Ақша теориялары
ЖОСПАР
Кіріспе 3
І. Ақша түрлері және оның қызметтері 5
1.1 Ақша түрлерінің өзгеруі 5
1.2 Ақшаның атқаратын қызметтері 9
ІІ. Ақша теориясы және ақшаның экономикадағы ролі 20
2.1 Ақшаның қажеттілігі және оның экономикалық маңызы 20
2.2 Ақша теориясы және оның эволюциясы. 21
2.3 Қағаз ақшалар. Олардың айналыс заңдылықтары 27
Қорытынды 32
Қолданылған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
Ақша дегеніміз не? Ақша - адамзаттың ойлап тапқан
Ақшаның сиқыры адамдарды арбап алады. Кейбіріеулер ақша үшін
Қазіргі елімідегі ақша-несие және қаржылық шаруашылық елеулі құрылымдық
Себебі, балалық шақтан бастап адам ақшаның неге қажеттігін
Ақша адамдарға ежелден таныс. Бірақ оның қалай пайда
І. Ақша түрлері және оның қызметтері
1.1 Ақша түрлерінің өзгеруі
Тауар өндірісінің тарихи даму барысында ақшаның ролін әр
Қазіргі кезде көп қолданылып жүрген "капитал" деген сөздің
Кейінірек қолөнер кәсібі дами бастаған кезде әр түрлі
Ал теңіздердің жылы жағалауын мекендеген тайпалар айырбас құралы
Қабыршақ ақша материалының ең бір орнықты формасы болып
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланған.
Қолөнер кәсібінің жетілуі ақша эквивалентін де жетілдірді. Оңай
Таяуда жарық көрген Қазақстан Ұлттық энциклопедиясында теңгенің тарихы
Қорыта айтқанда, қазіргі монетаның пайда болуы металдан соғылған
1.2 Ақшаның атқаратын қызметтері
Ақшаның кез келген тауарларға теңгерілуі (эквивалент болуы) неліктен?
Сонымен ақшаның бірінші атқартын қызметі - ол өндірілген
Тауардың ақша болып көрінетін құны - тауар бағасы.
Ақшаның құн өлшемі ретіндегі қызметі мен баға масштабының
Тауардың мемлекет бекіткен бағасының өз құнынан ауытқуы салдарынан
Ақшаның тауар айналысында атқаратын екінші қызметі - айналыс
Біріншіден, Т-А - процесі өнім өндірушінің өнім дайындауға
Екіншіден, бір нарықта тауарды сатып, басқа бір нарықта
Үшіншіден, тауарды ақшаға айналдырып (Т-А), керек тауарды сатып
Осындай мүмкіндіктердің нәтижесінде жекелеген айырбас актілері араласып, түйісіп
Ақшаның айналыс құралы қызметінің ерекшеліктері:
а) тауар мен ақшаның біріне-бірі қарсы қозғалысы;
ә) бұл қызметті ойдағы ақша емес, қолма-қол ақшаның
б) бұл қызметін ақша тауарлар айырбасталғанда оларға ілесе
Ақшаның бұл қызметінде айналысқа қажетті ақша мөлшері сатылатын
Тауар айналысы дамыған сайын тауарды сату уақыты оған
Ақшаның төлем құралы қызметі тек тауар айналысын қамтумен
а) тауарларға және көрсетілген қызметтерге ақы төлеу;
ә) еңбекақы, зейнетақы, шәкіртақы, жәрдемақы төлеу;
б) мемлекеттік қаржы міндеттемелерін өтеу;
в) банктік - мемлекеттік, тұтыну несиелері бойынша қарызды
г) сақтандыру міндеттемелерін төлеу;
д) құқықты-сот сипатындағы ақыларды төлеу және т.б. Ақшаның
Дамыған нарық жағдайында ірі сауда келісімдерінде ақша көбіне
Ақша төлем құралы қызметін орындауына байланысты айналысқа қажетті
Сөйтіп, ақшаның төлем құралы қызметі несие қатынастары мен
Ақшаның келесі қызметі - қop жинау және байлық
Тауар айналымының үзіліссіз бірқалыпта жүруі үшін қажетті ақша
Айналым құралдарын және тұтыну заттарын сатып алуға қағаз
Ал, толық құнды ақша (алтын) материалданған құн ретінде
Қорыта айтқанда, ақшаның қор жинау және байлық құру
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуы, шаруашылық байланыстарының интернационалдануы тауар
• бүкіл елдерде ортақ төлем құралы, яғни халықаралық
• бүкіл елдерге ортақ сатып алу құралы, яғни
• қоғамдық байлықты материалдандыру құралы ретінде ақша ұлттық
Дегенмен, тіпті алтын стандартты ақша жүйесі кезінде де
Әлемдік байланыстардың интенсивтендірілуі және несие қатынастарының дамуы, сонымен
Айта кететін жәйт, дүниежүзілік ақшаның түрлерінің өзгеруі ұлттық
Кейбір елдердің ұлттық ақша белгілерінің дүниежүзілік ақша ретінде
Біріншіден, бұл елдердің дүниежүзілік сауда мен несие қатынастарында
Екіншіден, бұл елдердің басқа елдерге айтарлықтай несие беруге
Бір сөзбен айтқанда, экономикасы дамыған және әлемдік нарықтағы
Алайда, дүниежүзілік ақша ретінде тек алтын танылғасын халықаралық
1-сұлба. Ақшаның қызметтері.
ІІ. Ақша теориясы және ақшаның экономикадағы ролі
2.1 Ақшаның қажеттілігі және оның экономикалық маңызы
Ақшаның объективті қажеттілігі тауар өндірісі және одан туындайтын
Әйтсе де адам өміріне ақшаның қажеттілігі туралы әр
Осы және басқа да бірсыпыра себептерге байланысты әлемде
Әйтсе де шаруашылықта алтынды қолдану үнемі ұлғаюда. Ол
Ал электронды есептегіш және компьютерлік техника, механиканың дәл
2.2 Ақша теориясы және оның эволюциясы.
Ақшаның өндіріспен байланыстылығы талайдан белгілі. Ақша кез келген
Үш ақша теориясын атап айтуға болады – металдық,
Металдық ақша теориясы. Бұл теория Англияда капитала бастапқы
Бұл теорияны мақұлдаушылар ақшаны қағаз ақша түрінде болғанын
Меркантилисттер металдық ақша теориясының бастауында тұрғандар болып табылады,
Меркантилизм (итальян тілінен аударғанда «мирканте» - көпес, саудагер)
Металл ақшаға алтын мен күміске деген қажеттілік үстем
Меркантилистер байлық көзі өндіріс аясы емес, айналым аясы
Бұл ілімді қолдаушылар ұлттың өркендеуінің негізі алтын қорларының
Меркантилистердің ойынша, сыртқы сауда қалайда алтынды қолға түсіріп
Ең жоғары (максимальды) пайда алу үшін мемлекеттің араласуы
Белгілі бір мерзімде металдың нақты көлемі сақталынғандықтан, алтынның
Біржақты тәртіппен енгізілген импорттық шектеулер халықаралық сауданы қиындатып
Халықаралық сауда метрополиялардың және олармен байланысты колониялық елдердің
Людовик XIV заманындағы Франция мемлекетінің, орыс патшасы Петр
Меркантилизм өз дамуында екі кезеңнен өтті. Ақша балансының
Алайда мұндай іс-әрекеттер әлемдік нарықты белсенді түрде бөлісуге
Номиналдық ақша теориясы. Бұл теория өкілдері ағылшындар Дж.
Бұл теорияның одан әрі дамуы XIX- XX ғғ.
Номиналистердің негізгі кемшілігі олар ақшаны алтыннан және тауар
Номиналисттік теорияның ережелері Германияның экономикалық саясатында бірінші дүниежүзілік
Ақшаның сандық теориясы.
Бұл теорияның негізін салушы француз экономисі Ж. Боден
Қазіргі заманғы ақшаның сандық теориясының негізін американ экономисі
Ақшаның қазіргі сандық теориясы макроэкономикалық модельдерді және тауар
Сандық теорияның бір тармағы монетаризм болып табылады.
Монетаризм – нарықтық экономиканың дамуына және оны тұрақтануға
4-сұлба. Ақша теориялары
2.3 Қағаз ақшалар. Олардың айналыс заңдылықтары
Металл ақша айналысының объективті зандылықтары және капитализм тұсында
• біріншіден, ақша құн өлшемі қызметін қолдағы алтын
• екіншіден, ақша айналыс құралы ретінде өз қызметін
• бұл мүмкіндіктің іс-жүзіне айналуы біраз себептерді қамтитын
• монетаның табиғи ысылып тозуынан оның толық құны
• мемлекеттің және жеке адамдардың - жасанды ақша
Сөйтіп, К Маркстің сөзімен айтқанда: "өзінің айналыстағы делдалдық
Алғашқы қағаз ақшалар XII ғ. Қытайда пайда болса,
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде қағаз ақша барлық елдерде
Сырт көзбен қарағанда қағаз ақша толық құнды ақшаның
Сөйтіп, қағаз ақша ("декретные деньги" - өкіметтің қаулысымен
Қағаз ақшаның өз құны жоқ, себебі оны басып
Қағаз ақшаның эмитенттері (шығарушылары) - Қаржы министрлігі (қазынашылық),
Өз құны болмағандықтан қағаз ақша тұрақсыз, ол тез
• бюджеттің тапшылығын жоюға шығарылған ақша эмиссиясы;
• әскери және басқа өндірістік емес шығындар;
• еңбек өнімділігінің құлдырауы;
• тауар массасының төмендеуі;
• пассивтік төлем балансы;
• ақша шығаратын үкіметке сенімнің төмендеуі, т.б.
Міне осы себептердің бәрі тауар бағасының өсуіне әкеп
Кенет бүкіл тауарлар бағасы жоғарылайды, әсіресе, бірінші кезекте
Қорытынды
"Ақша - зат емес, ол қоғамдық қатынастар жиынтығы".
Ақша - тарихи дамыған экономикалық категория (санат). Ол
Нарықтық экономикада ақшаның маңызы зор. Себебі әр түрлі
Сонымен қатар қазіргі кезде кәсіпорындарды жекеменшіктендіру де, мемлекеттік
Ақша нарықтық экономикада ақша-несиелік реттеуде айналыстағы ақша массасының
Ал осы мақсаттарды жүзеге асыруда ақша теорияларының алатын
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Байгісиев. М.Ә. Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы. 1998.
2. Жүнісов. Б ,, Нарықтың экономикалық негіздері,, Алматы
3. Нұрпейісов. Ж ,, Экономикалық теория негіздері,, Алматы
4. Соколова О.В. Финансы, деньги, кредит. – М:,
5. Борисов Е.В. Экономическая теория. Учебник. - М.:
6. Долан Эдвин Дж. и др. Деньги, банковское
7. Кэмпбелл Д.К., Розмари Дж.Кемпбелл. Эдвин Дж.Долан. Деньги,
8. Макконелл К.Р., Брю С. Экономикс: принципы, проблемы
9. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина
10. Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под ред.
11. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер. Алматы, 2001ж.
12. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. —
13. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,
34
Ақшаның қызметтері
Ақша – құн өлшемі
Ақша – айналыс құралы
Ақша – қop жинау және байлық құралы.
Ақша – төлем құралы
Ақшаның дүниежүзілік қызметі
Ақша теориясы
Ақшаның металдық теориясы
Ақшаның номиналдық теориясы
Ақшаның сандық теориясы
Өкілі - У.Стэффорд
Өкілдері - Дж.Беркли(1685-1753)
Дж.Стюарт(1712-1780)
Өкілі - Дэвид Юм(1711-1776)
Билік етуші ілім - меркантилизм. Байлық денег ақша
Ақшаны мемлекет жасайды, ақшаның бағалылығы ондағы көрсетілген номиналына
Айналымдағы ақшаның ұлғаюы ел байлығының өсуіне әкеп соқтырмайды,
Экономикалық өсудің теориялары
Ақша айналысы және ақша жүйесі. Тарихы
Экономикалық дамудың циклдық теориялары
Ақшаның мәні және қызметтері
Ақша теориялары және инфляция
Валюталық бағам түсінігі
«Кейнсиандық бағыт және оның эволюциясы»
Ақшаның даму тарихы
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛ. ЦИКЛДЫҢ КЕЙНСТІК, НЕОКЕЙНСТІК ЖӘНЕ МОНЕТАРЛЫҚ Т¥ЖЫРЫМДАМАЛАРЫ
Ақшаның теориялары