Несие ақшалар
ЖОСПАР
Кіріспе 3
І. Ақша мәні, қызметтері және түрлері 3
ІІ. Ақшаның айналысы және ақша жүйесі 12
2.1. Ақша айналысы туралы ұғым 12
2.2. Қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар айналымы 14
2.3 Ақша айналысының заңы, массы және ақша базасы
2.4 Ақша жүйесі элементтері және типтері 24
2.5. Инфляция 28
2.6. Несие ақшалар 29
Қолданылған әдебиеттер 31
Кіріспе
І. Ақша мәні, қызметтері және түрлері
1.1. Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айырбасталатын тауар-барлық
Әрбір тауарлы-шаруашылық уклад өз эквивалентін алға тартады. Бір
«Капитал» сөзінің шығуы да малменен байланысты, өйткені ескі
Солтүстік халықтары оң бірінші тауар тауар ретінде айырбас
Жылы теңіздердің жағасын мекенуеген тайпалар айналыс құралы ретінде
Юлиий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды.
ХІІІ ғасырда салмағы көрсетілген құймалар пайда бола бастаған.
Бірақ XVI ғасырдың басында (1516ж.) утопиялық социализмнің негізін
Ол аздай Т.Мор тағы былай деді «Қай жерде
ХІХ ғ. Социал утопистері – Прудоп, Одон, Грей
Осыған байланысты К.Маркс былай дейді ақшаларды жоя отырып,
Ақша – жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар онда
Жалпыға бірдей – эквивалент рөлі тарихи түрде алтынға
Ақша - өндіру мен болу процестерінде адамдар арасындағы
жалпыға тікелей айырбасталу
айырбас құнының дербес формасы,
еңбектің сыртқы заттық өлшемі;
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы реттеуі пайдалану тауарларды
Еңбектің сыртқы заттың өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,
Жекелеген елдердің ішінуі алтын айналысы жоқ. Төлем, айналыс
Ақшанның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбатау процесінен туындайтын,
Ақша құн өлшемі ретінде. Құның өлшемі қызметі тауар
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы болып
Алтын, қағаз және несие ақшалардың құнын өлшеу ретінде
Тауар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып өзінің
Айналыс құрамы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы,
оны идеалды ақшалар емес нақты (қолма-қол) ақшалар орындайды,
ақшаның бұл қызметінде туарларды айырбастау өте тез орындалатын
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты.
тауарларды және қызметерді төлеуге байланысты міндеттемелер
еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер,
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер
банктік қарыз, мемлекеттік және тұыну несиесі бойынша борыштық
сақтандыру міндеттемелері,
әкімшілік – сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.
Тауарға қатынасты ақшаның өз бетінше еркін қозғалысы байқалады.
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар
Ақша – қорлану және қазына жинау құралы ретінде.
Капиталистік қоғамдық формадамға дейінгілер үшін байлықты «таза қазына»
Толық бағалы ақшалар (алтын) материалданған құнның формасы ретінде
Тауар өндіріс жағдайында қорлану екі формада жүреді:
кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу және депозиттік шаттарындағы
банктердегі салымдар, мемлекеттік облигациялар.
Дүниежүзілік ақша қызметі. Дүниежүзілік ақшалар интернационалдық құн өлшемі,
Бұл қызметі бастапқыда толық бағалы ақшалар (алтын), ал
ІІ. Ақшаның айналысы және ақша жүйесі
2.1. Ақша айналысы туралы ұғым
2.1. Қайта құру кезеңіне дейін «ақша айналымы» мен
Ақша белгілері әртүрлі жағдайда қамтамасыз етіледі. Қолма-қол рубль
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасындағы шек жойылуы.
Ақша айналысының объективті негізі – тауар өндірісі мен
Жалпы ақша айналысының көлемі тауар бағаларының сомасынан әрдайым
Ақша айналысын реттеудің элементі – қолма-қол ақшаның қолдану
Банк жүйесін реформалау және ақша банкнотасып өндіруге байланысты
Дамыған елдерге бұл процесс кеңінен дами түсуде: оларда
Бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар болып
өнімді өндіру және соту процесін, яғни тауарлы сипаттағы
тауарлы емес сипаттасы есеп айырсулармен байланысты ақша айналымы,
ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және металл,
2.2. Қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар айналымы
2.2. Айналыста тек қолма-қол ақша жүретіндіктен оны ақша
Қолма – қол ақша негізінен халықтың ақшалы табысынан
Қорыта айтқанда, ақша коммерциялық банктердің төлем-кассалық бөлімдерінің коиенттер
Қолма-қол емес ақша айналымы (төлем айналымы) – банктегі
Есеп айырысу операцияларын жүргізу үшін әр түрлі шоттар
Айналыстағы ақша алма-кезек біресе айналыс құралы, біресе төлем
Ақша айналымын реттеудегі маңызды элемент-қолма-қол ақшаны пайдалану аясын
Эконмикасы дамыған мемлекеттерде ақша айналымын басқаратын экономикалық әдістерді
2.3 Ақша айналысының заңы, массы және ақша базасы
2.3. Ақшаның металдық теориясы. Бұл теориялық өкілдеріне капиталдық
Неміс эконмистері (К.Кинс және т.б.) ақша деп тек
Сонымен, ақшаның ішкі мазмұны бағалы метталдық N мөлшеріне
Қазіргі жағдайдағы алтының негізгі экономикалық қызметінің мәні, оның
Адамзат құнның әр түрлі формаларын өз басынан өткере
Монета – ол формасы, сыртқы пішіні, салмақтың құрамы
Егер монетаның коминалды құны құрамындағы металдық құнына сәйкес
Монеталық ақшалар айналысы тарихында мынадай түсініктермелер бар:
Биметаллизм – жалпыға бірдей эквивалент рөлін екі немесе
Қағаз ақшалар. Қағаз ақшалардың пайда болуы металл айналысының
Бірақ қағаз ақшаның шығу тарихы б.з.д. І-е тән,
ХІІІғ. Марко Поло Қытайда ағаш қабығынан жасалған ақшаларға
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде қағаз ақша барлық елуерде
Сөйтіп қағаз ақша («декретные деньги»)- өкіметтің қаулысымен қабылданған
Қағаз ақшаның өз құны жоқ, себебі оны басып
Қағаз ақшаның эмитенттері (шығарушылары)
Қаржы министрлік (қазынашылық), немесе мемлекеттің Орталық банкі. Бірінші
Өз құны болмағандықтан қағаз ақша тұрақсыз, ол тез
Бюджеттің тапшылығын жоюға шығарылған ақша эмиссиясы;
әскери және басқа өндірістік емес шығындар еңбек өнімділігінің
тауар массасының төмендеді;
пассивтік төлем балансы;
ақша шығаратын үкіметке сенімнің төмендеуі, т.б.
Міне осы себептердің бәрі тауар бағасының өсуіне әкеп
Өмірде қағаз ақшаның құнсыздануын былай байқауға болады. Кенет
Жалпы қағаз ақшаның құнсыздануы тұрақсыз экономикаға тән құбылыс.
Айналыстағы ақшаның саны К.Маркстің айтқан ақша айналысының занымен
Монетаристер деп аталатын, ағылшын классикалық экономика мектебінің ғалымдары,
PY = TV + DV’
Мұңдағы: Р – бағаның жалпы деңгейі;
Y - өндіріс көлемі;
T – ақша белгілерінің саны;
D – депозиттер;
V – V’ ақшаның және депозиттің айналыс жылдамдығы.
Ақшаның төлем құрамы ретінде қызмет етуі айналысқа қажетті
А – төлем құралы және айнасы ретінде қажетті
Т – тауар бағасының сомасы;
Н – несиеге сатылған тауар бағасының сомасы;
Т - қарыз және басқа міндеттемелер бойынша
Ө - өзара есептескен талаптар мен міндеттемелер
АР – ақша резервтері;
А – ақшаның төлем және айналыс құралдары ретіндегі
Теңдікте көрсетілгендей экономикадағы ақша массасының айналды мүмкін себептердің
Ақшаның сандық теориясы айналысқа қажетті ақша санын дәл
Ақша массасының құрамы ол елдің несие-ақша жүйесімен анықталады.
М, ақша агрегатына қатысты бірегей көзқарас бар, оған
М және М агрегаттарды анықтау барысында елдер армасында
М агрегатын және М – ден басқа Францияда
Сонымен әрбір келесі агрегат өзінен кейінгі элементті қосып
Комерциялық банктердің несиелік ақшаларды шығару интосивтілігі депозиттерді міндетті
2.4 Ақша жүйесі элементтері және типтері
Ақша жүйесі. Жалпы мемлекеттік заңдармен ретелген елдегі ақша
Қазақстан Республикасының ақша жүйесі 1995 жылы 30 наурызда
Ақша жүйесі келесі элементтерден тұрады:
Ақша бірлігінің атауы. ҚР-ның ақша бірлігі ретінде 100
Ақша белгілерінің түрлері. Егер 1991 жылы 1 қантарына
Эмиссия тәртібі. Қолма-қол ақшаларды шыға депозиттер негізінде несиелік
Ақша массасы өсуінің бақылау көрсеткіштері елдің экономикалық потенциалының
Егер ақша массасы ақырет айналса, бұл ұлттық өнімді
Сондықтан да барлық ақшалардың (ақша массасы) айналыс жылдамдығы
Ақша түрлері. Заңды төлем құралы болып табылатын қағаз
Әлемдік тарихта ақша жүйесінің келесі типтері болған:
металдық айналым, мұнда ақшалай тауар ақшаның барлық қызметін
несие және қағаз ақша айналысы, мұнды алтын айырбастамайтын
Металдық айналысқа қатысты аталып өткен екі ақша жүйесі
Биметаллизм – бұл ақша жүйесінде жалпы құндық эквивалент
Параллельді валюта жүйесі, алтын және күміс монеталар арасындағы
Қосарлы валюты жүйесі, бұл қатынасты мемлекет анықтады;
«ақсақ» валюта жүйесі, күміс монеталар алтын белгісі болып
Ақша ретінде екі металдық қолданылуы жалпыға ортақ эквивалент
Монометализм – жалпыға эквивалент рөлін бір ғана металл
Құн белгілерін алтынға айырбастау сипатына байланысты алтын монометаллизмі
Алтын монета стандарты, оған алтын монетасының айналысы, алтынның
Алтын құйма атандарты – Ұлыбританияда және Францияда енгізілді.
Алтын девиз стандарты – Германияда, Австралияда, Данияда, Нервегинда
1929-1933жж. дүниежүзілік экономиклық дағдарыстың нәтижесінде алтын монометаллизмнің барлық
Алтын айналысынан айырбасталмайтын несиелік ақшалар жүйесі, ақша бірлігі
Айырбасталмайтын несиелік ақшаларға өтеу ақша жүйесінің іргетастық қағауаларының,
Шаруашылық механизмнің құрамдам бөлігі ретінде ақша жүйесі қоғамдық
Инфляция – қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі сәйкессіздіктен туындайтын
2.5. Инфляция
2.5. «Инфляция» термин АҚШ-та 1861-1865ж.ж. азамат соғысы тұсында,
Өнімнің көтерме бағасы, оларды дайындауға кететін шығындардың өсуімен
Эконмикадағы инфляцияның деңгейін сипаттайтын басты көрсеткішке тұтыну бағаларының
Шартты түрде инфляцияны мынадай түрлерге бөлуге болады. Глобалдығына
Егерде инфляция экономикадағы құлдырауға байланысты болса, онда бұл
Көп уақыттар бойы айналыстағы ақша массасы мен инфляция
2.6. Несие ақшалар
2.6. Несие ақшалар. Қағаз ақшалар әрдайым көмекші сипатқа
Жас ақшалар – бұл несие негізінде алтынның орынан
Несие ақшалардың негізгі түрлеріне векселе, банкнота, чек несие
Вексель – бұл мерзімі жеткен соң вексель иесіне
Вексель айналымдық қасиетке ие болғандықтан, яғни қолма-қол ақшаның
Вексель несиеге сату негізінде, яғни коммерциялық неселеудің пйда
Вексельдер жай және аудармалы болады жай вексельді қарыз
Қолданылған әдебиеттер
Ақша, несие, банктері. Оқулық Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.Сейтқасимов
Көшепова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу
Саниев М.С. Ақша, Несие. Банктер – Алматы: Алматы
Ков В.В. Деньги денежная обращения. Инфляция. Москва -
Казахстанская правда 1999ж. 13 апрель.
Казахстанская правда 1998ж. 14 ноября.
Финансы Казастана 1997. №6.
Казахстанская прада 2003. 3 апреля.
2
Қазіргі несие және қағаз ақшалардың айналымынан туындайтын проблемалар
Банктерге және үкіметке несиелер беру
Ақша нарығының және валюталық биржалардың ерекшеліктері
Дүниежүзілік ақша қызметі
Ақша теориялары мен заңдар жүйесінің негізгі қызметтері
Ақша теориясының дамуы және ақша жүйесi
Ақшаның түрлері
Ақша құн өлшем ретінде
Ақшаның металдық теориясы
Толық құнды, толық құнсыз қағаз несиенің мәні мен қызметтері