Кәсіпкерлік тәуекелді басқару
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
І-ТАРАУ. Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері
1.1.Кәсіпкерлік тәуекелдің классификациясы
1.2.Кәсіпкерлік тәуекелдің деңгейіне әсер етуші факторлар
ІІ-ТАРАУ. "Алматы №1 Сыра өндіру зауытының" қызметін талдау
2.1. Кәсіпорынның өндірістік- шаруашылық сипаттамасы
2.2. Кәсіпкерлік тәуекелділікті бағалау
2.3. Кәсіпкерлік тәуекелділікті басқару
ІІІ-ТАРАУ. Кәсіпкерлік тәуекелді төмендетудің негізгі механизмдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Кәсіпкерлік қызмет әрқашанда белгісіздіктің үлкен немесе кіші деңгейімен
байланысты болады. Белгісіздіктердің қайнар көздері
барлық сатылары саналады,яғни қажетті құрал-жабдықтарды сатып
Нарыққа қозғалыс ең алдымен экономикалық
табылады,ал тәуекелді күшейту — кәсіпкерлік еркіндіктің кері жағы
немесе тәуекелмен
Сонымен, кәсіпкерлік тәуекелді кәсіпкердің өз ресурстарының
табыс алуы төмендеп, қосымша шығындардың
Кәсіпорынның жақсы қызмет етуі
Кәсіпорынның қызметіне әсер ететін
Тәуекелділік қандай
мүмкіндігін көрсетеді.
Нарықтық қатыныстар
болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік тәуекел кәсіпорын қызметін
Курстық жұмыстың басты мақсаты
• кәсіпкерлік тәуекел мен оны басқарудың теориялық
• кәсіпкерлік тәуекелді кәсіпорын қызметінің
• кәсіпкерлік тәуекелдің деңгейіне әсер етуші факторларды анықтау;
• кәсіпкерлік тәуекелдерді бағалау қажеттілігін анықтау;
• кәсіпкерлік тәуекелді талдау ;
• кәсіпкерлік тәуекелді басқарудың тиімді жолдарын анықтау;
І-ТАРАУ. Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері
Нарықтық жағдайда тәуекел
Тәуекелділік ықтималдылық категориясына жатады,яғни
қандай да бір тәуекелден қашуға
Кәсіпкерлік тәуекекелділіктің жағымды деңгейдегі
қарастыруы мүмкін.
Нарықтық экономикасы дамыған
тәуекелсіз болмайтынын көрсетеді.Кәсіпкер тәуекелді
арқылы азайтуға болады.
Өзін-өзі сақтандыру меншікті
Шет елдерде
валюталық,коммерциялық,несиелік және басқа талаптар
сұраныс,дұрыс таңдалмаған жоба және т.б.)
жүктелген.Жағдайларды болжап,кәсіпкерлік тәуекелді
Кәсіпкерлік тәуекел –бұл бизнестің түріне
Өндірістік тәуекел — бұл өнім өндірумен,қызмет көрсетумен басқа
теуекелдің пайда болу себептері:ұйғарылған өндіріс
наразылығы,менеджерлердің қатесі,көтеріңкі аударым
Коммерциялық тәуекел кәсіпкер өндірген немесе сатып алған
себептері: өнімді өткізу көлемінің төмендеуі,
Қаржылық тәуекел кәсіпорынның банктермен және
көлемінің жоғалуы,кредиторларға тәуелділік,капиталдың әрекетсіздігі,
Қаржылық тәуекел
Айналым және өндіріс өрісіндегі кәсіпорындар үшін қаржылық
құрамдастарын ажырата білу керек:несиелік,пайыздық,валюталық айырылып қалған пайда тәуекелі,
Несиелік капитал нарығының қатысушылары қаржылық тәуекел деп әдетте
Қаржылық тәуекелді шешуге нақты қаражаттарды таңдаған кезде инвестор
келесі принциптерді назарда ұстауы керек: меншікті капитал
Басқаша айтқанда,бұл тәуекелді басқарудың жалпы стратегиясы.
Қаржылық тәуекелді басқару процесі 6 сатыдан
нәтижелерді бағалау.
Мақсаттарды анықтау кәсіпорынның едәуір шығындар жағдайында жұмыс істеуін
Мақсат кәсіпорынды сыртқы орта
Тәуекелділік ықтималдылығы ресми және бейресми көздерден
Шығындардың қаупін оның мағынасына байланысты
Қаржылық тәуекелді басқарудың ең күрделі
Тәуекелді талдау кезінде
Тәуекелсіз аймақта операция жүргізген
Аз тәуекелді аймақтағы қызмет
Жоғары тәуекелді аймақта кәсіпорын
Қауіпті тәуекелді
Жарамайтын (апатты) тәуекелді
1.1 Кәсіпкерлік тәуекелділіктің классификациясы
Тәуекелділік классификациясы әр түрлі критерийлер (классификациялық
бейнелеуге болады .
1-кесте. Кәсіпкерлік тәуекелділіктердің түрлері
Классификациялық белгі Тәуекелділіктің түрі
Кәсіпкерлік қызметтің түрлері
бойынша өндірістік,коммерциялық,
қаржылық
Көлемі бойынша локальды, салалық,мемлекеттік
Пайда болу табиғаты бойынша объективті,субъективті
Пайда болу саласы бойынша сыртқы, ішкі
Сақтандыру мүмкіндіктері бойынша сақтандырылатын,сақтандырылмайтын
Сонымен қатар, кәсіпкерлік фирмалар өзінің қызметі барысында
• құқықтық тәуекел заңдық актілердің төмен сапасымен
• инвестициялық тәуекел технико- экономикалық көрсеткіштердің
• сақтандырушы тәуекел сақтандыру қорын құрумен және
және де жеке мүлікпен ,ақшалай қаражатпен,персоналмен байланысты;
• инновациялық
Көлеміне байланысты кәсіпкерлік тәуекелдер үш түрге бөлінеді:
• локальды
• салалық тәуекел – саланың мамандануына байланысты тәуекел;
• мемлекеттік тәуекел – мемлекеттегі әлеуметтік
Пайда болу табиғатына байланысты тәуекелдердің келесі түрлері бар:
• субъективті тәуекел кәсіпкердің жеке тұлғасымен байланысты
Мұндай тәуекелдің пайда болуына
жетіспеушілігі,нарықтағы тәртіпті бұзуы және т.б.
• объективті тәуекел
Пайда болу
• сыртқы тәуекел саясаттағы күтпеген өзгерістермен,
• ішкі тәуекел
Сақтандыру мүмкіндіктері бойынша тәуекелдің келесі түрлері бар:
• сақтандырылатын тәуекелдер сандық анықтама
• сақтандырылмайтын тәуекелдер деңгейін бағалау
1.2 Кәсіпкерлік тәуекелдің деңгейіне әсер етуші факторлар
Кәсіпкерліктегі тәуекел факторлар деңгейімен шартты түрде
Бұл шарттар кәсіпкердің өз нақты іс- әрекеттерінің нәтижесінде
Бірінші жағдайда кәсіпкер
Осылайша, кәсіпкерлік қызметінің тәуекел факторлары
Берілген классификация кәсіпкерлік тәуекелдің деңгейіне
болады.Осылайша,Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметтің шарттары нарықтық экономикасы қалыптасқан
2- кесте. Кәсіпкерліктің даму жолындағы кездесетін кедергілер (
Мүмкін болатын факторлар Сұрағалдардың %-дық саны
Жоғары салықтар
Кредиттардың жоғары бағасы
Бақылаушы органдардың қарым-қатынасы
Халықтың төмен тұтынушылық сұранысы
Электр энергиясын берудегі кедергілер
(коммуналдық қызметтер)
Ақпараттық қамтамасыз етудің төмендігі
Қызметтегі партнерлардың жауапкершілігінің болмауы
Нарықтағы жоғары бәсекелестік
Маманданған жұмысшы күшінің жетіспеушілігі
Тасымалдаушы инфрақұрылымның дамымауы
Кестеден көрініп тұрғандай, салықтық жүйе мәнді сыртқы
Салық салу Қазақстандағы шағын және орта бизнестің
алынып тастауы экономикаға инвестициялар
ІІ-ТАРАУ. "Алматы №1 Сыра өндіру зауытының" қызметін талдау
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- шаруашылық сипаттамасы
"Алматы №1 Сыра өндіру зауыты" ертеден жұмыс
Кәсіпорын 1993 жылдан бастап Акционерлік қоғам болды,
"Алматы №1 Сыра өндіру зауыты" кәсіпорынының
Бәсекелік нарықтағы сыра өндіруші
Жоғарыда айтып кеткеніміздей,
Бұл қор сыйымдылығы , қор қайтарымдылығы және
Төменде көрсетілген кестеде кәсіпорынның қаржылық талдауын
3-кесте. Кәсіпорынның техника - экономикалық
№ Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2004
жыл 2005
жыл Ауытқуы %- бен
1. Өнім өткізуден түскен табыс мың тг 1182644
2. Өткізілген өнімнің өзіндік құны мың тг 394542
3. Жалпы табыс мың тг 788102 315165 -472937
4. Кезең шығындары мың тг 755822 264372 -491455
5. Негізгі қызметтен түскен табыс мың тг 32280
6. Негізгі емес қызметтен түскен
табыс мың г 596 -1155 559 193
7. Салық салуға дейінгі қызметтен
түскен табыс мың тг 35871 49638 19077 158
8. Корпаративтік табыс салық бойынша
шығыстар мың тг 9861 9526 -3335 93
9. Таза табыс мың тг 23010 40112 +17102
10. Негізгі қордың орташа құны мың тг 834204
11. Қор сыйымдылығы мың тг 0,70 2,42 +2,35
12. Жұмысшылардың орташа тізімдік саны мың тг 250
13. Еңбекақы қоры мың тг 81276 82404
14. Орташа жылдық еңбекақы мың тг 325104 274680
15. Орташа айлық еңбекақы мың тг 27092 22880
16. Сату көлемінің табыстылығы мыңтг 0,66 0,67 +0,1
17. Қор қайтарымдылығы мың тг 1,41 0,41 -1
18. Қормен жарақтану мың тг 3336,8 3806,2 +4694
19. Айналым коэффициенті
2,30 0,66 -1064
43
20. Сатылған өнімнің 1тг шаққандағы
шығындары мың тг 1,97 0,89 -0,08 91,8
21. Өндіріс пайдалылығы % 1,9 8,5 6,6 4,5есе
Берілген кесте жөнінде мыналарды атап өтуге болады.
Белгілі кәсіпорынның өнім өткізуден түскен табысы 2005
Жиынтық табыста да біршама өзгерулер байқалады,мұның
Қор қайтарымдылығы 2004 жылы 1,41 болса, келесі
Айналым коэффициенті
Орташа айлық еңбекақы 2005 жылы бастапқы
Яғни аталып отырған
Тәуекелді талдау кезінде оның
Кәсіпкер кейде нәтижелер анықталмаған
Кәсіпкерлік тәуекелділікті бағалау
Тәуекелді талдауды бір- бірімен өзара тығыз байланысты
Тәуекелді сапалық талдау тәуекелді басқарудың екінші
Ол салыстырмалы түрде қарапайым болуы мүмкін.Оның
Тәуекелділікті талдауды жүргізу реті төмендегі суретте көрсетілген.
1.Тәуекелділіктің нақты
2. Анықталған факторларды талдау
3. Екі амалды пайдалану арқылы қаржылық жағынан тәуекелдің
4а. Қаржылық жағдайын анықтау(жобаның өтімділігі) 4ә.Экономикалық мақсаттылықты анықтау(салынған
5. Тәуекел деңгейінің мүмкін шегін белгілеу
6. Таңдалған тәуекел
1- сурет. Тәуекелді талдаудың блок –нобайы.
Тәуекелділік дәрежесіне әсер ететін барлық факторларды объективті
Тәуекелдің сандық талдауы – бұл жалпы қаржылық
Осылайша, көптеген жағдайдасапалық талдауда жіберілетін
Негізгі қызығушылық математикалық статистика
"Алматы №1 Сыра өндіру зауытының" шаруашылық
Бұл кәсіпорынға тұтынушы өнімді жеткізу
4-кесте.Тұтынушының шотты төлеуінің мерзімі
Фирма
1 2 3 4 5 6 7 8
А 70 39 58 75 80 120 70
В 50 63 32 89 61 45 31
Кәсіпорын алында мынандай тапсырма тұр: талдау
Есептеу кезінде қателеліктер жібермес үшін
R= ∑ Ri · Pi,
мұндағы, R – төлеу мерзімінің орташа көрсеткіші ;
Ri – айлар бойынша төлеу мерзімі ;
Pi – i мәнінің келесі формула
Pi= Ki /n,
Мұндағы, Ki – белгілер мәнінің қайталану саны;
n – жағдайлардың жалпы саны.
(2) формула бойынша есептелінетін шотты
5-кесте. Шотты төлеу
Фирма
1 2 3 4 5 6 7 8
А 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 _
В 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
(1) формуламен есептелінген шотты төлеу мүмкіндігі
Ra =( 70·0,2) +
Ra=68дн.
Rв= (50·0,2) +
Rв=53дн.
Берілген мәміленің тәуекелділігі тұрақты ауытқу арқылы анықталады ,
δ= √ Д ,
мұндағы, δ – тұрақты ауытқу;
Д – келесі формуламен есептелінетін дисперсия :
Д=∑(Ri – R)2 ·Pi,
(3) формуланың көмегімен
Дa=(70-68)2 ·0,2+(39-68)2·0,1+(58-68)2·0,1+(75-68)2·0,1+(80-68)2·0,2+(120-68)2·0,1+(42-68)2·0,1+(50-68)2·0,1=498,9.
δ=√ 498,9=22,3.
Дв=(50-53)2·0,2+(63-53)2·0,1+(32-53)2·0,1+(89-53)2·0,1+(61-53)2·0,1+
δ=√247,5=15,7.
Осылайша, мәміленің екі нұсқасы үшін тұрақты ауытқуды
Күтілетін нәтижесі әртүрлі мәмілелердің екі нұсқасын салыстыру
γ = δ / R,
мұндағы, γ –вариация коэффициенті.
Екі жобаның коэффициенттерін салыстырудың арқасында
Қарастырып отырған кәсіпорын үшін :
γa=22,3/68=0,33;
Берілген жағдайда "Алматы №1 Сыра өндіру
Көрсетіліп отырған әдістің артықшылығы – математикалық
Статистикалық әдістен басқа кәсіпкерлік тәуекелді бағалаудың
Әрбір жеке қызметпен айналысатын сарапшы үшін тәуекелдердің
0 – мәні жоқ тәуекел;
25 – тәуекелділік жағдай туындамауы мүмкін;
50 – тәуекелділік жағдай туралы анық ештеңе айтуға
75 – тәуекелділік жағдай туындауы мүмкін;
100 – тәуекелділік жағдай нақты түрде пайда болады.
Осыдан кейін сарапшылардың бағалауларының
max(ai –bi) ≤ 50,
мұндағы,a және b – әрбір екі сарапшылырдың бағалауларының
Бұл сарапшалар келесі үш бағалауды жүргізулері
i – бағаланатын тәуекелділіктің түрі.
Тәуекелділік деңгейін сараптау әдісінде сарапшыларды жинауға көп
Осылайша , кәсіпкерлікте тәуекелділіктердің болмауы мүмкін емес,
2.3 Кәсіпкерлік тәуекелді басқару
Кәсіпкерлік қызмет көп жағдайда
Тәуекелді басқару концепциясы үш негізгі позицияны
тәуекелділік жағдайындағы кәсіпкер қызметінің салдарын анықтау;
бұл қызметтің мүмкін болатын кері салдарына
кәсіпкерлік іс- әрекеттің негативті
Тәуекелдерді басқару – бұл менеджменттің спецификалық
жобаның неғұрлым табыстылығы
Осылайша ,тәуекелді басқару шешім қабылдауда
Тәуекелділікті анықтау
1
Тәуекелділікті бағалау
2
Тәуекелділікті басқару әдістемелерін таңдау және
3
Нәтижелерді бағалау
4
2-сурет. Тәуекелді басқару үрдісінің негізгі сатылары.
Тәуекелмен байланысты шешім
Қазіргі жағдайда өзінің табысты ісін ұйымдастыруы
саясаттан ,заң білушіліктен,өндірісті және еңбекті ұйымдастырудан.Сонымен бірге капитал
Шешім қабылдау жағдайында мәліметтің көптігі кейбір жағдайда
Кәсіпкерлікте тиімді басқару шешімін қабылдау үшін американ социологы
Істің егжей – тегжейіне жету үшін
Мүмкін нұсқаларды түгел қарамай шешім қабылдамаңыз.
Тіпті жалпы белгілі қағидаларға да сенімсіздікпен қараңыз,
Алдыңыздағы тұрған мәселелерге
Алдағы тұрған мақсатпен қиындықтарды жақсы түсіну үшін әр
Мүмкін болғанша өзіңізге де , серіктестіктеріңізге
Бастапқы келген бірінші шешіммен
Қорытынды шешім қабылдау алдында өз шешіміңіз жөнінде
Өзіңіздің сеніміңізді шет қалдырмаңыз.Мәселерді талдауда логикалық ойлаудың
ІІІ-ТАРАУ. Кәсіпкерлік тәуекелді төмендетудің негізгі механизмдері
Өзінің кәсіпкерлік қызметін
Кәсіпкерлік ұйым өндірістік шаруашылық
Кәсіпкерлік тәуекелділіктерлің белгілі бір түрлерінен бас
Тәуекелден бас тарту сияқты
тәуекелділіктің бір түрінен бас тарту біркелкі немесе үлкен
тәуекелділік деңгейі кәсіпкерлік мәміле немесе
кәсіпкерлік фирма
Әрине ,фирма кәсіпкерлік тәуекелділіктердің барлық түрлерінен бас
Ресей мемлекетінде фирманың кәсікерлік
Факторинг келісімін жасасу арқылы тәуекелдерді өткізу.
Өкілеттіліктің келісім
Банктік кепілдік – бұл ГКРФ 368-бабында бекітілген
Шикізат және материалдарын
Биржалық мәмілелер жасасу
Өзінің салдары қатысты ең қауіпті
Ресейдің сақтандыру нарығы толық дамыған көріністе.Қазіргі жағдайда нарықта
Тәуекелдерді бейтараптандырудың
Ұйымның кәсіпкерлік қызметін диверсификациялау
Тұтынушылардың дайын
диверсификациясы;
Кредиттік портфельді диверсиффикациялау;
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде,нарықтық
болжамдық жетістікке жетуге кедергі
Тәуекелдің бірнеше түрі бар: өндірістік,
Нарықтық қатынастарда өндіріс,
Пайдаланылған әдебиеттер :
Бусыгин А.В. Предпринимательство.М.,ЮНИТИ,1998.
Окаев К.О.Предпринимательство в Республике
Горфинкель Е.В. Основы предпринимательства.М., Вестник,1996.
Дүйсенбаев
Лапуста В.Л. Предпринимательство.М.,
Мамыров Н.К., Смагулова Н.Т.
Радостовец В.К.
Геммерлинг Г.А. Ваше
Глушенко Е.В. Основы предпринимательства .М.,Вестник ,1996.
Основы
“ Егемен Қазақстан ” , Тәуекелділік және жетістік.
Бисенғазиев Н.Қ. Кәсіпкерлік негіздері .Алматы: Экономика, 2001.
Кондраков Н.П. Бухгалтерский
Баканов М.И., Шеремет А.Д.
Мейіржанов М.Р. Кәсіпорын экономикасы. Алматы : Экономика, 2002.
Радостовец В.В. Заңды тұлғаның
Мұқашев Ғ. Сауықтыру шарасы – өміршеңдікке бастайды.
1
КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТӘУЕКЕЛІН БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ТӘУЕКЕЛДЕР
Кәсіпкерлік тәуекел туралы ақпарат
Кәсіпкерлік тәуекелділік
Компанияның қаржылық қызметінің жалпы тәуекелі
Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні мен түрлері
Тәуекелді басқару негіздері
Тәуекел деңгеиін бағалау және төмендету әдістері
Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері
Тәуекелдердің түрлері және қаржы менеджментінде тәуекелдерді басқару