Против терроризма
Терроризм: қылмыстық-құқықтық сипаттамасы
М А 3 М Ұ Н Ы
Кіріспe………………………………………………………………………..…….3
1 Қазіргі заманғы терроризімнің шығуы және оның мәні………………….... ..6
1.1 Терроризм түсінігі және оның пайда болу себептері ......6
1.2 Терроризмнің психологиясы………………………………………...….......13
1.3 Экетремизм және терроризм: түрлері, айырмашылығы .....21
1.4 Орталық Азия және Қазақстанда экстремизм мен терроризмнің
таралуы ......26
2 Терроризм қылмысымен күресудің жолдары мен әдістері……………...….34
2.1 Терроризммен күрестің әлемдік тәжірибесі ........34
Терроризм тенденциясы және онымен күресу әдістері .....43
Қазақстанда терроризм мен экстремизмге қарсы іс-әрекеттің механизмі
және қүқықтық реттеу.....……………...............……...................................49
Қорытынды……………………………………….……………………………...53
Пайдаланылған әдебиеттер .....54
Кіріспе
Таңдалған тақырыптың өзектілігі: Соңғы уақыттарда әлемнің түрлі елдерінде
Осынау жағдайды ескере отырып, соңғы кездері әлемдік қауымдастықтар терроризмге
Қазақстан тәуелсіздік алғалы бәрі терроризмге тікелей душар болмағанын атап
Ресей, Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан елдеріндегі қанды оқиғалар экстремистік топтардың
Диплом жұмысының маңыздылығы терроризмнің қазіргі кезде қауіпті құбылыс екендігін
Терроризмнің түсінігін ашып көрсетіп, бұл құбылыстың шығу себебін талдау.
Тақырыптың зерттелген дәрежесі: Зерттеудің басты міндетінің бірі терроризм құбылысын
Дипломдық жұмысты жазу барысында автор зањ ѓылымы саласындаѓы белгiлi
Терроризм ауыр қылмыстардың бір түріне жататын болғандықтан, оның табиғатын
Зерттеудің методологиялық негізі. Зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес ғылыми
Қорғауға ұсынылған ережелер: Зерттеліп отырған мәселенің өзектілігі мен маңыздылығына
Бүгінгі таңда - бұл құбылыс Камикадзе-Шаһид түрінде етек алып
Жұмыстың практикалық маңыздылығы. Диплом жұмысының негізгі практикалық маңызы сол,
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, қолданылған
Жұмыстың «Қазіргі заманғы терроризмнің шығуы және оның мәні» деп
Қорытындыда жұмыстың негізгі нәтижелері мен тұжырымдары жинақталған.
1 ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТЕРРОРИЗІМНІҢ ШЫҒУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘНІ
1.1 Терроризм түсінігі және оның пайда болу себептері
XX ғасырдағы терроризм адамзат тарихында алғаш рет геосаяси, ішкісаяси,
Терроризм - қазіргі заманда әр түрлі нысанда кеңінен таралған,
Терроризмнің ең қысқа және айқын анықтамасының бірі: "терроризм дегеніміз
Соғыс саясаттың жалғасы болып табылса, сондай-ақ террор да қоғамды
Қазіргі кездегі терроризмнің негізгі қозғаушы күші осы заманның әралуан
"Көбінесе террористер экономикалық сәтсіздіктерге, саяси қуғын мен әлеуметтік теңсіздікке
Әлемнің түрлі елдеріндегі террористік әрекеттерге жасалған талдау оның көп
Ал, террор туралы анықтаманы "әскери энциклопедиялық сөздікте" өте қатаң
Сонымен, өмірде кездесетін террор мен терроризмнің әртүрлі анықтамаларын салыстыру
Сонымен, терроризм түсінігін сараптай келе, нақты анықтама Қазақстан Респуликасының
Бұл заңда: «Терроризм-мемлекеттің қауіпсіздігін бұзу, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына
Терроризмнің мәнін түсіну үшін, бірінші, оның элементтеріне тоқталайық;
-Террористік акт
-Террористік акция.
-Террористік қызмет.
-Террорист.
-Террористік әдіс және құрал.
-Террористік ұйым.
Террористік акт терроризмнің басты және негізгі элементі болып табылады.
Террористік акт — терроризм мақсатына жету үшін әдейі жасалынатын
Террористік акция — ол терроризмнің мақсатына жетуге және террористік
Терроризмнің орталық элементі - ол террористік қызмет. Бұл туралы
Ол төмендегі әрекеттерді қамтиды: терроризм идеологиясын тарату, террористік акцияларды
Террорист — бұл террористік қызметті және терактіні жүзеге асыратын
Террористік әдіс — бұл террористік актіні жүзеге асыратын әдістер.
Террористік ұйым — ол террористік акцияларды жасау үшін екі
Жоғарыда көрсетілген терроризм элементері бір — бірімен тығыз байланысты.
Террористік актілердің өзі шын мәнінде ресми мәлімдеген мақсаттарына жете
2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі АҚШ-қа террористік шабуыл терроризм туралы
Зорлық - зомбылықтың ең дөрекі нысандарын қолдану немесе қолдану
Террористік актінің мақсаты оның нәтижесінде туындайтын құрбандықтар мен қиратулар
Террористік актінің мақсатына оның тікелей құрбандары болып табылмайтын тұлғаларға
Терроризм құрбандары олардың нақты маңызына қарай емес, символикалық мәніне
Террористік актіні мынандай жағдайларда халықаралық сипаттағы қылмыс деп дәрежелеуге
Террорист және террористік акті нәтижесінде зардап шегетін тұлға бір
Террористік акт халықаралық қорғау аясындағы тұлғаларға қарсы бағытталған болса;
3)Террористік акт бір мемлекеттің аумағында дайындалып, басқа мемлекеттің аумағында
4) Бір мемлекеттің аумағында террористік актіні жүзеге асырған террорист
"Терроризм белгілі бір мақсат пен міндетті жүзеге асыру үшін
Терроризмнің қайнар көзі мен себептерін білу террористік бағыттағы қылмыстарды
Әлемдік ғылымда терроризмнің пайда болуы табиғатына әсер ететін екі
Биологиялық жол - адамдардың күш көрсетушілік мәні, яғни
адамдардың басқа адамның мүлделеріне қауіп төндіруі;
Әлеуметтік жол - әлеуметтік қарама-қайшылықтың шығуы.
Бірақ бұл жерде бұған қарсы мынадай мысалды келтіруге болады:
терроризм тұрақты қоғамдарда автономды түрде әрекет етеді.
Мысалы, Испаниядағы сепаратистік ұйым Эта, Жапониядағы Ревалюциялық Қызыл Армия.
О.М.Хлобустов және З.Г.Федеровтың ойы бойынша терроризмнің пайда болуына жалпы
М.В.Назаркин терроризмнің базалық себептеріне әлеуметтік шиеленістерді жатқызады [11] .
В. Л. Васильев терроризмнің шығуының феномені мен дамуын былай
В.Малисон мен С. Малисон "Терроризмнің көптеген себептері негізгі әділстсіздіктер
Халықаралық терроризмнің түбірлі себептерін 1979 жылғы халықаралық терроризм туралы
Жоғарыда көрсетілген барлық зерттеушілердің айтуы бойынша әлеуметтік қарама-қайшылықтардың комплексі
мемлекетте экономикалық дағдарыстың болуы;
саяси жағдайдың тұрақсыздығы;
билік органдары, құқық органдары және сот органдарының әлсіздігі;
мемлекетте ұлтшылдық, шовинистік, экстремистік, сепаратистік
көзқарастардың өсуі;
коррутщияның кең таралуы;
арнайы қызметтің кәсіби деңгейінің төмендігі;
этникалық жағдайдың нашарлығы;
қару-жарақ, жарылыс заттарының алу жеңілдігі;
миграциялық бақылаудың төмендігі;
елде саяси партиялардың және ұйымдардың билікке таласуы;
геосаяси факторлар және т.б.
этникалық, діни идеологиялық шиеленістердің пайда болуы;
өмір сүру деңгейінің төмендеуі, психологиялық дискомфорт
жағдайы, әлеуметтік қорғалмағандық, тұрмыс тауқыметінің шиеленісуі;
мемлекет пен оның институттарының жалпы құрылымдық
дағдарысы;
тарихи, мәдени, құқықтық, гуманистік құндылықтардың
жойылуы;
биліктің беделінің құлауы, заңның және оған сенімнің
төмендеуі;
мемлекетке шетелдік террористердің, діни, ұлтшыл - радикалдық
және т.б. ұйымдардың, басқа мемлекеттің қызығушылықтарының тууы;
Дегенмен жинақтап айту қажет болса, онда ілгері заңдылықты елемей
П.Уилконсонның пікірі бойынша, терроризмнің бір себебі діни және идеологиялық
Бұқаралық формада қазіргі кездегі терроризмді тікелей "ислам факторымен" байланыстырады.
Оны менің ойымша былай түсіндіруге болады: Ислам өзінің алғашқы
Бұған дәлел ретінде мына мысалды келтіруге болады: 56 мүшеден
Біріншіден, мемлекеттің қауіпсіздік жүйесінде бір қатар кемшіліктердің болуы. Бұл
Екіншіден, әскери потенциалдық біршама ашықтығы, яғни бірінші- адамдар ресурсы:
Терроризмге жауаптың варианттарын анықтағанда адамдардың терроризмге әртүрлі себептермен баратынын
1.2 Терроризм психологиясы
Терроризм адамдар үшін мәселелерді шешу құралына айналып барады. Оның
Психологиялық тұрғыдан террор үрейді (страх) және қорқынышты (ужас) тудырады.
Терроризмнің психологиялық түсінігі - бұл өзінің идеологиялық негізі бар
Терроризм күрестің спецификалық құралы ретінде өзіне әрқашан біркелкі емес
Террористердің сөздерін таңдаған кезде, террор бұлар үшін тек жұмыс
Террористік ұйымның өмір сүруі - тек тәртіпке байланысты. Бұл
Террордың классигі Б. Савинков былай деген: "Егер террорристік ұйымда
Осы "Алла" жасақтары үшін толық мағынасы бар өмір болып
Жоғарыда айтылғаннан түсінетініміз, террористік ұйымның және әр террористің өмірі
Әр түрлі қызметтің немесе іс-әрекеттің өзінің психологиялық құрылымы болады.
Іс-әрекет құрылымына мотив жатады. Мотив - бұл қажеттіліктерін қанағаттандыру
Террористік жолға түсушілерді ешкім күштеп осы жолға түсірмейді. Заңдылық
Террорист үшін идеялық -риторикалық компаненті маңызды орынға ие. Террористің
Террористік іс-әрекеттің тұлғалық компанентін талдау өте қиын. Террористің өздерінің
Орыс террорист-революционері В. Нечаев өзінің атақты «Революционердің катехизисі» шығармасында
Сөйтіп террорлық іс-әрекет мотивсіз болмайды. Террорлық әрекеттерді қозғайтын локомотиві
Террористердің мотивтерін мына төменгі түрлерге бөлдік.
Меркантильді мотив, яғни пайдаүкнемдік ниетке, террорлық әрекетке баруы.
Идеологиялық мотив. Бұл бір идея үшін (саяси, діни,
Дүние құрылысын өзгерту мотиві. Бұл әділетті орнату
немесе қоғамның жеткіліксіздігін өзгертуіне байланысты
террорлық әрекетке баруы.
Адамға өзінің билігін жүргізу немесе орнату.
Терроризмнің сүйкімді болуы.
Өлген жолдастары үшін кек қайтару:
Бірақ бұл мотивтер шартты болуы мүмкін. Бұдан басқа мотивтер
Террорист тұлғасы зерттеушілерді қызықтырған. С. К. Рощин террористерді үш
Бірінші модель: Психопат — Фанат. Бұл сана өрісі доктриналармен
Екінші адам: Фрустрацияланған адам. Бихевиористикалық теория бойынша фрустрация сезімі
Үшінші модель: Отбасының кемістігі, яғни ата-аналардың өз балаларын ұрып
С. Н. Еникополов террористерге психологиялық мінездеме берудің қажеті жоқ
Өзіне сенімді жоғары интеллектісі бар, өзін-өзі жоғары
бағалайтын террористер;
Өмірде жолы болмайтын, өзін төмен бағалайтын адам,
сонымен екі типке де жоғары агрессивтілік, әрдайым өзінің ішкі
"менін" қорғайтын, тек қана өзін ойлайтын тұлға.
Көп террористерге өзінің ішкі проблемасын сырттан іздеу тән. Террорлық
Қылмыскерлер мен террористі салыстырғанда террористер террорлық актіні кәдімгі адамдар
Жалпы түрде террористердің негізгі тұлғалық қасиеттері туралы едәуір белгілі.
Өз ісіне және ұйымына берілгендік;
Өзін идея немесе ұйым ушін құрбан болуға дайындық;
Өзін-өзі ұстауы, тәртіптілік;
Құпиялық (Конспиративность);
Бағынушылық;
Коллективизм.
Бұл қасиеттерді біріктіріп үлкейтсек, онда бір негізгі және екі
Үлкендерді тыңдау және оларға бағыну - "алла" жасақтарының қасиетті
Террорға берілгендік терроргендік террористің негізгі қасиеті болып табылады. Террорлық
Террорист тұлғасы — бүл тұрақты тоқтамайтын психологиялық қозғалыс.
Террористің логикасы басқа адамға қарағанда әдеттен тыс болады. Біріншіден,
Террористердің логикасы мен ойының орнына цитата немесе максимамен ауыстырылуы
Террорист кез-келген адамды үш топқа бөледі:
Жолдасы ретінде;
Құрбаны ретінде;
Жауы ретінде (антитеррорлық органның мушелері және т.б.)
Террорист бостандыққа жету үшін тек террор, күш көрсету арқылы
Көбінесе террористердің логикасы олардың жалпы мәдени деңгейіне байланысты [17]
Террористің өмірі эмоцияланған өмір болып табылады. Эмоцияға байланысты террористерді
Екінші, біріншісіне қарама-қарсы тұлға. Бұл террористер жиі кездеседі. Бұларға
Бірақ террористерде террорлық актіге жеңіл қараушылық жоқ. Террорлық іс-әрекет
Террористің өмірі түрақты эмоционалдық стресстен тұрады. Ол жаудың қолына
Осы жоғарыда көрсетілген эмоциялар соғысып ішкі эмоционалдық конфликтыны туғызады.
Осы жағдай террористің барлық адамдарды "өзінікі" және "өзгенікі" деп
Террористе моральдық мәселелер тек белгілі-бір интеллектуалдық деңгейі бар болғанда
Террористерді 4 типке бөлеміз. Олар:
Холерик;
Флегматик;
Сангвинник;
Мелонхолик.
Бірінші тип "холерик,, -И.П.Павловтың нейрофизиологиялық түсіндіруінде, бұл күшті, бірақ
Екінші тип "Флегматик„-И.П.Павловтың түсіндіруінде бұл күшті, орнықты өзін-өзі ұстай
Үшінші тип "Сангвинник,,-. И.П.Павловтың пікірі бойынша бұл күшті, өзін-өзі
Төртінші тип "Мелонхолик,,.- И.П.Павлов бойынша бұл өте әлсіз тип.
Г.Ю.Айзенктің ойы бойынша қылмысқа бейімділік жеке тұлғаның темпераментімен тығыз
Құрбандарымен қоса өзін-өзі өлтіретін террористерді "Камикадзе,, немесе "Шахид,, дейді.
Камикадзе-шахид синдромына психологиялық сипаттама берсек, олар бір идея немесе
Жоғарыда айтылғаннан мынандай қорытынды шығаруға болады: "Камикадзе — Шахид
Өзінің өмірін қию феномені тек Жапония мен исламдық Шахидтерде
Атақты террорист Б. Савинков өзінің сөзінде: "Мен террорға сенемін.
Біреудің өмірін өзінің өмірі арқылы тартып алу террорист-камикадзенің негізгі
Террордың мақсаты оны қызықтырмайды. Оны тек батырлық-қайсарлық сезімі қызықтырады.
Негізінен террористер өлімнен қорықпайды. Олар тек террорлық акт жасау
1.3 Экстремизм және терроризм: түрлері, айырмашылығы
БҰҰ - ның сарапшыларының ойынша, әдетте террористік актілер алдында
Мына жағдайды ерекше атап өтуге болады, себебі саясаткерлер мен
«Экстремизм» сөзі - француздың «ехtrеmise» және латынның «ехtremis» -
Орыс тілі сөздігінің авторы С.И. Ожеговтың анықтауы бойынша экстремизм-"төтенше
Қысқа саяси сөздікте "экстремизм - бұл төтенше шаралар мен
Экстремизм әлеуметтік - саяси құбылыс ретінде саяси күрестің бір
Экстремистер өз іс-әрекеттерінде әртүрлі әдістерді қолдануы мүмкін: айқын күш
Халықаралық тұрғыдан экстремизмге бірінші рет берілген анықтама 15.06.2001 жылы
Өкінішке орай Қазақстанның ұлттық заң саласында экстремизмге анықтама берілмеген.
Профессор А.Е. Жалинскийдің байқауынша «Терроризм туралы біз ең алдымен
Бірақ терроризмнің анықтамасының өзі заңды ретінде талас тудырады. Тап
Қолданылып отырған заң жүйесінде мынадай негізгі дефинициялар - «саяси
Б.К.Мартыненко экстремизмнің әртүрлі формаларына байланысты оны саяси (қалыптасқан мемлекеттік
С.Н. Еникополов террористік қозғалыстың ерекшеліктерін бөлу маңызды деп, ол
«Терроризм» және «экстремизімнің» айырмашылығын анықтау мәселесіне терроризімді жіктеудің қиыншылығы
Бұдан басқа Ресей зерттеушілері терроризмді келесі түрлерге бөледі: саяси,
Халықаралық - құқықтық құжаттар мен басқа да нормативтік актілерге
Терроризмді зерттеуші француз ғалымы Л.Диспо «Террор машинасы» кітабында терроризмді
Көріп отырғанымыздай, жіктелудің көп болуының ерекшеленуінің себебі, көп жағдайда
Жоғарыда көрсетілгендей көптеген ұсынылған анықтамалар идеялық мотив бойынша терроризмнің
Б.К.Мартыненко бар классификациялардың жалпы белгілері бойынша бір жүйеге келтіру
Бірақ жоғарыда айтылған көптеген категориялар экстремизмнің жіктелуін қайталайды немесе
Сонымен терроризмге саяси-әлеуметтік мән беру оны тиімді жіктеуге көмектеспейді.
Сонымен қатар бір жағынан халықаралық деңгейде көрсетілгендей терроризмнің бірде-бір
Екінші жағынан терроризмді идеологиялық белгілері бойынша бөлу, оны бағалауда
Терроризмді классификациялауда оның құрамының саяси және криминалды арақатынасы қиындық
М.В.Назаркиннің ойымен келіспеу қиын, оның ойынша терроризмнің түрлері мен
Террористік актілерді субьекттік белгісі бойынша шектеу жөнінде криминологиялық көзқарас
Бірақ қазіргі жағдайда классификация негізін алмастыру болып тұр: жоғарыда
Сонымен классификациялаудың әртүрлілігі тек терроризмнің мәнін түсіндірмек тұрмақ, халықаралық
Терроризмнен оның саяси және криминальдық құрамының жекелеген формаларын бөліп
Күш-көрсетудің өзі саяси күрес формасында да, сонымен қатар криминалды
Ю.М. Антонянның ойы бойынша террористер басқа қылмыскерлерден шектелуі керек:
В.П. Емельянов терроризм классификациясын анық емес деп есептеп, мемлекеттік,
Қандай да болмасын терроризм қылмыстық болып есептелінетіндіктен ешқандай қылмыстық
Терроризмнің классификациясы мәселесіне келетін болса, оның халықаралық және ішкі
Терроризмнің, экстремизм және соғыстың бір-бірінен айырмашылығы туралы мәселені қарауда
Субъектілері бойынша айырмашылығы.
Экстремизм Терроризм Соғыс
Индивидуум + + -
Тұлғалар тобы, ұйым + + +
Мемлекет - + +
Әдістері бойынша өзгешелігі (тактикасы).
Ерекше белгілері Экстремизм Терроризм Соғыс
Түпкілікті мақсатқа жету үшін күшті қолдану Мүмкін, бірақ міндетті
Билік және оның өкілдеріне тікелей әсер ету + Әдістердің
Нахақ қүрбандары арқылы билікке жанама түрде әсер ету
+
Қатаң иерархия мен құрылымдық үйымдардың болуы
+ +
Қорқыныш тудыру тактикасы - . + -
Іс-әрекеттерінің нәтижесін жүртқа жария ету + +
Іс-әрекеттерінің құпия түрде болуы
+
1.4 Қазақстан және Орталық Азияда экстремизм мен терроризмнің таралуы
Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін Орталық Азия аймағында пайда болған
Сонымен исламды саясиландыру ықпалында жоғарыда айтылған елдерде діни экстремизмнің
Исламды саяси мақсатта қолдану ТМД елдерінің біразында әртүрлі формада
Ресейде Татарстан, Башқүртстан,
Діни экстремизм мен терроризмнің исламдық бағыттағы Орталық Азия кеңістігінде
Біріншіден, мұсылмандық дәстүрлерді ұстанушы халықтар өмір сүріп жатқан Орталық
Екіншіден, өзіндік мемлекеттілік алған халықтарда бірден ұлттық сана-сезім оянып
Сөйтіп, ислам дін басыларының ықпалының күшейгені соншалық, олар енді
Үшіншіден, оңтүстікте "темір шымылдықтың" ашылуына байланысты ислам дүниесіне идеологиялық
Төртіншіден, бұл елдерде әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтардың болуы, кейбіреуінің экономикалық артта
Бесіншіден, Орталық Азияның көптеген мұсылман қауымдарында мемлекеттік құқықтық іс
Алтыншыдан, Орталық Азия мемлекеттерінің бірқатарында исламдық бағыттағы экстремизмнің әртүрлі
Жетіншіден, исламда саясиландыру факторын кейбір Орталық Азияның жекелеген саяси
Сегізіншіден, исламды саясиландыру факторы болып қалыптасқан саяси жүйенің тиімділігінің
Тоғызыншы, Орталық Азия елдерінің кейбір басшыларының исламдық бағыттағы діни
Исламды саясиландыру процесі Орталық Азия елдерінде бірте-бірте діни экстремизм
Бірнші кезең, 80-ші жылдардың аяғы мен 90-шы жылдардың басы
Екінші кезең, 90-шы жылдардың басы мен аяғына дейін —
Үшінші кезең, 90-шы жылдардың аяғы мен 2000 жылдың басы
Бұл аймақтағы исламдық бағыттағы діни экстремизмнің енуі мен оның
Аумақтық -кландық;
Оппозициялық -биліктік;
Сыртқы шиеленіске тарту сценариі;[45]
Бірінші топ бойынша діни экстремизм және терроризм негізінен Тәжікстанда
Діни экстремизм мен терроризмнің оппозициялық биліктік сценариі Өзбекстанда болып
Діни экстремизм мен терроризмнің таралуының сыртқы шиеленіске тарту сценариі
90-шы жылдардың аяғында бұл "сыртқы шиеленіске тарту" іс жүзінде
Мысалы, 1999 жылы жазда болған Баткен оқиғасы "Домино" принципінің
Бұл оқиға Қырғызстандағы қоғамдық-саяси тұрақтылықтық әлсіздігін көрсетіп ғана қойған
Қазіргі кезде Қазақстанның мұсылман қауымында сандық және сапалық өзгерістер
Қазақстанда терроризм мен діни экстремизмнің таралуына мүмкіндік жасайтын факторлардың
Сондай-ақ Қазақстандағы діни экстремизм жай ғана болжал еместігі тағы
Көрші мемлекеттердегі экстремистердің белсенділік танытулары және ол мемлекеттердің контртеррорлық
Мұның өзі, Қазақстандағы конфессиялар арасындағы бейбіт ахуалға байланысты қалыптасқан
Сондықтан радикалды исламның идеологиясының таралуының негізгі
Фундаменталистер мен экстремистер негізгі бәсті Қазақстан халқының мұсылман қауымына
Мұндай әрекеттердің сәтімен ауыздықталғанына қарамастан, оның алдағы уақыттарда да
Дегенмен Қазақстан аумағында белгілі-бір күштердің діндерді шектен тыс саясаттандыру
Жалпы алғанда исламға байланысты жағдай Қазақстанның құқық қорғау құрылымдары
Қазақстанның территориясында исламдық бағыттағы діни экстремизм мен терроризмнің таралуы
Біріншіден, Қазақстанның мұсылмандық этностарының санасында этноконфессионалдық бағыт басым. Ислам
Осы тенденциялар Қазақстанның мұсылман дін басыларының арасында қарама-қайшылықтардың өсуіне
Терроризм мен діни экстремизмнің Орталық Азия мен Қазақстан территориясында
Осы жарлыққа байланысты еліміздің құқық қорғау мен арнайы қызмет
Мұнымеи қатар халықаралық қатынас жолдардың, көліктердің барлық түрлері күшейтіліп,
Астыртын миграциялық жолдарды, есірткілер мен контрабандаларды шектеу мақсатында, қатерлі
Республика аумағына қылмысты адамдар, халықаралық іздестіруде жүрген террористік және
Шекаралық аймақтардағы ахуалды тұрақтандыруда Қазақстанның көрші елдермен мемлекеттік шекараны
Қазақстан мен көрші мемлекеттер арасындағы шекараны делимитациялау процесі 2002
Дәл осындай мақсат барысында Оңтүстік әскери округі құрылды, оған
Ұлттық қауіпсіздіктің 2002-2005 жылдар аралығындағы шараларын жүзеге асыру жоспарына
ҚР-ның ІІМ-де арнайы бөлімше - «Сұңқар» құрылды. Ал шекара
Қазақстан терроризм мен экстремизмнің таралуын тоқтату мақсатында, күштеу шараларын
Мысалы, елде макроэкономикалық жағдай тұрақтануға жетті, инфляция тоқтатылды, біртіндеп
Елде ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, ұлтаралық және діни
Осылайша терроризм проблемасы мен оны туындатушы себептерді шешуге мемлекеттік
ТМД елдерінде Қазақстан Республикасының Президентінің инициативасымен біріңғай Антитеррорлық орталық
Қазақстан Орталық Азия мәселелеріне Дүниежүзілік қауым мен жетекші халықаралық
Бұл жерде жақын төңірікте де, сондай-ақ одан гөрі кең
Жалпы алғанда, Қазақстан бүгінгі күнде Орталық Азия аумағында жағдайды
Сондықтан да біздің еліміздің басшылығының принципиалды позициясы да осыдан
Бүгінгі Қазақстан, сөз жоқ, қолайлы ахуалды бастан кешіп отыр,
2 ТЕРРОРИЗМ ҚЫЛМЫСЫМЕН КҮРЕСДІҢ ЖОЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1 Терроризммен күрестің әлемдік тәжірибесі
Терроризммен күрес әлемдік тәжірибеде әр түрлі нысандар мен әдістер
Біріншіден, терроризм феномені өзінің табиғаты, қозғаушы күші, мақсаты мен
Екіншіден, терроризм қаупі әр елде әр түрлі қабылданады, терроризмнің
Үшіншіден, әрбір елдің үкіметтері ішкі және сыртқы саясаттарын қалыптастыру
Жоғарыда көрсетілген жағдайлар XX ғасырдың екінші жартысында шиеленісе түсті.
Ел Президентінің өлтірілуіне жауап ретінде Египетте А. Садат жүргізген
Осы сипаттағы террористік акцияларға жауап ретінде жүргізілетін антитеррорлық операцияларға
Алжирдегі террористік әрекеттер ең басынан саяси тұрпат алып, діни
Бұл елде жүргізілетін антитеррорлық шаралар сипаты жағынан арнаулы мақсаттағы
Алжирдегі терроризм мен экстремизмге қарсы күрес, мысалы; нақты түрде
Осыған ұқсас жағдай құқық қорғау күштері исламшыл ұрандарды жамылған
Таяу Шығыс елдерінде шетел азаматтарын кепілдікке алу тәжірибесі көбінесе
Ливан да осы тұрпаттағы террорлық актілерге жауап операцияларына енді.
XX ғасырдың соңғы жылдары мүндай тәжірибе Йеменде кеңінен тарады.
Шетелдік азаматтарды кепілдікке алумен байланысты террорлық актілердің тағы да
Таяу Шығыс елдеріндегі террористік топтардың әрекет ету обьектілеріне, сонымен
Алайда "санитарлық аймақтың" қызметінің 20-жылдық тәжірибесі қазіргі уақытқа дейін
Терроризм Албанияда сепаратистік сценарий бойынша пайда болып одан әрі
Албан террористері террорлық операциялардың қастандық жасау, қоқан-лоққы мен адам
Үндістанда терроризм діни ұрандарды жамылған сепаратистік сенарий бойынша пайда
1984 жылы 3-маусымда Үндістанда құқық қорғау органдары "Көгілдір жұлдыз"
"Көгілдір жұлдыз" операциясы нашар дайындалғандықтан әскери бөлімшелер жоспарсыз әрекет
"Көгілдір жұлдызбен" бір мезгілде Үндістан құқық қорғау органдары "Орман
1986 жылғы терроризмнің статистикалық көрсеткіштері 1985 жылға қарағанда асып
Сикх террористері өз қызметтерінде көрнекті мемлекеттік қайраткерлерге, саясатшыларға және
Қытай Халық Республикасының Шыңжаң-ұйғыр автономиялық ауданы аумағында терроризм ұйғыр
ШТАБРМ террористері жарылыс жасау, әскерилер мен полиция қызметкерлеріне қастандық,
Тәжікстандағы терроризм діни ұрандар аясындағы ру аралық тартыстар нәтижесінде
Тәжікстанда терроризмнің қалыптасуында 1990 жылдардың басында елге ағылып келе
Өздерінің ұйымдық құрылымы жағынан Тәжікстандағы террористер бір орталықтан басқарылмайды,
Ресейдің Шешенстан Республикасы аумағындағы терроризмнің негізіне сепаратизм идеасы алынды.
"Тәуелсіздік" жариялануы мен "ислам социализмін" құру жолындағы күрес Шешен
1999 жылдың екінші жартысы мен 2000 жылдың бірінші жартысындағы
XX ғасырдың соңғы он жылдығында Европа елдері экстремизм мен
Италияда терроризм толқынының төмендеуіне көп жағдайда үкімет және саяси-экономиялық
Италия аумағында экстремизм мен терроризмнің алдын алуда ел үкіметінің
Мәселеге бұлай қарау Таяу Шығыста делдалдық миссияларды жүзеге асыру
70-жылдары терроризм толқынын бастан өткізген ГФР-дің экстремизм мен терроризмге
ГФР үкіметі өз елінде терроризммен күрес жөніндегі заң базасын
1989 жылы Германияда терроризммен күрес жөніндегі жаңа заң қабылданды,
Германиямен бірге Ұлыбританияның өкімет органдары да экстремизм мен терроризммен
Экстремизм мен терроризм көріністеріне жауап ретінде Ұлыбритания үкіметі екі
Осы ішкі сипаттағы мәселемен бірге Ұлыбритания соңғы 20-жыл бойы
Антитеррорлық құқықтық шаралар пакеті өкімет органдары, полиция мен арнайы
Ақпарат саласына келсек,енді полиция мен қауіпсіздік қызметі, оның ішінде
Сонымен бірге британ көлік полициясы мен Қорғаныс Министрлігі полициясының
Қаржы саласына келсек, банктер мен басқа да мекемелер полиция
Терроризммен күресте Ұлыбританияның барлық арнайы қызметтері айналысады, бірақ британ
Жаңа заң бойынша полиция, кеден және арнайы қызмет қызметкерлеріне
Ұлыбритания терроризмге қарсы күрес тәжірибесі халықаралық деңгейде жоғары бағаланады.
Әлемдегі ең белгілі террорлық ұйымдардың біріне Испаниядағы ЭТА жатады.Ол
Испанияның терроризммен күрес тәжірибесінің әлемдік қауымдастықтың назарына ілігу себебі,
Испания терроризммен күрес жөніндегі халықаралық ынтымақтастық саласында үлкен тәжірибе
Израиль мемлекеті құрылған кезінен бастап терроризммен күресіп келе жатыр.
Терроризмге қарсы күрестің израильдік арсеналының ішіндегі маңыздысы-ол терактілерге жауап
АҚШ-та терроризмге қарсы күрес жүйелі сипатта болып табылады. АҚШ
АҚШ-та антитеррорлық қызметке түрлі ведомствалар тартылады, ал олардың ішіндегі
11 қыркүйектен соң АҚШ терроризммен күрес жөніндегі кең көлемді
АҚШ Мемлекеттік департаментінің терроризммен күрес жөніндегі үйлестірушісі Ф.Тейлор елдің
П. Пилар (Барлау жөніндегі ұлттық кеңес, Орталық Барлау Басқармасы.)
Терроризмге қарсы күрес азаматтық құқықтарды, демократия мен зандылық қоғамдарын
АҚШ терроризммен күресу үшін кең түрдегі коалиция құрды, оған
Соңғы уақытқа дейін Таяу Шығыс, Еуропа мен АҚШ-та терроризмге
Көптеген елдер терроризм құбылысын тудыратын әлеуметтік — экономикалық және
Қазіргі уақытта терроризм мен экстремизмге қарсы күресте төмендегі бағыттарға
Біріншіден, терроризмге қарсы күрестің жаңа жолдарын дайындап, оны нақты
Екіншіден, халықаралық терроризмнің шиеленісу жағдайында ұлттық заң шығару жүйесі
Түрлі елдердің арнайы қызмет және құқық қорғау органдарының ынтымақтастығының
Еуропа елдерінде терроризмнен зардап шеккен отбасыларға көмек көрсету жөніндегі
Үшіншіден, ұлттық және халықаралық құқық қорғау жүйесі мен құрылымдарын
Төртіншіден, түрлі экстремистік ұйымдардың БАҚ пайдалануын шектеу керек. Өйткені
Осы жағдайларды ескере отырып, әлемдегі барлық антитеррорлық күштердің әрекеттері
Тұтастай алғанда, көптеген елдердің соңғы жылдары жинақталған тәжірибесіне сүйенсек,
2.2 Терроризм тенденциясы және онымен күресу әдістері
Көптеген зерттеушілер терроризмнің даму тенденциясының негізгі белгісі ретінде оның
Мысалы, КСРО құлағаннан кейін, ТМД елдерінің аумағында бұрын әскери-өнеркәсіптік
Егер экстремистер мен террористер осы адамдарды пайдалана отырып, қару
Сонымен бірге терроризмнің бірқатар саяси тенденцияларын да атап көрсетуге
Бірқатар мемлекеттердің террористік топтарды өздерінің геосаяси
Кейбір террористік ұйымдардың жетекшілерінің өздерінің қызметіне ұлт-азаттық күрес сипатын
3) Террористердің ұлтаралық қарама-қайшылықтарды, экстремизм мен
4) Идеологиялық база ретінде діни экстремизмді пайдалануы.
Жақын уақытта ТМД мемлекеттерінің ұлттық қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығына
Қазіргі уақытта террористік ұйымның негізгі сипаттамасы-ол оның құрылымы мен
Технологиялардың, әсіресе қару-жарақ пен коммуникация саласындағы дамуы нәтижесінде қаржылай
Терроризмнің дамуына қолайлы факторларға жасалған кримонологиялық талдау оның төмендегідей
А) Элитарлы (мемлекеттік өкімет органдарының лауазымды тұлғаларына. банктер мен
Ә) Функционалды (құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, фирмалардың жетекші мамандарына
Б) Өнеркәсіптік (Әлеуметтік маңызы бар кәсіпорындарға, сондай-ақ уландыратын және
В) Көліктік (мұндай-газ құбырларын жою, темір жолдарда жарылыс жасау).
Қазіргі терроризмнің мынадай формалары дамып отыр, технологиялық, психологиялық, информациялық.
Технологиялық терроризмнің қаупі БҰҰ қылмыстың алдын-алу және құқық бұзушылармен
Ақпараттандыру дәуірінде технологиялардың дамуы қылмыстылықпен күресті қиындата түсті және
Соңғы 2-3 жыл ішінде біз терроризмнің жаңа түрінің туындап
Интернет террористерге өте кең мүмкіндіктер береді. Ол кез-келген мәліметтерді
Қазіргі заманғы коммуникация құралдарының ауыр қылмыс жасауға пайдаланыуынан төнетін
Ерекше ескеретін нәрсе, бірде бір антитеррорлық бөлімше қарсыласы туралы
Террористер ядролық технологияны иемденген жағдайда, олардың қоғамға қауіптілік дәрежесі
Жалпы террористердің жаппай қырып-жоятын қаруды пайдалану мүмкіндігі екі аспектіде
Мемлекеттердің терроризмнің жолдары мен мүмкіндіктерін жоюға қарсы әрекет ету
Террористік әрекеттің негізгі міндеттерінің бірі-халықтың арасында наразылық тудыру. Бір
Терроризммен күрес тек арнайы қызметтің немесе құқық қорғау органдарының
Терроризімге қарсы күрестегі әдістерді 5 негізгі топқа бөлеміз:
Құқықтық әдіс — мемлекет терроризіммен тиімді күресу
үшін, оның алдын - алу үшін заң күшін пайдаланады.
құқықтық шаралар терроризмнің тамырын жоя алмайды, бірақ
онымен күресуде көмекші құрал болып табылады. Терроризммен
тиімді күресу мемлекеттің бұл
байланысты. 2001 жылы
дүниежүзінде терроризмге қарсы күресте заң шығару жандана түсті.
Терроризмге қарсы күресте
қылмыскерді жазалау ғана емес, сонымен бірге мемлекеттің мүлдесі
мен азаматтардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру мақсатына
қызмет етіп, әрқайсысының
Сонымен қатар санкциялар жүйесі террористік іс-әрекетке қатысқан
тұлғалардың мінез-құлқын регламенттейді. Осының бәрі
террористердің өмір сүруін қиындатып, олардың іс-әрекеттерін
алдын-ала болжауын бақылауға алуға жағдай туғызады.
Функционалды әдістер — бұл терроризмге қарсы күресте мемлекеттің қарулы
қарсы әскери күштерді қолдану әрдайым тиімді бола бермейді.
Өйткені, қазіргі әскери қару-жарақтың қиратқыш күшінің көп
болуына байланысты, оны халық көп шоғырланған жерде қолдану
мүмкін емес. Сонымен қатар әскери бөлімдер партизандық әдіске
бейімделмегендіктен, әскер арасында адам шығыны көп болуы
мүмкін. Мысалы, Шешенстандағы Ресей әскері күн сайын адам
және техника шығындарына тап болуда[22].
Әскери операциялар - терроризммен күресуде тиімді шара деп айтуға
Әскерді мына жағдайларда қолдануға болады. -террористік жасақтардың белсенді қарсылығын
3)Саяси әлеуметтік әдістер. Терроризммен күресуде саяси шараларға мыналар жатады.
-шиеленісті жағдайды келіссөздер арқылы шешу,
-жағдайға байланысты тактикалық саяси жұмсақтыққа бару. Мысалы, адамдарды кепілдікке
-террористерге толық немесе ішінара амнистия жариялау,
-терроризмді қолдайтын мемлекеттерге дипломатиялық қысым жасау.
Ал әлеуметтік әдістерге мыналарды жатқызуға болады.
-Кедейшілікті азайтатын шаралар. Ол үшін мемлекет орта тапты қалыптастыру
-халықты жұмыспен қамту.
4)Экономикалық әдістер - терроризммен күресте оның қаржылай-ақшалық аспектісіне көңіл
-Террористік ұйымдардың ақша жинауға және мемлекеттің немесе жеке тұлғалардың
-Террористерді қолдайтын мемлекетке санкция салу немесе бойкот жариялау,
-Террористік қорларды бақылау,
-Террористерді қамауға алатын мәліметтер үшін ақшалай сыйақы тағайындау және
5) Превентивті әдіс - Криминологиялық тұрғыдан алғанда қылмыстың алдын-алу
Терроризмнің алдын-алу үшін мемлекет барлық шаралар қолдануы тиіс. Олар,
Жоғарыда көрсетілген шаралар потенциалды террористердің террористік әрекетке баруына бөгет
1) Террористік актіні болжау,
Террористік әрекеттен қорғау,
Террористік әрекетті болдырмау,
Терроризмді тамырымен жою,
Террористерді іздеу және табу,
Оларды тәрбиелеу.
Аталған әдістерді мемлекеттің барлау қызметі немесе арнайы қызмет жүзеге
2.3 Қазақстан Республикасында терроризм мен эктремизмге қарсы іс -
Бұл тармақшам терроризмге тиімді бақылауды қамтамасыз ету жөніндегі қажеттіліктерге
Терроризмді құқықтық реттеу ерекшеліктерін қарау кезінде туындайтын бірінші сұрақ
Қылмыстық кодекс терроризмге қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бір тобын
«Жеке тұлғаларға немесе ұйымдарға қарсы адамдардың қаза болуы, елеулі
Аталған анықтама "террористік қызмет" ұғымына мынадай түсінік береді:
1) Террористік актінің ұйымдастырылуы, жоспарлануы,
дайындалуы, жүзеге асыруы;
2) Террористік акті жасауға, жеке тұлғалар мен ұйымдарға күш
айдап салу;
3) Террористік актілер жасау мақсатымен қылмыстық топ,
қылмыстық қауымдастық, заңсыз қарулы жасақтарды құру және
оған қатысу.
Террористерді жалдау, қаруландыру, оқыту, пайдалану.
Көренеу террористік ұйымдарды немесе террористік топтарды қаржыландыру және басқа
Терроризмге жалпы түрдегі анықтама беру тиімді емес, өйткені мұндай
Сонымен бірге қылмыстың жалпы объектісін анықтаудың қиындығын ескере отырып,
Онда сонымен бірге терроризммен қылмыстық-құқықтық күрес саласына жататын арнайы
Ал террористік топқа келсек, бұл қылмыс құрамы ҚР-ның Қылмыстық
Террористік ұйымдарды құру, қаржыландыру мен олардың қызметіне өзгелердің жәрдемдесуінің,
Осыған байланысты бапта көрсетілген қылмыстық қызметке қатысу нысандарын олардың
Бірақ ұсынылып отырған норма негізгі мәселені - ұйымды террористік
Ұйымды террористік қызмет үшін жауаптылыққа тарту туралы арызды сотқа
Сонымсн бірге, заңда террористік ұйымға "бұлыңғырлау" анықтама береді, яғни
Мұндай жағдайда іс тұйыққа тіреледі. Ұйым террористік деп танылғанша
Тағы да ескере кететін мәселе - Ұлыбританияның терроризмге қатысты
Терроризмді қаржыландыру фактілерін дәлелдеу мәселелері бойынша туындайтын объективтік қиындықтар
Жоғарыда келтірілген фактілер осыған ұқсас қылмыстарды ашу және дәлелдеудің
Қазақстанда терроризм мен экстремизмге қарсы тұруды құқықтық реттеудің негізгі
Қорытынды
Терроризм қылмысы XXI ғасырдағы адамзаттың негізгі проблемасына айнала бастады.
2002 жылы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі өзінің №1373 қарарымен Кеңестің
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы 2002 жылы 18 сәуірде «Терроризмге, сепаратизмге
Қазіргі кездегі терроризмнің өзінің инфрақұрылымы бар, сондықтан онымен күресу
Аталған жұмыс терроризмнің мәні мен себептеріне талдау жасау арқылы,
Сондықтан терроризм түсінігін және онымен күресу жолдарын зерттеу теориялық
Терроризммен күресу жолында барлық заңгерлердің алдында терроризмді бақылау ісі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Военный энциклопедический словарь. М., 1983 С. 736
Рихтер Э. Почему пропаганда открытого общества должна стать частью
Ожегов СИ Словарь русского языка. М.1986,С 691.
Генри Эрнст. Против терроризма. М., 1981 С.108
Қазақстан Республикасының Қылмыстық
ҚР «Терроризммен күресу туралы» Заңы. Алматы. 2002 4-5 бет
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: ерекше бөлім - Оқулық -
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодекісне. Түсінік. – Алматы ЖШС “Издательство
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Алматы 2003. 430 бет
Хлобустов О.М., Федоров З.Г. Терроризм: реальность сегодняшнего состояния. М.,
Назаркин М.В. Криминологическая характеристка и предупрежедние терроризма. М., 1998.
Васильев В.А. Психология терроризма. М., 2000 С. 172
Ляхов Е.Г., Попов А.В. Терроризм: национальный, региональный и международный
Дону. 1999. С. 280
Лекарев С. Разведка мирового сообщества. Независимое военное обозрение. 37.2001.С.7.
Миникес С. Выступление в Постоянном совете ОБСЕ в Вене
Савинков Б. Воспоминания террориста.// Избранное. М., 1990. С.154
Словарь иностранных слов. М., 1989. С. 880
Емельянов В.П. Терроризм и преступления террористической направленности. Харьков. 1997.С.225
Лунев В.В. Терроризм: психологические корни и правовые оценки //
"Терроризм, сепаратизм және экстремизммен күрес туралы,, Шанхай
конвенциясы// Шанхай. 15 маусым 2001. 558 бет.
Авдеев Ю.И. Терроризм как социально- политическое явление //
Современный терроризм: состояние и перспективы М, 2000.С.459
Мартыненко Б.К. Теоретико-правовые вопросы политического терроризма. Ростов-на-Дону 1999. С.130
Жевлаков Э.Н. К
Теэлор Френсис К. Терроризм: политика и контрмеры США. //
Эфиров С.А. Покушение на будущее. М., 1984. С. 35-39
Пластун В. Исламский терроризм. 1999-2000. Американская версия. СПб. С.
Назаркин М.В. Криминологическая характеристика и предупредение терроризма. М. 1998.
Бояр-Созанович Т.С. Проблемы классификации современного терроризма. М., 1989. С.311
Уголовное право. Особ. часть./Под ред. Н.Ф.Кузнецовой, Ю.М.Такчевского, Г.Н.Борзенкова. М.,
Психологи о терроризме.Психологический журнал. Т.16, 1995 С.445.
Олынанский Д.В. Психология террора. М., 2002. С 182.
Замковой В.И., Ильчиков М.З. Терроризм - глобальная проблема современности.
Устинов В.В. Международный опыт борьбы с терроризмом. М., 2002.
Пиллар П.Инструменты борьбы с терроризмом // Внешняя политика США.т.6.
Резолюция ГАООН 49/60 от 9 декабря 1994 г. Декларация
ҚР Конституциясы 30.08. 1995ж. Алматы: ТОО Телеу-2002, 40 бет
Ашимбаев М.С. Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы.
Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. Современный терроризм: взгляд
Шерматова С. Исламский фактор в руках политических эпат //
Лекаров С.Опыт британских диверсионно-террористических операций в периоды военных действий.
Гушер А.И. Проблемы терроризма на рубеже третьего тысячилетия новый
человечества. лу\т.іеггог.ш
Пауэлл К. Воспользоваться моментом // Внешняя политика США.т.5 С.
Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. // Егеменді Қазақстан,
Антонян. Ю.М. Терроризм. Криминологическое и
правовые исследования. М, 1998.
Комментарий к УК РК под ред. Рогова И.И., Рахметова
54
Еуропалық Одақ елдерінің ішкі саясатындағы лаңкестік мәселесімен күресу
Терроризмнің жалпы сипттамасы, терроризмнің түсінігі, түрлері және негізгі белгілері
Діни экстремизм мен терроризмнің оппозициялық биліктік сценариі
БАҚ - Бұқаралық ақпарат құралдары
Терроризм: оның ұғымы және түрлері
Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмірінің бейнесі
Араб мемлекеттерінің діни экстремизм мен халықаралық терроризмге қарсы күресі
Терроризм - XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басындағы ғаламдық процесстің бірі
Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесі
Терроризм: қылмыстық-құқықтық сипаттамасы