Түйе сүтінің химиялық құрамы
РЕТТІК НӨМІРІ МАЗМҰНЫ БЕТ
КІРІСПЕ 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 4
1.1 Пробиотиктер туралы жалпы ұғым
1.2 Денсаулыққа тиімділігі және емдік қасиеті
1.3 Пробиотикалық препараттардың құрамы және қауіпсіздігі
1.4 Түйе сүті
1.5 Түйе сүтінің физико-химиялық құрамы
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН МЕТОДТАРЫ
2.1 Зерттеу объектілері
2.2 Зерттеу әдістері
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1 Ферментация процессін зерттеу нәтижелері
3.1. Сүттің белсенді қышқылдылығы мен титрлеу қышқылдылығын анықтау
3.1.2 Микроорганизмдердің тіршілікке бейімділігін анықтау
3.1.3 Ферментация процессінің сарысу белоктарына әсері
3.1.3.1 Сүттің сарысу белогының мөлшерін Лоури әдісімен анықтау
3.1.3.2 Сүт және дайындалған өнімнің сарысу белоктарының фракцияларын
3.2 Сүт және алынған өнімнің химиялық қасиеттерін зерттеу
3.3 Дайындалған пробиотикалық тағамның технологиялық жағдайын ұсыну
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
ХІХ ғ соңында медицина микробиологтары ауруға бейім және
Ас-қорыту ішек жолдарының пайдалы микрофлорасын құрайтын микроорганизмдерді пробиотиктер
Қазіргі кезде пробиотиктерді тұтыну кең ауқым алып келе
ХХ ғасырда экологиялық проблемалардың салдарынан туындап жатқан аурулар
Қазақстан Республикасы аумаға экологиялық ахуалы нашар елдер қатарына
Алға қойған мақсатымыз түйе сүтінен пробиотикалық қасиет көрсететін
Сүтінің ферментация процессінің зерттеу
Сүттің физико-химиялық қасиеттерін зерттеу
сүттің сарысу белогының Лоури әдісімен анықтау
Сүт белоктарының фракцияларын электрофорез әдісімен зерттеу
Пробиотикалық тағам алу биотехнологиясын ұсыну
Әдебиетке шолу
Пробиотиктер туралы жалпы ұғым
Пробиотик термині грек тілінен аударғанда «өмір үшін» дегенді
Осы уақытта франсуз педиатры Тиссер диареямен ауыратын жас
1974 жылы Манн мен Споридж, Lactobacillus бактерияларының жабайы
1994 жылы Бүкіләлемдік Денсаулық сақтау Ұйымы, антибиотиктерді шамадан
Пробиотиктер ХХ ғасырдың басында ашылып, зерттеле бастаса да
Денсаулыққа тиімділігі және емдік қасиеті және әсер ету
Пробиотиктердің денсауыққапайдалы әртүрлі емдік қасиеті бар. Пробиотиктер арқылы
Қоректік зат синтезі және тез қорытылуы
Пробиотиктер қосылған тағам дайындауда немесе асқорыту жолдарындағы микроорганизмдердің
Қоректік заттарды синтездеумен қосымша микроорганизмдер әрекеті тағамдық өнімдердегі
Асқазан және ішек жолдарына пробиотиктердің әсері
Сүтқышқылды бактерия адам организмінде кейбір ас қорыту және
Даиареяны алдын алу және емдеудегі әсері
Қауіпті вирусты және бактериялық диарея және антибиотиктік диареаның
Балалар ауырун емдеуде пробиотиктер вирусты диареяны емдеуде иммунологиялық
Пробиотиктер диарея ауруларының алдын алу немесе жеңілдету олардың
Лактозаға қорыта алмаушылық ауруын жеңілдету
Лактозағаны қорыта алмаушылықпен әлемде 70% шамасында адам ауырады.
Аллергия және экзема
Аллергиялық ауырулардың көбісі 35-40 жастан асқаннан кейін жиілейді.
Сонымен қатар пробиотиктер сүт белогының байланысты болатын тағамдық
Иммунды функция
Иммундық жауапқа пробиотиктердің әсері жан-жақты зерттелген. Жануарлар және
Инфекцияларға қарсы иммундық жауаптың пробиотиктер арқылы күшейе түсуі
Пробиотиктерді қолданудың аясын кеңейту науқастардың иммунитетін күшейтуде көп
Қан қысымының жоғары болуы (гипертония)
Зерттеу мәліметтеріне сүйенсек [10,11] пробиотикалық бактерия және олардың
Қатерлі ісік
Қатерлі ісік ауруы клеткалардың өсуі мен бөлінуін бақылайтын
Карциногендердің улылығын жою
Ас-қорыту жолдарының ортасын өзгерту арқылы канцерогенді қосылыстар пайда
Арнайы зат алмасу өнімдерін (мыс. бутират) түзу және
Ісік клеткалырының өсін тежейтін қосылыстарды түзу
Иммунды жүйенің ісік клеткаларының бөлініп көбеюіне қарсы тұра
Пробиотиктер карциногенді заттардың түзілуінің алдын-алу қасиетінің тағы бір
Лактобактериялардың ісік клеткаларына қарсы көрсететін қасиеттерінің бірі олар
Қандағы холестерол мөлшерін реттеу
Адам ағзасында холестерол көптеген функцияларды атқарады. Олар кейбір
Холестерол мөлшері жоғары адамдарда пробиотикалық сүт тағамдарын ішу
Helicobacter pylori инфекциясы
Айба және т.б. зерттеулерінің көрсетулері бойынша L. salivarius
Пробиотиктердің H. Pilory бактериясына қарсы әсерін Вазолли зерттеді.
Пробиотикалық препараттардың құрамы
Пробиотикалық препараттарды дайындауда ең көп қолданылатын микроорганизмдер сүт
Бұл пробиотикалық препараттар адамдар және жануарлардық қосымша ретінде
Кесте 1. Пробиотикалық препараттар дайындауда ең көп қолданылатын
Lactobacillus Bifidobacterium Enterococcus Streptococcus
L. acidophilus B.bifidum Ent.faecalis S. cremoris
L. casei B. adolescentis Ent. faecium S. salivarius
L. delbrueckii ssp (bulgaricus) B. animalis
S. diacetylactis
L. cellobiosus B. infantis
S. intermedius
L. curvatus B. thermophilum
L. fermentum B. longum
L. lactis
L. plantarum
L. reuteri
L. brevis
Пробиотиктер селекциясы
Пробиотик ретінде қолданылатын сүт қышқылды бактерияларды сұрыптау талаптарына
Пробиотиктердің қауіпсіздігі мен тиімділі
Жаңа тағамдарды қолданысқа енгізу кезінде кейбір қиындықтар пайда
Түйе сүті физико-химиялық қасиеті
Түйе малының пайдалы қасиеттері көп, соның ішінде сусыз
Түйе сүтінің ең бірінші пайдалы қасиеті ол оның,
Түйе сүті көбінесе жаңа сауылған күйінде тұтынылады. Түйе
Жаңа сауылған түйе сүтінің рН мәні жоғары болады.
Түйе сүтінің химиялық құрамы туралы әр зерттеушілер әр
2-кесте. Түйе сүтінің химиялық құрамы [20]
Құрамы, % Мөлшері
Май, % 4,65
Белок, % 3,55
Казеин, % 2,75
Альбумин, % 0,69
Қант, % 4,42
Күл, % 0,72
Құрғақ зат, % 12,10
Витамин С, мг/л 79,35
Қышқылдылық, 0Т 19,47
Тығыздық 1,03
Түйе сүтінің майлары
Түйе сүтінің майы да басқа жануарлардың майынан өзгеше
3- кесте. Түйе сүтінің липидтерінің майқышқылды құрамы [21]
Май қышқылдары Көміртегі атомының саны Май қышқылының
Қаныққан май қышқылдары
47,70
Капрон C10:0 0,28
Лаурин С12:0 1,08
Миристин С14:0 12,39
Пальмитин С16:0 23,20
Стеарин С18:0 10,43
Моноқанықпаған май қышқылдары
45,90
Децен С10:1 0,15
Додецен С12:1 0,51
Тетрадецен С14:1 4,61
Пальмитолеин С16:1 13,40
Олеин С18:1 27,23
Полиқанықпаған май қышқылдары
6,40
Линол С18:2 3,50
Линолен С18:3 2,30 Арахин+арахидон+трикозан С20:0+С20:4+С22:0+С22:4 0,60
Түйе сүтін сиыр сүтімен салыстырғанда түйе сүтінде қысқа
Түйе сүтінің белогы
Түйе сүтінің белок құрамы құрамы оның түріне, жасына,
4-кесте. Түйе және сиыр сүтінің казеин мөлшерінің орташа
Казеин фракциялары ð ß K Y
Түйе сүті 63 28 5 2
Сиыр cүті 46 34 13 4
Түйе сүтінің сарысу белоктарына келетін болсақ түйе сүтінің
Түйе сүтінің амин қышқылдық құрамы
Түйе сүтінде метионин, валин, фенилаланин, аргинин және лейцин
Лактоза
Түйе сүтіндегі лактозаның мөлшері орташа көрсеткіші сиыр сүтімен
Минералды заттар
Түйе сүтіндегі жалпы минералды заттардың мөлшері ондағы күлдің
Витаминдер
Түйе сүтіні С витаминіне және ниацинге бай. Бұл
2.МАТЕРИАЛДАР МЕН ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеу обьектiлері
Зерттеуде қолданылған сүт қышқылды бактериялар
Lactobacillus acidophilus
Bifidobacterium bifidum
Зерттеуде қолдынылған түйе сүтінің үлгілері
Бұл жұмыста Алматы облысының Іле ауданы Ақши аулы,
Түйе сүтінің үлгілері ретінде Қазақ ұлттық аграрлық университетінің
2.2 Зерттеу әдістері
Анықталған физико-химиялық көрсеткiштер
Берілген жұмыста түйе сүтінің келесі физико-химиялық көрсеткіштері анықталды:
Белсенді қышқылдылығы (рН)
майлылығы
тығыздығы
лактоза
күл
температура
қату температурасы
құрғақ зат мөлшері
жалпы белок
С витамині
Титрленетін қышқылдылық
Белсенді қышқылдылығы (рН) және кейбір физико-химиялық қасиеттері
Түйе сүтінің белсенді қышқылдылығы фермадан лабораторияға әкелінген бойда
Майлылығы, тығыздығы, лактоза, күл, су, температура, қату температурасы,
Үлгілердегі белок мөлшерін анықтау
Үлгілердегі белок саны Лоури әдісі бойынша анқталды. Колибровтық
Құрал-жабдықтар: дозаторлар, пипеткалар, пробиркалар, колбалар, ФЭК;
Реативтер
А: 2% Na2CO3 ерітіндісі мен 0,1н
Б: 0,5% натрий цитратының немесе
В: 1 мл Б ерітіндісі + 50
Фолин реактиві: 1000 мл колбаға
50 г
+ 12,5 г натрий
+ 350 мл дистилденген су
+ суытып, 25 мл ортофосфор қышқылы
+ 50 мл
Осы ерітіндіні 10 сағат бойы қайнатып
+ 75 г
+ 25 мл дистилденген су
+ 2-3
құтылу үшін)
500 мл жеткізеді, түсі ашық-сары, мөлдір. Белокты анықтау
оның қышқылдылығы 1 н болуы керек.
Жұмыс барысы:
1 мл зерттеліп отырған ерітіндіге (100-1000 мкг белок)
С витамині
Түйе сүтіндегі С витаминінің мөлшерін 2,6-ДХФИФ - мен
Титрге түзету
0,001 н 2,6-ДХФИФ дайындау.
___0,15 г 2,6 ДХФИФ_өлшеп алып ____
дистельденген сумен 500 мл жеткіземіз
(С) Бояу титрі
10 мл 0,001 н
+ 5 мл
0,01 н Мор тұзының ерітіндісімен ақшыл-сарғыш
түске дейін титрлейміз
(А) 0,01 н Мор тұзының титрі (NH4)2Fe(SO4)2
10 мл 0,01 н
+ 3 тамшы конц. H2SO4_______________
KMnO4 ерітіндісімен әлсіз қызғылт түске дейін титрлейміз
(В) Қымыздық қышқылының (C2H2O4) титрі
10 мл 0,01 н C2H2O4
_+ 0,5 мл Н2SO4 [1:1]___________________
0,01 н KMnO4 титрлейміз
Аскорбин қышқылының титріне түзету
А*С
В
Сүттегі С витаминін анықтау жұмысының барысы
50 мл сүт
+ 4 мл қаныққан қымыздық қышқылының ерітіндісі (C2H2O4)
+ 10 мл қаныққан NaCl
Бәрін араластырып, сүзгіден өткізеді. Сүзіндінің 25 мл-рін 2,6
Витамин С мөлшерін есептеп шығару үшін төмендегі формула
С витамині = Vбояу * T бояу
Мұндағы: Т бояу титрі =С
V – сүтті титрлеуге кеткен бояу мөлшері
1 мл 0,001 н бояу ерітіндісі = 0,088
Тернер әдісі бойынша қышқылдығын анықтау;
10мл сүтті немесе10 мл сарысуды колбада 20мл дистилденген
2.2.2Микрооганизмдердің тіршілікке бейімділігін анықтау
Өнімдегі тіршілікке қабілетті бактерия клеткаларының мөлшерін, әр коллония
Дайындалған пробиотикалық өнімнің құрамындағы тіршілікке қабілетті бактерия клеткаларының
Жұмыс барысы.
Қажетті құрал-жабдықтар: Петри аяқшалары, пипеткалар, пробиркалар, инелер және
Сүт өнімдерінің құрамындағы бактериялардың мөлшері ондаған мыңнан миллиардқа
Зерттелетін материалдан 1 мл алып 10 еседен 5
Сұйылту схемасы
10 мл дист. су + 1 мл үлгі
10 мл дист. су + 1 мл сұйылт.
10 мл дист. су + 1 мл сұйылт.
10 мл дист. су + 1 мл сұйылт.
10 мл дист. су + 1 мл сұйылт.
Үлгінің соңғы үш сұйылтуынан Петри аяқшаларына құйылып, үстіне
Гидролизденген сүт (Богданов бойынша)
Гидролизденген сүт сүт қышқылды бактериялар үшін ең жақсы
Ортаның реакциясын тұрақтандырғаннан кейін (рН 8,0-9,0), 1литр сүтке
Панкреатин ұнтағын алдын-ала судың аз мөлшерінде езіп алкан
Панкреатин қосқаннан соң бірнеше минуттан кейін, сүтке 5
72 сағат өткеннен соң, колбаны термостаттан алып, гидролизатты
Гидролизденген сүт және ет пептонды сорпа қосылған агар.
Алдын-ала дайындалған гидролизатқа немесе сорпаға 1,5% агар қосады.
2.2.3 Электрофорез ақуыздарды бөлу және және олардың мөлшерін
Электрофорез арқылы ірімшік дайындауда қолданылатын шикі сүтті майсыздандырып,
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
Берілген жұмыста сүт қышқылды бактериялардың көмегімен пробиотикалық тағам
Ферментация процессін зерттеу нәтижелері
Сүттің белсенді қышқылдылығы мен титрлеу қышқылдылығын анықтау
Сүт қышқылды бактериялардың тірішілік әрекетінің барысында сүтте сүт
Сүт қышқылды бактериялар L.acidophillus, B.bifidum және екеуін өзара
1-сурет
1,2-сурет. Түйе сүті мен сиыр сүтін L. Acidophilus
3-сурет
3,4-сурет. Түйе сүті мен сиыр сүтін B. Bifidum
5-сурет
5,6-сурет. L. Acidophilus B. Bifidum бактерияларының культураларын біріктіріп
Дайындалған пробиотикалық тағамның ферментация процессін зерттеу үшін тағам
Пробиотикалық тағам дайындауға алынған түйе және сиыр сүттірінің
1-,2-суреттерде түйе және сиыр сүтін сүт қышқылды бактерия,
Ал L.acidophillus және B.bifidum культуралары біріктіру арқылы ашытылған
Бұл алынған нәтижелерді қорытындылай келсек, сүт қышқылды бактериялар
Микроорганизмдердің тіршілікке бейімділігін анықтау.
Пробиотикалық өнім дайындаудың талаптарына сай пробиотикалық өнім немесе
Сүт қышқылды бактериялардың культураларының көмегімен дайындалған пробиотикалық өнім
5-кесте. Микроорганизмдердің тіршілікке бейімділігі
L.acidophillus B.bifidum L.acidophillus+ B.bifidum
Түйе сүті 6*108 5*107 6*109
Сиыр сүті 6*107 5*108 6*108
Кестеде көрсетілген нәтижелерге сәйкес, L.acidophillus культурасының тіршілікке қабілетті
Ферментация процессінің сарысу белоктарына әсеі
Сүттің сарысу белогының мөлшерін Лоури әдісімен анықтау
Құрамындағы белок концентрациясы белгілі (1мг/мл) Альбуминнің стандартты ерітіндісімен
7-сурет. Лоури әдісімен белок концентрациясын анықтауға арналған калибровтық
Алынған калибровты графиктен үлгілердегі белок мөлшерін анықтаудың формуласы
y = 0,771х+0,154; R² = 0,917.
Түйе және сиыр сүтіндегі белок мөлшерін анықтаудың нәтижелері
Сүт және дайындалған өнімнің сарысу белоктарының фракцияларын электрофорез
Түйе сүтінде сарысу белоктарының мөлшері казеиндерге қарағанда жоғары
Түйе, сиыр сүтінің және алынған өнімнің белок фракциялары
Молекулалық массасы белгілі белок ерітіндісі арқылы (6- кесте),
6-кесте. Стандартты белоктың электрофорездік қозғалғыштығының (Rf) және молекулалық
Фракциялардың реттік саны Белоктың аты Молекулярлық масса, kDa
1 Миозин 220 0,32
2 α2-макроглобулин 170 0,46
3 β-галактозидаза 116 0,67
4 Трансферрин 76 0,75
5 Глутамат дегидрогеназа 53 0,83
8-суретте көрсетілген график бойынша молекулалық массаны есептеудің формуласы
y = -1,1479x + 5,7456 (2)
R² = 0,9473
Түйе, сиыр сүтінің және алынған өнімнің сарысу белоктарын
1-, 2-, 3-үлгілер сиыр сүтінің сарысу белоктары
4-,5-, 6- үлгілер түйе сүтінің сарысу белоктары
7-, 8-, 9-үлгілер жаңа өнімнің сарысу белоктары
10- маркерлі белоктар
9-сурет. Сиыр, түйе сүтінің және дайындалған өнімнің белок
Электофорез әдісімен зерттеу нәтижесінде түйе сүті, сиыр сүті
7-кесте. Түйе сүтінің сарысу белоктары фракцияларының электрофорездік қозғалғыштығы
Белок фракцияларының реттік номері Электрофорездік қозғалғыштық (Rf)
1 0,36 186,5
2 0,65 97,5
3 0,79 72,3
4 0,89 58,3
5 0,95 51,2
6 0,98 48,1
7 1,06 40,2
8 1,09 38,0
Нәтижелерден көріп отырғанымыздай түйе сүтінің үлгісі 8 фракцияға
8-кесте. Сиыр сүтінің сарысу белоктары фракцияларының электрофорездік қозғалғыштығы
Белок фракцияларының реттік номері Электрофорездік қозғалғыштық (Rf)
1 0,35 190,4
2 0,38 177,5
3 0,40 168,3
4 0,44 155,9
5 0,63 102,7
6 0,71 85,4
7 0,78 61,9
8 0,82 57,0
Сондай-ақ сиыр сүті үлгісінің де бөлінген белок фракциялары
9-кесте. Дайындалған ферменттелген өнімнің сарысу белоктары фракцияларының электрофорездік
Белок фракцияларының реттік номері
Электрофорездік қозғалғыштық (Rf)
Молекулярлық масса, kDa
1 0,46 166,9
2 0,75 76,5
3 0,87 55,9
4 0,95 45,5
5 1,03 36,5
Электрофорез әдісін қолдана отырып, сүт үлгілерінің және дайындалған
Сүт және алынған өнімнің химиялық қасиеттерін зерттеу нәтижелері
Зерттеу жұмысы барысында пробиотикалық өнім алуда қолданылған шикізаттың
10-кесте. Түйе, сиыр сүті және алынған өнімнің химиялық
Үлгілер Майлылығы, г Лактоза, г Күл,
ҚМСҚ (СОМО)
Түйе сүті 4,77 ± 0,02 5,11 1,88 2,45
Сиыр сүті 3,2 ± 0,03 4,87 0,87
Жаңа сүт тағамы 4,7 ± 0,15 3,28 1,88
Сүттің химиялық құрамы көптеген факторларға:малдың түріне, лактация мерзіміне,
Берілген нәтижелерден көріп отырғанымыздай түйе сүтінің майлылығы сиыр
Жүргізілген зерттеулер нәтижелеріне сай түйе сүтінің С витаминінің
Дайындалған пробиотикалық тағамның технологиялық жағдайын ұсыну.
Берілген жұмыстағы алынған нәтижелерге сүйене отырып сүт қышқылды
1-схема. L.acidphillus және B.bifidum арқылы пробиотикалық тағам дайындау
Түйе сүті
пастерлеу
инкубация
бөтелкелерге құю
сақтау
№ схемада көрсетілген жағдай бойынша сүт үлгілері алдымен
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жобаны жасау барысында әдебиеттерді, өзінідік зерттеулердің нәтижелерін
Пробиотикалық тағам дайындауға алынған түйе және сиыр сүтінің
Үлгі ретінде алынған түйе сүті мен сиыр сүтінің
Алынған өнімдердегі сүт қышқылды бактериялардың тірішілкке қабілетті клеткалар
Ферментация процессін белсенді қышқылдылық пен титрленетін қышқылдылықтың өзгерісі
Дипломдық жобаны жасау барысында алынған нәтижелерге сүйеніп түйе
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Parvez, S., Malik, K.A., Ah Kang, S., Kim,
Schrezenmeir, J., de Vrese, M., (2001) Probiotics, prebiotics
Roberfroid, M. B., Prebiotics and probiotics: are they
Alm, L. (1982) Effect of fermentation on lactose,
Fernandes, C.F., Shahani, K.M. and Amer, M.A. (1987)
Gilliland, S.E. and Kim, H.S. (1984) Effect of
Marteau, P., Flourie, B., Pochart, F., Chastang, C.,
Majamaa, H. and Isolauri, E. (1997) Probiotics: a
MacFarlane, G.T. and Cummings, J.H. (2002) Probiotics, infection
McFarland, L.V. (2000) Beneficial microbes: health or hazard.
Isolauri, E., Arvola, T., Sutas, Y., Moilanen, E.
Pohjavuori, E., Viljanen, M., Korpela, R., Kuitunen, M.,
Murch, S.H. (2001) Toll of allergy reduced by
Isolauri, E. (2004) Dietary modification of atopic disease:
Yagil R (1982) Camels and Camel Milk. Animal
J.P. Ramet. The technology of making cheese from
Киселева Н.Т. Микробиология и биохимическая характеристика кисломолочного продукта
Инихов Г.С. Биохимия молока. М., 1956. 342 бет.
Шарманов Т.Ш., Серветник-Чалая Г.К. Основные пищевые компоненты, биологическая
Шигаева М.Х., Оспанова М.Ш. Микрофлора национальных кисломолочных напитков.
Шарманов Т. Ш., Жангабылов А. К. Лечебные свойства
Farah Z and Bachmann M R (1987) Rennet
Farah, Z., Fischer, A. Milk and Meat from
Farah, Z. 1986. Effect of heat treatment on
Farah, Z. & Atkins, D. 1992. Heat coagulation
U. Merin et al. A comparative study of
El-Hatmi, H., et al. "Characterisation of whey proteins
Elagamy, E.I., et al.1992. Antibacterial and antiviral activity
Elagamy, E.I., et al.1996. Purification and characterization of
Белок
фракциялары
1
2
3
4
5
6
7
8
1 2 3
850С, 5 мин
B.bifidum+L.acidofilius р (3:1)
370С,18 сағ.
0,5; 1 литр
15 күн
Түйе сүтінің химиялық құрамы мен қасиеті
Алматы облысындағы түйе сүтiнiң физико-химиялық қасиеттерi
Асқазан және ішек жолдарына пробиотиктердің әсері
Түйе сүтінің құрамы мен қасиеті
Түйе сүтінің сарысу белоктарының қасиеттері
Түйе сүтінің кейбір жаңа тағамдарының физико - химиялық көрсеткіштері
Пребиотиктермен байытылған жаңа сүт тағамын алу
Түйе сүтінің биохимиялық қасиеттері
Түйе сүті
ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫС "Шұбаттың химиялық құрамы мен адам ағзасына әсері"