Мәліметтер қоры кестелерін құру және басқару


Кiрiспе
1. Жобаның тақырыбы бойынша мәселердің аналитикалық зерттеулері және негізгі
1.1 Пәндiк аймақтың сипаттамасы.................................................................5
1.2 Ақпараттық ағындардың талдауы...........................................................6
1.3 Инфологиялық модель құру ....................................................................8
1.4 Даталогиялық модель құру.......................................................................9
1.5 Есептiң қойылымы..................................................................................11
2. Техникалық бөлiм
2.1 «Мейрамхана мәзірі» пәндік аймақ бойынша жоба
2.2 «Мейрамхана мәзірі» деректер базасының кестелер қасиеттерiнiң сипаттамасы...........................................................................................................13
2.2.1 Мәліметтер қоры кестелерін құру және басқару............................13
2.2.2 Кестені құру шеберін қолдану........................................................15
2.2.3 Кестелерді толтыру және есте сақтау..............................................16
2.3 «Мейрамхана мәзірі» деректер базасының кестелер арасындағы қатынастарды және
2.3.1 Құрылған кесте құрылымын өзгерту..............................................18
2.3.2 Кестені индекстеу..............................................................................18
2.3.3 Сілтемелі толықтылықты сақтау.....................................................22
2.3.4 Мәліметтер қоры кестесімен жұмыс...............................................23
2.3.5 Мәліметтерді өңдеуге қолданылатын компоненттер.....................24
2.3.6 Кестені шығару..................................................................................25
3. Практикалық бөлім
3.1 Негізгі терезе немесе қолданбалы мәзiр...............................................26
3.2«Мейрамхана мәзірі» пәндік аймақ байынша деректер базасының программалық сипаттамасы...........................................................................................................26
3.3 Сүзгіден өткізу, іздеу, сорттау, сұраныс құру......................................28
3.3.1 Сүзгіден өткізу...................................................................................28
3.3.2 Сұраныс құру.....................................................................................29
3.4 QReport немесе RaveReport көмегімен есеп құру.................................30
Қортынды......................................................................................................32
Әдебиеттер.....................................................................................................33
Қосымша.........................................................................................................34
Кіріспе
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам
Ақпаратты басқару компьютерлерді қолданудың негізгі саласы болып табылады және
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму барысында ақпаратты-іздестіру
Курстық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және мәліметтер
Сонымен курстық жұмысқа қысқаша тоқталып өтер болсақ:
Тақырыбы: «Мейрамхана жұмысын автоматтандыру». Бұл курстық жұмыстың мақсаты, мейрамханада
1. Жобаның тақырыбы бойынша мәселердің аналитикалық зерттеулері және негізгі
«Мейрамхана мәзірі» пәндік аймағының сипаттамасы
Бұл бағдарламада негізгі 4 негізгі функция бар: іздеу, мәліметтерді
Бағдарламады барлығы бес форма бар. Атап айтар болсақ: негізгі
Негізгі форма – мұнда аталған командалардың бәрі қамтылған. Негізгі
Тапсырыстар кестесі – мұнда осы уақытқа дейінгі тапсырыстар туралы
Мәліметті қосу/өзгерту негізінде бұл екі команда жеке орындалады.
Тапсырыс беру – мұнда тапсырыс берушінің сұранысын жазуға арналған.
Программа туралы – программа авторы туралы.
1.1-cурет. Мәліметтер қорының басты беті
меню қатары – негізгі командаларды жүйелеп орналастырдым;
құрал саймандар қатары – командаларды оңай орындау үшін;
іздеу қатары – іздеу параметрлерін беріп, нәтижені көру үшін;
нәтиже алаңы – қолданушының сұрауы бойынша алынған нәтижені шығаратын
қалып күй қатары – бағдарламаның негізгі қалып-күйін көрсететін қатар.
Бағдарламаның негізгі артықшылықтары:
ыстық пернелердің болуы;
интерфейстің қарапайымдылығы;
әр түрлі форматта есеп алу;
көлемі және файлдар шағынан шағындылығы;
аз форма пайдаланып, есесіне көп функцияның ықшамадлуына себеп болу.
1.2 Ақпараттық ағындардың талдауы
Ақпараттық жүйелерді үйренген кезде мәліметтер қорының алатын орны ерекше.
Концептуалдық жобалау - программада қарастырылатын негізгі мәселелер мен
Логикалық жобалау - ER–диаграмма негізінде реляциялық жүйелердің мүмкіндігі ескерілген
Физикалық жобалау - мәліметтер қорын басқару жүйелері
Пәндік аймақты модельдеу төмендегідей кезеңдерден тұрады: инфологиялық модельді
Ақпараттық жүйелерді жобалау жұмысы барысында құрылған инфологиялық модель негізінде
Оның инфологиялық модельден айырмашылығы жүйедегі құбылыстар уақыт мерзімі бойынша
1.2.1-cурет. Инфологиялық модельдің негізгі бөлшектері
Мәліметтер қорын жобалаудағы үрдістің бірінші фазасы кәсіпорынның талданатын бөлігі
Ақпараттық жүйе архитектураларының артықшылықтары мен кемшіліктерін сараптай келе «Мейрамхан
Осыған орай, «Мейрамхан мәзірі» бағдарламасы деректер қорларын басқару және
Жұмыстың практикалық маңыздылығы кадрлау бөлімінің әрбір мәліметтерін деректер қорларына
«Мейрамхана мәзірі» бағдарламасын ендірудің бірден бір жетістіктігі жоспарлау құжаттамасы
«Мейрамхана мәзірі» ақпараттық жүйесі әртүрлі ақпараттардың автоматты түрде жиналуы,
1.3 Инфологиялық модель құру
Деректер базасында белгілі-бір пәндік облыс туралы ақпарат берілген. Пәндік
Деректер базасының концептуалды моделі «байланыс маңызы» әдісі арқылы құрылған,
- деректер базасының барлық тәуелсіз бөлек кестелерін ерекшелеп, оның
- байланыс түрлерін «К-К» немесе «1-К» ұсыну;
- кестенің сыртқы кілтінің шегін анықтап және оған бірінші
- кестенің әр өрісінің қасиетін ұсыну;
- деректер базасын жобалауда оған шек қою.
Кез-келген деректер базасының басқару жүйесінің өзіне мүмкін болатын мәліметтердің
1.3.1-сурет. Деректер базасының инфологиялық моделі
Деректерді физикалық ұйымдастыру ерекшеліктерін білу логикалық құрылымды жобалау барысында
Деректер базасының логикалық құрылымы және де мәліметтермен толтырылған деректер
1.4 Даталогиялық модель құру
Даталогиялық жобалаудың түпкілікті нәтижесі болып деректер базасының логикалық құрылымын
Деректер базасының даталогиялық құрылымын жобалау барлық ақпараттық бірліктер мен
Деректер моделінің әрбір типі және модельдің әрбір түрі нақты
Деректер базасын жобалау процесі алдын-ала пәндік облыстағы объектілер классификациясын
Жобалаудың бастапқы кезеңдерде деректер базасының тізімі анықталуы керек. Деректер
Кез-келген пәндік облыстың даталогиялық моделде суреттеудің көптеген жобалау шешімдері
Жобалау әдісі ең кішкентай даталогиялық бірлігі (олардың әртүрлі аталуына
Пәндік облыстағы зат арасындағы байланыстар, инфологиялық моделде сипаталады, даталогиялық
Байланыстың барлық түрі емес пәндік облыстағы болғандары даталогиялық моделде
Сипаттаудың басқа тәсілдері нақты және нақты емес деректер базасының
Деректер базасының даталогиялық құрылымын жобалауында негізгі мағынасын пәндік облысының
Кез – келген МББЖ өзіне мүмкін болатын
Даталогиялық жобалау мәліметтер базасының логикалық құрылымын жобалау болып
1.5 Есептің қойылымы
Мәліметтер базасы деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға қатынас, бір
Мәліметтер базасы – ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге
- қайшылықсыз;
- артықсыз
- тұтас.
Мәліметтер базасы басқару жүйесі деректер базасын құруға, толтыруға, жаңартқанға,
Бұл курстық жұмыстың программасының мақсаты – пайдаланушыға программаны қолдануға
2. Техникалық бөлiм
2.1 «Мейрамхана мәзірі» пәндік аймақ бойынша жоба құрылымының сипаттамасы
Қазіргі кезде қандай да болмасын кәсіпорында ақпараттық жүйелер өте
Қатынасты ұйымдастыруда теориялық-жиынтық амалдарды қолдану деректер базаларын пайдаланушылар және
Жобаның мақсаты - деректер базасындағы іскерліктердің және теориялық-жиынтық қатынастардың
Жоба орындалуына арналған қажетті бірнеше кезеңдері бар:
1 кезең – аутоматтандрылатын функциялардың тандауы;
2 кезең – негізгі жергілікті үлгілердің жобалауы;
3 кезең – тұрақты жергілікті ER-үлгілердің жобалауы;
4 кезең – глобальды ER-үлгілердің жобалауы;
5 кезең – реляциялы және сыртқы үлгілерін жобалау;
6 кезең – деректер базадағы SQL-кодын өңдеу.
1 кезең автоматтандырылатын функциялардың және ақпараттық қамтамас етуді таңдауға
Мейрамхананың тағамдары мен топтары туралы мәлімет басқару объектісі болып
- тағамдар туралы мәлімет;
- тапсырыстар туралы жеке мәлімет;
2.2 «Мейрамхана мәзірі» деректер базасының кестелер қасиеттерiнiң сипаттамасы
Қолданылатын мәліметтер қоры бір немесе бірнеше кестелерден тұрады. Келесі
Мысалы: Мейрамхана мәзірі каталогын оның ішінде restoran алиасын
Жоғарғы мәзірдің TOOLS – DATABASE DESKTOP командасын орындаймыз. Пайда
2.2.1 Мәліметтер қоры кестелерін құру және басқару
Жаңа кесте құру үшін File – New – Table
1) Кесте форматын таңдау үшін TableType жолында Paradox7 дегенді
2) Келесі терезеде кестенің құрылымын анықтаймыз. Кестенің құрылымы кестеге
Alpha – мәтіндік өріс, ұзындығы 255 символға дейін .
Number – нақты тип, -10307 нен +10308 дейін.
$(Money) – ақшалық тип, алдыңғы тип сияқты.
Short – қысқа бүтін тип, -32768 ден +32767
LongInteger – ұзақбүтін тип, -2147483648 ден +2147483647 дейін.
#(BCD) – жоғарғы дәлдіктегі нақты тип.
Date – дата типі.
Time – уақыт типі.
@(Timestamp) – дата және уақыт типі.
Memo – ұзақ мәтіндік тип, ұзындығы 255 символдан артық.
Formatted Memo – форматталған мәтіндік тип (һаріп – шрифт
Graphic – Графикалық тип.
OLE (Object Linking and Embedding) – осы технологияны ұстанатын
Logical – логикалық тип.
+(Autoinctement) – санаушы, автоматты түрде мәні 1-ге өсіп отырады.
Binary – еркін ұзындықтағы екілік деректер типі.
Кілттік өрістің атауы тізімде бірінші орналасып соңына ID әріптері
Өрістердің қасиеттері
Required Field Бұл идентикаторда әрбір жазбада керекті жолдар белгілену
Minimum мәннің минимумы. Бұл қасиетті сандық өріске берген тиімді.
Maximum Мәннің максимумы. Бұл қасиетті сандық өріске берген тиімді.
Default Бұл қасиетті сандық және логикалық өрістерге, ал кейбір
Picture Енгізілетін мәннің түрін көрсетуге болады. Мысалы, телефон номерінің
Assist Бұл батырма Picture түрін құруға көмектесетін диалогтық терезені
Кестені сақтау үшін Save As батырмасын басып шыққан терезеде
Кестенің әрбір жолы өріспен сәйкес келеді. Бағаналардың тағайындаулары:
- Fields Name - өріс аты;
- Type - өріс типі;
- Size - өріс өлшемі (жолдардың өрісі үшін);
Key - '*'жұлдыздан құралады, егер өріс алғашқы кілттің
2.2.2 Кестені құру шеберін қолдану
Деректер қоры кестесін құру үшін Database Desktop (DBD)
Жұмысшы псевдонимін орнату үшін бас менюдан File|Working Directory
Осыдан кейін деректер қоры (ДҚ) кестесінің структурасын анықтау терезесі
Кесте құрылымын анықтау. ДҚ кестесін құру үшін бас
Nam өрісінің типін Alpha деп таңдаймыз және Size
Дәл осылайша fam өрісін енгіземіз. Key бағанына жұлдызшаны қою
2.2.2.1–сурет. Database Desktop утилиті:
ДҚ кестесінің құрылымын анықтау терезесі көмегімен тістеп алып, тізімнің
2.2.2.2–сурет. Өріс типін таңдау
1-ші кестенің басқа бағаналарына анықтамаларды 2.2.2.3-суретке қарай
- Minimum value - өрістің ең минималды мәнін анықтайды
- Maximum value - өрістің барынша үлкен мәнін анықтайды
- Default value – өріс мәнін үндемей өзі анықтайды
2.2.2.3-сурет. Materialy кестесінің құрылымын анықтау
Picture – өрістің бейнелену шаблонын анықтайды. Шаблон құру
Төменде келтіріліп отырған қатынастарды қолдана отырып және 2.11-суретті басшылыққа
2.2.3 Кестелерді толтыру және есте сақтау
Кесте құрылымын конструкциялағаннан кейін Database Desktop-та (DBD) таблицаны толтыруға
2.2.3.1-сурет. Кестені сақтау терезесі
2.3 «Мейрамхана мәзірі» деректер базасының кестелер арасындағы қатынастарды және
2.3.1 Құрылған кесте құрылымын өзгерту
Егер ДҚ бар кестелерге өзгерістер енгізу керек болса, File|Open|Table
2.3.1.1-сурет. 1-ші кестенің мазмұны
Біз DBD-дан кестені жаңа жазбамен толтырғымыз келсе F9 батырмасын
Кесте құрлымын өзгерткіміз келсе Table|Restructure меню элементін таңдаймыз. Ізінше
2.3.2 Кестені индекстеу
Өз еркімізбен кесте жазбаларын санаушы ретінде Fam өрісін кілттік
2.3.2.1-сурет. Pred кестесінің құрылымы
байланыстырушы кілт екенін бақылауға болады. Тағы бір ерекшелік –
Ескерту.
Өте сирек кездесетін жағдай, бірақ мұны Сіздерге қарапайым түрде
2.3.2.2-суретте. Байланыстырылатын «1-ші кесте», «2-кесте» кестелері
Бұл екі кестелерді байланыстыру үшін байланыс дәрежесін анықтау керек.
-бірге - бір;
-бірге - көп;
-көпке - бір;
-көпке - көп.
Егер «1-ші кесте» кестесі мен «pred» кестесі «2-кесте» байланыс
2.3.2.3-сурет. Secondary Indexes элементі
Жаңа индекс құру үшін, Define батырмасын басамыз. Ашылған диалогтық
2.3.2.4--сурет. Индекс құрамына кіретін өрістерді анықтау
Бұл терезедегі Indexed Fields бөлігіне біз қай сыртқы кілт
Құрылған индексті осы терезеде бірден көруге болады, егер оны
Егер «1-кесте» кестесі мен «2-кесте» кестесі «бірге-көп» байланыс дәрежесімен
2.3.2.5-сурет. Индексті сақтау терезесі
(құрал-жабдықтар тақтасындағы Restructure пернесін басу арқылы) да, структура терезесінің
2.3.2.6-сурет.«1-ші кесте» кестесі үшін анықталған индекс
2.3.3 Сілтемелі толықтылықты сақтау
Есептің қойылымынан белгілі болғандай «pred» кестесі мен «1-ші» кестесі
2.3.3.1-сурет. Сілтемелік толықтылық командасын таңдау терезесі
Сілтемелік толықтылықты құруды әрі қарай жалғастыру үшін Table Properties
2.3.3.2-сурет. Сілтемелік толықтылықты құруға арналған терезе
Бұл терезенің Fields бөлімінде бағынышты кестенің өрістер тізімі келтірілген,
Бұл терезедегі Cascade командасы қосылса – бағынышты кестеден жазуларды
2.3.3.3-сурет. Сілтемелік толықтылық шартын анықтау
таңдап Ok пернесін басамыз.
2.3.4 Мәліметтер қоры кестесімен жұмыс
DataAccess компоненттер панелінен Ttable компонентін қалыпқа орналастырамыз. Осы объектіні
- Мәліметтер қорының атауы DatabaseName жолында жазылады (Мысалы
- Ttable компонентімен байланысқа түсетін кестені көрсету TableName
- Осы кестеге программа арқылы қатынасу керек болса Active
Осы операциялардан кейн қалыпқа орнатылған компонент көрсетілген мәліметтер қоры
Мәліметтерді өңдеуге қолданылатын компоненттер
1) Деректер кестесі деп аталатын DBGrid компоненті
Мәліметтер қоры кестесіндегі жазуларды өшіру, жөндеу, жаңа жазу қосу
2) Деректер тақырыбы (надпись) компоненті DBText:
Ұзақ мәтін сақталған өріс жазуларын көрсету, өзгерту үшін қолданылады.
3) Жөндеу өрісі компоненті DBEdit:
Ағымдағы жазуды өзгерту, көрсету үшін қолданылады. Алдыңғы компонентке ұқсас.
4) Бейне компоненті DBImage:
Мәліметтер қорында сақталған бейнелерді, суреттерді экранға шығаруды орындайды. Егер
5) Деректер тізімін қолдану компоненті DBComboBox:
Бұл компонент ашылған тізімнен (сұламалы) деректі таңдау, қолдануды орындайды.
6) Деректер жалаушасы (флажок) компоненті DBCheckBox:
Бұл компонент көмегімен екі жағдайдың бірін қабылдайтын өрістердің мәндерін
Мәліметтерді топтап ауыстырып-қосу (группа переключателей) компоненті DBRadioGroup. Бұл компонент
2.3.6 Кестені шығару
Кестені экранға екі түрде шығаруға болады: торкөз түрінде, жеке
2.3.6.1-сурет. Pred.DB кестесінің шығару қалыбы
Ол үшін қалыпқа DataAccess қатпарынан DataSource1, BDE қатпарынан table1,
Енді «pred» кестесін экранға бір жазбадан шығаруды қарастырайық. Ол
- Мәліметтер қорының атауы DataBaseName - Kafedr деп;
- Кесте атауын TableName – Pred.db деп;
- Кесте активті болсын Active - True деп;
- TdataSource1 ді белгілеп, DataSet қасиетін - Table1
DataControl панелінен қалыпқа DBGrid компонентінің орнына қажетінше DBEdit
3. Практикалық бөлім
3.1 Негізгі терезе немесе қолданбалы мәзiр
Borland Delphi визуалды ортасында құрылған кестеге форма құрамыз.
- Borland Delphi 7 деректер базасының басқару жүйесін жүктеп,
- Жаңа жоба, яғни проект құру үшін File >
- 12 форма құрдым.
3.2«Мейрамхана мәзірі» пәндік аймақ байынша деректер базасының программалық сипаттамасы
Delphi-де жаңа жоба құрамыз. Оған қажетті компоненттерді әр кесте
Курстық жұмыс бойынша форма саны 12, яғни Form1, Form2,
Form1 формасына BitBtn1, Image1, Label1, Label2 компоненттері орналасқан. Қасиеттерін
3.2.1- сурет. Form1 формасының нәтижесі
Form5 формасына 1 Label, 1 Image және BitBtn компоненттерін
3.2.2-сурет. Автор туралы формасының нәтижесі
Form7 формасына Button2, DBEdit1, DBEdit2, DBEdit3, DBEdit4,
3.2.3-сурет. Тағамдарды іздеу кестесі
3.3 Сүзгіден өткізу, іздеу, сорттау, сұраныс құру
3.3.1 Сүзгіден өткізу
Деректер кестесі жазуларынан белгілі бір шартты қанағаттандыратын жазуларды сүзіп
Егер фильтрді алып тастау керек болса, онда Filtered қасиетін
3.3.1-сурет. Фильтр нәтижесін көру терезесі
Егер фильтрді бағдарлама көмегімен орындау керек болса, бірнеше әдісі
procedure TForm4.RadioGroup1Click(Sender: TObject);
begin
case RadioGroup1.ItemIndex of
0:Table1.Filtered:=False;
1: with Table1 do
begin CancelRange;
Table1.Filter:='Kaf=''ÐÝÒ''';
Table1.Filtered:=True;
end;
2: with Table1 do
begin CancelRange;
Table1.Filter:='Kaf=''ÂÒÈÑ''';
Table1.Filtered:=True;
end;
3: with Table1 do
begin CancelRange;
Table1.Filter:='Kaf=''ÝÝ''';
Table1.Filtered:=True;
end;
4: with Table1 do
begin CancelRange;
Table1.Filter:='Kaf=''ÆÁÁ''';
Table1.Filtered:=True;
end;
End
end;
3.3.2 Сұраныс құру
Сұраныс құру компоненті query деп аталады. Бұл компоненттің екі
SELECT операторы SQL тілінің негізгі операторы болып табылады. Ол
Оператордың жазылуы келесідей:
SELECT өрістер тізімі FROM кесте атауы;
Мысалы: SELECT FIO, Adres FROM student.db
Паскаль тіліндегідей Select, From сөздері SQL тілінің
Сұранысты құру үшін Query1 компонентін қойып, Query1 компонентін белгілеп,
Егер сұранысқа барлық өрістерді енгізу керек болса, * символын
Select * From student.db
Шарт бойынша мәліметтерді жинақтау үшін Where қызметші сөзінен кейін
Жалпы жазылуы:
SELECT өрістер тізімі FROM кесте атауы WHERE
Мысалы: SELECT * FROM student.db WHERE stipendia>=12000 and stipendia

Ұқсас жұмыстар

---

Деректер қорының жобасын дайындау

---

Деректер қорын жасау

---

Мәліметтер қоры кестесімен жұмыс

---

Деректер базасының инфологиялық моделі

---

SQL кестелеріндегі мәліметтердің модификациясы

---

КОМПЬЮТЕР ДҮКЕНІ МҚБЖ-Н ҚҰРУ

---

Мәліметтер қорын жобалау

---

Кеңсе тауарлары деректер базасын құру

---

Ақпараттық технологиялар факультеті

---

Мекен–жай кітапшасы

---