқармүйіз". Мүндай оюлардың формасы қойдың тебесі мен екі жаққа
' Арқармүйіз". Бүл "қопп
ҚАЗАҚ - МОҢҒОЛ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ СӘНДІК- ҚОЛДАНБАЛЫ ӨНЕР ТУЫНДЫЛАРЫҢДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ АРҚЫЛЫ СТУДЕНТТЕРДІ ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕПЗДЕРІ
ҚОЛӨНЕРДІ ХАЛЫҚ ТҰРМЫСЫНДА ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Қазақтың қолданбалы өнері
Қазақ халқының қолөнерінің даму жолы
СӘНДІК ҚОЛӨНЕР БҰЙЫМДАРЫ
Жеткіншектердің эстетикалық талғамы
Қазақ халқының қолөнері
ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ
Қолөнер бұйымдарын жасауда ағаш өңдеу технологиясын дамыту
Тоқу өнері. Ою-өрнек