Лизинг келісім шартының сызбасы


Лизинг – әлемдік тәжірибе және Қазақстан Республикасы үшін маңызы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1. Лизинг: мәні мен маңызы 5
1.2. Лизингтің түрлері 13
2. ЛИЗИНГТІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕСІ 25
2.1. Дамыған елдердегі лизингтік қызмет 25
2.2. ТМД елдеріндегі лизингтік қызметтің ерекшеліктері 40
2.3. Лизингтің Қазақстанда даму деңгейі және оның тиімділігі 45
3. ЛИЗИНГТІҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ 57
3.1. Лизингтің Қазақстанда дамуының экономикалық механизмі 57
3.2. Қазақстандағы лизингтік қызмет нарығының болашағы 67
ҚОРЫТЫНДЫ 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 77
КІРІСПЕ
Ғылыми-техникалық прогрестің әсерімен өндірістің қайта ұйымдастырылуы, шаруашылық жүргізудің экономикалық
Лизингтің инвестицияның басқа тәсілдерімен салыстырғанда артықшылығы мынада. Ол кәсіпкердің
Мемлекеттің қаржы жүйесінің негізгі буыны халық шаруашылығы салалары кәсіпорындарының
Қазақстан нарықтық қатынастарға еселеніп отырған дағдарыс кезеңінде өткен. Бұл
Қазақстан экономикасы дамуының өзекті мәселелерінің бірі экономиканың базалық және
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Ұлттық экономиканы көтерудің басым
Осы диплом жұмысында лизингтің пайда болуы, табиғаты және түрлеріне;
1. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1. Лизинг: мәні мен маңызы
Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э.д. 2000 жылдай бұрын ертедегі
Тарихшылардың айғағы бойынша, лизингтік келісім бойынша алғашқы жазбаша дерек
Орта ғасырларда жалдау қызметі біршама шектеулі болды. Жалға негізінен
Ағылшын авторы Т.Кларк б.э.д. 1760 жылы қабылданған Хаммурапи патшаның
Дегенмен лизингтік операциямен арнайы айналысқан бірінші қоғам 1952 жылы
АҚШ пен Англиядағы лизингтік қызмет тәжірибесі СССР-де қолданылмады. Тек
Тек тоқсаныншы жылдардың басында ғана ТМД елдерінің үкіметі лизингке
Лизинг сөзі “to lease” ағылшын етістігінен аударғанда “жалға беру”
Бірақ біздің ойымызша лизингтің мәнін толығымен келесі анықтама ашады.
Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды,
Сонымен лизинг дегеніміз – лизингтік фирмалармен жүзеге асырылатын
Жалпы лизингтік компаниялардың басым көпшілігі лизингті қолданудың тиімділігін арттыру
Лизингтің кез - келген анықтамасы осы жаңа несиелік құралдың
Лизингтің негізгі ерекшелігі мыналардан тұрады жалға беруші бұрын қолданған
Біздің елімізде лизингтік қатынастар 2000 жылдың 5 шілдесінде қабылдаған
Лизингтік келісімге қатысушылар ретінде жоғарыда айтқанымыздай, лизингке беруші, лизинг
Лизинг беруші – бұл өзіндік және сырттан тартылған қаражаттар
Лизинг алушы – лизингтік келісім-шарт негізінде кәсіпкерлік мақсат үшін
Лизинг беруші лизинг алушыға негізгі капитал элементтерін келісім-шартта
Жалпы айтқанда, банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып
Сонымен, қаржылық лизинг банктік несиелеудің балама түрі болып табылатын
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операцияларымен ұқсас болып келеді. Алайда,
Лизингтік мәміле бұл лизинг беруші, лизинг алушы және сатушы
Лизинг объектісі ретінде ғимараттар мен құрылыстарды, машиналарды, құрал-жабдықтарды, транспорттық
Лизингтік мәмілеге келесі субъектілер қатыса алады:
- Лизинг беруші - лизингтік мәмілені іске асыру барысында
- Лизинг алушы - лизинг келісім-шартына сәйкес лизинг объектісін
- Мүлікті сатушы (жабдықтаушы) - лизинг берушімен сату-сатып
- Банк (немесе басқа да несиелік мекеме) - лизинг
- Сақтандыру компаниясы - лизинг мәмілесін іске асыру кезінде
Дамыған мемлекеттердегі қаржы лизингінің жағдайын талдай отырып, лизингке берілетін
- транспорттық (ұшақтар, автомобильдер, су кемелері, темір жол вагондары
- байланыс құралдары (радиостанциялар, спутниктер және т.б.);
- ауыл шаруашылық құрал-жабдықтары;
- құрылыстық топ (крандар, бетонараластырушылар және т.б.);
- басқа да құралдар.
Сонымен қатар, лизингтің жалпы қызметіне байланысты оның артықшылықтары мен
1) лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындарды
2) лизинг 100%-ға дейін неселеуді ұсынады, яғни ірі қаржылық
3) Салықты лизинг беруші төлейтіндіктен, лизинг алушы салықтан босатылады.
4) Маусымдық және күтпеген өндірістік мәселелері шешудің жеделдігі;
5) Банк мекемесі лизинг бойынша көрсеткен қызметі үшін белгілі
6) Несие берушінің көзқарасымен қарағанда, несиенің мақсатты
7) Кәсіпорынға мүлікті несиеге сатып алғаннан, лизинг бойынша алған
Ал кемшіліктеріне мыналар жатады:
1) лизинг алушы құрал-жабдықтан қалдық құнының жоғарылауынан (әсіресе инфляциядан
2) ұйымдастырудың күрделілігі;
3) лизинг құны несиеге қарағанда жоғары, бірақ та ескірген
Құнды қағаздар және табиғат қоры лизингтің бұйымы бола алмайды.
1.2. Лизингтің түрлері
Лизингті жіктеудің принциптері мен критерийлері шетелдік және отандық ғалымдар
а) «лизинг» түсінігінің өзін әр түрлі түсініп, әр түрлі
ә) лизингтік келісімдердің әр елдің заңында әр түрлі реттелуі;
б) кейде шетелдік терминдердің дәл аударылмауы.
Қолданылып жүрген топтастыру принциптеріне қарай лизингті жіктеудің мынадай түрлері
а) сызықтық, «жазық» жіктеу, мұнда лизинг түрлері жекелеген белгілері
ә) көлемдік, сатылық жіктеу, мұнда алдымен лизингтің типтері (түрлері)
Енді сызықтық және сатылық жіктеудің айырмашылығын байқау үшін Е.
Е. Чекмарева сызықтық жіктеу принципінің жақтасы болып табылады. Мұнда
Мұндай белгілерге мыналар жатады:
Мәмілеге қатысушылардың құрамы;;
Лизнгке берілетін мүліктің типі;
Оның өзін ақтау дәрежесі;
Амортизация шарты;
Қызмет көрсету көлемі;
Операция жүргізілетін нарық секторы;
Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысы;
Лизингтік төлемдердің сипаты.
В.Бочаров біздің ойымызша, лизигті жіктеудің сатылы (көлемді) тобының өкілі
1. Чекмаревада лизингтің түрлері ғана ажыратылып қойылған, ал Бочаров
2. Лизингтік операциялардың аталған жіктемелерінің құрамы, түрлері мен жекелеген
Жіктеу принциптерінің осы аталған екі түрінің артықшылықтары мен кемшіліктерін
1. Мәмілеге қатысушылардың (субъектілердің) саны мен құрамы.
2. Мәміле объектісі.
3. Мәміле мерзімі (кезеңі).
4. Мәміле ауқымы және сомасы.
5. Қосымша және қарыз қаражатын тарту деңгейі.
6. Мүліктің өзін-өзі ақтау дәрежесі.
7. Амортизация есептеу талаптары мен әдістері.
8. Қызмет көрсету көлемі.
9. Операция жүргізілетін нарық секторы.
10. Салықтық және басқа жеңілдіктерге қатысы.
11. Лизингтік төлемдер сипаты.
12. Лизингтік мәміледе опционның болуы.
13. Базистік (негізгі) кезең ішінде шартты бұзу және талаптарын
14. Мүлікті бухгалтерлік есепке алу тәсілдері.
15. Мәміленің өзіндік ерекшеліктері.
Лизингтік мәмілеге қатысушылардың санына қарай екі жақты, үш жақты
Классикалық лизинг әдетте үш жақты – «сатушы – лизингке
Қазіргі кезде дамыған мемлекеттердің шаруашылық тәжірибесінде лизингтің көптеген түрлері
- Шұғыл лизинг;
- Қаржы лизингі;
- Қайтарылатын (возвратный) лизинг;
- Үлестік лизинг;
- Тура лизинг;
- Сублизинг жатады.
Лизингтің былайша түрлерге бөліну сипатын жан-жақты көрсету үшін жіктелуде
Олар былайша сипатталады: жалға алынатын объектіге қатысы бойынша; лизинг
- Таза лизинг - бұл жағдайда мүлікті ұстау бойынша
- Толық лизинг - бұл жағдайда лизинг беруші мүлікті
- Бөлшектік (частичный) лизинг - бұл жағдайда лизинг беруші
Қаржыландыру түрі бойынша лизинг былайша бөлінеді:
- Бір жолғы (срочный) лизинг - яғни мүлікті беру
- Қайталанылатын (возобновляемый) лизинг - бұл жағдайда бір лизинг
Лизингтік мәмілеге қатысушылардың құрамы бойынша лизинг:
- Тура лизинг - бұл жағдайда мүліктің иесі өзі
Лизингтің бұл түрі кезінде жалға алушы жалға берушімен қажетті
- Жанама лизинг - бұл жағдайда мүлік лизингке белгілі
- Бөлек (раздельный) лизинг (көп жақты лизинг) -лизингтің
Мүлік түріне байланысты лизинг:
- Жылжымайтын мүлік лизингі (ғимараттар мен құрылғылар);
- Жылжымалы мүлік лизингі (автомобиль, самолет, кемелер, техника, құрал-жабдықтар);
Мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты лизинг:
- Толық өтелетін лизинг (немесе толық өтелуге жақын) лизинг,
- Толық өтелмейтін лизинг - бұл жағдайда лизинг келісім-шартында
Өтеліну белгілеріне байланысты лизинг:
- Шұғыл лизинг - бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне
Шұғыл лизингтің ең негізгі ерекшелігі - лизинг алушының келісім-шартты
Шұғыл лизингтің негізгі объектілері тез тозатын (моральді) құралдар (компьютерлер,
Жалпы лизингтің бұл түрі лизинг алушы үшін үнемді. Себебі
Сонымен бірге шұғыл лизингтің келесі кемшіліктері бар:
1) басқа лизигн түрлеріне қарағанда қымбаттылығы, жал төлемдерінің жоғары
2) аванстар мен алдын-ала төлемдерді салу қажеттілігі;
3) уақытынан бұрын өтеу кезінде айып пұлдың төленуі;
4) мүлік иелерінің тәуекелді төмендету мақсатында жасаған басқа да
- Қаржы лизингі - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг
Қаржы лизингі жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын мүліктің
Шұғыл лизингке қарағанда қаржы лизингі кезінде мүлік иесінің тәуекелі
Қаржы лизингінің объектілеріне жылжымайтын мүлік (жер, ғимараттар мен құрылғылар),
Қаржы лизингі қайтарылатын және үлестік лизингтің базасы болып табылады.
Қайтарылатын лизингті екі келісімнен тұратын жүйе ретінде қарастыруға болады.
Өз алдына инвестор сатушының мүлкіне меншік құқын кепілдікке ала
Үлестік лизинг - қаржылық лизингтің бір түрі. Лизингтің бұл
Лизингтің бұл түрінің негізгі объектілеріне
Лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты лизинг мынадай бірнеше
Ішкі лизинг - бұл, оның қатысушыларының бір елден болып
Халықаралық лизинг - бір тарап немесе барлық тараптардың әр
Сыртқы лизинг - экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық
Ішкі лизинг Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледі және субъектілері Қазақстан
Егер де лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болса, яғни
Сублизинг - сублизинг келісім-шартымен рәсімделетін, лизинг объектісін пайдалану құқығын
Сублизинг кезінде сублизингті іске асырушы тұлға лизинг объектісін лизинг
Объектіні сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша рұқсаты міндетті
Халықаралық сублизинг халықаралық лизингтің бір түрі болғандықтан, ол да
Әлемдік инвестициялық процестегі лизингтің ролін бағалай отырып, 2002 жылы
2. ЛИЗИНГТІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕСІ
2.1. Дамыған елдердегі лизингтік қызмет
Leaseurope еуропа лизинг компаниялары ассоциациясының деректері бойынша, қауымдастыққа мүше
1994 жылы Еуропа Одағының 12 елінің өнеркәсіптік өндірісі 5,2%-ке
Leaseurope мүше елдердің лизингтік операцияларының басым бөлігін жылжымалы мүліктермен
Жалпы ұлттық инвестициялардағы лизингтің үлес салмағы бойынша екі негізгі
Енді біз жекелеген елдердегі лизингтің ерекшеліктеріне тоқталып өтейік.
а) АҚШ
АҚШ-та лизинг ХХ ғасырдың 50-жылдарында пайда болған. АҚШ-тың үлесіне
АҚШ-та лизингтің жылдам дамуының бір себебі салық жеңілдіктері болып
– лизингтің ұзақтығы 30 жылдан кем болмауы керек;
– лизинг мүлікті нарықтық бағадан мүлдем төмен бағаға сатып
– лизинг бастапқыда көбірек, кейіннен азырақ болатын төлем графигнін
– лизинг жалға берушіні қалыпты нарықтық деңгейдегі табыспен қамтамасыз
– лизингті ұзарту мүмкіндігі жабдықтың қалыпты нарықтық құнын ескеруі
1977 жылға дейін фирмалар оның құнын өз баланстарында көрсетпей-ақ
– мәміле соңында еншік құқығы жалдаушыға өтеді;
– лизингтік мәміле жабдықты мәміле соңында нарықтық бағадан төмен
– мәміле мерзімі пайдалы қызмет ету мерзімінен көп немесе
– лизингтік төлемдердің ағымдағы құны (сақтандыруға, басқаруға, салыққа төлеместен)
Егер мәміле осы талаптардың тіпті болмағанда біреуін қанағаттандырса, онда
1986 жылдан бастап лизинг үшін жағдай салық негізінде өзгерді,
Мұның мәні лизингтік мәмілелерді өтеу жай несиелерді өтеуге қарағанда
Соңғы уақытта қайтармалы лизингтің (мұнай танкерлері, теміржол контейнерлері, компьютерлер,
б) Ұлыбритания
Ұлыбританияда 1970 жылдан кейін елеулі дамыды, яғни салық жеңілдіктерін
1984 жылы үкімет корпорациялық салықтың 1986 жылдың сәуіріне қарай
Өйткені корпорациялық салық біртіндеп қысқарды, ал өзгерістер лизингтің дамуында
1-кесте
Қаржылық жыл Салық ставкасы, % Бірінші жылдағы жеңілдік, %
1983/84 ж. дейін 52 100
1983/84 50 100
1984/85 45 75
1985/86 40 50
1986/87 және бұдан кейін 35 25
Кейіннен лизинг көлемі инвестицияның көлемі қанша болатынына, табыс деңгейі
в) Франция
Лизинг мұнда кеңінен таралған, әсіресе оның «креди-бай» деген түрі
Франциядағы лизингті “BNP/Bail” тобының мысалымен қарастырып көрелік. Оған “Natio
2-кесте.
№ Амортизация мерзімі Келісімшарттың ең төменгі ұзақтығы
1 3 жыл 3 жыл
2 4 жыл 3 жыл
3 5 жыл 4 жыл
4 6-7 жыл 5 жыл
5 8 жыл 6 жыл
6 10 жыл 7 жыл
Қалдық құны бастапқы құнның 1%-нен 7%-не дейін болады. Жалдау
Жылжымайтын мүлік лизингі 1966 жылғы заңмен анықталады. 1967 жылы
Әдетте жылжымайтын мүлік лизингі келісімі 15-20 жылға созылады. Оның
г) Германия
Германияда қазіргі кезде көптеген лизингтік компаниялдар қызмет етеді. олардың
Лизинг саласындағы ірі компанияға “Митфинанц Гмбх” және “Гефа -
д) Австрия
Австрияда лизинг затының қызмет етуінің эколномикалық мақсатына сәйкес орташа
Германиядағы секілді Австрияда лизингтің дамуына заңның қабылдануы негіз қалады.
Жетекші лизингтік компанияларының бірі “Райфайзен лизинг” болып табылады.
е) Италия
Италияда бірінші лизингтік компания 1963 жылы пайда болды. Қазіргі
Италяндық ірі лизингтік компания (топ) «Локафит» лизингке жұмыс құрал-саймандарын,
Құрылтайшыларының бірі “Банк Насиональ де Лаворо” болып табылады. Топ
ж) Жапония
Жапонияда ірі лизингтік компаниясы “Gentury Leasing System” болып есептеледі.
з) Швеция
Швецияда лизинг 1960 жылдары дами бастады. Негізінен оларды шағын
Енді жоғарыда аталған мәліметтер түсініктірек болуы үшін Еуропа елдері
3-кесте. Батыс Еуропа елдерінің лизингтік компанияларының интеграциялық көрсеткіштері
Ұлыбритания
Ұлттық қауымдастықа кірген лизингтік компаниялардың саны, оның ішінде :
Тек жабдықтарды лизингке беретін компаниялар 18 0 0 12
Жылжымайтын мүлікті лизингке беретін компаниялар 1 0 0 0
Жабдық пен жылжымайтын мүлікті лизингке беретін компаниялар 18
4-кесте. Экономиканың әртүрлі саласына лизинг бойынша жеткізілім
Ұлыбритания
Ауыл шар-ғы, млрд. ECU 0,01 0,05 0,03 0,13 0,31
Жалпы көлемдегі а/ш үлесі, % 0,3 2,7 2,6
Құрылыс, млрд. ECU 1,1 0,8 0,16 1,53 3,3 7,64
Құрылысқа жеткізу үлесі, % 52,5 40,3 15,8 36,4 33,0
Жеке қызмет үлесі, млрд. ECU 0,35 0,8 0,5 1,9
Жеке қызметке жеткізу үлесі, % 15,7 41,3 49,3 45,6
Қоғамдық қызмет үлесі, млрд. ECU 0,05 0,07 0,12 0,09
Қоғамдық қызметке жеткізу үлесі, % 2,2 3,8 11,9 2,1
Сауда, млрд. ECU 0,55 0,04 0,01 0,41 0,88 2,9
Саудағы жеткізу үлесі, % 24,8 2,0 0,2 9,7 8,8
Басқа салалар, млрд. ECU 0,1 0,19 0,21 0,13 0,08
Басқа салаларға жеткізу үлесі, % 4,5 9,4 20,2 3,0
5-кесте. Жылжымайтын мүлік лизингі
Ұлыбритания
Өнеркәсіп үйі, млрд. ECU 0,05 0,07 0,01 0,29 1,4
Жалпы көлемдегі үлесі, % 5,6 27,6 16,0 40,5 45,2
Гидротехникалық ғимарат, млрд. ECU 0,33 0,05 0,01 0,07 0,65
Жалпы көлемдегі үлесі, % 38,9 20,6 4,0 9,2 20,8
Кеңсе үйі, млрд. ECU 0,05 0,07 0,01 0,14 0,49
Жалпы көлемдегі үлесі, % 6,0 30,0 6,0 20,2 15,8
Қонақ үйлер, млрд. ECU 0,01 0,03 0,0 0,09 0,31
Жалпы көлемдегі үлесі, % 1,1 10,7 0,0 12,7 10,1
Қоғамдық ғимараттар, млрд. ECU 0,35 0,02 0,01 0,0 0,25
Жалпы көлемдегі үлесі, % 42,0 6,6 14,0 0,0 8,1
Басқа ғимараттар, млрд. ECU 0,05 0,01 0,03 0,12 0,0
Жалпы көлемдегі үлесі, % 6,4 4,5 60,0 17,4 0,0
6-кесте. Жылжымайтын мүлік лизингінің келісім-шарттың ұзақтығы бойынша бөлінуі
Ұлыбритания
8 жылға дейінгі келесім-шарт, млрд. ECU 0,03 0,01 0,03
Жалпы көлемдегі үлесі, % 4,0 0,4 50,0 0,0 10,0
16 жылға дейінгі келісім-шарт, млрд. ECU 0,28 0,13 0,02
Жалпы көлемдегі үлесі, % 32,9 54,3 48,0 85,1 90,0
20 жылға дейінгі келісім-шарт, млрд. ECU 0,24 0,04 0,01
Жалпы көлемдегі үлесі, % 28,3 14,4 2,0 14,9 0,0
20 жылдан астам келісім-шарттар, млрд. ECU 0,29 0,08 0,0
Жалпы көлемдегі үлесі, % 34,8 30,9 0,0 0,0 0,0
Батыс Еуропа, АҚШ және Жапония елдеріндегі лизингтік қызметті қорыта
– лизингтік операциялармен негізінен коммерциялық банктер емес, мамандандырылған компаниялар
– лизингтік қызметтің дамыған нарығы экономиканың өндірістік секторын дамытады,
– лизингтік қатынастарды дамытуға бағытталған белгілі бір салық жеңілдіктерінің
2.2. ТМД елдеріндегі лизингтік қызметтің ерекшеліктері
ТМД елдері үшін лизинг салыстырмалы жаңа қызмет түрі. Бұл
а) Мосбизнесбанк
Негізгі құрылтайшысы Мосбизнесбанк болып табылатын «Лизингбизнес» компаниясы 1992 жылдың
Лизингтің базалық талаптары мынадай: мерзімі 5 жыл. Ставкалары ағымдағы
Негізінен лизингке автомобильдер, компьютерлер мен бағдарламалық қамтамасыз етулер, көшіру
«Лизингбизнестің» негізгі клиенттері батыс фирмалары. Ресей компаниялары лизингтік жабдықтары
б) Межэкономсбербанк
Межэкономсбербанктің Мосбизнесбанктен айырмашылығы ол бірлескен компания құру жолынан өтті.
“Межсбер-Юраско лизинг”-тің жұмыс схемасы мынадай: келісім-шарттарды Межэкономсбербанктің кепілдігімен Eurasco
Бұл ретте компанияның жабдықтарды тек шетелдік компаниялардан емес, өздерінің
в) «Балтлиз»
«Балтийский лизинг» АҚ 1990 жылы құрылған. Оның негізгі құрылтайшылары
«Балтлиз» өз қызметін ірі мәмілелерден бастады. Осылай қарқынды кіріскенімен
г) «Восток-Запад»
Басқа банктерден ерекшелігі «Восток-Запад» мамандандырылған лизингтік компания ашпаймын деп
Компания негізінен ірі көлік тасымалдау ұйымдарымен жұмыс істейді. Батыста
«Восток-Запад» жабдықтарды негізінен шетелдік компаниялардан сатып алады. Олардың ішінде
Бұл банк те басқа лизингтік компаниялар секілді лизингті 3
Бұл ретте лизингтік компаниялардың әрбір банк жанында көптеп ашылғанын
Бір қызығы көпшілік лизинг компанияларының өкілдері бұл нарықта бәсекенің
ТМД елдеріндегі лизингтік қызметтің ерекшеліктеріне, қалыптасу барысына келсек, онда
Мұнда лизингтік компаниялар үшін ең маңыздысы салық салу және
Сондай-ақ жабдықты лизингке беру мерзімі де аздық етіп отыр.
Жалпы ТМД аумағында, оның ішінде Белоруссияда, Ресейде, Қазақстанда лизинг
2.3. Лизингтің Қазақстанда даму деңгейі
және оның тиімділігі
Қазіргі кезде, Қазақстанда лизинг 4 жолмен дамып отыр:
1. Аймақтың көтерме-делдал фирмалар мен Қазақстан келісім–шарт корпорацияларындағы компаниялардың
2. Коммерциялық банктердің лизингтік операциялары;
3. Жаңадан құрылып жатқан маманданған лизингтік фирмалар;
4. Халықаралық лизинг формаларының дамуы.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының нарығынды 15-тен астам лизингтік компания
“Центрлизинг”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
келісім шарттың минималды сомасы- 35000 $.
лизингтің мерзімі- 37 айдан 7 жылға дейін.
лизингтің ставкасы- 17 ден 23 %-ға дейі (годовых) жылдық.
аванстық төлем-30% лизинг құралының құнынан.
Лизинг құралын сақтандыру - міндетті, (лизингалушының шотынын).
Компания лизингтің жобаларын барлық салада қаржыландырады. Центр лизинг компаниясы
Қаржыландыру Кореяның экспорт - импорт банкiсiмен жүзеге асырылады. Лизинг
“Альфа-лизинг”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
Қаржыландыру мерзімі- 36 айдан 60 айға дейін.
Аванстық төлем-30% лизинг құралының құнынан.
Лизингті қаржыландыру сомасына сыйақы - 12 ден 18% дейін
Жобаны қарастыру мерзімі – 3 аптаға дейін.
Төлем шотын ашу ААҚ ДБ “Альфа-Банк”.
Компанияда лизингтік келісім шарттар сақтандырылады.
“Нұр-инвест”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
Сыйақы ставкасы қаржыландыруға байланысты жүзеге асырылады.
қаржыландыру мерзімі 1-7 ж. дейін
лизинг объектісінің құны минимум 5000 $.
аванстық төлем – 30% лизинг құралының құнынан.
Жобаны қарастыру мерзімі.
- 2 апта
- 1 ай – Халықаралық қаржы иниституттардың қатысуымен
Нұр-Инвест Жапония, Үндістан және Қытайдың қаржы ұйымдарымен жұмыс жасауда.
“Халық лизинг”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
Лизинг мерзімі- 37 айдан 6- жылға дейін.
Сыйақы ставкасы- 15- 18%.
Аванстық төлемді қажет етпейді.
Лизингтік төлемдер: ай сайын, тоқсан сайын және жакрты жыл
Құжаттарды қарастыру мерзімі 2-4 апта.
50000 АҚШ $ қаржыландыратын жобалар қарастырылмайды.
“Темірлизинг”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
лизинг мерзімі- 1-5 ж.
лизинг құралының құны- 10000 $ жоғары.
лизинг бойынша сыйақы- 16-23%
жобаны қаржыландыру- 50- 300 мың $
аванстық төлем- 15 %
ОАО “Темірлизинг” компаниясы Қазақстан территориясында жүзеге асырылатын жоболарға қызмет
“БТА лизинг”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
лизинг мерзімі- 12 айдан 5 ж. дейін
лизинг ставкасы- 18-25 % номиналды ставка 13% (жылдық).
лизингтік төлемдер- ай сайын
лизинг объектісінің бағасы
ҚҚС сомасы
лизинг берушінің басқа да шығындары
сыйақылар
Аванстық төлем- 20-30%
Келісім шарттың минималды сомасы- 50000$, егер 50000$ аз болса
лизинг объектісін міндетті сақтандыру
лизинг келісім шартын міндетті тіркеу 20 күнде
жобаны қарастыру мерзімі- 2-3 апта
ОАО “БТА лизинг” компаниясы ЕККДБ несие желісімен жұмыс істейтін
“АТФ лизинг”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
Лизинг келісім шарттары бойынша: 3-5 жыл.
- кіші жобалар 100000 $ дейін, 37 ай.
- орта және ірі жобалар – 5 жыл
сыйақы ставкасы – 18-22% жылдық.
лизинг төлемдеғрін төлеу.
“Медикал лизинг групп”
Лизингті қаржыландырудың базалық жағдайы:
Лизинг мерзімі – 5 жыл.
Лизингтің минималды ставкасы- 23 % (жылдық)
Орта жылдық ставка- 10%
Лизингтік төлем- ай сайын
Қаржыландырудың минималды сомасы- 5000$
Лизинг келісім шарты бойынша аванстық төлем-20% лизинг құралының бағасынан.
Жобаны қарастыру мерзімі- 1-2 апта.
Экспертиза өткізген комиссия- 0,3% лизинг құрылымының бағасынан.
Қазіргі жағдайда “Медикал лизинг групп” келесі бағытта жұмыс жасауда:
медициналық құрал- жабдықтарды ұсыну.
техникалық сервис.
Фармацептикалық тауарларды ұсыну.
АТФ лизинг
“Алматы Қаржы-Сауда банк” ААҚ директорлар кеңесінің қаулысы бойынша 2000
“АТФ лизинг” АҚ жарғылық капиталы 117000000 теңге.
Компанияның негізгі мақсаты қазіргі заманға сай техника-технологияларды, құрал-жабдықтарды шетелден
“АТФ лизинг” компаниясы отандық және шетелдік ұйымдармен тығыз қарым-қатынаста.
“MERCUR”-диллер “Audі”, және ”Volkswagen” компания-ларының, “Pressta”- жол құрылыс жабдықтарды
АТФ лизингтің жақсы жақтары:
Лизингке жаңа құрал-жабдықтарды ала отырып өндіріс қуатын көбейтеді.
100% кепілді қажет етпейді
мүлік компанияның баланысында көрсетіледі.
лизингтік келісім шарттың мерзімі 3 жыл және одан жоғары.
лизинг сыйақылары.
лизинг құралы ҚҚС салығынан босатылады, егер ҚР үкімедінде бекітілген
лизинг алушының мүлікке құқығы толық қорғалады.
Лизинг келісім шартының сызбасы.
Лизинг алушының лизинг жобаларын жүзеге асырумен танысу.
Қаржы лизингінің сызбасы бойынша лизинг алушының құрал-жабдықты алуға керекті
Лизинг алушының компания қызметкерімен кездесуі.
Жабдықтаушыны таңдау, онымен келісім шарт өткізу.
Лизинг алушыға құжаттар беру.
Жобаны іске асыру 7-10 күн.
Үш жақты келісім шартқа, лизинг шартына қол қою (жабдықтаушы,
Лизинг алушының шартта көрсетілген міндеттерді орындау.
Сатып алу-сату шарты бойынша құрал-жабдықтарды ұсыну.
Жабдықтаушы, лизингтік компания және лизинг алушы арасында қабылдау және
Құрал-жабдықты айналысқа жіберу лизинг шарты бойынша
Келісім шартта көрсетілген талаптарды, лизинг бойынша төлемдерді төлеген жағдайда
Лизинг алу үшін алдын ала қойылатын талаптар.
Мерзімі- 37 айдан 5 жылға дейін.
сыйақы ставкасы- 16-20% жылдық
Аванстық төлем – 5-30% лизинг құралының бағасына байланысты.
Жобаның минималды сомасы –50000 $
Керекті құжаттар:
Лизингтік құрал-жабдық алуға заявка беру.
Лизинг алушының анкетасы.
Жеке құжаттар.
Жобаның қысқаша түсінігі.
БТА лизинг
“Банк Туран Алем” ААҚ-ы республикамыздың алдыңғы қатарлы банктерінің бірі.
Компанияның жарғылық капиталы – 2000000 $. “БТА лизинг” АҚ
Көлік
Құрылыс
Ауыл шаруашылығы
Медицина
Тауар өндiрiсi
Машина құрылыс
Химия өндiрiсi
Өндiру (обрабатывающая) өндiрiсi
“БТА лизинг” ААҚ Еуропа Қайта Құру және Даму банкiсiнен
“БТА лизинг” компаниясының лизинг бойынша айлық төлемдi төлеудi есептеу
«БТАлизинг» АҚ-да лизингті алу былайша жүргізіледі. Оны мына келтіріп
Лизинг схемасы
«БТАлизинг» АҚ-на клиенттің хабарласады.
Жобаға сараптама жасау бойынша Лизинг беруші мен Лизинг алушы
Кредиттік Комитетте шешім қабылданады.
Шарттар жасалады.
Лизинг алушы авансты аударады.
Келісім-шарт бойынша жеткізушіге алдын ала төлем.
Жабдықты жеткізу.
ҚР-да лизинг бизнесi даму үстiнде. Мұндай өсудiң себебi нарықта
Үкiмет Қазақстанның экономикалық өсуiне көңiл бөлуде, соның iшiнде шағын,
Лизинг – шағын ұйымдардың негiзгi қорларды пайдалануға алудың бiр
2003 жылы келiсiм –шарттардың жалпы құны 84000000 АҚШ $
Лизингтiк нарықтың өсуiмен, лизингтiк компаниялардың пайыздық қойылымы 15-17 %
МФК мамандарының айтуынша Қазақстанның лизинг секторының көлемi 500000000- 600000000
Жылдар Млн. тенге
2002 500
2003 1000
2004 1500
2005 2000
2006 2500
Тағы да бір айта кететін жағдай, республикамызда көрсетілген лизингтік
Тағы да осыған қоса айта кететіні – бұл лизингтің
1. “Стандарт” лизинг, яғни жабдықтаушы қаржыландырушы қоғамға мәміле объектісін
2. Қайтарылатын лизинг (lease-back), яғни құрал-жабдықтардың немесе қондырғылардың иесі
3. Компенсациялық лизинг, яғни лизинг алушы арендалық төлем ақысын
4. Қайта қамтамасыз етілетін лизинг, яғни лизингтік мәміледе алдын
5. Экспорттық лизинг, яғни лизингтік фирма қондырғыларды ұлттық фирмадан
6. Импорттық лизинг, яғни лизингтік фирма қондырғыларды шетел фирмасынан
Қорыта келгенде, лизинг ұғымы Қазақстан экономикасына жаңадан келген ұғым.
3. ЛИЗИНГТІҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1. Лизингтің Қазақстанда дамуының экономикалық механизмі
Осы лизингтік бизнестің біздің елімізде дамуын 4 кезеңге бөліп
I кезең (1989-1992 жж.). Республикамыздағы лизингтік бизнесiнiң
ІІ кезең (1992-1994 жж.), iшкі нарықтағы жарамсыз
ІІІ кезең (1995-1997 жж.) – елде лизингтік бизнестің қайта
ІV кезең (1998 – 2005 жж.) – лизингтік бизнестің
ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстан мен Ресейде, бұл екі
КСРО Промстройбанк, ал 2-ші жарты жылдан кейін КСРО Агропромбанк
Бірақ лизингтік операциялар банктерге әлі де дәстүрі бола алмады,
Орта және ұсақ мерзімдегі операциялардың тәуекелi жоғары болғандықтан, лизингке
1-ші лизинтік өнеркәсiптер республикамызда коммерциялық банктердің және қамтамасыз етуші
Сөйтіп алғанда осы лизингті бизнестің даму этапында Қазақстан Республикасында
1992-1994 жыалары Қазақстанда лизингтік бизнеске ең бір қолайсыз болды.
Бірақта бұл этапта, жеке экспорты-импортты операцияларды лизинг негізінде жүргiзу
Экспорты лизингті операцияға, Ұлттық әуекомпанияның АН-2 самолетіне Қытай, БАӘ,
Қазақстандағы лизингтік бизнестiң дамуының 3 кезеңінде (1995-1997 жж.) осы
1994 жылы 10 қазанда мемлекеттің қатысуымен "Азия-лизинг" Ұлттық лизингтік
Компаниаларға келесідей қызметтер жүктеледі:
- Республиканың экономикалық
- Өндіріске капитал салумен өнеркәсіптің мүмкіндігін кеңейту арқылы инвестицияның
- Өндірістік салаға масштабты инвестиция тарту мақсатында, халықаралық лизингті
Бірақ та көптеген өзгерістерге байланысты 1995 жылдың сәуірінде "Азия-лизинг"
АЛК "Азя-Лизинг" арқылы жүзеге асырған проектілердің бірі, "Казкоммерцбанк" кепілдігі
Сонымен Қазақстанда лизингтің дамуы түрлі арна бойынша келе жатыр:
1 - Коммерциялық банктердің лизингті операциялары.
2 - Қайтадан құрылып жатқан лизингтік фирмалар.
- Республикадағы отандық, шетел мемлекетімен қоса және шетелдік лизингтік
"Қосымша мемлекеттiң ауылды және агроөнеркәсіпті комплексін 1996-1997 ж. қолдау"
Қазіргi кезде Қазақстанда лизингті ұйымдастыруда тұжырымдамалық жоспарда негізінен 4
1. Мемлекеттік лизинг,
2. Муниципалды лизинг, жергіліктi бюджет қаржысынан
3. Коммерциялық лизинг, банктердiң немесе лизингтік компанияның өз қаржысынан
4. Аралас лизинг бұл жерде коммерциялық құрылымдар мен
Соңғы жылдары банктердің экономиканың нақты секторына және шағын бизнесті
Бірақта кейбір 2-деңгейлі банктерде қаржылық лизингте өздерінiң белсенділіктерiн көрсетпеуде.
1. Банктер өздерінiң неше саясатын ескере отырып көпжоспарлы іс-шаралар
2. Кейбір банктер өндірісті қаржыландырудан басқа операциялардан пайда табуды
Коммерциялық банктердің республикамыздағы несиелік белсенділiгі жоғары және жылдан-жылға жоғарлауда.
Қаржы министрлiгi мәліметтері бойынша негізгі қорларды жаңарту үшін 800
Өндiрушi өндiрістерде құрылғылардың тозу дәрежесі 70-95% және одан жоғары.
Тағы да басқа төмендегідей проблемалар бар: кәсіпорындардың іс-шараларының жабықтығы,
Қаржылық есептің, барлық кәсiпорындарда халықаралық дәрежеге өтуі, банктердiң инвестициялық
Кредитор мен қарыз алушының бірі-бірімен ашық қатынасуына, мемлекеттік несие
Қазіргі кезде банктер лизингтік опорациялар жасауда тікелей немесе арнайы
Енді біз лизингтік төлемдердің есепке алыну механизмдерін қарастырайық. Лизингтiк
S = A + B + Q + R
S – жалпы лизинг кезеңiндегi лизингтiк төлемдердiң жалпы сомасы;
А – лизинг кезеңiндегi лизинг мүлкiнiң қайта қайтару (возмещение)
В – лизингберушiге комиссионды сыйақы;
Q – несие ресурсы бойынша лизингберушiге төлем;
R – мүлiктi сақтандыруға байланысты лизингберушiге төлем;
D – келiсiм шартта көрсетiлген лизингберушiнiң басқа да шығындары.
Әрi қарай сақтандыру сомасын және басқа да шығындарды есепке
S = A + B + Q
Лизинг мүлкiнiң қайта қайтару сомасы лизинг кезеңі бойынша амортизациялық
Лизингберушiнiң комиссиондық сыйақысы i– кезеңiнде мына формуламен есептеледi.
А – лизинг мүлкiнiң өтеу сомасы.
Ai – i-кезеңiндегi лизинг мүлкiнiң өтеу сомасы.
Pb – комиссионды сыйақының жылдық пайыздық қойылымы.
m – бiр жыл iшiндегi кезеңдер саны.
Лизинг берушiге “i” периодындағы лизинг құралының несие ресурсының құнын
K – несие ресурсының (величина) шамасы.
Ki – i-кезеңiндегi несие ресурсына төлем.
Pk – несие бойынша жылдық пайыздық қойылым.
m – жыл iшiндегi кезеңдердiң саны.
Лизинг төлемiнiң i – кезеңiндегi шамасының, үлесiнiң (величина) есебiн
Ci = Ai + Bi + Ki, i =
Лизинг төлемдерiнiң жалпы сомасы, барлық кезеңдердiң төлемдерi ретiнде есептеледi.
Лизингтiк төлемдердiң жалпы сомасы лизинг жобасының қанша сомаға бағаланатындығына
Гиперинфляция жағдайындағы лизингтiк төлемдердi анықтау методикасы былайша іске асады.
Лизингтiң бағасын мыналар құрайды: амортизациялық төлемдердiң (отчислений) сомасы, несие
P1 = Pa + Pk + Pi + Pu
P1 - лизингтiң құны.
Pa – амортизациялық төлемдердiң өсiмi (величина).
Pk – пайдаланылған несие ресурстары бойынша төлем ақылар.
Pi – лизингберушiге комиссиондық төлемдер.
Pu – лизингберушiнiң қосымша шығындары.
Pn – ҚҚС өсiмi (величина).
Соңғы жылдары мемлекет екінші деңгейдегі банктердің экономиканың нақты секторларын
Дегенмен әлі де екінші деңгейдегі банктердің лизингтік мәмілелер жасауда
Қаржы мекемелерінің инвестициялық белсенділігіне болашақта барлық кәсіпорынның қаржылық есеп
Сол сияқты лизингтік инвестициялық жобаның тиімділігін жедел бағалау әдістемесін
Тағы бір тиімді экономикалық механизм ретінде тәуекелдерді бірнеше банктер
3.2. Қазақстандағы лизингтік қызмет нарығының болашағы
Экономикадағы жалпы жағдай, еліміздегі лизингтік бизнестің дамуына үлкен әсер
Сонымен айтқанда, Қазақстандағы лизингтік бизнестiң дамуына, жалпы экономиканың мәселесі
Осы факторлардың кейбірі лизингтiк бизнестің дамуына кедергi болса, ал
Қазақстандағы лизингтiң дамуына жасалған анализ көрсеткендей, 1992-1994 жылдар лизинг
Бірақ та лизингтiң тез дамуына, әсiресе коммерциялық лизингтің дамуына
1. Машиналар мен құрылғылардың бағаларының өсуі, және өсу
2. Машиналар мен құрылғылардың лизингпен қаржыландыруда, ішкі және сыртқы
3. Лизингтік негізде жіберілетін машиналар мен құрылғыларды iздеу.
4. Экономикадағы төлем тәртібі. Соңғы жылдардағы несиелер бойынша
5. Лизиінгтік бизнесті реттейтін заңдық-нормативтiк базаның төмендеуі.
Коммерциялық лизингтiң дамуын тежейтін тағы бір мәселе, ол банктік
Қарыз қайтару мерзімі шетелдерде қысқа мерзім (1 жылға дейін),
Ал ТМД елдерінде көбінесе қысқа мерзімі (1 жылға дейiн),
Қазіргi кезде бiздің еліміздің кәсіпорындары көбiнесе моральді және физикалық
Қазiргi кезде ең күрделi мәселердiң бiрi агроөнеркәсiпке керектi құрал-жабдық
Қазақстан Республикасындағы лизингтiң дамуын тежеп отырған факторлар келсек, оларды
1994 жылы лизингтік инфраструктураны кең көлемде дамытатын жыл болды.
- Шетелде “Лизинг” деген термин 3 жылдан
- Лизингтiк нарықтың инфраструктурасының дамымауы.
- Лизингтік компаниялрда жоғары дәрежелі мамандардың жетіспеушілігі.
- Кепiл жүйесінің дамымауы. Тәуекелден құтылу үшін 100%
Қазіргi таңда лизингке, оның iшiне қаржылық лизингке қосқанда Қазақстанда
Лизиннгтік бизнесті ұстап отырған факторларға елімiздегі заңның жеткiлiксiздiгiн айтуға
Сол секілді лизингтік қызметті дамытудың бір жолы лизингтік іс-шараларды
Лизингтік iс-шараларда сақтандыруды айта отырып келесілерді көрсете кеткiм келеді.
Лизингтiк келісім-шартта келесі тәуекелдерді сақтандыру мүмкін: мүліктік тәуекел, қаржылық
Жоғарыда аталған тәуекелдерді сақтандыруды барлық сақтандыру компаниялары құқылы. Қазақстан
Жоғарыда айтылып жатқан проблемаларды шешпей еліміздегі лизинггік компаиияларды, дәлірек
Қазақстанның индустриялық-инновациялық даму стратегиясында негізгі қорды жаңалау және елімізде
Бүгінгі таңда Қосалқы құн салығынан босатылатын импорттық негізгі құралдар
Қазір елімізде 20-ға жуық лизинг компаниясы жұмыс істейді. Олардың
Қазақстан экономикасының қуатын одан әрі күшейту үшін, елімізде
Қазақстанда лизингтің даму жолы, біздің көзқарасымызша келесідей 3 негізгі
1. Экономиканың барлық саласындағы моральді және физикалық тозған негізгі
2. Инфляция деңгейін төмендетумен қоса, инвестициялық белсенділікті арттыру.
3. Мемлекеттік қолдау және ынталандыру арқылы, Ұлттық экономикадағы шағын
Шаруашылық кешендегі инвестиция жоғарылату - ол лизингтік іс-шараны тезірек
Сонымен елімізде лизингтік бизестің дамуы, Қазақстанда инвестицияны белсендірудiң және
ҚОРЫТЫНДЫ
Лизинг еліміз экономикасының маңызды тетігі ретінде қалыптасып келе жатыр.
Лизингтің дамуының әлемдік тәжірибесін зерттеу, оның теориялық негіздерін, сондай-ақ
1. Экономикалық және заң әдебиеттерінде лизинг ұғымына бірдей түсінік
2. Лизингтің жекелеген түрлеріне қойылатын талаптарға келгенде батыстық стандартты
4. Жалпы Қазақстандағы лизинг бизнесінің дамуын шартты түрде төрт
І кезең (1989-1992 жж.) – республикада лизингтің пайда болуы.
ІІ кезең (192-1994 жж.) – ішкі нарықта қалыптасқан экономикалық
ІІІ кезең (1995-1997 жж.) – елде лизингтік бизнестің қайта
ІV кезең (1998 – 2005 жж.) – лизингтік бизнестің
Осының негізінде Қазақстанда лизингті ұйымдастырудың төрт негізгі бағыты шығады:
– мемлекеттік лизинг немесе толықтай мемлекеттік бюджет есебінен жүзеге
– коммуналдық (муниципалдық) лизинг, немесе жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын лизинг;
– коммерциялық лизинг, мұны толықтай коммерциялық банктер мен лизингтік
– аралас лизинг немесе мемлекет пен коммерциялық құрылымдардың үлестік
Қорытындыда лизингті несиеге, арзан айырбас еместiгін айта кетуге болады.
Сонымен лизинг, экономиканың нақты секторына бағытталған инвестициялық проектілердің тиімді
Біздің көзқарасымыз бойынша, лизингтік бизнесті дамытуда кешенді бағдарлама жетіспейді
- Құрамында мамандарды дайындайтын, көрсетілетін қызметтерді жариялайтын ақпарат болатын
- Лизигтiк келісім-шарттарды несиелеуде банктермен кең көлемде жеңілдiктер берілсе
- Кепіл жүйесін дамыту.
- Қазiргі кезде қолға алынған мәселелермен қоса, (халықаралық лизингтiк
Осындай бағдарлама коммерциялық банктердiң қысқа мерзiмдегі, тәуекелі жоғары операциялармен
Осындай тектес бағдарлама ғана, елімізді лизингтік бумнан алшақтандырады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының «Қаржы лизингі туралы» Заңы. //Егемен
2. Закон Республики Казахстан «Об иностранных инвестициях» от 28
3. Программа развития лизинга в РК на 1999-2001
4. Абдраимов Р. Развитие финансового лизинга в КР:
5. Айманова Л.; Оралбаева Ж. Қаржылық лизинг және экономиканың
6. Комаров В. Реальная помощь реальному сектору // Развитие
7. Лизинг: Эффективные возможности инвестирования и реструктуризации производства //
8. Сагадиев К. Лизинг в Казахстане: проблемы и
9. Мэнсен Т., Цыганов А. Страхование лизинговых сделок
10. Анвар Сайденов «Операция Лизинг». // газета «Казахстанская правда»
11. Национальное Статистическое Агентство Республики Казахстан http://WWW.kazstat.asdc.kz
12. Национальный Банк Республики Казахстан http://WWW . nationalbank.kz
13. Тлеужанов Е.; Киреева К. Лизинг - форма
14. Джуха В.М. Лизинг - Ростов-на-Дону: Феникс.- 1999г.
15. Сусанян К. «Самые выгодные сделки: лизинг, бартер, товарообмен».
16. Чекмарева Е. «Лизинговый бизнес» Экономика 1993г.
17. Кабатова Е.В. «Лизинг: правовое регулирование, практика»
18. Газман В.Д. «Лизинг: теория ,практика, комментарии.» 1997 г.
19. Головин А., Ивлев В., Попова Т. «Технология международных
20. Абалкин Л. И., Аболихина Г.Л., Адибеков. «Лизинговые факторинговые
21. Сусанян К. «Самые выгодные сделки: лизинг, бартер, товарообмен»
22. Чекмарева Е. «Лизинговый бизнес» Экономика 1993.
23. Кабатова Е.В. «Лизинг: правовое регулирование, практика»
24. Газман В.Д. «Лизинг: теория ,практика, комментарии.» 1997г.
Сапожников В.Н., Акимова Е.М., Осипов А.С. Лизинг: значение, сущность,
2




Ұқсас жұмыстар

---

Қазақстанда қаржылық лизингтің даму жолдары мен мәселелері

---

Лизингтік қатынастар туралы

---

Қаржы лизингі жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім

---

Қазақстан Республикасындағы аграрлық салада қызмет атқарып жатқан «Қазагроқаржы» АҚ лизингтік қызмет көрсету нарығындағы қызметі

---

Қаржылық лизинг – инвестиция қызметін қаржыландыру нысаны

---

Қазақстан Республикасының лизинг бизнесі

---

Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің лизингтік операциялары

---

Лизинг шартының орындалу тәртібі

---

Лизингтің отандық нарықтағы даму жолдары

---

Лизингтік қызмет көрсетудің теория-әдістемелік негіздері

---