ЕРІТІНДІЛЕРДІ ТАСЫМАЛДАУ
ЖОСПАР
Кіріспе 4
1.Республикамызда шығарылатын барлық уран жер асты ерітінділеу тәсілімен
2. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ 4
3 КЕН ОРНЫНЫҢ ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-ӨНЕРКӘСІПТІК СИПАТТАМАСЫ 5
3.1 Кен орны ауданының геологиялық құрылысы 5
3.2 Кен түзілу сипаты 8
3.3 Геотехнологиялық ерекшеліктері 9
3.4. Уранның қорын есептеу 10
4. ӨНІМДІ ҚАТПАРЛАРДЫ АШУ 10
4.1. Жалпы ереже 10
4.2. Полигон көлемі 11
4.3 Ұңғымалар санын анықтау 11
4.4 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру тәсілін таңдау 12
4.5. Полигонның технологиялық торап кестесі 13
4.6. Қышқыл айдау желісі 13
5.ЭНЕРГОҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ 14
6. КЕН ОРНЫН ПАЙДАЛАНУ 14
6.1 Жер асты ерітінділеу әдісінің беткі кешенінің құрылысы
7. ЕРІТІНДІЛЕРДІ ТАСЫМАЛДАУ 16
7.1. Тасымалдау құбырларының жіктемесі 16
7.2. Тасымалдау құбырларын құрастыру және пайдалану 20
8.СОРҒЫЛАР 29
9. ӨНІМДІ ЕРІТІНДІЛЕРДІ ЖЕР БЕТІНДЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАЙТА БӨЛУДІҢ
9.1 Сорбция 30
9.2 Десорбция 30
9.4. Уран концентратын сүзу және тұндыру 31
10. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ 31
10. 1 Өнеркәсіптік санитария 31
10.2. Радияциялық қауіпсіздік 32
10.3 Персоналға қойылатын талаптар 33
10.4 Күкірт қышқылын сақтау 33
11. ҚОРЫТЫНДЫ 34
Кіріспе
1. Республикамызда шығарылатын барлық уран жер асты ерітінділеу
1997 жылы Елбасының Жарлығымен республикамыздың бүкіл атом комплексін
Жер асты ерітінділеу өндірісін жетілдіру және жаңадан құру
Ерекше айта кету керек, республикамыздағы бүкіл тау-кен өндірісінің
Өндірістен түгелімен шаң-тозаң бөлу көздері алынып тасталған, атмосфераға
Осымен уран өндірісінің тиімділігі бірнеше есеге артты. Әрбір
Осыған лайық елеулі айырмашылық тек ұңғымалық ерітінділеудің дәстүрлі
1977 жылдан бастап Солтүстік Қарамұрын кенорнында уранды
2. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
Солтүстік Қарамұрын кен орны Қызылорда облысының Жаңақорған және
Кен орнының кенді аймағы 450-550 м тереңдікке шоғырланған
Кен орны Харасан кен алыбының солтүстік бөлігін алып
Аудан климаты шұғыл континентальды, шөл далалы, қысы қатал,
Жауын-шашынның көп бөлігі (130-150мм) көктемгі-күзгі кезеңдерге келеді, қыс
Желдің басым бөлігі солтүстік және солтүстік шығыс бағытынан
Кен орнының аумағы сейсмикалық жағынан Рихтер шкаласы бойынша
Аң және өсімдік әлемі жұтаң, тек қана шөл
Ең жақын орналасқан ірі елді мекендерден –Ташкент –
Ауданның электр қуатымен жабдықталуы «Южказэнерго» жүйесінің ЛЭП-220 кВ
3 КЕН ОРНЫНЫҢ ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-ӨНЕРКӘСІПТІК СИПАТТАМАСЫ
3.1 Кен орны ауданының геологиялық құрылысы
Ауданның домезозойлық субстраты орта дезонның терригенді қабатымен және
Шөгінді қап платформалы бор қыртыстарымен, палеоген және суборогенді
Шөгінді қап қимасының төменгі жағы қиыршық тас қабаттарынан
Жоғарғы турон қыртыстары әртүрлі түйіршіктері сұр түсті көл
Коньяк қыртысының көлемінің көпшілік бөлігі ашық сұр түсті
Сантон шөгінділері қызыл түсті жалпы қалыңдығы 80 м
Кампан шөгінділерінен қалыңдығы 20 м келетін құм-сазды жыныстардың
Маастрихт қабатының батыс бөлігінде қабыршық қуысты детриттермен байытылған
Палеоген қабаты доломитті құмтардардан, доломиттардан, алевролиттерден, ангидриттерден және
Жоғарғы-олигоценді-төрттік құрылымды-формациялық кешенінің табаны қызғылт-құмдардан, қызыл-қоңыр әк тасты
Солтүстік Қарамұрын кен орны маастрихт және кампан жасындағы
Кен орнында кенді жыныс болып әртүрлі фациалды кешенді
Кен сілемдерінің сұлбасы ирелеңдеген лента түрінде келеді. Көлденең
Кен орындарында ролл пішінінің негізгі үш түрі ерекшеленеді:
«Радиоактивті кен орындарына топтастыруларды пайдалану нұсқауына» сәйкес Солтүстік
Кен орнының гидрогелогиялық сипаты және кен ашу әдісін
Кампан-маастрихт тегеурінді су қабатының сулы деңгейжиектері Солтүстік Қарамұрын
Кен орналасқан маастрихт деңгейжиегінің қалыңдығы 30-40 метр
Кен орналасқан кампан деңгейжиегінің литологиялық құрамы маастрихт деңгейжиегінікіне
Кен орнының есепке алынған қорының 14,4 % капман
Жер асты суларының мынадай күшті кері әсерлері бар:
Өнімді кенді деңгейжиек (маастрихт кампан) сулары бұрыннан да
Ауыз су және техникалық сулармен жабдықтау мақсатында Жиделі
Жалпы алғанда кен орнының гидрогеологиялық жағдайы кенді жер
3.2 Кен түзілу сипаты
Қарамұрын кен алаңы селенуран кен түзілімі жағынан екі
Уран кен түзілімі қалпына келу қаситі жоғары тотықпаған
Кен орнының кен сілемдерінің ұзындығы 750-5500 м, ені
Кен денелерінде уранның мөлшері кең ауқымда өзгеріп тұрады
Руда құмының минералдық құрамы рудасыз жыныстардан айырмасы болмайды.
Уранды минералдар жұқадисперсиялы коффинит -70 % және
Уран кендерінде ППК құрамы: рений -0,18 г/т, скандий
3.3 Геотехнологиялық ерекшеліктері
Кен орнының технологиялық сипаты жер асты ерітінділеу әдісіне
Солтүстік Қарамұрын кен орнының уранын ерітінділеу бағытында жүргізілген
Өнімді деңгейжиектердің кенді қатпарлы орта және майда түйіршікті
Тау жыныстарының түйіршіктік және заттық құрамының біркелкілігіне байланысты
Кен орнының геотехнологиялық ерекшеліктерін екжей-текжейлі зерттеулер төмендегідей қорытындылар
Кеннің негізгі қоры өткізгіштігі өте жоғары. (1-12м/тәулік) құмды
Жыныс түзегіш минералдар құрамның инертті, қиын еритіндігіне және
Кен орналасқан сулы деңгейжиектер әдетте ауданы мен қалыңдығы
Лабораториялық, тәжірибелік, өнеркәсіптік және пайдалану жұмыстары көрсеткендей, күкірт
3.4. Уранның қорын есептеу
1. Жобаланушы блоктің пайдалы компонентінің қорын мына формула
Р S*m*y* (с/100), т;
мұнда, S-жобаланушы блоктің ауданы, м2,110000;
m- ерітінділенетін кен денесінің орташа қалыңдығы, м, 3,78;
с- ерітінділенетін кен денесіндегі пайдалы компоненттің орташа мөлшері,
y – кеннің көлемдік салмағы, т/м3,1,6;
2. шамаларды формулаға қою арқылы, жобаланушы блоктің пайдалы
Р-110000*3,78*1,6* (0,090/100)-598,7т.
4. ӨНІМДІ ҚАТПАРЛАРДЫ АШУ
4.1. Жалпы ереже
Қазіргі уақытта Солтүстік Қарамұрын кенорнында жерасты ұңғымалы ерітінділеу
Ұңғымалы жүйенің геометриясын және өлшемдік параметрін таңдау көптеген
Өнімді қатпарларды ашу технологиялық ұңғымаларды (сорғыш, құйғаш, бақылағыш
4.2. Полигон көлемі
Өндірістік бағдарламаны орындау үшін үш профилді барлау ұңғымалары
Кенді сілем, аймақтың солтүстік қанатында алевролиттермен және құмдақтармен
4.3 Ұңғымалар санын анықтау
Жоспарланған блоктағы кен орнын ашу жұмыстары технологиялық блоктардың
№9-112 блок технологиялық торабында 77 құйғыш ұңғымалармен балансқа
Бұрғылау жұмыстарының жалпы жобаланған көлемі:
-технологиялық ұңғымалар 112
-пайдалану-барлау ұңғымасы
барлығы 177
4.4 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру тәсілін таңдау
Кенді денелерді ашу сұлбасы кенді аймаққа технологиялық ұңғымаларды
Солтүстік Қарамұрын кенорнының геотехнологиялық жағдайы жалпы алғанда ЖАЕ
-сутрекпен шектелген өнімділік байламының қуатының көп еместігі (10м
-кеннің карбонаттығының төмендігі (0,5% СО 2);
-кеннің қанағаттанарлық өтімділігі (5-8м/тәулік).
-Кен орындарында уран өндіру барысындағы шығындар бүгінгі
Өнімді деңгейдегі жер асты суларының радиоактивті ластану мүмкіндігін
4.5. Полигонның технологиялық торап кестесі
№9-112 блогының технологиялық торапты байламдау жобасы технологиялық сұлбаны
Әрбір сорғылы ұңғыма өлшеу шегі 0 ден 20
Ашыту кезеңінде өнімсіз ерітінді ТУЗ-дың ыдысына беріліп ерітінділерді
Ашыту ерітіндісімен ерітінділеу ерітінділерін құю ұңғымаларына бөліп тарату
Сонымен қатар, 9-112 блогына ұзындығы 1000 метр шамасында
4.6. Қышқыл айдау желісі
Күкірт қышқылы көлемі 100 м шығын ыдысынан ТУЗ-да
5.ЭНЕРГОҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ
Энергоқамтамасыздандыру Қызылорда РЭК балансындағы ВЛ-35, Л 98, Л-99
Үздіксіз электр күшін пайдаланушы геотехникалық алаң 2-ші санатқа
Электр қуатын КТПН-250/6/0,4-82У1 дейін жеткізу үшін, АСБ-3*70 типті
Бір ұшы жерге қосылған жерлеме сымының кедергі өткізгіші
6. КЕН ОРНЫН ПАЙДАЛАНУ
6.1 Жер асты ерітінділеу әдісінің беткі кешенінің құрылысы
Жерасты ерітінділеу әдісі (ЖЕӘ) кәсіпорнының құрылысына орын дайындау
Жер көлемін үнемдеу мақсатында ЖЕӘ кәсіпорнының құрылысы барасында
Жердің құнарлы қабатын ою жұмыстары күннің жылы кезеңінде
Құнарлы топырақ биіктігі 4м аспайтын төбешік болып кен
Дайындық жұмыстары аяқталған соң жұммыстардың орындалу кестесіне сәйкес
ЖЕӘ кен өндіру комплексінің беткі бөлігі келесі негізгі
Негізгі ғимараттардан басқа ЖСӘ кәсіпорындарында: жөндеу-механикалық шеберханалар, қоймалар,
Ғимараттардың бір бөлігі өзінше жұмыс істейтін технологиялық тораптарға
Өздігінше жұмыс істейтін торапқа өзінің сорбциялық және десорбциялық
Бірінші сұлба бойынша өндіріс алаңында бір ғана қондырғы
1-УППР; 2-сорғы стансасы ашыту торабымен бірге; 3-оқшау қондырғылар;
Екінші сұлба бойынша бірыңғай қондырғының орнына бірнеше оқшау
7. ЕРІТІНДІЛЕРДІ ТАСЫМАЛДАУ
7.1. Тасымалдау құбырларының жіктемесі
Технологиялық құбырлар орналастырылу және пайдалану шартына байланысты тасымалданатын
Өнімді (продуктивный) ерітінділер тасымалданатын құбырлар. Бұл құбырлармен құрамында
Аналық (маточный) яғни бойындағы металынан арылған ерітінділерді, тасымалдайтын
Қайтарымды (возвратный) ерітінділерді тасымалдайтын құбырлар. Бұл ерітінділер пайдалануға
Негізгі ерітінділеу (выщелачивающие) ерітінділері қышқылдандыру тораптарынан өндіргіш блоктардағы
Ашыту (закисляющие) ерітінділерін тасымалдайтын құбырлар қышқылдандыру торабынан өндіргіш
Сорып алынатын ерітінділерді тасымалдайтын көлденең құбырлар қысымсыз болып
Құбырлар құрылысын жүргізу және жобалау жұмыстары жоғарыда көрсетілген
Тасымалдау құбырларының орналасу сұлбалары құбырлардың санын, яғни ЖСӘ
Құбырлардың ұзындығы, диаметрі және материалы төмендегі көрсеткіштерге тікелей
-технологиялық ұңғымалардың орналасу сұлбасы. Кен сілемінің геометриялық формасына
-өндіргіш блоктардың өндіріс алаңынан немесе оқшау сорбциялық қондырғылардан
-ерітінділеудің технологиялық параметрлері (ерітінділер көлемі, қысым мөлшері, ерітінділердің
- кен орнының географиялық және климаттық жағдайы. Қайта
-жаңа кен сілемдерінің пайдалануға берілу кезеңдері. Құбырлар құрылысы
Қазіргі кезде ерітінділерді тасымалдау жұмыстары жалпыға танылған сұлба
-ерітінділеу және өнімді ерітінділері: технологиялық кешен өндіргіш блоктар;
-қышқылдандыру және металлға кедей ерітінділері: қышқылмен байыту торабы
Ерітінділеу және қышқылдандыру ерітінділері қабылдағыш ұңғымаларда 1 Мпа
Өнімді және металлағ кедей ерітінділер өздігінен ағатын құбырлармен
Технологиялық құбырлардың ЖЕӘ полигондарында экономикалық жағынан ұтымды орналасуы
Бір бірінен біршама қашықтықта орналасқан (бірнеше километр) бірнеше
Ерітінділеу және қышқылдандыру ерітінділерін өндіріс учаскелеріне тасымалдайтын құбырлар
1 кестеде ЖСӘ ұңғымалық системасында жиі кездесетін технологиялық
1–кесте Жерасты сілтілеу әдісі құбырлар мен қондырғылардың орналасуы
Сұлба түрі Кен орнын игерудің реті Ерітінділерді өңдеудің
І Оңтүстік және солтүстік учаскелерде кен игеру жұмыстары
ІІ
2 технологиялық қондырғы (УППР «с» және УППР «о»)
Бүкіл кен орнына бір ғана технологиялық қондырғы (ЦУППР)
Орталық технологияқ қондырғы (ЦУППР) тәжірибе өңдеу қондырғысы жанына
ІІІ Оңтүстік және солтүстік учаскелерде кен игеру жұмыстары
ЦУППР ерітінді айналымының бар көлемінің орта бөлігіне орналасады
ІV Кен орнын солтүстіктен оңтүстікке қарай кезекпен
ЦУППР ерітінді айналымының бар көлемінің орта бөлігіне орналасады
ЖЕӘ шахтасыз жүйесі жағдайында өңделіп біткен карьердің жанындағы
ЖСӘ шахталық системасында технологиялық құбырларды орналастырудың бірнеше тәсілі
а) өндіргіш қондырғылар, технологиялық құбырлардың барлығы кен қазбасында
ә) өндіргіш қондырғылар, ерітінділеу ерітінділерін дайындайтын торап жер
б) ерітінді дайындайтын қондырғылар жер бетінде орналасады да,
Құбырлардың әртүрлілігі және оларға әсер ететін кернеулер, құбырлар
7.2. Тасымалдау құбырларын құрастыру және пайдалану
Технологиялық құбырлар құрылысының сапасына қойылатын негізгі талаптар мыналар
Ерітінділеу ерітінділері мен ауа тасымалданатын құбырлардың қымтамдылығы
Құбырлар ондағы тасымалданатын ортаның әсеріне төзімді материалдардан дайындалуы
Құбырлар ерітінділер немесе ауа көлемін технологиялық тәртіпке сай
Ерітінділеу ерітінділерін пайдалану учаскелеріне және өнімді ерітінділерді өңдеу
2-кесте –
Құбырдың сыртқы диаметрі,мм Тип Л Тип СЛ Тип
Қабырға
қалыңдығы, мм 1м салмағы,кг Қабырға
қалыңдығы, мм 1м салмағы,кг Қабырға
қалыңдығы, мм 1м салмағы,кг Қабырға
қалыңдығы, мм 1м салмағы,кг
315 - - - - 17,9 17 28,7
400 - - - - 22,7 27,4 36,4
500 - - - - 28,3 42,7 45,5
630 - - - - 35,8 67 -
710 - - 27,4 59,7 40,2 85,9 -
800 - - 30,8 75,5 45,3 108 -
900 22 61,6 34,7 95,7 - - -
1000 24,4 76,1 38,5 118 - - -
1200 29,3 109 46,2 170 - - -
Магистральды құбырлардың есептік диаметрі айтарлықтай болады (400-1000 мм).
Құбырларды жалғау. Жалғау тетіктерін, фасонды бөлшектерді және арқауларды
Жалғау тетіктерінің, фасонды бөлшектердің және арқаулардың шартты өткелдерінің
Жалғаулардың жаңа түрін таңдау кезінде оларды жобалауға және
Жалғау және олардың детальдарды материалының қасиеттері (беріктігі, коррозияға,
Жалғаулар, тасымалданатын ерітінділердің және ауаның жұмысшы қысым аралығында,
Жалғаулар құбырлардың бүкіл қызмет ету мерзіміне кепіл болуы
Жалғаулар тасымалданатын ерітінділерге кедергі келтірмеуі тиіс.
Жалғаулар құрылымы және жинастырылуы жағынан қарапайым, әрі құрастырылуына
Құбыр жалғаулары үнемдік жағынан өзін-өзі ақтауы тиіс.
ЖЕӘ кәсіпорындарында ажыратылатын және ажыратылмайтын жалғаулар көптеп қолданылады.
Полэтиленнен жасалған құбырлардың дәнекерленген жалғаулары төзімділік қасиеті жағынан
Түйіспелі дәнекерлеу кезінде құбырлардың ауада ұзақ сақталуының және
Тігістердің дұрыс дәнекерленбеуі қысымның аздығынан, түйістіру жетімсіздігінен де
Полэтиленнен жасалған құбырларды дәнекерлеп жалғау кезінде ең қауіпті
Балқыған массаның біркелкі суымауынан және қысымның аздығынан дәнекерлеуі
Беріктігі құбыр материалының беріктігінен кем болмайтын дәнекерлік жалғаулар
Диаметрі 100 мм-ден кем болатын полиэтиленнен жасалған құбырлар
Диаметрі 100мм-ден 200 мм-ге дейінгі құбырлар бұрандалар арқылы
2. сурет Құбырлардың жалғану детальдары
Құбырлардан кететін бір немесе бірнеше тармақтар үштіктер және
Тот баспайтын металдардан жасалған құбырлар дәнекерлеу арқылы жалғанады
3 кесте –Жалғау детальдарының өлшемдері. 24 бет
Өткермелі айқастырмалар Өткермелер Айқастыр-
малар, диаметр\ұзындығы,мм үштіктер
Диаметр/құбырға қосылатын жағының ұзындығы, мм Диаметр/тармағының ұзындығы мм
мм Кіші диаметрі, мм Ұзын-
дығы,
мм
Құбырға қосылатын түтіктің диаметрі, мм Тармақ-
тың диаметрі,мм Барын-ша ұзын-
дығы
225/650 110/730 110 63 165 110/630 140 63
280/760 110/800 140 110 130 225/1000 160 63
315/740 110/825 160 110 130 280/1060 160 110
–– –– 160 140 115 315/1120 225 160
–– –– 225 160 200 –– 225 160
–– –– –– –– –– –– 280 110
–– –– –– –– –– –– 280 225
–– –– –– –– –– –– 315 110
–– –– –– –– –– –– 315 225
Бекіткіш арқау. Технологиялық құбырлардың бекіткіш арқаулары: а/бойымен тасымалданатын
Оларға қойылатын негізгі талап, олардың құбырларды технологиялық пайдалану
Бекітілетін ортаның сипатына қарай бекіткіш арқаулар шүмектер, вентильдер
4 және 5 кестелерде ЖСӘ беттік кешендерінің құрылысында
Вентильдер мен ысырмалардың технологиялық ерітінділермен жанасатын беттері
Бір кәсіпорында О8Х18Н10Т маркалы болттан жасалған құбырлардың минералдығы
Ерітінділердің әсері ең күшті компоненттері болып мыс тұздары
Ысырама түрі Шартты белгілері Жұмыс істейтін ортасы
Сыналы қозғалмайтын шпиндельмен(қысымы Ру-2,5МПа)
УФ -13004 әсері аз 200 15,20,25,32
НА-11053 әсері күшті 200 150, 200, 250
Сондай (қысымы Ру-1,6 МПа) ДЗ-11053 әсері орташа 200
Сондай (қысымы Ру-1,6 МПа) ЗКП2-16 әсері күшті 550
ЗКП2-160 әсері күшті 600 15,20, 25, 40
ЗКС-160 әсері аз 450
5-кесте – Вентильді арқаулардың түрлері
Вентиль түрі Шартты белгілері Жұмыс істейтін ортасы Орта
Фланецті бекіткіш (Ру-1,6 МПа) 15Б12бк әсері аз +200
Сильфонды фланецті бекіткіш (Ру-0,25 МПа) СК26008 Ауа, газ
Тік ағатын бекіткіш (Ру-0,6 МПа) 15ч63гм әсері күшті
15ч64п әсері күшті -15 тен +100 дейін 25,50,80,100
Диафрагмалы бекіткіш (Ру-1,6; 1; 0,6 МПа 15ч74п әсері
15ч73гм әсері күшті -15 тен +65 дейін 80,100
Диафрагмалы 15ч93эм әсері -15 тен +130 10,15,20
Бекіткіш
Күшті Дейін 25,32,40,50,65,80,100
Диафрагмалы бекіткіш (Ру-0,6 МПа) КА26333 әсері күшті -20
Сильфонды бекіткіш (Ру-0,6 МПа) РХ26058 әсері күшті -20
Муфталы бекіткіш (Ру-2,5;4) У22058.015 әсері күшті +300 6,15
Инелі бекіткіш (Ру-16МПа) 15 ин54бк әсері күшті +300
Фланецті бекіткіш (Ру-1,6 МПа) 15иж958бк әсері күшті -40
Коррозияға ұзақ уақыт берілмейтін титаннан жасалған құбырлар қымбаттағы
ЖЕЭ обьектілеріне ерітінді тасымалданатын құбырлардың салыстырмалы сипаттамасы 6
6 кесте. Ерітінді тасымалданатын құбырлардың түрлері.
Құбырдың аты мен материалы Қолданудың нәтижесі
Артықшылығы Кемшілігі
Полиэтиленнен жасалған қысымды құбырлар (ГОСТ 1859983) (d-16-400 мм)
Тігіссіз құйылған коррозияға төзімді жасалған құбырлар (ГОСТ 994081
Тот баспайтын темірдің 08ХН10Т маркалы табакшалардың дәнекер-п жасалған
Пассивациясыз -3 жылдың жобасы
2 қабатты болаттан жасалған биметалды құбырлар (2мм Х18Н10Т
Коррозияға қарсылығы қаралмаған сульфатқа төзімді цемент қосылған құрастырмалы
Нәтижесі қанағаттанғысыз болды. Құрастырылуы қиын, Жиі істен шығады
Ішкі жағы полиэтиленмен қапталған темірбетон құбырлар Беріктік қасиеті
Өнімді ерітінділерді ПНД-315 полиэтилен құбырларынан жасалған жинақтау коллекторына
«Ашыту» кезеңінде өнімcіз ерітінділер ТУЗда қышқыл мөлшері 15-20г/л
Ерітінділеу ерітінділерін тарату торабынан әрбір ұңғымаға жеке ПНД-50
Қыста құбырларда ерітінділер қатып қалмасы үшін құбырлар траншеяларға
8.СОРҒЫЛАР
Жобаланатын блокта ерітінді көтеру мақсатында «GRUNDFOS» неміс
-өнімділігі, м3/час 8,0
-арыны, м 110
-электродвигателінің қуаты, кВт 2,2
-кернеу, В 380
-ұзындығы, мм 1214
-диаметрі, мм 101
-орнатылу тереңдігі 100-110 м.
Сорғыш ұңғымалар төмендігі техникалық шарттардың талабына сәйкес болуы
-ұңғымалардың констуркциялық элементтері күкірт қышқылының 5-10 %-ттік ерітінділерінде
-ұңғыма құбырының жарықшағы, жаншылған жерлері, үзіктері және басқа
-пайдаланымдағы колоннаның ішкі диаметрі сорғы диаметріне артықтау
-ұңғыма дебиті пайдаланылатын сорғының жұмысшы облысында болуы керек.
9. ӨНІМДІ ЕРІТІНДІЛЕРДІ ЖЕР БЕТІНДЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАЙТА БӨЛУДІҢ
Жер асты ерітінділеу пайдалану алаңдарынан өнімді ерітінділер тұндыру
9.1 Сорбция
Өнімді ерітінділерден уран сорбциялау үшін ВП-1Ап, АМП типті
Өнімді күкіртқышқылды ерітінділерде алтывалентті түрде болатын уран аниониттарда
Қышқылдармен ерітінділеу жағдайында уранды аниониттарда сорбциялау үшін рН
Ураннан арылған «аналық» ерітінділер химиялық реагенттермен байытылып, құю
Сорбциялық қайта бөлу кезінде өнімді ерітінділерден уранды бөліп
9.2 Десорбция
Дүниежүзілік тәжірибе бойынша күкірт қышқылды ерітінділерден және пульпадан
(R4N)4+[UO2)+2 (SO4)3-2]-4+4NO3=4(R4N)+(NO3)+[(UO2)]+(SO4)3-2]-4
Сорбент ауысуы эрлифтің көмегімен жүзеге асырылады және 2-4
Сорбенттің нитрат формасынан сульфат формуласына ауысуы төмендегі реакция
2(R4N)+-(NO3) +SO4-2=(R4 N)2-2+2 NO3
Ионитті нитрат формасынан сульфат формасына конверсиялау құрамында күкірт
9.4. Уран концентратын сүзу және тұндыру
Тауарлық регенерат жылу айырбастаулар арқылы тұндыру сабына шөгуге
Уранды тұндыру каустикалық содамен (NaON) колонна түріндегі аппараттарда
Тұндыру сапындағы Н мәні
-поз127/1-2,5-3;
-поз 127/2-4,5-5,0;
-поз127/3-7,0-7,3.
Тауарлы регенераттан уранды тұндыру процесі төмендегі реакция теңдеуімен
4UO2SO4+10NaOH=Нa2U4O13+5H2O+4Na2SO4
HaOH ерітіндісін уранил тұздарына қосқанда, уранил гидроокисі емес,
Уранды түпкілікті тұндыру үшін тұндыру соңында ерітіндінің
Тұндырылған пульпа сыйымдылығы 80м3 жинақтау ыдысына жинастырылады да,
Шайылған және келтірілген өнім табиғи уранның химиялық концентраты
10. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
10.1 Өнеркәсіптік санитария
Солтүстік Қарамұрын кен орнының ауадағы зиянды бу мен
-ГОСТ 12.4072-79 «ОСБТ. Сода, минералды майлар және механикалық
-ГОСТ 12.4.127-83 «ОСБТ. Арнайы тері аяқкиімдері»;
-ГОСТ 12.4.028-76 «ОСБТ. ШБ-1 «Лепесток» респирраторлары»;
-ГОСТ 12.4. 010-75 «ОСБТ. Дербес қорғану құралдары. Арнайы
-ТУ 12.4.028-76 «У-2К. Респираторлары»;
-ГОСТ 101 -82 «Өнеркәсіптік сүзгілеу противогаздары. ТУ»;
Зиянды және улы заттармен жұмыс істеуге арнайы киімсіз
Дербес қорғану құралдары мен противогаздардың авариялық қоры авария
Өндірістік жайлардың жұмыс жүретін аумағының жағдайын бақылау жұмыстары
10.2. Радиациялық қауіпсіздік
Жерасты ерітінділеу процесі қоршаған орта мен өнеркәсіп обьектілерін
Бақылаулардың басты мақсаты:
-жерасты ерітінділеу мекемелерінің жұмысшылары мен қызметкерлерінің қауіпсіз жұмыс
-жұмыс барысында және олар аяқталған соң қоршаған аумақты
-қоршаған орта обьектілерінің аумағын өндіру жұмыстары аяқталған соң
-полигонда және технологиялық қондырғылар ішінде жұмыс істейтін жұмысшылардың
-қызметкерлерге аэрозоль түрінде ішкі дене мүшелеріне түсетін радионуклидтерді
-технологиялық процестерде қолданылатын химиялық улы заттармен ауаның ластану
-өндірістік орындар мен жабдықтардың беттерінің радиоактивті заттармен ластану
-полигон аумағындағы, өндіріс алаңындағы, ерітінділерді тасымалдайтын құбырлар сызығындағы
-ерітінділерді қайта өңдеу технологиялық кешендерінен бөлінетін радиоактивті және
-сулы деңгейжиектердің барлығындағы жерасты суларының ластану деңгейін бағалау.
Бақылау «Жер асты ерітінділеу кәсіпорындарында қоршаған орта мен
10.3 Персоналға қойылатын талаптар
Жер асты ерітінділеу рудниктеріне жасы 18-ге толмаған азаматтарды
Жер асты ерітінділеу рудниктеріне жұмысқа қабылданатын жұмысшылар мен
Барлық жұмысшылар бекітілген бағдарлама бойынша өндірістен қол үзіп
Машиналар мен механизмдерді басқаруға, химиялық реагенттермен жұмыс істеуге
Жер асты ерітінділеу рудниктеріндегі жұмыстарға техникалық басшылық жасауға
10.4 Күкірт қышқылын сақтау
Технологиялық процестерді жүргізу үшін қолданылатын күкірт қышқылы арнайы
Күкірт қышқылы жерде тік орналасқанекі темір резервуарларда сақталады.
Резервуар фундаментінің биіктігі мен құрылысы қышқыл ағымын анықтау
Резервуар қышқылға төзімді материалдардан жасалған еденінде науалары бар
11. ҚОРЫТЫНДЫ
Кенді жыныстардың геотехникалық қасиеттерін зерттеулер мен тәжірибе жобасында
Арнайы бөлімде негізгі геотехникалық параметрлер анықталып, ерітінділерді эрлифт
Қоршаған ортаны және еңбек қауіпсіздігі техникасы мен еңбекті
Экономикалық есептеулер барысында өндірістік блоктың пайдалы екендігін растайтын
32
Кен орнының геологиялық-өнеркәсіптік сипаттамасы
Солтүстік Қарамұрын кен орны
Көліктерді ветеринарлық - санитарлық өңдеу
Стерильді және асептикалық жағдайда дайындалатын дәрілік түрлер. Шаншуға арналған ерітінділер технологиясы.
Мембраналық қондырғыларға жалпы сипаттама
Уранды сілтімен шөктіру
Табиғи газдың құрамындағы бейорганикалық қосылыстарды анықтау
Полимерлі ерітінділерді қабатқа айдау
Өндіріс қалдықтары және оларды жіктеу
Қорғаныс жабыны цехын желдету. Пневматикалық көлік