Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Стандарттарды жасау және енгізу
1.1 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру
1.2 Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі
1.3 Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу жұмысын ұйымдастыру
1.4 Стандарттың жобасын ( бірінші редакциясын ) әзірлеу
1.5 Стандартты мемлекеттік бекіту және тіркеу
1.6 Стандарт жобасының соңғы редакциясын әзірлеу, бекітуге жіберу
1.7 Стандартты бекіту және мемлекеттік тіркеу
1.8 Стандарттарды тексеру, жаңарту ( өзгерістер енгізу, қайта қарау)
1.9 Стандартты тексеру және қайта қарау
1.10 Стандарттың күшін жою
1.11 Техникалық шартты әзірлеу, бекіту, тіркеу тәртібі
1.12 Мемлекетаралық стандарттарды әзірлеу тәртібі
1.13 Фирма стандартын әзірлеу, бекіту және тіркеу
2 Стандарттарды мемлекеттік қадағалау
2.1 Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасы
2.2 Стандарттау аумағындағы нормативтік құжаттарды қолдану
2.3 Талаптардың сақталуын мемлекеттік бақылау мен қадағалау
3 ҚР-да стандарттау жөніндегі жұмыстарының мемлекеттік басқаруы
4 Қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесін қолдану жөніндегі басшылық
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі кезде ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамуына, халықтар арасында экономикалық,
1926 жылы кеңес одағында алғашқы мемлекеттік стандарттау жүйесі бидай
Стандарттау ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін негізгі және қолданбалы
Техниканың дамуы машиналар мен құрал саймандар жүйесінің, кең мағынасындағы
Стандарттау деп ғылым, техника мен экономика саласында бір ізге
Бүгінгі нарықты экономика жағдайында стандарттауда басқа салалар секілді жаңа
Стандарттау өнімнің техникалық деңгейін тұрақты түрде көтеруге, өнімнің орамы
Стандарттар Отандық және шетелдік ғылым мен технология, техника мен
Мемлекеттік стандарт тауардың сапалы дайындалуына, сол сияқты қолданылуына бірден
Бұл шикі заттарды, материалдар мен еңбек ресурстарын үнемді пайдалануға,
Бұдан шығатын қорытынды дайын өнімдер мен жартылай фабрикаттардың сапасын
Бір сөзбен айтқанда өнімді жасауды жобалаудан бастап, оның тұтынушы
1 Стандарттарды жасау және енгізу
Стандарттау – бұл тұтынушылардың орынды бағаға алынған затының сапа
Стандарттау мақсаты - дұрыс және экономикалық нұсқаны іздеу, яғни
Стандарттаудың нақты мақсаты белгілі бір қызмет аумағы, зат өндірісі,
Стандарттаудағы негізгі міндеттері:
Техникалық деңгей және өнім сапасына, материалдарға, жартылай
фабрикаттарға және кешенді бұйымдар талаптарын орнатады, сонымен қатар жоғары
өндірісті мамандандыру ең маңызды, жағдай ретінде өнім өнеркәсібін
агрегаттау және унификациялау; өндірістік процесстерді механикаландыру және автоматтау кешені,
Мемлекеттік өлшем бірлігі және толықтығын, мемлекеттік
эталонның физикалық бірлік көлемін жасау және жетілдіру, сонымен
Құжат жүйесін жетілдіру, техника-экономикалық ақпаратты кодтау және
біліктеу жүйесін талдау.
Маңызды ғылыми, техникалық салада, халық шаруашылығы саласындағы
терминдермен белгілерді қабылдау.
Еңбек қауіпсіздігі стандарттау жүйесі, табиғатты қорғау және табиғи
ресурстарды қолдануды жақсарту жүйесінің стандарттарын қалыптастыру.
Ішкі сауда, мәдени және ғылыми-техникалық байланыс үшін жақсы
жағдай жасау.
Стандарттарды жасау процессі төмендегі сатылардан тұрады:
стандарт жасауды ұйымдастыру,стандарт жасауға қажетті техникалық тапсырмаларды бекіту;
стандарттың жобасын жасау және оны пікір таласына беру;
әртүрлі пікірлерді талқылау, стандарттың жобасын жасап, оны бекітуге
Стандарттың жобасын талқылау,бекіту және тіркеу;
Ең жауапты саты –техникалық тапсырмаларды жасап анықтау;
Техникалық тапсырмалар стандарттың негізгі мазмұнын, прогресін көрсетеді.
Техникалық тапсырмаларда стандартты жасаудың мақсаты, стандарттың мазмұны, талаптары (көрсеткіштер,
Стандарттау тәсілі – стандарттау мақсатына жететін әдіс немесе әдістер
Стандарттау жалпы ғылымдық және өзіндік тәсілдерде негізделеді:
1) стандарттау объектілерін реттеу;
2) параметрлік стандарттау;
3) өнімді бір ізге салу;
4) агрегаттау;
5) комплекстік стандарттау;
6) озық стандарттау.
Стандарттау объектілерін реттеу – қызмет, үрдістер және өнімдерді стандарттау
Стандарттау объектілерін жүйелеу стандарттаудың обектілер жиынтығын ранжирлеу
Стандарттау объектісін селекциялау қоғамдық өндірісте қолданылатын және керекті деп
Симплификаттау – қоғамдық өндірісте қолданылатын және керекті емес деп
Стандарттау объектілерін типтеу –типтік (нұсқа) объектілерді жасау қызметі.
Стандарттау объектілерін тиімділеу –тиімді бастапқы параметрлерді табу сонымен қатар
Өнімді бір ізге салу.
Бөлшек түрлері санын орынды қысқарту қызметін, бір қызметтік агрегаттар
Бір ізге салудың негізгі бағыттары:
- Бұйым, машина, жабдық құрал және бөлшектердің параметрлік
- Бір ізге салынған бірыңғай өнім тобын
- Бір ізге салу технологиялық процесстерді сала аралық қолданыстағы
- Бұйымдар мен материалдарға қолдануға рұқсат етілген орынды номенклатураға
Кешенді стандарттау.
Өнімге қарасты - дайын бұйым сапасына, сонымен қатар
Озықты стандарттау.
Практикада жетілген деңгейге қойылатын болашақ талаптарды озықты стандарттау деп
Стандарттарды мемлекеттік қадағалау өнеркәсіпте, өндірістік және ғылыми өндірістік бірлестіктерде,
Стандарттау бюросында кәсіпорынның қызметіне сай мемлекеттік стандарттардың болуы,
1.1 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру
ҚР Мемлекеттік стандарттау жүйесі бекіткен заңмен стандарттаудың мақсатына жету
тұтынушылар мен мемлекетке қажетті қажеттілікті ескере отырып және олрдың
өнімнің сыйымдылық (конструкторлық, электрлік, электромагниттік, үйлестіру бойынша техникалық
өндірісті, үрдістерді, қызмет көрсетулерді, бақылау
технико- экономикалық ақпараттар, өнімді каталогтау және штрих кодтауды жіктеу
қолданыстағы заңды жетілдіру және ҚР реттеу жүйесін қалыптастыру жолында
халықаралық стандарттардың ҚР тікелей қолданылуын қамтамасыз ету, қолданыстағы нормативтік
стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі жұмыстарды ақпараттық және нормативтік
сертификатталған өнім, үрдіс, қызмет көрсету сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз
1.2 Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі
Стандартты әзірлеу алдында дайындық жұмыстарымен қатар мемлекеттік стандарттың өкілетті
Өтінішті ҚР аумағында орналасқан мемлекеттік басқару ұйымдары, стандарттау жөніндегі
Өтінішті даярлау және қарау, мемлекеттік стандарттау жұмыстарының жоспарын
Техникалық тапсырмада стандартты әзірлеу кезеңдері мен олардың орындалу мерзімі;
Мемлекет қажеттілігі үшін әзірленетін стандарттар ҚР-ның « Мемлекеттік
ТК (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасын әзірлеу жұмыстарын ұйымдастырғанда,
Бекітілген бағдарлама, жоспар және келісімдерге сәйкес жұмыстың атқарылу мерзімін
1.3 Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу жұмысын ұйымдастыру
Жылдық және келешекке арналған жоспарларды Қазақстан Республикасы аумақтарында ұлттық
Мемлекеттік стандарттау жөніндегі жұмыстар жоспарына әзірлеу, қайта қарау, өзгерістерді
Жұмыстар жоспары жиынтық кестеден және екі бөліктен тұрады:
республикада мемлекеттік стандарттау жөніндегі жұмыстардан;
мемлекетаралық стандарттау жөніндегі жұмыстар бағдарламаларының өлігі болып табылатын және
Мемлекеттік және мемлекетаралық стандартты әзірлеуді алдын ала қарастыратын тақырыптарды
1) стандарттау, метрология және сертификаттау саласында негізге
алынатын нормалар мен талаптарына, халықтың денсаулығы, өмірі мен мүлігі
2) халықаралық, аймақтық және ұлттық стандарттарды және
шетелдердің нормалары мен ережелерін Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары
Мемлекеттік стандарттарды әзірлеудің тапсырушылары ретінде Мемстандарт, Қазақстан Республикасы Еңбек
Стандарттау жөніндегі жұмыстар жоспары 1 жылға немесе келешекке
1.4 Стандарттың жобасын ( бірінші редакциясын ) әзірлеу
Жұмыс тобы стандарттың жобасын дайындап, оған түсініктеме жазады.
стандартты әзірлеудің техникалық-экономикалық негізін келтіру;
стандарттау объектісінің сипаттамасы;
стандарт жобасының ҚР заңдарынан техникалық регламенттерге,
халықаралық ( аймақтық ) нормаларға, ережелер мен ұсыныстарға,
стандарт жобасының басқа нормативті құжаттармен байланысы
туралы мәліметтер және оларды қайта қарау, өзгертулер енгізу немесе
стандарт жобасына пікір алу, келісу үшін тарау туралы
мәліметтер;
ақпараттық көздер;
стандарттау объектісінің патент тазалығы туралы мәліметтер.
Техникалық комитет ( әзірлеуші мекеме ) стандарт жобасының
Стандарттың әзірленген жобасы және ол туралы мәлімет немесе аннотациясы
Стандарт жобасы стандарттау объектісіне байланысты пікір алу үшін көбінесе
Келісім алу үшін:
тапсырыс беруге;
өнім, процесс пен қызметті нормалау, олардың қауіпсіздігін, бақылау
міндетін жүктеген мемлекеттің бақылау ұйымдарына;
Мемстандартқа;
4 Қазақтың балалар тағамы мен прафилактикалық тамақтану
академиясына;
5 Стандарт жобасын әзірлеуге байланысты қайта қарау, өзгерту немесе
жоюға жататын бір-бірімен байланысты ұлттық техникалық регламент
Мүдделі мекемелердің стандарт жобасына келісім беру, пікір
дайындау мерзімі, жобаны алған күннен бастап санағанда 1 айдан
1.5 Стандартты мемлекеттік бекіту және тіркеу
Мемлекеттік стандарттау жоспары Мемстандарт уәкіл еткен стандарттау жөніндегі кәсіпорынымен
Жоспарлау кезде ТМД елдері мен Қазақстанда міндетті сертификаттауға жататын
Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу, өзгерістерді енгізу, қайта қарау және жою
1.6 Стандарт жобасының соңғы редакциясын әзірлеу, бекітуге жіберу
Әзірлеу - мекеме ТК келтірілген пікірлерді ескере отырып стандарт
Қажетті жағдайда стандарт жобасының соңғы редакциясы пікір алу, ұйғарылу
Стандарт жобасына келіспеушілік болған жағдайда әзірлеуші – мекеме оларды
Стандарт жобасына өнім қауіпсіздігін бақылайтын мемлекеттік ұйымдардың келісімі бойынша
Келісімге қол жеткізу мүмкін емес жағдайда стандарт жобасы соңғы
ТК немесе әзірлеуші – мекеме стандарт жобасының түбегейлі редакциясын
Стандарт жобасына қосымша ретінде өнімнің үлгісі көлемі үлкен заттың
стандарттың электрондық нұсқасы;
стандарт жобасына түсініктеме қағаз;
Мемстандарттан белгіленген форма бойынша пікірлер
жиынтығы;
Стандарт жобасының ұйғарылымын растайтын негізгі
құжаттар ( жиналыс хаттамалары );
Стандарт жобасының түбегейлі редакциясының қараған
жұмыс тобының жиналысының ( ол жүргізген болса ) хаттамасы;
Қабылдау комиссиясының ( дегустация комиссиясының
көркемдік – техникалық кеңестің ) жиналыс хаттамасы немесе өнімді
1.7 Стандартты бекіту және мемлекеттік тіркеу
Мемстандарт стандарт жобасын қарап шығып оны бекіту, толықтыру үшін
Мемлекеттік стандарттар Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне енеді.
Негіз қалаушы ( ұйымдастыру - әдістемелік ) және
Өкімдер мен технологиялық процесстер, қызметтері жөніндегі мемлекеттік стандарттарды өнім
Стандартты күшіне енгізу күні оны бекіткен кезден кемінде бір
Бірақ бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік
(тіркелуі ) тиіс. Қажет болған жағдайда мемлекеттік стандарттар
Әзірлеуден алыну себептеріне:
стандарттың жобасы ҚР-нда қабылданған стандарт және
техникалық регламенттердің міндетті талаптарына сай келмеу;
стандартты әзірлеу кезінде пайда болған келіспеушілікті шешу
мүмкін емес болса;
қолданыстағы мемлекеттік және мемлекетаралық
стандарттардың талаптары қосарлану (егер әзірлену үстіндегі стандарт жобасында олардың
Мемстандарт бекітілген мемлекеттік стандарттар туралы мәліметті ай сайын шығатын
Бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген тәртіп бойынша басылып, таратылады.
Стандартты тексеру және жаңарту жұмыстары елдің қорғаныс қабілеті мен
Мүдделі заңды және жеке тұлғалар ұсыныс ретінде өзгерту жобасын
Әзірлеуші – мекеме түскен ұсыныстарды ескере отырып, стандарт жобасын
Мемстандарт стандартты жою туралы шешімді мүдделі – мекемелердің ұсынысы
1.8 Стандарттарды тексеру, жаңарту ( өзгерістер енгізу, қайта
Стандартқа өзгерістер енгізу, соның ішінде стандарттың мерзімін ұзарту, шектеу
Егер қолданыстағы (күші бар) стандарт талаптарына тексеру жүргізіліп,
Стандартқа енетін өзгертулер стандарттың жеке талаптарын ауыстыру, толықтыру немесе
Егер енгізілген өзгерістер мәтінінің көлемі мемлекеттік стандарт көлемінің 50%
Стандартқа өзгерістер жаңа да жоғары талаптарды енгізу және халықаралық
Редакциялық немесе ( және ) сілтемелік сипаттағы өзгерістер өнім
Өз күшіндегі мемлекеттік стандартқа енгізу үшін дайындаған өзгерістер жобасы
Өз күшіндегі стандартқа енгізілетін өзгерістерді әзірлеген кезде өзара байланысты
Егер өзгерістер жобасы мемлекеттік стандартты ұйғарушы мекемелердің қызметтік талаптарына
Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасын бекітіп, тіркеу үшін Мемстандартқа екі
Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасымен бірге бұл жобаның ұйғарылуын растайтын
Өзгерістер Мемстандарттың қаулысымен бекітіп, күшіне енеді. Бекітілген өзгерістер мемлекеттік
Стандарттың қолдану мерзімін ұзарту, шектеу немесе шектеуді алу жөніндегі
Мемлекеттік стандартқа енгізілетін өзгерістердің бекітілгені туралы мәлімет, өзгерістің мәтіні,
Ақпараттық нұсқауда жарияланған стандарттың өзгеруі (жойылуы) туралы мәлімет байланысты
1.9 Стандартты тексеру және қайта қарау
Стандартты тексеру жұмысын, ережеге сәйкес, стандартты әзірлеуші – мекеме
Тексерудің нәтижесінде стандарттың ғылыми-техникалық деңгейі тапсырыс берушілердің талаптарына, қолданыстағы
Тексеру актісі жұмыс тобының жиналысында қаралады немесе стандартқа бұрын
Стандартқа тексеру жүргізген мекеме ұйғарылған тексеру актісін екі дана
Стандартты қайта қарау кезінде қолданыстағы өз күшіндегі стандарттың орнына
Стандартты қайта қарау жұмысы жаңа да жоғары озық талаптардың
Белгілі бір өнімнің стандартын қайта қарау кезінде егер негізгі
Өзгертуге ол стандарттың қолдану аясын шектеп көрсетеді: «Бұл стандарт
Стандартты қайта қарау кезінде өзара байланысы бар стандарттарды қайта
1.10 Стандарттың күшін жою
Стандартты жою сол стандарт бойынша өндірілетін өнімнің (қызмет көрсету,
Стандартты жою қажет болғанда әзірлеуші стандартты жою туралы ұсынысын
1.11 Техникалық шартты әзірлеу, бекіту, тіркеу
Техникалық шарттарды: жеке және заңды тұлғалар тапсырыс берушіге (тұтынушыға)
сол өнімге ҚР-ның мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттары ( арықарай
өнімнің арнайы талаптарын нақтылайтын жалпы техникалық шарттар немесе жалпы
күшіндегі стандарттар мен техникалық регламенттердің норма, талаптарын арттыру және
Техникалық шарттар:
бір ғана нақтылы бұйым, зат, материал т.б.;
әртүрлі параметр мөлшерлі (техникалық шарттар тобы),
біртұтас конструкциялы, ортақ белгілері бар бұйым, зат, материалдардың бірнеше
ТШ-тың күшіне енгізілетін күнін оны бекіткен мекеме белгіленеді. Бірақта
ТШ-тың күшінде болу мерзімін оны мемлекеттік тіркеуге алған өкілетті
Өндірістен алынған (өндірілуі тоқтатылған) – өнімнің ТШ қолданыстағы бұйымдардың
ТШ-тар өнім сапасына міндетті және ұсынымды норма, талаптар мазмұндары
Техникалық шарттар үшін жауапкершілікті әзірлеушімекеме жүктейді.
ТШ-тың жобасына келесім берген мекеме басшысының нақты қолы «
Техникалық шартты оның түпнұсқасын ұстап отырған тапсырыс беруші (
ТШ-ты бекіткенде түпнұсқаны ұстап отырған мекеменің жетекшісі құжаттың титульдік
Техникалық шартты белгілеу тәртібі
ТШ-тың белгілеуі төменгі құрылымынан тұруы тиіс:
Белгілеудің мазмұны Белгілеудегі белгілер саны
Құжаттың индексі ТШ Шартты цифрлік белгі:
Мемлекеттік басқару органның
әкімшілік бірлігінің
(аймақ, қала) – ТШ-ты кәсіпорын бекіткен жағдайда XXXX
Қазақстан Республикасының қысқаша атауы ҚР
ТШ-тың түпнұсқасының ұстаушының кәсіпорын, мекеменің жалпы жіктеуіштері бойынша коды
Кәсіпорын (мекеме) меншік түрінің қысқартылған әріптік белгілеуі немесе ТШ-ты
ТШ-ты реттік тіркеу нөмірі XXX
ТШ-ты бекіткен немесе қайта қараған жылдық төрт цифрлі XXXX
Жеке кәсіпкерлер үшін техникалық шартты белгілегенде ТШ-ты ұстап отырған
Мемлекеттік басқару органы қайта құрылу немесе шартты цифр белгісінің
Тш-қа енгізілетін өзгертулер ТШ үшін белгіленге тәртіп бойынша келісіп,
Мемлекеттік стандарттау жүйесіне тіркелмеген ТШ-тар мен оған енгізілген өзгертулер
1.12 Мемлекетаралық стандарттарды әзірлеу тәртібі
Мемлекетаралық стандарттау жағындағы жоспарға ұсыныстарды ТМД елдерінің мүдделі ұлттық
Мемлекетаралық стандарттарды әзірлеу мемлекетаралық стандарттау жөніндегі жұмыстар бағдарламаларының бөлігі
Уәкіл орган түскен ұсыныстарды талдайды, сын-пікір мен келісуге мүдделі
Жоспар жобасын қарау мерзімі және ол бойынша сын-пікірді дайындау
Сын-пікірді алғаннан кейін уәкіл орган жоспар жобасының соңғы редакциясын
Соңғы редакциясымен түскен өтінімдер және түсіндірме хаттар тақырыптар саны
Түсіндірме хатында әзірлеуге түскен өтінімдерінің жалпы саны, себептері көрсетілген
Жоспар жобасын қарағаннан кейін, Мемстандарт, қажет болса, мүдделі мемлекеттік
Мүдделі жақтардың ұсыныстарын ескеріп уәкіл органмен істеп бітірілген жоспар
Бекітілген жоспар Мемстандарт құрастырған тізбе бойынша министрліктерге, комитеттерге, басқа
Бекітілген жоспар Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігіне шаруашылық және әскери
Жоспарды жіберуді уәкіл орган Мемстандарттың жолдама хатымен жүзеге асырады.
Мемстандарт бекіткеннен кейін айлық мерзімде мемлекеттік стандарттау жөніндегі жұмыстар
1.13 Фирма стандартын әзірлеу, бекіту және тіркеу
Фирмалық стандарттарды Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды және жеке
Фирмалық стандарттар объектілеріне осы мекемеде жасалатын және қолданылатын өнім,
- өнімнің құрамдас бөліктері, технологиялық жабдықтар мен құралдар;
- технологиялық үрдістер оған қойылатын талаптар қоршаған орта және
- кәсіпорынның өз ішінде көрсетілетін қызметтер;
- өндірісті ұйымдастыру және басқару жұмыстары, соның ішінде экологиялық
Фирмалық стандарттар Қазақстан Республикасында қолданылатын стандарттар мен техникалық регламенттердің
Заңды және жеке тұлғалар егер өнімді өңдеу, өндіру, өткізу
Фирма стандарты талаптарының республикада қолданылатын техникалық регламенттері мен стандарттардың
Халықаралық, аймақтық және шетелдік ұлттық стандарттарын ҚР СТ 1.9-99
Фирмалық стандарттарды басу, қайта басуды, оларды бекіткен мекеме ұйымдастырады.
Әкелінген өнімдерге фирмалық стандарттар әзірленбейді және мемлекеттік тіркеуге жатпайды.
Фирмалық стандарттарды әзірлеу, келісу, бекіту, тіркеу, қолдану, жаңарту және
Фирмалық стандарттарды құру. Баяндау, ресімдеу және мазмұндау ҚР СТ
Фирмалық стандарттарды мекеме басшысының бұйрығымен күшіне енеді.
Бұйрықта стандарттың күшіне енген күні, күшінде болатын мерзімі белгіленіп,
Фирмалық стандарттың күшінде болу мерзімін әзірлеуші мекеме стандартты тіркеу
Стандарттарды енгізу уақыты тіркеуден ілгері болуға болмайды.
Фирмалық стандарттар мекемеде белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі.
Фирмалық стандартты белгілеу тәртібі
Белгілеу мазмұны Белгілеудегі белгілер саны
Құжат индексі фС
Қазақстан Республикасының қысқартылған атауы ҚР
Жалпы жіктеуіш бойынша (МКЖЖ! Мекеменің коды немесе кәсіпорының (СТН,8
Мекеменің меншік түрі (ЖСШ, АҚ, 2 немесе 5 цифр)
Реттік тіркеу нөмірі (3 цифр) ХХХ
Стандарттың бекітілген нөмірі (4 цифр) ХХХХ
2 Стандарттарды мемлекеттік қадағалау
Қазақстан Республикасының стандарттаудың құқықтық негіздері 1993 жылы қабылданған «Стандарттау
Бұл заң стандарттау саласындағы қоғамдық қатынастарды үйлестіріп, МСЖ-нің құқықтық
Заңның негізгі мақсаты өнімнің, көрсетілетін қызметтің, процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз
2.1 Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасы
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше
“Техникалық реттеу туралы” заңының қолданылу саласы
1. Осы Заң өнімге, көрсетілетін қызметке, өнімнің өмірлік цикілінің
2. Өнім, көрсетілетін қызмет, поцестер техникалық реттеу объектілері болып
3. Мемлекеттік органдар сондай-ақ Қазақстанның аумағында қызметін жүзеге асыратын
Техникалық реттеудің негізгі мақсаттары мен принциптері:
1. өнімнің, көрсетілетін қызметтің, процестердің адам өмірі мен денсаулығы
2. ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
3.өнімнің, көрсетілетін қызметтің қауіпсіздігіне қатысты тұтынушыларды жаңылыстыратын іс-әрекеттердің алдын-алу;
4. саудадағы техникалық кедергілерді жою;
5. өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Техникалық реттеу:
1. мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің бірлігі мен тұтастығы;
2. біріңғай терминологияны, өнімге көрсетілетін қызметке, процестерге қойылатын талаптарды
3. техникалық реттеу мақсаттарының орындылығы мен қолжетімді болу, техникалық
4. отандық және импортталған өнімге көрсетілетін қызметке және оларды
5. техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттарды
6. техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер талаптарының мемлекеттік
7. стандарттарды қолдану мақсатында оларды ерікті түрде таңдау,
8. сәйкестікті растаудың біріңғай жүйесі мен ережелері;
9. бір органның аккредиттеу және сәйкестігін растау жөніндегі өкілеттіліктерді
10. бір мемлекеттік органда мемлекеттік бақылау және сәйкестікті растау
11. сәйкестікті растау жөніндегі органдардың дайындаушылардан, сатушылардан және сатып
12. сәйкестікті растау жөніндегі жұмыстарда бәсекелестіктің шектелуін болдырмау принциптеріне
Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрлымы келесідей:
1) Қазақстан Республикасының үкіметі;
2) уәкілетті орган;
3) өз құзіреті шегінде мемлекеттік органдар;
4) мемлекеттік органдар жанындағы техникалық реттеу саласындағы сарапшылық кеңестер;
5) Саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық шаралар жжөніндегі
6) стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер;
7) сәйкестікті растау жөніндегі органдар, зертханалар;
8) сәйкестікті растау, стандарттау және аккредиттеу жөніндегі сарапшы-аудиторлар;
9) техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттаудың
Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға мыналар
1) халықаралық стандарттар;
2) өңірлік стандарттау және техникалық-экономикалық ақпарат жіктеуіштері, стандарттау жөніндегі
3) Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары мен техникалық-экономикалық ақпарат жіктеуіштері;
ұйымдар стандарттары;
5) Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі
шет мемлекеттердің ұлттық стандарттары, ұйымдар стандарттары,
техникалық-экономикалық ақпарат жіктеуіштері, стандарттау жөніндегі ережелері, нормалары мен ұсынымдары
“Техникалық реттеу туралы” заңында стандарттау аумағында қолданылатын негізгі ұғымдар
Қазақстан Республикасының стандарттау жүйесінде келесідей негізгі ұғымдар пайдаланылады:
Стандарт – уәкілетті органмен көзделген тәртіппен бекітілген көп мәрте
Стандарттау - „Стандарттау” деген термин ұзақ эволюциялық жолдан өткен.
Сөйтіп, стандарттау, стандарт, үйлестіру (унификация), симплификаттау сияқты маңызды терминдердің
ИСО құжаттарында стандарттау терминіне мынадай анықтама берілді: „Стандарттау”
Стандарттау жүйесі – стандарттауға қатысушылардың, өнімге,
процестерге, қызмет көрсетулерге қойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік құжаттардың жиынтығы;
Ұйым стандарты - ұйым бекіткен стандарт;
Халықаралық стандарт – стандарттау жөніндегі халықаралыө ұйым
қабылдаған және тұтынушылардың қалың көпшілігінің қолы жетімді стандарт;
Халықаралық стандарттау – барлық елдердің тиісті органдарының
қатысуы үшін ашық стандарттау;
Ұлттық стандарт – шет мемлекеттің стандарттар жөніндегі уәкілетті
органы қабылдаған және тұтынушылардың қалың көпшілігінің қолы жетімді стандарт;
Стандарттау саласы – стандарттаудың өзара байланысты объектілерінің
жиынтығы;
Аймақтық стандарт – стандарттау жөніндегі аймақтық ұйым қабылдаған
және тұтынушылардың қалың көпшілігінің қолы жетімді стандарт;
Мемлекеттік стандарт – уәкілетті орган бекіткен және
тұтынушылардың көпшілігі қолы жетімді стандарт;
Техникалық шарт – нақты өнімге, процестерге, көрсетілетін қызметтерге
немесе өнімнің бірнеше түріне қойылатын техникалық талаптарды белгілейтін нормативтік
Техникалық регламент – стандартқа немесе ережелерге тікелей не оларға
сілтеме жасау арқылы, не осы құжаттардың мазмұнын енгізу арқылы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты – стандарттау,
метрология және сертификаттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен, міндетті
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесі - өз
құзіреттері шегінде стандарттау саласындағы жұмыстарды жүзеге асыратын мемлекеттік бақару
Өзара алмасымдылық – бір бұйымның, процестің, көрсетілетін қызметтің
дәл сондай бір талаптарды орындау мақсатында басқа бұйымның, жұмыстың
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі мемлекеттік
орган – заңдарға сәйкес стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі
Мемлекетаралық стандарттау – мемлекетаралық мүддені білдіретін
объектілерді стандарттау;
Мемлекеттік басқару органы - өнімнің сипаттамаларын немесе онымен
байланысты сақталуы міндетті болып табылатын өндіріс процестері мен әдістерін
Стандарттау жөніндегі техникалық комитет – бекітілген стандарт тау
объектілері немесе қызмет бағыттары бойынша стандарттарды әзірлеу және мемлекеттік
Стандарттау жүйесі – стандарттауға қатысушылардың, өнімге, жұмысқа
және қызметке қойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік құжаттардың жиынтығы.
Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер
1. Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер мемлекеттік органдардың және мүдделі
Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер мемлекеттік органдардың және мүдделі талаптардың
2.Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттердің құзыретіне:
бекітіліп берілген объектілер және қызмет бағыттары бойынша
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін дамытудың негізгі бағыттарын айқындау жөніндегі
мемлекеттік стандарттарды және техникалық-экономикалық
ақпарат жіктеуіштерін, халықаралық, өңірлік, ұлттық стандарттар мен шет
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін дамыту
бағдарламаларына техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен мемлекеттік
3. Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттердің құрылу, жұмыс істеу, таратылу
Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттардың мемлекеттік
1.Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен мемлекеттік
2.Мемлекеттік құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып
3.Стандарттарды және стандарттау, метрология, сертификаттау, аккредиттеу жөніндегі нормативтік құжаттарды,
4. Құжатты әзірлеген тұлға әрбір стандарттың және стандарттау жөніндегі
Стандарттау аумағындағы нормативтік құжаттарды қолдану
ҚР-сы аумағында қолданылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды өнімді әзірлеу,
Ұсынымдық талаптары бар мемлекеттік және мемлекетаралық стандартты қолдану, егер
Халықаралық стандарттау жүйесі ережелеріне сәйкес, техникалық регламенттерге заңға сәйкес
Нормативтік құжаттар туралы ақпарат
Әзірленетін және қабылданған мемлекеттік, мемлекетаралық стандарттар, техникалық-экономикалық ақпарат
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі уәклетті мемлекеттік орган: мемлекеттік
2.3 Талаптардың сақталуын мемлекеттік бақылау мен қадағалау
1. Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерде берілген талаптардың
2. Уәклетті орган мен аумақтық бөлімшелері, олардың лауазымды адамдары
3. Мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асыруға уәклетті мемлекеттік
1) өздерінің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша мемлекеттік бақылау мен
2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес техникалық реттеу саласындағы нормативтік
Техникалық реттеу саласындағы нормативтік актінің күші қолданылатын.
Мемлекеттік бақылау мен қадағалау объектілері
Өнім, процестер, сәйкестікті растау жөніндегі органдар және зертханалар техникалық
3 ҚР-да стандарттау жөніндегі жұмыстарының мемлекеттік
Қазақстан Республикасында стандарттау жөніндегі жұмыстарды мемлекеттік басқаруды мемлекеттік басқару
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі өкілетті орган өз қызметін
Мемлекеттік басқару ұйымдары, заңды және жеке тұлғалар стандарттау жөніндегі
Белгілі өнім түрлері, үрдіс (жұмыс) және қызметті мемлекеттік стандарттау
Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер ғылыми-зерттеу институттары, ғылыми-өндірістік бірлестіктер мен
Республикада стандарттау жөнінен техникалық комитет болмаған жағдайда стандартта басқа
Кәсіпорын мекемелердегі стандарттау қызметі стандарттау саласындағы ұйымдастыру- әдістемелік және
Стандарттау жұмыстарына сондай-ақ заңды және жеке тұлғалар қатысады. Олар
ҚР Мемлекеттік стандарттау жүйесінің негізгі қалаушы стандарттары:
1. ҚР СТ 1.0-2000 « ҚР МСЖ. Негізгі ережелер».
2. ҚР СТ 1.1-94 «ҚР МСЖ. Терминдер мен анықтамалар».
3. ҚРСТ 1.2-2002 « ҚР МСЖ.. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу
тәртібі».
ҚР СТ 1.3-2003 « ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу,
және мемлекеттік тіркеу тәртібі».
ҚР СТ 1.4-99 «ҚР МСЖ. Фирмалық стандарттар. Негізгі ережелер».
ҚР СТ 1.5-2000 « ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына,
ресімделуіне және мазмүнына жалпы талаптар».
ҚР СТ 1.6-96 «ҚР МСЖ» Нақты стандарттарды қалпына
тәртібі
ҚР СТ 1.7-98 « ҚР МСЖ. Стандарттау жөніндегі жұмыстарды
жоспарлау тәртібі»
10.ҚР СТ 1.9-98 « ҚР МСЖ. Халықаралық, аймақтық және
11.ҚР СТ 1.12-2000 « ҚР МСЖ. Нормативтік мәтіндік
12.ҚР СТ 1.14-2000 « ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттау жүйесі
Қызметті стандарттаудағы негізгі қағидалары.
Қызметті стандарттаудың мақсаты:
1) қызметі стандарттау аумағындағы бірдей техникалық саясатты тарату,
2) тұтынушылардың мүдделерін және құқықтарын қорғау;
қызметтің тұтынушылардың өміріне, денсаулығына, мүлкіне, қоршаған
ортаға қауіпсізідігін қамтамасыз ету;
адамдар мен материалдық ресурстарды тиімді пайдалану;
қызмет пен қызмет көрсетудің бәсекеге сай болуын қамтамасыз ету;
ғылым мен техниканың дамуына, тұтынушылардың қажеттілігіне
байланысты қызметтің сапасын жоғарлату;
қызмет пен қызмет көрсетудің сертификаттауға қажетті нормативтік
базасын құру.
Қызметті стандарттаудың негізгі мәселелері:
қызметті нормативтік қамтамасыздандыру;
біртекті қызметтердің топтары мен топшалар қызмет түрлері,
жекелеген қызмет пен қызмет көрсету үрдістерін және олардың құрастырушы,
қызмет көрсету аумағындағы ұйымдарға, технологиялық
үрдістерге мен басқаруға қойылатын талаптарды бекіту;
қызмет көрсету сапасымен бақылау әдістеріне қойылатын
талаптарды тиімді бекіту;
қызмет көрсету аумағындағы терминдер мен анықтамалар;
қызметті жіктеу және кодтау жүйесін құру және енгізу;
Қызметті стандарттаудың негізгі принциптері мен объектілері:
нормативтік құжат талаптарының рационалды қарама қайшы
келмейтін негізделген болуын қамтамасыз ету және оларды тексеру;
қызметті стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар мен
барлық дәрежелер мен категорияларды бір-бірі мен байланыстығы мен үйлесімдігі;
қызметті орындаушы мен тұтынушы арасындағы өзара
түсінушілікті қамтамасыз ету;
қызметтің қоршаған ортаға, адам өміріне, денсаулығына,
мүлігіне қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
қызмет көрсету кезінде қазіргі өндірістік және ақпараттық
технологияны қолдану халықаралық қызмет көрсету дәрежелерінің меңгеру;
қызметті стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды үнемі
жетілдіру және жаңарту, халықаралық аумақтық қажетболған жағдайда басқа елдердің
қызметті стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың
оларды сертификаттауда қажеттілігі.
Қызмет аумағындағы стандарттау объектілер. Қызмет аумағындағы стандарттау объектілері:
қызметтің түрлері белгілі бір қызмет түрлері бар текті қызметтің
топтары мен топшалары;
қызметке қойылатын талаптар;
қызмет көрсету объектілер;
қызмет көрсету өндірістік үрдісі;
қызмет көрсету жағдайындағы көрсетілетін талаптар;
инфрақұрылыды құрастырушы элементтер;
ұйымдық әдістемелік және жалпы техникалық объектілер
/стандарттау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру қызметті басқаруды ұйымдастыру үрдістер/.
Қызметті стандарттау аумағындағы негізгі терминдер:
Қызмет- орындаушы сатып алушыға көрсететін ұйым немесе кәсіпкер;
Тұтынушы- жеткізуші ұсынатын қызметті тұтынушы;
Қызметті ұсыну- қызметті қамтамасыз ету үшін қажетті орындаушы
Қызмет көрсету- қызметті тұтынатын тұтынушымен орындаушының арасындағы байланыс;
Қызмет көрсету жағдайы- қызмет көрсету үрдісі кезінде қызметті тұтынуға
Қызмет көрсету уақыты- тұтынушы мен орындаушы араласатын уақыт;
Қызмет көрсету аумағы- қызмет көрсетеін кәсіпорын, ұйым жеке тұлғалар
Қызмет көөрсету объектісі- тұтынушының белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған
Қызметті орындаудағы технологиялық үрдіс- қызмет көрсету объектісінің жағдайы өзгеруіне
Белгілеуіне сәйкес келуі- бекітілген жағдайда белгілі бір қызметті атқара
Біртектес қызметтер тобы -жалпы мақсатты немесе функционалды міндет атқаратын
Біртектес қызметтер топшасы - жалпы функционалды міндеттер атқаратын және
Қызметтер тобы - жалпы конструктивтік, технологиялық шешімдер және басқа
Қызметтерді сертификаттау - көрсетілген қызметтердің қабылданған стандарттарда ережелерге сәйкестігін
Қызмет көрсету сапасын бақылау - өлшеулер, сынақ жүргізу, қызмет
Қызметтің жіктелуі.
Қызметті жіктеуге арналған негізгі белгілер:
қызмет көрсету аумағы;
белгіленуі;
қызмет көрсету түрі;
қызмет көрсету объектісі;
қызмет көрсету субъектісі.
Қызмет көрсету аумағына байланысты қызметтер былай бөлінеді:
өндірістік-экономикалық инфрақұрылымдық қызметтер;
нарықтық инфрақұрылымдық қызметтер;
әлеуметтік – тұрмыстық инфрақұрылымдық қызметтер яғни денсаулық, мәдениетті қорғау
Жалпы жағдайда қызмет белгіленуі бойынша былай бөлінеді:
ғылыми-техникалық;
өндірістік;
қаржы – экономикалық;
білім;
ақпараттық;
консультативтік;
тұрмыстық;
байланыс қызметі;
медициналық қызмет;
ойын-ауық;
коммуналдық және т.б
4 Қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесін қолдану жөніндегі
Қоршаған ортаны басқару жүйесі туралы мекеменің жеке өтінішіне немесе
Осы стандартқа қоршаған ортаны басқару жүйесіне талаптар бар әкімшілік
Қолдану саласы.
Стандарт қоршаған ортаны маңызды әсер туралы деректер мен заңдар
Стандарт кез келген мекемеге жарамды:
Қоршаған ортаны басқару жүйесін жақсарту және қолдау,
енгізу;
Онымен тұжырымдалған экологиялық саясатқа сәйкестігіне
көзі жету;
Басқаларға осы сәйкестікті көрсету;
Қоршаған ортаны басқару жүйесі сыртқы мекемелермен
сертификаттауға жету;
Осы жүйенің осы стандартқа сәйкестігін дербес анықтау
және өзі осы сәйкестік туралы өтінуі;
Осы стандарттағы барлық талаптар кез келген қоршаған ортаны басқару
Қорытынды
Стандарттау деп ғылым, техника мен экономика саласында бір ізге
Стандарттау өнімнің техникалық деңгейін тұрақты түрде көтеруге, өнімнің орамы
Стандарттау мақсаты - дұрыс және экономикалық нұсқаны іздеу, яғни
Стандарттар Отандық және шетелдік ғылым мен технология, техника мен
Стандартты әзірлеу алдында дайындық жұмыстарымен қатар мемлекеттік стандарттың өкілетті
Өтінішті ҚР аумағында орналасқан мемлекеттік басқару ұйымдары, стандарттау жөніндегі
Өнім, процестер, сәйкестікті растау жөніндегі органдар және зертханалар техникалық
Мемлекеттік стандарттау жоспары Мемстандарт уәкіл еткен стандарттау жөніндегі кәсіпорынымен
Мемлекетаралық стандарттау жағындағы жоспарға ұсыныстарды ТМД елдерінің мүдделі ұлттық
Қоршаған ортаны басқару жүйесі туралы мекеменің жеке өтінішіне немесе
Стандарт қоршаған ортаны маңызды әсер туралы деректер мен заңдар
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Смагулов А.К. Стандартизация. Часть 2
2 Сергеев А.Г. Метрология, стандартизация, сертификация.- М.: Логос,
3 Хилевич В.С. Основы стандартизации в с/х-ве.
4 Фомина О.Н. Контроль качества
5 Метрология, стандартизация и сертификация. Ред.
6 Смагулов А.К. Стандартизация. Часть 1.-Алматы: ТОО
7. Личко Н.М. Стандартизация и сертификация продукции растениеводства.-М.:
8 Крылова Г.Д. Основа стандартизации, сертификации,метрологии.-
9 Крылова Г.Д. Основа стандартизации, сертификации,метрологии.-
10 Мутанов Г. Основы стандартизации, метрологии и
11 Основы стандартизации, метрологии и сертификации и менеджета качества./Учеб.
13 Аскаров . Е.С. Стандартизация, метрология
32
Стандарттау жөнiндегi техникалық комитеттер
Исо - стандарттары, сапа ілгіші
Халықаралық стандарттар
Халықаралық стандарттау ұйымы
Техникалық комитеттердің үйлестіруші органдармен өзара әрекеттесуі
Кең көлемді халықаралық стандарттау
Уәкілетті мемлекеттік орган, құрылымы және міндеті. Техникалық комитеттер
ИСО халықаралық стандарттары
Стандарттау жөніндегі уәкілетті органның функциялары
Ғылыми-техникалық қоғамдар, инженерлік одақтар және басқа да қоғамдық ұйымдардың стандарттары