Алтын алқа

Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................... 4-5
Негізгі бөлім
1 Қазақ фалеронимдері қалыптасуының тарихи-ономасиологиялық негіздері
1.1 Фалеронимдердің шығу тарихы.....................................................
6-8
1.2 Қазақ фалеронимдерінің қалыптасуы.......................................... 8-14
2. Қазіргі қазақ фалеронимдерінің сипаты
2.1. Қазіргі қазақ фалеронимдерінің құрылымы мен өзіндік ерекшелігі..................................................................................................
14-22
2.2. Қазақ фалеронимдерінің атаулық табиғаты.............................. 22-27
2.3 Қазіргі қазақ фалеронимдерінің қоғамдық-саяси қызметі, мемлекеттік мәртебесі.........................................................................
27-35
Қорытынды...........................................................................................
36-39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................... 40-41
Реферат
Бітіру жұмысының тақырыбы: Қазіргі қазақ фалеронимдері: тарихы мен қалыптасуы
Бітіру жұмысының көлемі:
Бітіру жұмысының пайдаланылған әдебиеттер саны: 23
Бітіру жұмысының нысаны: Қазіргі қазақ фалеронимдерінің сипаты.
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері: Бітіру жұмысының негізгі мақсаты
Алға қойған бітіру жұмысының мақсатынан төмендегідей міндеттер тарайды:
фалеронимдердің шығу тарихына шолу;
қазақ фалеронимдерінің қалыптасуын анықтау;
қазіргі қазақ фалеронимдерінің құрылымы мен өзіндік ерекшелігін көрсету;
қазіргі қазақ фалеронимдерінің атаулық табиғатын ашу;
қазіргі қазақ фалеронимдерінің қоғамдық-саяси қызметі мен мемлекеттік мәртебесін көрсету.
Бітіру жұмысында пайдаланылған тірек сөздер: ономастика, жалқы есім, прагматоним,
Бітіру жұмысының құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, негізгі екі бөлімнен,
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Бітіру жұмысында қазіргі қазақ фалероимдерін, тарихы мен қалыптасуын қарастыра
Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі қазақ фалеронимдері еліміз егемендік алғаннан кейін
Жұмыстың нысаны. Қазіргі қазақ фалеронимдерінің сипаты болып табылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Бітіру жұмысының негізгі мақсаты –
Алға қойған диплом жұмысының мақсатынан төмендегідей міндеттер тарайды:
● фалеронимнің шығу тарихына шолу;
● қазіргі қазақ фалеронимдерінің қалыптасуы анықтау;
● қазіргі қазақ фалеронимдерінің құрылымы мен өзіндік ерекшеліктерін көрсету;
● қазіргі қазақ фалеронимдерінің атаулық табиғатын ашу;
● қазіргі қазақ фалеронимдерінің қоғамдағы қызметін, саяси-әлеуметтік маңызы мен
Жұмыстың дереккөздері. Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары туралы Қазақстан Республикасының
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.
● Алғаш рет қазақ фалеронимдеріне ономасиологиялық зерттеу жүргізілді.
● Қазақ фалеронимдерінің құрылымы, түрлері, өзіндік ерекшеліктері көрсетілді.
● Қазақ фалеронимдерінің семантикасы қаралып, атаулық табиғаты ашылды.
● Қазақ фалеронимдерінің саяси-әлеуметтік маңызы, мемлекеттік мәртебесі туралы мағлұмат
Жұмыстың әдісі: сипаттамалы әдіс, лексика-семантикалық құрылымдық талдау әдісі, жаппай
Жұмыстың құрылымы. Зерттудің мақсаты мен міндетіне байланысты жұмыс кіріспеден,
1 Қазақ фалеронимдері қалыптасуының тарихы – ономасиологиялық негіздері.
Фалеронимдердің шығу тарихы.
Адамның ерекше сіңірген еңбегін елеп, мойындаудың белгісі болып табылатын
ХІV-XVІ ғасырларда ордендер мен медальдар кең тарады. Подвязка Ордені
Алғашқы кезде Орденге 26 адам ие болған: 12 рыцарьға
XVІІІ жүзжылдық – Еуропа елдеріндегі марапат жүйелерінің түзілу кезі.
Он жылға жуық республикада ешқандай марапат белгілері болған жоқ.
Ресейде медальдар мемлекеттік марапат ретінде алғаш рет І Петр
Олардың ішінде орыс армиясының офицерлеріне берілетін ең жоғары
Әулие Георгий орденін бірінші алған орыс офицері 1-ші
Орденнің бүкіл тарихында бар болғаны төрт адам ғана орденге
Алғашында ер адамдарға ғана арналған бұл орденмен екі
Ресей Федерациясының 2000 жылғы 8 тамыздағы жарлығымен Әулие Георгий
КСРО-да Қызыл Ту, Еңбек Қызыл Ту ордендері, Ленин ордені,
КСРО-да медальдар тағайындау және марапаттау құқығы КСРО жоғарғы Кеңесінің
Жалпы алғанда, Кеңес Одағы тұсында 21 орден болған, оның
Фалеронимдердің шығу тарихын сөз еткенде ең алғаш көне Грекиядан
Қазақ фалеронимдері ұлттық нақышта, ұлттық бояумен еліміз тәуелсіздік туын
Жұмысымыздың келесі тараушасында «қазақ фалеронимдерінің қалыптасуы» туралы сөз етіледі.
1.2 Қазақ фалеронимдерінің қалыптасуы.
Кез-келген елдің өзіндік салт-дәстүрі болатыны сияқты, әрбір дербес мемлекеттің
Әрине, ұлтты ұлықтаған ұлағатты ұл-қыздарына халық өзі қазы. Олардың
Ал абзал азаматтардың елі үшін сіңірген ерен еңбегі мен
“Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық
«Қылмыстық іспен сотталған адамдар заңда белгіленген негізде және тиісті
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары туралы» заң күші бар Жарлығына
Әрине, әр награданың өз орны, марапаттау реті бар. Әйтсе
Әр фалеронимнің өз орнын марапаттау ретін білу үшін «Қазақстан
8-бап «Алтын Қыран» (Золотой орел) ордені Қазақстан Республикасының ең
«Алтын Қыран» орденімен азаматтар Қазақстан Республикасына сіңірген мемлекеттік ерекше
«Алтын Қыран» бұрынырақ Қазақстан Республикасының немесе КСРО Одағының ордендерінің
9-бап. Қазақстан Республикасының Президенті лауазымы бойынша айрықша үлгідегі «Алтын
10-бап. «Халық қаһарманы» (Народный герой) атағы Қазақстан Республикасына сіңірген
«Халық қаһарманы» атағына ие болған дамдарға айрықша ерешелік белгісі
11-бап. Қазақстан Республикасының ордендері мыналар:
- «Отан» (Отечество)
- «Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев (Первый Президент
- «Барыс» (Барс)
- «Даңқ» (Слава)
- «Айбын» «Доблесть»
- «Парасат» (Благородство)
- «Достық» (Дружба)
- «Құрмет» (Почет).
12-бап. «Отан» орденімен азаматтар:
- мемлекет және қоғамдық қызметтегі;
- экономиканы, әлеуметтік саланы, ғылым мен мәдениетті дамытудағы;
- мемлекеттік, құқық қорғау және әскери қызметтегі, демократия мен
12-1-бап. «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» орденімен Қазақстан
«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» орденімен Қазақстан Республикасына
12-2-бап. «Барыс» орденімен наградтау:
- Қазақстан Республикасының мемлекеттігі мен егемендігін нығайту ісіндегі;
- Бейбітшілікті, қоғамның топтасуы мен Қазақстан халқының бірлігін қамтамасыз
- мемлекеттік, өндірістік, ғылыми, әлеуметтік-мәдени және қоғамдық қызметтегі;
- халықтар арасындағы ынтымақтастықты нығайтудағы, ұлттық мәдениеттерді жақындастыру мен
«Барыс» ордені үш дәрежеден тұрады:
І дәрежелі «Барыс»
- ІІ дәрежелі «Барыс»
- ІІІ дәрежелі «Барыс»
І дәреже орденнің жоғары дәрежесі болып табылады. Наградтау ІІІ
13-бап. «Даңқ» ордені 1995 жылы белгіленді. Орденмен Қарулы Күштердің,
- әскерлерге басшылық жасау және оларды басқару ісіндегі табыстары,
- әскери, шекаралық және ішкі қызметті үздік ұйымдастырғаны, ұлттық
«Даңқ» ордені екі дәрежеден тұрады:
І дәрежелі «Даңқ»;
ІІ дәрежелі «Даңқ».
І дәреже орденінің жоғары дәрежесі болып табылады. Наградтау ІІ
14-бап. «Айбын» орденімен Қарулы Күштердің, басқа әскерлердің және әскери
- жауынгерлік әзірлікте, әскерлерді жоғары жауынгерлік әзірлікте ұстауда және
- әскери және қызметтік борышын атқару үстінде көрсеткен батылдығы
«Айбын» ордені үш дәрежеден тұрады:
І дәрежелі «Айбын»;
- ІІ дәрежелі «Айбын»;
- ІІІ дәрежелі «Айбын».
«Айбын» орденінің ең жоғары дәрежесі – І дәреже. Марапаттау
І және ІІ дәрежелі «Айбын» орденімен кіші және аға
15-бап. «Парасат» орденімен ғылым мен мәдениет, әдебиет пен өнер
16-бап. «Достық» орденімен азаматтар қоғамда өзара татулықты сақтау жөніндегі
«Достық» ордені екі дәрежеден тұрады:
І дәрежелі «Достық»;
ІІ дәрежелі «Достық».
Наградтау реттілік ескерілмей жүргізілуі мүмкін.
17-бап. «Құрмет» ордені 1993 жылы белгіленді. «Құрмет» ордені республика
18-бап. Қазақстан Республикасының медальдары мыналар:
- «Ерлігі үшін» (За мужество)
- «Жауынгерлік ерлігі үшін» (За воинскую доблесть)
- «Ерен еңбегі үшін» (За трудовое отличие)
- «Шапағат» (Милосердие).
19-бап. «Ерлігі үшін» медалімен азаматтар:
- адам өмірін сақтап қалуға байланысты қиын-қыстау жағдайларда (суға
- қылмыстқа қарсы күресте көрсеткен ержүректігі мен жанқиярлығы үшін
«Ерлігі үшін» медалі 1993 жылы белгіленді.
20-бап. «Жауынгерлік еңбегі үшін» медалі 1995 жылы белгіленді. «Жауынгерлік
әскери бөлімнің жауынгерлік міндетті табысты орындауына септігін тигізген ұрыс
мемлекеттік шекараны қорғау кезіндегі ерлігі үшін;
қызмет өткеру кезіндегі ерлігі үшін наградталады.
21-бап. «Ерен еңбегі үшін» медалі 1993 жылы белгіленді. Медальмен
22-бап. «Шапағат» медалі 1993 жылы белгіленді. «Шапағат» медалімен қайырымдылық
23-бап. Қазақстан Республикасының ордендері мен медальдарының мәнділігі жағынан реттілігі
24-бап. Қазақстан Республикасында мынадай құрметті атақтар белгіленеді:
- «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» (Заслуженный деятель Казахстана);
- «Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы» (Летчик-космонавт Казахстана).
25-бап. Қазақстан Республикасының құрметті атақтары:
- «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағы мемлекет және
- «Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы» құрметті атағы ғарышта ұшудың белгілеген бағдарламасын
26-бап. Қазақстан Республикасының құрметті атақтарына ие болған адамдарға белгіленген
27-бап. Көп балалы аналарға арналған наградалар мына алқалар:
- «Алтын алқа» (Золотая подвеска);
- «Күміс алқа» (Серебряная подвеска).
28-бап. «Алтын алқа» алқасымен он және одан да көп
«Алтын алқамен» марапаттау кезінде, сондай-ақ:
- заңмен белгіленген тәртіпте анасы асырап алған балалар;
- Қазақстан Республикасының мүдделерін қорғау кезінде немесе қызмет міндеттерін
29-бап. «Күміс алқасымен» сегіз және тоғыз бала туып, тәрбиелеген
«Күміс алқамен» марапаттау кезінде, сондай-ақ осы заңның 28-бабының үшінші
30-бап. «Алтын алқа» және «Күміс алқа» алқаларының Қазақстан Республикасының
31-бап. Қазақстан Республикасының құрмет грамотасымен экономика, әлеуметтік сала, ғылым,
Құрмет грамотасы шығармашылық ұжымдарға олардың халықтар арасындағы мәдени байланыстарды,
Қазіргі қазақ фалеронимдерінің сипаты
2.1 Қазіргі қазақ фалеронимдерінің құрылымы мен өзіндік ерекшелігі.
Қазақстанда өз еліміздің азаматтарына және шетелдік достары мен әріптестерінің
1.Қазақстан Республикасының жоғары дәрежелі марапат белгілері.
«Алтын Қыран» орден жұлдызы
«Алтын Қыран» белгі ордені
«Халық Қаһарманы» алтын жұлдызы
2. Қазақстан республикасының ордендері.
«Отан» ордені
«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» ордені
І дәрежелі «Барыс» орден жұлдызы
ІІ дәрежелі «Барыс» белгі ордені
ІІІ дәрежелі «Барыс» ордені
І дәрежелі «Даңқ» орден жұлдызы
І дәрежелі «Даңқ» белгі ордені
ІІ дәрежелі «Даңқ» ордені
І дәрежелі «Айбын» ордені
ІІ дәрежелі «Айбын» ордені
ІІІ дәрежелі «Айбын» ордені
«Парасат» ордені
І дәрежелі «Достық» орден жұлдызы
І дәрежелі «Достық» белгі ордені
ІІ дәрежелі «Достық» ордені
«Құрмет» ордені
3. Қазақстан Республикасының медальдары
«Ерлігі үшін» медалі
«Жауынгерлік ерлігі үшін» медалі
«Ерен еңбегі үшін» медалі
«Шапағат» медалі
4. Қазақстан Республикасының құрметті атақтары
«Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атақтар
«Қазақтанның ғарышкер ұшқышы» құрметті атақтар
5. Көп балалы аналарға арналған марапат белгілері
«Алтын алқа» алқа
«Күміс алқа» алқа.
6. Қазақстан Республикасының құрмет грамотасы
Республикамызда жоғарыдағы мемлекеттік наградалардан басқа мерейтойлық және естелік медалдары
«Қазақстан Тәуелсіздігіне 10 жыл мерейтой» медалі
«Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне 10 жыл мерейтой» медалі
«Тыңға 50 жыл» медалі
«Қазақстан Конституциясына 10 жыл » медалі
«Қазақстан Республикасы Парламентіне 10 жыл» медалі
«Астана» медалі.
Қазіргі қазақ фалеронимдері
Жоғарыда көрсетілген кесте бойынша қазіргі қазақ фалеронимдерін жіктеп көрсеттік.
Әдетте, жалқы есім қатарына обьектілерден бір обьектіні жекелеп атау
Кез келген сөз, басқа сөздермен тіркесіп немесе қосымша жалғануы
«Синтаксис граматикалық ілім ретінде мынадай негізгі екі салаға бөлінеді».
Біріншіден, қазіргі қазақ фалеронимдерін сөз тіркесінің синтаксисінде қарастырамыз. Мәселен,
Алтын Қыран – қабыса байланысқан анықтауыштың қатынастағы есімді сөз
Жауынгерлік ерлігі үшін – қабыса байланысқан анықтауыштық қатынастағы ортақ
Ерен еңбегі үшін – қабыса байланысқан анықтауыштық қатынастағы ортақ
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы
Қазақстанның қайраткері – матаса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз
Еңбек сіңірген қайраткері – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді
Қазақстанның ғарышкері-ұшқышы – матаса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз
Ғарышкер-ұшқышы – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз тіркесі.
Алтын алқа – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз
Күміс алқа – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз
Қазақстан Тәуелсіздігіне 10 жыл – меңгеріле байланысқан толықтауыштық қатынастағы
10 жыл – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне 10 жыл – меңгеріле
Қазақстан Республикасының қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді сөз тіркесі.
Қарулы Күштеріне – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді
Тыңға елу жыл – меңгеріле байланысқан толықтауыштық қатынастағы
Елу жыл – қабыса байланысқан, анықтауыштық қатынастағы есімді
Қазақстан Конституциясына 10 жыл – меңгеріле байланысқан толықтауыштық
Қазақстан Конституциясы – қабыса байланысқан анықтауыштық қатынастағы есімді
Екіншіден, қазіргі қазақ фалеронимдерін сөйлемнің синтаксисінде қарастырамыз. Мәселен, «Қазақстан
Айтылу мақсатына қарай хабарлы сөйлем.
Құрамына қарай – жай сөйлем.
Бастауыштың қатысына қарай – жақты сөйлем.
Тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелердің қатысуына қарай – жайылма сөйлем.
Ойға қатысты мүшелердің толық қатысуына қарай – толымды сөйлем.
Сөйлем мүшесіне талдасақ: Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев.
Нұрсұлтан Назарбаев – кім? – баяндауыш.
Президенті – несі? –бастауыш.
Тұңғыш - қандай? – анықтауыш.
Қазақстан Республикасының – ненің? – анықтауыш.
Фалеронимдер құрылымын синтаксис саласында талдап қарастырғанымызда, қазіргі қазақ фалеронимдері
Отан – түбір сөз, зат есім.
Барыс – түбір сөз, зат есім.
Даңқ – түбір сөз, зат есім.
Айбын – түбір сөз, зат есім.
Достық – түбірі - дос, - тық- зат
Құрмет – түбір сөз, зат есім.
Парасат – түбір сөз, зат есім.
Шапағат – түбір сөз, зат есім.
Астана – түбір сөз, зат есім.
Көріп отырғанымыздай, жеке сөз түрінде келетін фалеронимдер атауыш мағынада
Алтын Қыран. Алтын – түбір сөз, сын есім.
Жауынгерлік ерлік үшін. Жауынгерлік – түбірі – жауын, зат
Ерен еңбегі үшін. Ерен – түбір сөз, сын есімі;
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Қазақстанның – түбірі – Қазақстан,
Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы. Қазақстанның – түбірі – Қазақстан, -ның- ілік
Алтын алқа. Алтын - түбір сөз, зат есім; алқа-
Күміс алқа. Күміс - түбір сөз, зат есім; алқа-
Қазақстан Тәуелсіздігіне он жыл. Қазақстан - түбір сөз, зат
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне 10 жыл. Қазақстан - түбір
Тыңға елу жыл. Тыңға – түбірі – тың, зат
Қазақстан Конституциясына 10 жыл. Қазақстан – түбір сөз, зат
Қазақстан Республикасы Парламентіне 10 жыл. Қазақстан- түбір сөз, зат
Сөйлем түрінде келетін фалероним – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
Жоғарыда қазақ фалеронимдерінің құрылымын талдап өттік. Фалеронимдер жеке сөздер
Әдетте, жеке тұлғаларға немесе ұжым, топтарға айрықша атқарған қызметі
Мәселен, Қазақстан Республикасындағы ең жоғары дәрежелі орден «Алтын Қыран».
Алтын Қыран орденінде бейнеленген бедерді осы түсініктеме арқылы көз
“Достық” ордені. Онымен елдегі қоғамдық келісімді сақтауға, халықтар
«Шапағат» медалімен азаматтар белсенді де жемісті қамқоршылық қызметі мен
Жалпы айтқанда, қазақтың қазіргі фалеронимдерінің әрқайсысының өзіндік белгісі мен
Жалқы есімнің табиғатын зерттеу, олардың ерекшеліктерін анықтау, семантикасы мен
Қазақ фалеронимдерінің ұлттық – мәдени ерекшелігіне, семантикасына, атау беру
2.2 Қазақ фалеронимдерінің атаулық табиғаты.
Тәуелсіздік туын желбіреткен қазақ елінің еңсесін тіктеп, егемендік алғанына
Біздің бүгінгі зерттеу жұмысымызға арқау болып отырған марапат белгілерін
Бұл нормативтік актілер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының құрмет белгілері. Қазақстан
Ежелден-ақ төрт түлік малын тіршіліктің кілті еткен халқымыздың
Жоғарыда келтірілген С.Дәрібайұлының түсіндірмесін өзек ете отырып, қыран атауы
Қазақстан республикасына сіңірген ерекше еңбегі үшін ұсынылатын «Алтын қыран»
Қазақ елінің бостандығы үшін қанын төккен, қылыштың жүзімен, найзаның
Бүгінгі күні де Қазақстанның тәуелсіздік жолындағы азаматтық және жауынгерлік
Қай халықта болсын , қаһарман болу оңайлықтан келмейді. Қаһарман
«Отан - оттан да ыстық», «Отан үшін күрес –
Қазақстанның мемлекеттік наградалары туралы занның 3-тарауында берілген
Қазақстан жерінде халық арасындағы ынтымақтастықты нығайтудағы, ұлттық мәдениетті
«Барыс, ірбіс ( Ипсіа)- мысық тұқымдасына жататын жырқыш
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан 2030 жылға қарай «Орта
Барыстың айбарлы , айбатты екенін білсек, бұл ұғымның орден
Еліміз кеңес одағының құрылымында 70 жылдан астам өмір сүріп
Қазақстан Республикасының қалыптасуына, көркеюіне және мемлекеттік және қоғамдық қызметтегі
Қарулы Күштердің, басқа әскерлердің және әскери құрамалардың жоғары офицерлік
Даңқ – жеке тұлғаның көпшілікке танылып, абыройлы атаққа кенелуі.
«Ерен-сын есім, ерекше, айрықша, өте-мөте, үздік» (9, 394 б.).
Елі үшін еңбек етіп, тер төгіп, бүкіл ғұмырын елінің
«Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен Қарулы Күштердің Республикалық ұланның, Президенттің,
Әдетте, жауынгер дегенде, Қарулы Күштер қатарында қызмет ететін адам
Қазақта «Ер – елдің ық жағының қаласы, жел ағының
«Құрмет» орденімен азаматтарымыз эконмиканы, әлеуметтік саланы, ғылым мен мәдениетті,
«Құрмет, құрметтеу – жеке адамға өзге адамдар тарапынан көрсетілетін
Ішкі жан дүниесінің байлығымен, әлеуметтік тәжірибесімен, жеке басы беделімен,
Елімізде он және одан да көп бала туған және
Әдетте, қыз-келіншектер мойнына, омырауына алтын, күміс, маржан сияқты заттардан
Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігінде Алқа туралы былай беріледі:
Алқаның «Алтын» сөзімен тіркеле атауының да өз себебі бар.
Шыр етіп дүние есігін «іңгәләп» ашқан сәбиін үлкен азамат
Республикаға сіңірген зор еңбегі үшін көрнекті мемлекет және қоғам
Адам баласы өмірге келгеннен кейін, артында еңбегі мен халқы
Елімізде жоғарыдағы мемлекеттік наградалардан басқа мерейтойлық медальдары да бар.
«Қазақстан Конституциясына 10 жыл» медалі тәуелсіз еліміздің Ата Заңының
«Конституция (лат. Constitio – белгілеу, орналастыру) – мемлекеттің негізгі
«Астана» мерейтой медалі 1998 жылдың 2 маусымында бекітілген. 1997
Фалеронимдерді тағайындау, оны беру және одан айыру тәртібі, сондай-ақ
2.3. Қазіргі қазақ фалеронимдерінің қоғамдық саяси қызметі, мемлекеттік мәртебесі.
Қазақстан Республикасының азаматтары жемісті мемлекеттік, қоғамдық, шығармашылық қызметі, еңбектегі
Ең жоғары дәрежедегі ерекшелік белгілері – «Алтын Қыран» ордені,
Қазақстан Республикасы мемлекеттік наградаларының атаулары мемлекеттік тілде белгіленеді. Мемлекеттік
«Алтын Қыран» орденімен наградтау үшін кандидатураларды Қазақстан Республикасының Президенті
Наградтау үшін кандидатураларды еңбек ұжымдары қарап, ұсынуы мүмкін. Шет
Азаматтарды кезекті наградтауға ұсыну, көп балалы аналарды наградтауға және
Бір адам дәрежелері бар наградалардан басқа ең жоғары дәрежелі
Құрметті атақтап қайталап берілмейді.
Еліміздің мүддесін қорғау үстінде көрсеткен батылдығы, ерлігі, қаһармандығы үшін
Қазақстан Республикасының кез-келген орденімен наградталған адамдар осы орденнің иегерлері
Наградалар жөніндегі ұсыныстарды алдын-ала қарап, дайындау үшін Қазақстан Республикасы
Марапат белгілерін беру жөніндегі мәселелерді реттейтін нормативтік актілер Қазақстан
Осыған сәйкес, Қазақстан Республикасында мынадай мемлекеттік марапат белгілері бар,
Қазақстан Республикасының жоғары дәрежелі марапат белгілері.
Оларға жататындар:
«Алтын Қыран» ордені. Бұл орденмен Қазақстан Республикасына ерекше мемлекеттік
«Алтын Қыран» бұрынырақ Қазақстан Республикасының немесе КСРО Одағының қандай
«Халық қаһарманы» атағы Қазақстан Республикасына сіңірген ерекше еңбегі үшін,
«Халық қаһарманы» атағына ие болған адамдарға ерекше белгі –
Қазақстан Республикасының ордендері.
«Отан» орденімен:
мемлекеттік және қоғамдық қызметте;
экономика, әлеуметтік сала, ғылым мен мәдениетті дамыту ісінде;
мемлекеттік, құқық қорғау және әскери қызметте, демократия мен әлеуметтік
«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» орденімен Қазақстан Республикасына
«Барыс» ордені. «Барыс» орденімен:
Қазақстан Республикасының мемлекеттігі мен егемендігін күшейту ісінде;
Қазақстанда бейбітшілікті қамтамасыз ету, қоғамды ынтымақтастыру және біртұтас ету
Мемлекеттіке, өндірістік, ғылыми-мәдени және қоғамдық қызметте;
Халықтар арасында ынтымақтастықты нығайту, ұлттық мәдениеттерді жақындастыру және өзара
«Барыс» орденінің үш дәрежесі бар:
І дәрежелі «Барыс» ордені;
ІІ дәрежелі «Барыс» ордені;
ІІІ дәрежелі «Барыс» ордені.
«Барыс» орденінің ең жоғары дәрежесі – І дәреже. Марапаттау
І дәрежелі «Барыс» орденімен - Өтебаев Сафи Өтебайұлы (мұнай
ІІ дәрежелі «Барыс» орденімен – Ахметов Даниал Кенжетайұлы (Қазақстанның
ІІІ дәрежелі «Барыс» орденімен – Мусин Аслан Есболайұлы (Атырау
«Даңқ» ордені. «Даңқ» орденімен Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің, өзге
әскерлерге басшылық ету және басқару ісіндегі, әскердің жоғары жауынгерлік
әскери, шекара және ішкі қызметті үздік ұйымдастырғаны үшін, ұлттық
«Даңқ» орденінің екі дәрежесі бар:
І дәрежелі «Даңқ» ордені;
ІІ дәрежелі «Даңқ» ордені;
ІІІ дәрежелі «Даңқ» ордені.
Орденнің ең жоғары дәрежесі – І дәреже. Марапаттау бірте-бірте
«Достық» орденімен азаматтар қоғамда өзара татулықты сақтау жөніндегі жемісті
«Достық» ордені екі дәрежеден тұрады:
І дәрежелі «Достық»;
ІІ дәрежелі «Достық».
Наградтау реттілік ескерілмей жүргізілуі мүмкін.
Мәселен, «623 Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларымен наградтау туралы» Қазақстан
«Айбын» ордені. Бұл орденмен Қазақстан Республикасының Қарулар Күштерінің, өзге
жауынгерлік дайындық ісінде, әскердің жауынгерлік дайындығын қалыпта ұстау және
әскери және қызметтік борышын атқару кезіндегі айбын мен ерлігі
«Айбын» орденінің үш дәрежесі бар:
І дәрежелі «Айбын» ордені;
ІІ дәрежелі «Айбын» ордені;
ІІІ дәрежелі «Айбын» ордені.
«Айбын» орденінің ең жоғары дәрежесі – І дәреже. Марапаттау
І және ІІ дәрежелі «Айбын» орденімен кіші және аға
«Парасат» ордені. «Парасат» орденімен қоғамдағы өзара келісімді сақтау ісінде,
«Құрмет» ордені. «Құрмет» ордені республика азаматтары экономика, әлеуметтік сала,
Қазақстан Республикасының медальдары
Қазақстан Республикасының медальдары:
«Ерлігі үшін» медалі. «Ерлігі үшін» медалімен:
төтенше жағдайда адамдарды құтқаруға байланысты (суда, өрт кезінде, табиғи
- қылмыстыққа қарсы күресте ерлік пен батырлық көрсеткен азаматтар
«Жауынгерлік ерлігі үшін» медалі. «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен Қазақстан
әскери бөлімнің жауынгерлік міндетті табысты орындауына септігін тигізген ұрыс
мемлекеттік шекараны қорғау кезіндегі ерлігі үшін;
- қызмет өткеру кезіндегі ерлігі үшін. Мәселен, «623 Қазақстан
«Ерен еңбегі үшін» медалі. Бұл медальмен экономика, әлеуметтік сала,
«Шапағат» медалі. «Шапағат» медалімен қайырымдылық қызметі мен шапағаты үшін
Қазақстан Республикасының ордендері мен медальдарының маңыздылығына байланысты реттегі заңда
Қазақстан Республикасының құрметті атақтары
Қазақстан Республикасында мынадай құрметті атақтар белгіленіп, беріледі:
«Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағы мемлекет және қоғам
«Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы» құрметті атағы ғарышта ұшудың белгілеген бағдарламасын табысты
Қазақстан Республикасының құрметті атақтарына ие болған адамдарға белгіленген үлгідегі
Көп балалы аналарға арналған марапат белгілері
Көп балалы аналарға арналған марапат белгілеріне жататындар:
«Алтын алқа». Бұл алқа он және одан да көп
«Алтын алқамен» марапаттау оныншы бала бір жасқа толғанда және
«Алтын алқамен» марапаттау кезінде мына балалар да ескеріледі:
заңмен белгіленген тәртіпте анасы асырап алған балалар;
- Қазақстан Республикасының мүдделерін қорғау кезінде немесе қызмет міндеттерін
«Күміс алқа». Бұл алқамен сегіз және тоғыз бала туып,
«Күміс алқамен» марапаттау кезінде заңның 28-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген
Қазақстан Республикасының құрмет грамотасы
Қазақстан Республикасының құрмет грамотасымен экономика, әлеуметтік сала, ғылым, мәдениет,
Құрмет грамотасы шығармашылық ұжымдарға олардың халықтар арасындағы мәдени байланыстарды,
Қолданыстағы заңнамада ордендерді, медальдар мен юасқа да белгілерді тағып
Қазақстан Республикасының ордендері мен медальдары кеуденің сол жағында, заңның
Марапатталған адамның бұрынғы КСРО наградалары мен басқа мемлекеттердің наградалары
Қазақстан Респуликасының Үкіметі құратын Қазақстан Республикасының Даңқ Кітабында азаматтарды
«Алтын алқамен» марапатталған көп балалы аналарға немесе бұрын «Батыр
«Күміс алқамен» марапатталған көп балалы аналарға жергілікті бюджеттердің қаражаты
Марапатталған азаматтардың және өлгенен кейін марапатталғандардың ордендері, медальдары мен
Қайтыс болған адамның мұрагерлерінің келісімі бойынша оның наградалары мен
Егер қайтыс болған адамның мұрагерлері болмаса, оның наградалары мен
Осы заң күшіне енгенге дейін «Отан», «Даңқ» ордендерімен марапатталған,
Қорытынды
Бүгінгі таңдағы, қазіргі қазақ фалеронимдерінің қалыптасуы – еліміздің тәуелсіздік
Ең алдымен флеронимдердің шығу тарихына назар аударып, ең алғаш
Марапаттау жүйелері алғаш рет антика дәуірінде Көне Грецияда фалералар
Орденнің пайда болуы діни серілік (рыцарлық) Ливон, Тевтон ордендермен
КСРО-да 1-ші Қызыл Ту ордені, ол 1918 жылы 16-шы
Кеңес Одағы тұсында 40-тан аса медаль болған, оның 1-уі
Қазақстанда жауынгерлік немесе өзге де ерекше еңбегі үшін берілетін
Марапат белгілерін беру жөніндегі мәселелерді реттейтін нормативтік актілер Қазақстан
Осыған сәйкес, Қазақстан Республикасында мынадай мемлекеттік марапат белгілері бар,
Жоғары дәрежелі ерекшелік белгілері.
«Алтын Қыран» орден жұлдызы
«Алтын Қыран» белгі ордені
«Халық Қаһарманы» алтын жұлдызы.
Ордендер
«Отан» ордені
І дәрежелі «Барыс» орден жұлдызы
ІІ дәрежелі «Барыс» белгі ордені
ІІІ дәрежелі «Барыс» ордені
І дәрежелі «Даңқ» орден жұлдызы
І дәрежелі «Даңқ» белгі ордені
ІІ дәрежелі «Даңқ» ордені
І дәрежелі «Айбын» ордені
ІІ дәрежелі «Айбын» ордені
ІІІ дәрежелі «Айбын» ордені
«Парасат» ордені
І дәрежелі «Достық» орден жұлдызы
І дәрежелі «Достық» белгі ордені
ІІ дәрежелі «Достық» ордені
«Құрмет» ордені
«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» ордені
Медальдар
«Ерлігі үшін» медалі
«Жауынгерлік ерлігі үшін» медалі
«Ерен еңбегі үшін» медалі
«Шарапат» медалі
Құрметті атақтар
«Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атақтар
«Қазақтанның ғарышкер ұшқышы» құрметті атақтар
Көп балалы аналарға арналған марапат белгілері
«Алтын алқа» алқа
«Күміс алқа» алқа
Қазақстан Республикасының құрмет грамотасы
Республикамызда жоғарыдағы мемлекеттік наградалардан басқа мерейтойлық және естелік медалдары
«Қазақстан Тәуелсіздігіне 10 жыл мерейтой медалі»
«Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне 10 жыл мерейтой» медалі
«Тыңға 50 жыл» медалі
«Қазақстан Конституциясына 10 жыл» медалі
«Қазақстан Республикасы Парламентіне 10 жыл» медалі
«Астана» медалі.
Жұмысымыздың 2-ші тарауы «Қазіргі қазақ фалеронимдерінің сипаты» деп аталады.
Фалеронимдердің өзіндік ерекшеліктерін анықтағанда олардағы ұлттық-мәдени ерекшеліктерді айқын көруге
Екінші тарауша Қазақ фалеронимдерінің атаулық табиғатына арналған. Халқымыз елі
Мейлі орден атауы болсын, мейлі медаль атауы болсын бәрінің
Қазақ фалеронимдерінің атаулық табиғатын қарастырғанда, жеке сөз түрінде келетін
Қазақ фалеронимдерінің қоғамдағы саяси қызметі мен мемлекеттік мәртебесінің алатын
Үшінші тараушаның көтерген мәселесі, айтар ойы осыны айғақтайды.
Елмізідегі мемлекеттік марапат белгілерімен наградталған азаматтарымыздың қоғамдағы алар орны,
«Алтын алқамен» марапатталған көп балалы аналар немесе бұрын «Батыр
«Күміс алқамен» марапатталған көп балалы аналарға жергілікті бюджеттердің қаражаты
Жұмысымыздың жалпы мазмұнын қортындылай келгенде, қазіргі қазақ фалеронимдерінің қлыптасуы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Мемлекеттік марапаттар, медальдар мен ордендердің тарихынан // Мемлекеттік қызметінің
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. 5 том. Алматы, 2003. – 371,
Балақаев М., Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы:
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. 1 том. Алматы, 2001 – 313-314
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. 3 том. Алматы, 2001 – 147,
Мәдиева Г.Б., Иманбердиева С.Қ. Ономастика: зерттеу мәселелері. – Алматы:
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. 6 том. Алматы, 2001 – 195
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. 2 том. Алматы, 1999 – 159
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1978. –
Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. – Алматы: Ғылым баспасы,
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. 4 том. Алматы, 2002 – 637-638
Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары мен наградтау туралы Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары мен наградтау туралы Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары мен наградтау туралы Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары мен наградтау туралы Қазақстан Республикасының
Пайдаланылған қосымша әдебиеттер тізімі:
Джанузаков Т.Д. Очерк казахской ономастики. Алма-Ата, 1982.
Жанұзақов Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер. Алматы, 1965.
Кривцов В.Д. Царские награды, знаки, жетоны и атрубутика. Каталог
Ордена и медали Союза ССР: [Альбом] – Москва: Известия,
Қазақстан республикасының мемлекеттік наградалары мен наградтау туралы: [2001
Қазақстан республикасының мемлекеттік наградалары // Қазақстан сарбазы – 2006
Ең көп орденді тұлғалар // Нұр-Астана – 2007. –
Қазақстан республикасының мемлекеттік наградалары // Ұлан. – 2003. –
Шайменрденов Е. Государственные символы Республики Казахстан. – Алматы: Жеті
2
40
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, қазақстанның ғарышкер-ұшқышы
Қазақстан Республикасының ордендері
Қазақстан Республикасының
медальдары
Қазақстан Республикасының жоғары дәрежелі марапат белгілері
Алтын алқа, Күміс алқа
Көп балалы аналарға арналған марапат белгілері
Отан, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Барыс,Даңқ, Айбын,
Қазақстан Республикасының Құрмет грамотасы
Ерлігі үшін, жауынгерлік ерлігі үшін, Ерен еңбегі үшін, Шапағат
Қазақстан Республикасының құрметті атақтары
Алтын Қыран,
Халық Қаһарманы




Ұқсас жұмыстар

---

Қазіргі қазақ фалеронимдері: тарихы мен қалыптасуы

---

Қазақ зергерлік бұйымдарының түрлері

---

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк наградалары

---

Қазақтың зергерлік өнері

---

Зергерлік әшекей бұйымдар

---

Асыл тас атауларының этимологиясы

---

Кәсіби тілді оқытудағы коммуникативтік әдістің тиімділігі

---

Тәуелсіз Қазақстанның наградалық жүйелері

---

Сөзден сыр түйген қаламгер

---

Зергерлік өнердің зерттелу жайы

---