Айналым капиталы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
____________________________________________ кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісімен
______________________
(ғылыми жәрежесі)
_____________Лисенков А.А.
«___» ____________20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы ______________________________________________
____________________________________________________
Рецензент:
_______________
ғылыми дәрежесі
____________Е.У.Темирханов
«___» _________20__ж.
Стандартизация
бойынша кеңесші
ғылыми дәрежесі
__________________Д.И.Данабаева
«___» _________20__ж.
АЛМАТЫ 2007
Мазмұны:
Кіріспе...........................................................................................................................7
Бөлім-І Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігі......................11
1.1 Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы.............11
1.2 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және
1.3 Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерінің негізгі типтерінің сипаттамасы..................................................................................................26
Бөлім-ІІ Кәсіпорынның таза айналым капиталын басқару саясатын бағалау және
2.1 «Еуро-Азия Эйр» АҚ-ның алматылық филиалының жалпы қаржылық жағдайын
2.2 Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерін басқару саясатының негізгі
2.3 «Еуро-Азия Эйр» АҚ-ның алматылық филиалының айналым капиталының жылдардағы
Бөлім-ІІІ Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары....................................................................................................55
3.1 Кәсіпорынның айналым активтерінің негізгі элементтерін тиімді басқаруды жетілдіру
3.2 Айналым активтерінің көлемін басқаруды жетілдіру...............................58
3.3 Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарын басқаруды жетілдіру................60
Қорытынды.................................................................................................................78
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:................................................................................80
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі
Айналым капиталы кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген өнімнің
Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт-қолда бар айналым капиталының
Түрлі салаларда айналым капиталының үлес салмағы кәсіпорындардың өндіріс қорларының
қалыптастыру көздерін табу және оларды реттеу, айналым капиталын басқару
Әрбір кәсіпорынның табысты жұмыс істеуі бірқатар шарттарға байланысты, оның
Қазіргі кезде ғылыми қызметкерлер айналым қаражаттарына, оларды жоспарлау және
Өндіріс тиімділігін арттырудың елеулі резервтері құрамына шикізат пен негізгі
Дипломдық жұмыстың мақсаты - кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру,
Қазақстан экономикасы мен әр шаруашылық субъектісінің алдына бұл бағдарламамен
Әрбір кәсіпорынның табысты жұмыс істеуі бірқатар шарттарға байланысты, оның
Дипломдық жұмыс үш тарауға бөлінген. Бірінші тарауда айналым капиталының
Екінші тарауда теориялық тұрғыны практика жүзінде, кәсіпорын мысалында талдау
Үшінші тарауда кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары
Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы
Айналым қаражаттары кәсіпорын мүлкінің бірден бір құрылымдық бөлігі болып
Өндірісті тоқтатпаудың бірден бір шарты – оның материалдық негізін,
Өзінің айналысында айналым қорлары кезектесе ақша, өндіріс және тауар
Өндіріс қорларының материалдық негіздері өндіріс құралдары болып табылады, ал
Айналыстың екінші сатысы өндіріс процесінде жүргізіледі, мұнда жұмыс күші
Айналыстың үшінші сатысы шығарылған дайын өнімді сатып, ақша құралдарын
Бір айналысты бітіргеннен кейін айналым қаражаттары жаңа айналысқа түсіп,
Кәсіпорын қорларының айналысы тек белгілі бір аванстық құнның ақшалай
Айналым қаражаттары ең алдымен құндық категория ретінде болады. Олар
Авансталу мезеті айналым қаражаттарының ең маңызды және ерекшелікті мінездемесі
Кәсіпорынның іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт - қолда бар
Айналым капиталы - бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың өндірістік қорларының
Айналым капиталының құрылымы деп барлық жиынтығындағы олардың бөлек элементтерінің
Кәсіпорында айналым капиталының құрылымы тұрақсыз және көптеген себептердің ықпалымен
Айналым капиталы 2 бөлімнен тұрады:
● өндірістік айналым қорлары;
● айналыс қорлары;
Айналым капиталы Кесте-1
Айналым қорлары Айналыс қорлары
Өндіріс-
тік запастар Аяқтал-
маған өндіріс Болашақ кезең шығын-
дары Қоймадағы дайын өнімдер Жөнелтіл-
ген,
бірақ
ақысы төлен-
беген тауарлар Есептеу-
лердегі ақша құрал-
дары Ақша ж/е т.б
қаражат айналымы
Нормаланған Нормаланбаған
Өндірістік айналым қорлары - өндірістік процессе бір рет қолданылады
Өндірістік айналым қорларына шикізат негізгі және қосымша материалдар, комплекстік
Өндірістік айналым қорлары мынадай топтарға бөлінеді:
• Өндірістік запастар. Оларға - шикізат,
• Аяқталмаған өндіріс.
• Болашақ кезеңдердіц шығындары - жаңа өнімдерді
Айналыс қорлары - запастағы дайын өнімдер, әлі бағасы төленбеген,
Сонымен, айналым қорлары - бұл өндірістік айналым қорлары мен
Кәсіпорынның айналым капиталы құрылымын білу өте маңызды, өйткені ол
Кәсіпорынның айналым капиталының құрылымы әр түрлі себептерге байланысты үнемі
Мысал: Кен өндіру өнекәсібінің айналым капиталының құрылымы
Кесте 1.2
№ Айналым капиталының элементтері Олардың үлестері %
1 Өндірістік запастар 57
2 Аяқталмаған өндіріс және өзіндік өндірістегі жартылайфабрикаттар 17
3 Болашақ кезеңдер шығындары
Айналым қорлары (п. 1+п. 2+п. 3) 8
4 Қоймадағы дайын өнімдер 82
5 Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар 7
6 Есептеулердегі ақша құралдары 4
7 Банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі және кассалардағы ақша қорлары
Айналыс қорлары (п. 4+п. 5+п. 6+п. 7)
Айналым капиталы
2
18
100
Әр түрлі саладағы кәсіпорындардың айналым капиталы құрылымы манадай жәйттерді
• Кәсіпорын спецификасы. Өндірістік циклы ұзақ кәсіпорындарда
• Дайын өнім сапасы. Егер кәсіпорын
• Мамандану деңгейі;
• Ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету. Бұл фактор айналым
Айналым капиталы құрылымына басқада факторлар әсер етеді. Бірақ факторлар
Айналым қорларының құрамы мен құрылымын 4 белгісі бойынша анықтайды:
1. Айналым сферасы;
2. Элементтері;
3. Норма ауытқуы;
4. Қаржыландыру көздері;
Айналым сферасына байланысты айналым қорлары өндірістік айналым қорлары (өндіріс
Кәсіпорын жұмысында айналым капиталы үш сатыдан өтеді:
1. Ақша сатысы. Мұнда ақша өндірістік запастарға айналады.
2. Өндірістік сатысы. Өндірістік
3. Тауарлық сатысы. Дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым
Айналым қорларының бір айналымын мынадан көруге болады:
А-ӨЗ...Ө...ДӨ-А*
Ақша құралдарына (А) кәсіпорын өнім өндіру үшін қажетті еңбек
Айналым қорларының әр бөлігі әр түрлі мағынаға ие және
1. Өндірістік запастар (шикізат, негізгі материалдар, сатып алынған
2. Аяқталмаған өндіріс және жеке өндіріс жартылайфабрикаттары.
3. Болашақ кезеңдер шығындары.
Айналым қорлары (п. 1+п.2+п.З).
4. Қоймадағы дайын өнімдер.
5. Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар.
6. Есептеулердегі ақша құралдары.
7. Банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі және кассалардағы ақша
Айналыс қорлары (п.4+п.5+п.6+п.7).
Айналым капиталы (п.1+п.2+п.3+ п.4+п.5+ц.6+п.7). Аяқталмаған өндірістің құны оны өндіруге
Өнеркәсіп өндірісте сатып алынған жартылайфабрикаттармен қоса өзіндік өндірістегі жартылайфабрикаттардыда
Кәсіпорынның айналым қапиталының
1. шикі зат
2. материалдар
3. аяқталмаған өндіріс
4. дайын өнім
5. тауарлар;
Тауарлы - материалды қор кәсіпорынның активтерінің негізгі бөлігі болып
1. Тауарлы-материалды қорды өткізудің таза құны бойынша бағалау. Осы
1. Тауарлы - материалды қор берілгендері жоғалған кезде;
2. Олар ескірген қезде;
3. Тауарлы-материалды қордың бағасы төмендеген кезде.
Бұл әдіс өте аз пайдаланылады. Т.м.қ. өткізу таза құны=болжамды
2. Орташа өлшемді құнды есептеу әдісі бойынша: тауарлы-
3. ФиФО эдісі. Бірінші сатып алынған бағалары өткізілген
4. ЛиФО әдісі. Соңғы сатып алынған
Норма ауытқуына байланысты айналым құралдары мөлшерленген айналым капиталы (тауарлы-материалды
Жоғары тиімділік пен ритмділік көбіне айналым құралдарының (аналым құралдары,
Айналым капиталының мөлшері, әрқашан кәсіпорынның жұмысына қажетті, олардың минимальді
Айналым капиталының мөлшерінің толмауы өндірістің қысқаруына, өндірістік программаның және
Мөлшерден көп запастар айналымнан ақша қаражаттарын бөледі, материалды-техникалық жабдықтардың
Өнімді өткізу мен өндіріс процесінің ритмсіздігін көрсетеді. Бұл ресурстарды
Қаржыландыру көздеріне байланысты айналым капиталы жеке және заемды айналым
Кәсіпорын айналымында жеке жэне заемды айналым капиталының болуы ұйымның
Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін дұрыс анықтау
• Жалақы жөнінде
• Ақы төлеудің мерзім ішіндегі келіп түспегендегі
• Аванс және өнімге ішінара ақы бойынша
• Салықтардың бірсыпыра түрлері бойынша бюджетке берешегі.
• Өндірістің маусымдылығы;
• Тауар-материалдық құндылықтарды жеткізудің кепілділігі;
• Қоймалардағы сатылмаған дайын өнімдердің қорлануы.
1.2. Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және
Өндірістік запастардың негізгі элементтері бойынша, ақша нысанындағы, айналым құралдарыныц
Н= Р*Д
Р- материалдардың ортакүндік шығыны;
Д - айналым құралының берілген элемент үшін орташа запас
Айналым капиталының орташа запас мөлшері (Д) біртекті немесе әр
Д- Т+С+М+Ф+П.
Ағымдағы запас - запастың негізгі түрі. Оның көлеміне келісімдер
Ағымдағы запастағы айналым құралдар мөлшері жабдықтаудың орташа циклының 50%
Аяқталмаған өндірісте айналым капиталы мөлшері (Н) мына формуламен анықталады:
Н= (В/Д)*Т*К,
В - IV кварталдың шығындар сметасы бойынша жалпы өнім
Д - кезеңдегі күндер саны (90);
Т - өндірістік циклдың ұзақтығы, күндер;
К - өндірістегі шығындардың өсу коэффициент;
Шығындардың әркелкі өсуіне байланысты коэффициент мына формуламен есептеледі:
К=С/П
Мұндағы, С- аяқталмаған өндірістегі бұйымның орташа құны;
П- бұйымның өндірістік құны.
Болашақ кезең шығындарының айналым құралдары мөлшері (Н) мына формуламен
Н=П+Р-С,
П- болжанған кезеңнін басына өтетін болашақ кезең шығынының сомасы;
Р- келесі жылдың болашақ кезең шығыны;
С- келесі жылда өнімнің өзіндік құнын жоюға кететін болашақ
Дайын өнімнің қалдықтарына айналым құралдары молшері мына формуламен есептеледі:
Н=(В/Д)*Т
В - өндірістік өзіндік құнының келесі жылдың IV кварталы
Д - кезеңдегі күн саны (90);
Т- дайын өнімге айналым құралының мөлшері.
Айналым каиталының айналымдылық коэффициент және бір айналым ұзақтығы -
Айналым капиталының айналымдылық коэффициент (Кайн) зерттеліп жатқан кезеңде (квартал,
Кайн = Vc/Qoқ,
Vс- есептеу кезеңіндегі сатылған өнім көлемі;
Qoқ - есептеу кезеңіндегі айналым капиталының орташа құны.
Бір айналымның ұзақтығы (К) кәсіпорынға оның айналым капиталы сатылған
V- есептеу кезеңіндегі мерзім саны;
Т- мерзім уақыты.
Айналым капиталын тиімді
Ке=(Qоқ/Vс)*100,
Ке- енгізу коэффициенті, тиын.
100 - теңгені тиынға ауыстыру.
Айналымға құралдар енгізу коэффициенті (Ке)- айналым капиталының айналыс коэффициентіне
Кәсіпорынның айналым қорларын пайдалану көрсеткіштері.
Материалды ресурстардың шығынын зерттеу және болжау үшін келесі көрсеткіштер
Пайдалану коэффициенті пайдаланылған шикізат пен материал көлемін көрсетеді. Ол
ПК= тиімді шығын/материалдың шығын нормасы.
Өнім шығару коэффициенті пайдалану коэффициентіне кері көрсеткіш. Ол материалды
ӨШК= материалдың шығын нормасы/тиімді шығын.
Шикізаттан шығарылған өнім коэффициент жұмсалған шикізаттың құрамындағы қолданылған тиімді
ШШӨК= тиімді заттар көлемі/шикізат көлемі.
Кәсіпорында барлық материалдық ресурстарды пайдалануын көрсететін маңызды көрсеткіштері -
Мс= МЗ/ТӨ; Мо-ТӨ/МЗ;
Мс= МЗ/Үс; Мо=
МЗ- кәсіпорындағы жұмсалған материалдар көлемі,
ТӨ- кәсіпорындағы тауарлы өнім шығарылымы,
Үс- сатылған өнім көлемі.
Өнімнің материал сиымдылығының жеке көрсеткіштері:
Электросиымдылық
Мэл= жұмсалған электроэнерғия көлемі/өнім көлемі;
Энергосиымдылық
Мэв= тұтынылған энергия көлемі/ өнім көлемі;
Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштері
Жалпы табыс= өткізілген өнімнен түскен түсім - өткізілген өнімнің
Негізгі қызметтен түскен түсім = жалпы табы - кезең
Корпоративті табыс салығы=30%;
Салық салғаннан кейінгі жиынтық табыс=салық салғанға дейінгі жиынтық
Таза табыс = салық салғаннан кейінгі жиынтық табыс; Өнім
шығындары)* 100;
Сату рентабельділігі= (таза табыс/өткізілген өнімнен түскен табыс)* 100; Өндіріс
құны+айналым құралдарының орташа жылдық құны)* 100;
1 жұмыскердің еңбек
1 жұмысшының еңбек
1 жұмыскердің орта айлық еңбек ақысы = (жұмыскерлердің
1 жұмысшының орта айлық еңбек ақысы = (жұмысшылардың еңбекақы
Қор сиымдылығы= негізгі құралдардың орташа жылдық құны/ өнім өлемі;
Амортизация сомасы =
Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерін басқару саясатының негізгі типтерінің
"Айналым капиталы" термині (оның отандық есептемелеріндегі атауы – айналым
Айналым қаражаттары әр түрлі позициядан мінезделуі мүмкін, бірақ
Өндірістік қызмет процесінде айналым қаражаттарының бөлек элементтерінің өзгерісі болып
Ағымдағы активтердің циркуляциялық табиғаты айналым капиталын басқаруда негізгі орын
Айналым қаражаттарының деңгейі өндірістік процестің қажеттіліктеріне ғана байланысты анықталмайды,
Қаржы менеджменті теориясында тұрақты айналым капиталы ұғымының екі негізгі
Өзгермелі айналым капиталының категориясы (немесе ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі)
Айналым капиталын басқару саясатының негізгі мақсаты ағымдағы активтердің көлемі
Нысандалған мақсаттың стратегиялық мінездемесі бар, ағымдағы қызметті басқаруды жетілдіретін
Егер ақша қаражаттары, дебиторлық қарыз және өндірістік-материалдық қорлар біршама
Пайда мен айналым капиталы деңгейінің арасындағы тәуелділік тым басқа.
Сонымен, айналым қаражаттарын басқару саясаты өтімділікті жоғалту тәуекелі мен
Төлем қабілеттілікті қамтамасыз ету. Егер кәсіпорын өз шоттарын төлей
Активтердің қажетті көлемін, құрылымын және рентабельділігін қамтамасыз ету. Ағымдағы
Жоғарыда көрсетілгендей, ағымдағы активтердің өтімділігі және қолайлы тиімділігі көп
Ағымдағы активтедің құнына тең, ал өтімділікті жоғалту тәуекелі нолге
Қаржы менеджменті теориясында ағымдағы активтерді қаржыландырудың түрлі стратегияларын анықтауға
идеалды;
агрессивті;
консервативті;
келісімді.
Қаржыландару стратегиясының моделін таңдау ұзақ мерзімді пассивтердің шамасын анықтауға
Есептеуге ыңғайлы болу үшін келесі шамалар енгізіледі:
АтА – айналымнан тыс активтер;
АА – ағымдағы активтер (АА=ЖБ-ӨБ);
ЖБ – ағымдағы активтердің жүйелі бөлігі;
ӨБ – ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі;
ҚмКқ – қысқа мерзімді кредиторлық қарыз;
ҰмҚк – ұзақ мерзімді қарыз капиталы;
МК – меншік капитал;
ҰмП – ұзақ мерзімді пассивтер (ҰмП= МК - ҰмҚк);
АтК – таза айналым капиталы (АтК = АА -
Идеалды модель ағымдағы активтер және ағымдағы міндеттемелер категориясының мәнінде
ҰмП= АтА
Нақты кәсіпорын үшін айналым қаражаттарын қаржылық басқару страьегиясының келесі
Агрессивті модель, яғни ұзақ мерзімді пассивтер айналымнан тыс активтер
ҰмП= АтА+ ӨБ.
Консервативті модель ағымдағы аткивтердің өзгермелі бөлігі тағы да ұзақ
ҰмП= АтА+ЖБ+ӨБ.
Бөлім-ІІ Кәсіпорынның таза айналым капиталын басқару саясатын бағалау
2.1 "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының жалпы қаржылық жағдайын
1997 жылдың шілдесінде "Қазақстан әуе жолы" ұлттық әуе компаниясы
«Еуро-Азия Эйр» әуе компаниясының Ми-8, Ми-2 вертолеттері, Аи-2,
2003 жылы әуекомпанияның бас офисі Ақтөбе қаласына, 2004 жылы
2003 жылы «Еуро-Азия Эйр» ашық акционерлік қоғамының Алматылық филиалын
«Еуро-Азия Эйр» ашық акционерлік қоғамының Алматылық филиалы заңды тұлға
«Еуро-Азия Эйр» ашық акционерлік қоғамының Алматылық филиалы қызметінің мақсаты:
Кесте 2.1 - 2003-2005 жж. "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық
Атауы
Ауытқу
2005ж
үлесі 2004ж үлесі 2003ж үлесі 2005ж-2004ж 2004ж-2003ж
Актив
1. Ұзақ мерзімді активтер:
Материал-ды емес активтер, оның ішінде:
-материал-ды емес активтер-дің баланстық құны
18
0.015%
20
0.06%
22
0.2%
-2
-2
Негізгі құралдар-дың баланстық құны, о.і.:
-ғимараттар 55 0.05% 0 0% 0 0% 55 0
-машина және құрал-жабдықтар
484
0.39%
0
0%
0
0%
484
0
-көлік құралдары 3715 3.07% 4044 12.87% 3742 34.18% -329
-негізгі құралдар-дың басқа түрлері
8663
7.15%
1468
4.67%
316
2.89%
7195
1152
Ұзақ мерзімді дебитор-лық қарыз
0
0%
0
0%
0
0%
0
0
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы-материал-ды қорлар, оның ішінде:
-материал-дар 1502 1.24% 1482 4.72% 92 0.84% 20 1390
Қысқа мерзімді дебитор-лық қарыз, о.і.:
-аванстық төлемдер 2945 2.43% 1312 4.17% 0 0% 1633
-болашақ кезең шығында-ры
0
0%
12994
41.36%
15
0.14%
-12994
12979
-алынуға тиіс шоттар 98367 81.21% 123 0.39% 6039 55.17%
-жұмысшы-лардың және т.б. қарызы
2357
1.95%
2909
9.26%
17
0.16%
-552
2892
-басқа да дебитор-лық қарыз 55 0.045% 0 0% 39
Ақша 2965 2.45% 7079 22.5% 665 6.07% -4114 6414
Барлығы активтер 121125 100% 31431 100% 10947 100% 89694
Пассив
3. Меншік капитал:
Үлестіріл-меген табыс
-53373
-44.06%
-3903
-12.42%
-3903
-35.65%
- 49470
0
Есепті кезеңде
56955 -181.21%
4. Ұзақ мерзімді міндетте-мелер
0
0%
0
0%
0
0%
0
0
5. Ағым0дағы міндетте-мелер
Қысқа мерзімді кредитор-лық қарыз, о.і.:
-төленуге тиіс шоттар мен вексельдер 2599 2.15% 173 0.55%
-алынған аванстар
9273
7.65%
15557
49.5%
0
0%
-6284
15557
-салық бойынша қарыз
2069
1.71%
1905
6.06%
197
1.79%
164
1708
-негізгі кәсіпорын мен оның еншілес кәсіпорын-дары арасында-ғы топ ішіндегі
157152
129.74%
71533
227.59%
3985
36.4%
85619
67548
-басқа да қарыз 708 0.58% 611 1.94% 10197 93.15
-төленуге тиісті есептелін-ген шығындар
2697
2.23%
2510
7.99%
267
2.45%
187
2243
Барлығы пассивтер 121125 100% 31431 100% 10947 100% 89690
Кесте 2.2 - 2003-2005 жж. «Еуро-Азия Эйр» АҚ-ның алматылық
Атауы Кезең Абсолютті артуы/кему
2005 ж 2004 ж 2003 ж 2005-2004 ж 2004-2003
Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс 407657 254330 19791
Өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны 376866 242543
Жалпы табыс 30791 11787 266 19004 11521
Кезең шығындары, с.і.: 20088 61071 3602 -10983 57469
жалпы және әкімшілік шығындар 20088 61071 3602 -10983 57469
Негізгі қызметтен түскен табыс 1070 -49284 3336 50354 -52584
Негізгі емес қызметтен түскен табыс -179 6 16 -185
Салық салуға дейінгі негізгі қызметтен түскен табыс 10524 -49278
Заңды тұлғалардан табыс салығы бойынша шығындар 3040 7677 582
Салық салудан кейінгі негізгі қызметен түскен табыс 7484 -56955
Таза табыс 7484 -56955 3903 64439 -60858
Есептелінген дивидендтерді алып тастағаннан кейінгі таза табыс 7484 -56955
Кесте 2.3 - 2003-2005 жж. "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық
Атауы Кезең Абсолютті артуы/кемуі
2005 ж 2004 ж 2003 ж 2005-2004 ж 2004-2003
1. Операциялық қызметтен ақша қаражаттарының қоғалысы
1. Ақша түсімдері: 462334 343617 10687 118717 332930
өнімді өткізуден түскен түсім 407153 219653 8964 187500 210689
алынған аванстар 11660 53921 -2887 -42261 56808
басқа да түсімдер 43521 70042 16 -26521 70026
2. Ақша шығыны: 456448 337203 10022 119245 327181
жабдықтаушылар мен мердігерлердің шоттары б-ша 313546 200304 3134 113242
берілген аванстар 42679 4950 50 37729 4900
еңбекақы б-ша 41097 28171 990 12926 27181
салық б-ша 16605 13595 288 3010 13671
табыстарды төлеу 4979
59 4979 -59
басқа төлемдер 37542 90183 5501 -52641 84682
3. Операциялық қызмет нәтижесіндегі ақшаның артуы/кемуі
665
2. Инвестициялық қызметтен ақша қаражаттарының қозғалысы
1. Ақша түсімдері
2. Ақша шығындары: 10000
10000
негізгі құралдарды сатып алу 10000
10000
3. Қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының қозғалысы
1. Ақша түсімдері
2. Ақша шығындағы
3. Қаржылық қызмет нәтижесінде ақшаның артуы/кемуі
Қорытынды: ақшаның артуы/кемуі -5886 6414 665 -12300 5749
Есепті кезең соңындағы ақша сомасы 2965 7079 665 -4114
Кесте 2.4 - 2003-2005 жж. "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық
№ Көрсеткіштер 2005 ж 2004 ж 2003 ж Норматив
2004-2005
I Төлемқабілеттілік көрсетіштері
1 Ағымдағы өтімділік 0.46 0.28 0.61 2.5 Жақсарды
2 Тез өтімділік 0.45 0.26 0.6 1.1 Жақсарды
II Активтердің айналымдылығы, активтерді басқару көрсеткіштері
3 Қор айналымдылығы коэффициенті 215.1 171.6 271.4 9.3
4 Дебиторлық қарыздың күндердегі айналымдылығы 111.1 24.6 91.6 36.2
5 Қор қайтарымдылығы коэффициенті 5.3 56.4 38.4 3.1 Жақсарды
6 Ресурс қайтарымдылығы коэффициенті 1.8 8.1 3.4 1.8 Жақсарды
III Қаражат көздерін басқару көрсеткіштері
7 Қарыз қаражаты коэффициенті 1.35 2.9 1.4 40.1
8 Қарыз қаражатының меншік капиталына қатынасы коэффициенті -3.8 -1.5
IV Рентабельділік көрсеткіштері
9 Өткізілген өнім рентабельдігі 0.19 -0.22 0.02 5.1 Жақсарды
10 Активтер рентабельдігі 0.36 -1.8 0.06 9.0 Жақсарды
"Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының меншік айналым қаражаттарын қарастырайық.
2005 жылдағы МАҚ-н (меншік айналым қаражаттары) есептейік:
(-53373+0)-15223=- 68596
Ал енді ағымдағы қаржы қажеттіліктеріне келсек, олар 2005
Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерін басқару саясатының негізгі типтерінің
"Айналым капиталы" термині (оның отандық есептемелеріндегі атауы – айналым
Айналым қаражаттары әр түрлі позициядан мінезделуі мүмкін, бірақ
Өндірістік қызмет процесінде айналым қаражаттарының бөлек элементтерінің өзгерісі болып
Ағымдағы активтердің циркуляциялық табиғаты айналым капиталын басқаруда негізгі орын
Айналым қаражаттарының деңгейі өндірістік процестің қажеттіліктеріне ғана байланысты анықталмайды,
Қаржы менеджменті теориясында тұрақты айналым капиталы ұғымының екі негізгі
Өзгермелі айналым капиталының категориясы (немесе ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі)
Айналым капиталын басқару саясатының негізгі мақсаты ағымдағы активтердің көлемі
Нысандалған мақсаттың стратегиялық мінездемесі бар, ағымдағы қызметті басқаруды жетілдіретін
Егер ақша қаражаттары, дебиторлық қарыз және өндірістік-материалдық қорлар біршама
Пайда мен айналым капиталы деңгейінің арасындағы тәуелділік тым басқа.
Сонымен, айналым қаражаттарын басқару саясаты өтімділікті жоғалту тәуекелі мен
Біріншіден, төлем қабілеттілікті қамтамасыз ету. Егер кәсіпорын өз шоттарын
Екіншіден, активтердің қажетті көлемін, құрылымын және рентабельділігін қамтамасыз ету.
Жоғарыда көрсетілгендей, ағымдағы активтердің өтімділігі және қолайлы тиімділігі көп
Ағымдағы активтедің құнына тең, ал өтімділікті жоғалту тәуекелі нолге
Қаржы менеджменті теориясында ағымдағы активтерді қаржыландырудың түрлі стратегияларын анықтауға
Қаржыландару стратегиясының моделін таңдау ұзақ мерзімді пассивтердің шамасын анықтауға
Есептеуге ыңғайлы болу үшін келесі шамалар енгізіледі:
АтА – айналымнан тыс активтер;
АА – ағымдағы активтер (АА=ЖБ-ӨБ);
ЖБ – ағымдағы активтердің жүйелі бөлігі;
ӨБ – ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі;
ҚмКқ – қысқа мерзімді кредиторлық қарыз;
ҰмҚк – ұзақ мерзімді қарыз капиталы;
МК – меншік капитал;
ҰмП – ұзақ мерзімді пассивтер (ҰмП= МК - ҰмҚк);
АтК – таза айналым капиталы (АтК = АА -
Идеалды модель ағымдағы активтер және ағымдағы міндеттемелер категориясының мәнінде
ҰмП= АтА
Нақты кәсіпорын үшін айналым қаражаттарын қаржылық басқару страьегиясының келесі
Агрессивті модель, яғни ұзақ мерзімді пассивтер айналымнан тыс активтер
ҰмП= АтА+ ӨБ.
Консервативті модель ағымдағы аткивтердің өзгермелі бөлігі тағы да ұзақ
ҰмП= АтА+ЖБ+ӨБ.
Келісімді модель ең шындықты, жүзеге асырылуға мүмкіндігі бар. Бұл
"Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының айналым капиталының жылдардығы өзгеру
Айналым капиталының элементтері шаруашылық операциялар үздіксіз ағымының ажырамас бір
Айналым капиталының элементтері өндіріс аясынан айналыс аясына қарай және
Өндіріс және айналыс аясының айналым капиталына деген қажеттілігі әртүрлі
Кәсіпорын балансында көрсетілу әдісіне қарай айналым қаражаттары келесі топтарға
қор түріндегі материалды айналым қаражаттары – ЕҚ. Бұған баланс
дебиторлық қарыз – ЕДҚ. Дебиторлық қарыз құрамына баланс активінің
Ақша қаражаттары - ЕА. Ақша қаражаттарына баланс активінің
Айналым капиталының жалпы сомасы – Е.
Е =ЕҚ + ЕДҚ + ЕА
"Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының 2003-2005 жылдардағы айналым капиталының
2003 жылы айналым капиталының жалпы сомасы:
Е1 = 92,0 + 6110,0 + 665,0 = 6867,0
2004 жылы айналым капиталының жалпы сомасы:
Е2 = 1482,0 + 17338,0 + 7079,0 = 25899,0
2005 жылы айналым капиталының жалпы сомасы:
Е3 = 1502,0 + 103724,0 + 2965,0 =
1-графигінде "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының 2003-2005 жылдардағы айналым
График 2.1 - "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының 2003-2005
Графиктен көріп отырғанымыздай, айналым капиталының жалпы сомасы 2003 жылдан
Кәсіпорынның иелігіндегі ақша активтерін немесе ақша қаражатын басқару жалпы
Кәсіпорынның салым ақшаларын қалыптастыру түрлі себептермен байланысты, олардың негіздері
1. Операциялық ақша активтерінің қалдығы 2. Сақтандыру ақша активтерінің
Кәсіпорын салым ақшалырының түрлері
3. Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы 4. Өтемдік ақша активтерінің
Сызба 2.1 - Кәсіпорынның шетел банкілеріндегі салым ақшаларының негізгі
Операциялық ақша активтерінің қалдығын қалыптастырудың мақсаты кәсіпорынның өндірістік-коммерциялық жұмыстарымен
Сақтандыру ақша активтерінің қалдығы негізінен нарықтағы дайын өнімдер конъюктурасының
Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы нарықтың жекелеген сегменттерінде қолайлы конъюктура
Қазіргі еліміздің экономикасының дамуы жағдайына байланысты кәсіпорындардың басым көпшілігінің
Өтемдік ақша активтерінің қалдығы – негізінен банктердің талабы бойынша
Қаралған қалдық ақша активтерінің түрлері тек кәсіпорынның өз салым
Сондай-ақ инвестициялық қалдық ақша активтерін, пайдаланбаған кезеңде – оны
Қаржылық менеджментінің ақша активтерін басқару процесіндегі негізгі мақсаты мен
Ақша салымын жинақтау және кәсіпорынның төлем қабілеттігін басқару оның
Ұлттық валютамен ақша активтері,
Шетел валютасымен ақша активтері,
өтімділігі жоғары қаржы бөлу түрінде ақша активтерінің қорлары.
Ұлттық валютамен ақша активтері Шетел валютасымен ақша активтері Қысқа
Кассадағы ақша қаражаты Кассадағы валюта қаражаты Қысқа мерзімді ақша
Есеп шоттағы ақша қаражаты Валюта шотындағы қаражат Қысқа мерзімді
Арнаулы есеп шоттағы ақша қаражаты Арнайы шоттағы валюта қаражаты
Жолдағы ақша қаражаты Жолдағы валюта қаражаты
Сызба 2.2 - Кәсіпорынның төлем қабілеттігін қамтамасыз етуші ақша
Кәсіпорынның ақша активтерінің құрамын қаржылық менеджменттің көзқарасымен сипаттай отырып,
Қаржы менеджментінің негізгі мақсатына сай, ақша активтерін басқару процесінде,
Басқа жағынан қарағанда, ескеретін жай, кәсіпорынның ақша активтерін ұлттық
Ақаша қаражаттары көбінесе пайдасыз активтер деп аталынаы. Олар еңбекақыны
Ақша қаражаттарын басқару соңғы 20 жыл ішінде көптеген өзгерістерге
Ақаша қаражаттарын басқару фирма және оған қызмет көрсететін банк
Бизнес аясында негізгі ролді ірі компаниялар орындайды, олардың көп
Енді ақша қаражаттарын басқару әдістерін тереңірек қарастыра кетейік.
Ақша ағымдарының синхронизациялануы. Егер белгілі бір адам табысты жылына
Бұндай жағдай фирмаға да тән. Божамдардың нақытлығын қамтамасыз етіп
Жолдағы ақша қаражаттарын қолдану. Жолдағы ақша қаражаттары бұл фирманың
Банк шотында біраз уақыт бойы қосымша ақша сомасы юолып
Нәтижесінде фирманың жолдағы қаражаттары сальдосының шамасы оның қарыз міндеттемелерін
Ақша қаражаттарының түсімдерін жылдамдату. Қаржы менеджерлері несиеге сатудан бастап
Локбокстар жүйесі ақша қаражаттарын басқарудың ең бұрынғы құралдарының бірі
Кейінгі акцертелуімен жүзеге асырлатын жоспарлы төлемдердің тәрітібіндегі есептеулер жүйесі
Банк операцияларының концентрациясы. Алдыңғы қаралған екі әдіс есептеулер жылдамдығына
Типтік схема бұл кезде былай көрініс табады. Локальды банктер
Төлемдерді төлеуді бақылау. Ақша қаражаттарын жинақтау процесін жылдамдату активтерді
Кредиторлармен есеп айырысуды орталықтандыру. Бұл әдіс ақшалай төлемдерді бақылаудың
Нольдік сальдолы шоттар. Бұл нольдік сальдосы бар шығын шоттары.
Бақылаудағы шығын шоттары. Нольдік сальдолы шоттар жинақтаушы-банк шотында жатса,
Бөлім-3 Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары
3.1. Кәсіпорынның айналым активтерінің негізгі элементтерін тиімді басқаруды жетілдіру
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеттілігі өндіріске салынған активтердің
Кэсіпорынның айналым капиталының айналымдылық деңгейі әр түрлі болады. Активтердің
Айналым капиталының айналым ұзақтығы көптеген сыртқы және ішкі факторларға
• Кәсіпорынның салалық
• Кәсіпорын қызметінің ерекшеліктері (өндірістік, жабдықтаушы,
• Кәсіпорынның өндірістік қабілеті;
• тұтынушылар арасындағы қарым-қатынастар,
Айналым капиталын қолданудың
• Шығындарды басқару жүйесі (өндіріске қажетті
• Кәсіпорынның баға саясаты;
• Тауарлық-материалдық құндылықтарды
Капиталдың айналымдылығының артуы материалдық құндылықтарды басқару жүйесінің тиімділігінің артқанын
Айналым қапиталдарын қолданудың тиімділігін арттырудың жолдары жоғарыда Қазхром АҚ
Алайда, аталған кәсіпорынның қызмет ерекшеліктеріне байланысты оның ағымды активтердің
Дебиторлық қарыз шоттарындағы қаражаттар ағымды активтердің айналымнан шығып қалған
Коммерциялық есеп айырысу принципі бойынша жұмыс істейтін кәсіпорындар дебиторлық
Аталған ағымды активтердің құрамдас бөліктердің қолдану тиімділігін арттыру жолдарына
• Есеп айырысу жэне төлем дисциплинасын нығайту;
• өзге
• келісім шарттар
• есеп айырысудың прогрессивті нысандарын қолдану
Дебиторлық қарыздардар шоғырланып, тұралап қалған қаражаттарды қысқартудың маңызды факторы
Қазақстанда шағын несиелер беретін кәсіпорындар дамуы мемлекет тарапынан қажетті
Нарықтық экономика жағдайларындағы кәсіпорындардың ағымды активтерін қысқа мерзімді қаржыландырудың
Жұмыста қарастырылған өзекті мәселе, кәсіпорындардың қысқа мерзімді өндірістік мұқтаждықтар
3.2 Айналым активтерінің көлемін басқаруды жетілдіру.
Мұндай жетілдіру жолын айналым активтерін қолдану тиімділігі мен тәелділігінің
Бірінші этапта алдыңғы кезектегі айналым активтерінің нәтижелері талданып, қорларды
Екінші этапта таңдалған айналым активтерінің қалыптасу саясаты, жоспарланған өндіріс
Үшінші этапта қәзіргі кезеңдегі кәсіпорын айналым активтерінің жалпы көлемі
АкКж=ШқСк+ӨдСк+ДқСк+АаСк+БАк
Ак Кж – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның айналым
Шқ Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның шикізат
Өд Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның дайын
Дқ Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның дебиторлық
Аа Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның ақшалай
БАк – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның басқа да
3.3 Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарын басқаруды жетілдіру
Кәсіпорындардың тиімді жұмыс жасауы үшін өндірістік бағдарламаға сәйкес шикізат,
Кәсіпорынның айналым активтерін мақсатты түрде басқару үшін олардың жіктелуі
айналым активтерінің қаржылық қалыптасу көздерінің
айналым активтерінің түрлері;
айналым активтерінің операциялық рпоцеске қатысу мінездемесі;
айналым активтерінің қызмет ету кезеңі бойынша.
Қаржылық қалыптасу көздерінің мінездемесі бойынша айналым активтері келесідей жіктеледі:
кәсіпорынның жалпы активтері- меншік және қарыз капиталы негізінде құрылған
кәсіп орынның таза айналым активтері (таза жұмыс капиталы) –
ТАА=АА – ҚҚМ,
Мұндағы ТАА–кәсіпорынның таза активтерінің
АА-кәсіпорынның жалпы айналым активтерінің сомасы;
ҚҚА- кәсіпорынның ағымдағы қысқа мерзімді
меншік айналым активтері – кәсіпорынның меншік капиталының
МАА = АА – ҰҚҚ – ҚҚМ,
Мұндағы МАА-кәсіпорынның меншік айналым активтерінің сомасы;
АА- кәсіпорынның жалпы айналым активтерінің сомасы;
ҰҚҚ- кәсіпорынның айналым активтеріне инвестицияланған ұзақ мерзімді қарыз капиталы;
ҚҚМ- кәсіпорынның қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері.
Егер кәсіпорын айналым қорларын қаржыландыру үшін ұзақ мерзімді қарыз
Айналым активтерінің түрлері белгісі бойынша айналым активтері былай жіктеледі:
шикізат, материалдар және жартылай фабрикаттар
дайын өнім қорлары. Бұл айналым активтері сатуға арналған қор
дебиторлық қарыз. Ол тауар, жұмыс, қызмет, берілген аванс есебі
ақша қаражаттары. Қаржы менеджменті тәжірибесінде оларға ұлттық және шетел
айналым активтерінің басқа да түрлері. Оларға жоғарыда көрсетілген түрлерге
Операциялық процеске қатысу мінездемесі бойынша айналым активтерінің жіктелуі
кәсіпорынның өндірістік циклін қамтамасыз ететін айналым активтері;
кәсіпорынның қаржылық циклін қамтамасыз ететін айналым активтері.
Кәсіпорынның өндірістік циклін қамтамасыз ететін айналым активтеріне шикізат, материалдар
Кәсіпорынның қаржылық(ақшалай) циклін қамтамасыз ететін айналым активтеріне дебиторлық қарыздар
Айналым активтері қызмет ету кезеңі бойынша келесідей
айналым активтерінің тұрақты бөлігі;
айналым активтерінің айнымалы бөлігі.
Айналым активтерінің тұрақты бөлігі – бұл активтердің көлемі кәсіпорынның
Айналым активтерінің айнымалы бөлігі – бұл айналым активтерінің өндіріс
Айналым қаражаттары тек материалды ғана емес, ақшалай ресурстарды да
Нарықтық экономика кезінде кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық жұмыс істеу процесінде тұрақты
Жеткізілген өнідер үшін есептесудің негізгі түрлері қолма қол ақшамен
Қолма қол төлеу арқылы есептесу теңгемен, несиелік карточканың көмегімен
Айналым саласындағы қаражаттарды қысқартуды ынталандыру факторы айналым қаражаттарын толдықтыру
Дебиторлық қарыз қаражаттары, кәсіпорынның айналымынан уақытша қаражатты аударуын көрсетеді,
Дебиторлық қарыздың әртүрлі түрлері бар: тиеліп жіберген тауарлар, тауарлар
Өнім өндіруші кәсіпорындардың дебиторлық қарызының едәуір бөлігін тиелген тауар
Төленбеген шоттардың үлкен үлесті салмағы және басқадай қарыз түрлерінің
Алдыменен, барлық дебиторлық қарыздың сипаты бағаланады, дебиторлардың құрамы талданады,
Үмітсіз қарыздарды арнайы құрылған ресуртар есебінен, сонымен қатар күдікті
Дебиторлық қарыздарды талдау және басқару процесінде кәсіпорындар болжау ретінде,
Тұрақсыз экономика кезінде шығындарды болдырмау мақсатымен өнімдерше алдын ала
Дебиторлық қарыздағы қаражаттың айналымындығы келесі формула арқылы есептелінеді:
К= Ө / Қ
К – айналым коэффициенті,
Ө - тиеліп жіберілген өнімнің көлемі,
Қ – орташа дебиторлық қарыз.
Дебиторлық қарыздағы қаражаттың айналымдығы күнмен есептелінеді, яғни бір айналымның
Ак = (Дқ х Кс) / Ө
Ак – айналымдағы күн,
Дқ – дебиторлық қарыз,
Кс – кезеңдегі күн саны.
Дебиторлық қарыздағы қаражаттың нақтылы айналымдығын талдау кәсіпокер белгілі бір
Айналым капиталының құрамындағы маңызды қор айналымының құрамына дебиторлық қарыз
Коммерциялық есеппен жұмыс істеуші кәсіпорындар дебиторлық қарыздың мөлшерін қысқартуға
Кәсіпорындардың дебиторлық қарызын тиімді басқару мақсатымен дебиторлық қарызды басқару
Дебиторлық қарызды басқару саясаты – кәсіспорынның айналым активтері мен
Кәсіпорынның дебиторлық қарызын басқару саясатын құру төмендегі негізгі кезеңдер
Кәсіпорынның өткен кезеңіндегі дебиторлық қарызына талдау жасау.
Бұл талдаудың негізгі мақсаты кәсіпорынның дебиторлық қарызының құрамын
Талдаудың бірінші кезеңінде кәсіпорынның дебиторлық қырызының деңгейі бағаланып, оның
Бұл деңгейді бағалау дебиторлық қарызды айналым активтеріне бөлу коэффициентін
ДҚк = ДҚс / ААс
ДҚк – айналым активтерін дебиторлық қарызға айналыдыру коэффициенті,
ДҚс – кәсіпорынның дебиторлық қарызының жалпы сомасы (немесе тауарлық
ААс – кәсіпорынның жалпы айнламы активтерінің сомасы.
Талдаудың екінші кезеңінде дебиторлық қарызды инкассациялаудың орташа кезеңі және
Бұл көрсеткіш келесі формуламен анықталады:
ДҚИк = ДҚқ / ӨСас
ДҚИк – кәсіпорнның дебиторлық қарызын инкассациялаудың орташа кезеңі,
ДҚқ – қаралған кезеңдегі дебиторлық қарыздың орташа қалдығы,
ӨСас – қаралған кезеңдегі өнімді сатудың бір күндік айналым
Дебиторлық қарыздың айналым саны белгілі бір кезеңдегі инвестицицяның айналым
ДҚас =СӨас / ДҚқ
ДҚас –кәсіпорынның қарлаған кезеңдегі дебиторлық қарызының айналым саны,
СӨас – қаралған кезеңдегі сатылған өнім бойынша айналымның жылпы
ДҚқ – қаралаған кезеңдегі кәсіпорынның дебиторлық қарызының орташа қалдығы.
Талдаудың үшінші кезеңінде мерзімі өтіп кетекен дебиторлық қарыздың құрамы
МӨДҚқ =ТДқс / ДҚЖс
МӨДҚқ –мерзімі өткен дебиторлық қарыз коэффициенті,
ТДқс – көрсетілген мерзімдегі төленбеген дебиторлық қарыз сомасы,
ДҚЖс – кәсіпорынның дебиторлық қарызының жалпы сомасы.
Алармандарға дайын өнімді несиеге сату саясатының принциптерін қалыптастыру
Қазіргі коммерциялық және қаржылық практивкада өнімдерді несиеге сату біздің
Несие саясатының принциптерін қалыптастыру кәсіпорынның операциялық және қаржылық әрекеттерінің
Өнімдерді аламандарға сату үшін, несие саясаты принциптерін қалыптастыру процесінде
нестеге қандай өнімдер түрі сатылады,
кәсіпорын несие саясатының қандай түрін таңдап алуы керек.
Өнімдерді несиеге сатудың екі түрі болады – тауарлық несие
Тауарлы несие - өнімдерді аламандарға көтерме түрінд сатуды сипаттайды.
Тұтыну несиесі (тауарлық түрде) тауарларды аламандарға бөлшектеп сату түрінде
Несие саясатының тұрпаты
Кәсіпорындар өнімдерді аламандарға сатуы үшін несие саясаиының үш тұрпаты
Кәсіпорынның консервативті тұрпаты несие саясаты – несилік тәуекелді азайтуға
Кәсіпорынның бірыңғай тұрпатты несие саясаты коммерциялық және қаржылық практикаға
Кәсіпорынның агрессивті тұрпатты несие саясаты өзінінң несие жұмысының басыңқы
Несие саясатының тұрпатын таңдау процесінде төмендегі негізгі факторлар есепке
сауда операцияларын орандауда қазіргі коммерциялық және қарылық практивканы қолдау,
аламандардың қаржылық мүмкіешілігін анықтаушы, экономиканың жалпы жағдайы, олардың төлем
қалыптасқан тауар нарқы конъюктурасы, кәсіпорынның өнімдеріне сұраныс деңгейін,
несие беру есебінен өнімдерді өндіру көлемін көбейті және оны
дебиторлқ қарызды қайтару жөніндегі құқықтық жағдайдың қаматамасыз етілуі,
дебиторлық қарызды жабуға кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігін іздестіру.
Несие саясатын анықтауда ойда болатыны , қатаң (консервативті) вариант
Тауарлық және тұтыну несиесі бойынша дебиторлық қарызды жабуға бөлінетін
Бұл соманы есептеуде, несиеге жоспарланған сатылантын өнімдердің көлемін ескеру
Дебиторлық қарызды инвесициялауға қажетті қаржы қаражат сомасы, төмендегі формула
ДҚИҚс= ЖОск x ӨӨқБқ x (АБНқ +БнТм) /360
ДҚИҚс – дебиторлық қарызға инвестицияланған қажетті қаржы-қаражат сомасы,
ЖОск – несиеге жоспарланған өнімдерді сату көлемі,
ӨӨқБқ - өнімдердің өзіндік құны және бағасының қатыстық коэффициенті,
АБНқ – аламнадарға берілетін несиенің орташа кезеңі (күн есебімен),
БнТм – берілген несиенің төлемді мезгілін кешіктірудің орташа кезеңі
Егер де кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігі есепті соманы толық көлемде
Несие жүйесін қалыптастыру жағдайы
Несие жүйесін қалыптастыру құрамына төменгі элементтер кіреді:
несие беру мерзімі (несие кезеңі),
берілетін несие мөлшері (несие лимиті),
несие берілу құны (сатылып алынған өнімге қолма қол есеп
сатып алушылардың төлемді мезгілін кешірткені үшін айып салу жүйесі.
Несие беру мерзімі – сатып алушыға сатылған өнім төлемін
Сондықтан несие кезеңін белгілей отырып оның нәтижесінің кәсіпорынның шаруашылық
Берілген несие мөлшері – жасалып отырған несие саясатының түріне
Берілетін несие құны – сатылып алынған өнімге қолма қол
Уақытымен несие беру – сондай-ақ баға түсірудің үйлетірілуі, берілген
ПСк =БЖ х 360 / НБм
ПСк – берілген несиеге жылдық норма пайыз мөлшернемесі,
БЖ – аларманға сатып алған өнімдерге қолма-қол есеп айырысқаны
НБм – несие беру мерзімі (несие кезеңі), күнмен.
Тауарлық немесе тұтыну несиесінің құнын белгілегенде, есте болатыны оның
Төлем міндетін орындамаған алармандарға айып салу жүйесі
Несие жағдайын жаса процесіне сәйкес өсімақы, айып, тұрақсыздық төлмі
Алармандарды бағалау стандарттын қалыптастыру және несие беру жағдайын жіктеу
Тұтынушыларды бағалау стандартын белгілеу негізі олардың несие төлеу мүмкіншілігіне
Алармандарды бағалау стандартын қалыптастыру төмендегі негізгі элементтерден тұрады:
жекелеген алрмандар тобының несие төлу қабілеттігінің бағалаушы, сипаттама жүйесін
алармандардың несие қабілеттігін бағалауға керекті эксперттік ақпараттық базаны қалыптастыру,
алармандарды несие төлеу қабілеттік деңгейіне қарай топтастыру,
алармандарды несие төлеу мүмкіншілігне қарай жіктеу.
Жекелеген алармандар топтарының несие төлеу мүмкіншілігін бағалаушы жүйенің сипаттамасын
Тауар несиесін осылайша бағалау келесі критериялар бойынша іске асырылады:
алармандармен жасалатын шаруашылық операциясын көлемі және оны орындаудың тұрақтылығы,
аларманның беделі,
аларманның төлем қабілеттігі,
аларманның шаруашылық жұмысының нәтижелігі,
операция жұмыс істейтін тауар нарқы конъюктурасының жағдайы,
таза активтердің құрамы және көлемі.
Тұтыну несиесінің төлем қабілеттігін бағалау келесі критериялр бойынша іске
Аларманның қабілеттігі,
Аларманның табыс деңгейі және оларды қалыптастыру жиілігі,
Аларманның меншікті мүлкінің құрамы, оның несие қайыру мүмкіншілігі.
Аларманның несие төлеу мүмкіншілігін бағалауды жүргізіуге қажетті ақпараттық базалар
Бұл жағдайда пайдланатын ақпарат базалары тікелей алармандардың берген мәліметтерінен,
Алынған ақпараттық сараптама қисындық текесерістен өткізіледі: алармандардың коммерциялық келіссөз
Алармандарды олардың несие төлеу мүмкіншілік деңгейіне қарай топтастыру, оларды
Несие ең жоғарғы көлемде берілетін алармандар,
Қарызды төлеу мүмкішілігіне сай белгілі мөлшерде ғана несие берілетін
Несие берілмейтін алармандар.
Дебиторлық қарызды кассаға жинау процедурасын қалыптастыру
Бұл процедураның құрамында қаралатыны: аларманға төлем уақытын алдын ала
Кәсіпорындарға дебиторлық қарызды қайта қаржыландырудың жаңа түрін пайдалануды қамтамасыз
Нарықтық қатынастың және қаржылық нарықтың инфрақұрылымының дамуы қаржылық менеджмент
Қазіргі кездегі қолданылып жүрген дебиторлық қарыздарды қайта қаржыландырудың негізгі
Факторинг,
өнімді сатып алушыларға берілген, кесельдердің есептесу,
форфейтинг.
Факторинг – қаржылық операцияның бірі, сатушы-кәсіпорын төлем құжаттары бойынша
Факторнигтік операция сатушы-кәсіпорынға дебиторлық қарызының көптеген бөлігін, сатып алушыға
Сатушы-кәсіпорынның факторингтік операциясының тиімділігі жасалған операция шығын деңгейлерін қысқа
Алынған көрсеткіштерді нарықтағы ақшаның орташа деңгейінің пайыздық мөлшенермесімен салыстыра
өнімді сатып алушылардың берген вексельдерін есептеу – оларды белгілнген
Вексельді есепеу бағасы келесі формула арқылы анықталады:
СМВб = ВНс= ВНс х Кс х ЖВс /
СМВб – сататын мезгілдегі саекледің есептек бағасы,
ВНс – векселдьің номиналдық сомасы, көрсетілген мерзімде вексель берушіңі
Кс – вексельді сатқан мезгілдег вексель берушінің қарыз өтгенге
ЖВс – жылдың есепті весель ставкасы, сол арқылы вексель
Форфейтинг – экпорттық тауарларды несиелеудің векселін банктің пайдасына аудару
Бірінші кезеңде экпортер-кәсіпорын және импорттаушы-кәсіпорын өзара өнімдерді жеткізу туралы,
Екінші кезеңде экспортер-кәсіпорын банкпен келісім жасайды, өз жағынан
Үшінші кезеңде импорттаушы-кәсіпорын өз векселін өз елінің базасына индоссациялайды.
Төртінші кезеңде импортер елінің банкі оларға индосацияланған вексельдеді
Бесінші кезеңде экспортер-кәсіпорын векселін банкке сатып, оған қажетті қаражат
Алтыншы кезеңде экспорт жасаушы елдің банктегі вексельдерін индосациялайды.
Форфейтингтік операцияны жүзеге асырудың қаржылық механизмі келесі сызбада көрсетіледі:
II
V
I
III
Сурет 3.1 - Форфейтинг операциясын орындаудың қаржылық механизмі
Қорытынды
Қорытындылай келсек, айналым капиталы - бұл кәсіпорынның өндірістік циклының
Өндірістік немесе басқа коммерциялық қызметті жүзеге асырушы кәсіпорын нақты
Айналым капиталы тек өзінің өтімділігімен сипатталып қоймай, құрамы мен
Айналым капиталдары меншікті, қарыз және қосымша тартылған қаражаттар арқылы
Қарыз қаражаттар негізінен алғанда банктік қысқа мерзімді несиелермен өрнектеледі.
Айналым капиталының тиімділігін анықтайтын бірнеше көрсеткіштерді ескерген артық болмайды:
Айналым капиталының айналым ұзақтығы сыртқы және ішкі факторларға байланысты
Ал ішкі факторларына: шығындарды басқару жүйесі, кәсіпорынның баға саясаты,
ААҚ «Казхром» экономикалық тиімділігін айналым капиталын және баланстық міндеттемелерін
Кәсіпорынның серіктестерінің басты міндеттері - нақты қаржыландыру көздерімен қамтамасыз
Пайдаланған әдебиеттер тізмі:
1. Арынов Е.М., Трофимов А.Е. Международные экономические организации
2. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. М., 2000.
3. Ахметова Ш.С., Мамыров Н.К., Саханова А.Н. Государство, предпринимательство
4. Байгишев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. А., 1998.
5. Байгадамова Ж.И. Сариева А.Б. Сетказиева А.Н. Инвестиционная
6. Вершина Г.С. Исатаева А.А. Экономика и планирования
7. Горбашко Е.А. Жанабилов М.С. Карлик А.Е. Управление
8. Герчикова И.Н. Международные экономические организации, регулирования мирохозяйственных связей
9. Диктярева О.И. Малянова Т.Н., Саркизов С.В. Внешняя
10. Ю.Давлетова М.Т., Челикбаев А.Д. Иглйкова Г.Н. Международный бизнес.
11. Дюсенбаева К.Ш. Анализ финансового состояния предприятия А., 1998.
12. Доганова Т.Н. Халықаралық экономика. А. 2000.
13. Дюсенбаев К.Ш. Тулегинов Т. Жумагалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
14. Ержанов А.Б. Международные экономические отношения. А. 1999.
15. Звонова Е.А. Валютно-кредитный механизм коммерческих связей
предприятия. М., 1999.
16. Кенжегузин М.Б. Интеграция Казахстан в мировую экономику: проблемы
17.Кенжегузин М.Б. Мировые рынки: возможности и перспективы участия Казахстана.
18. Кереев А. Международная экономика М., 2000.
19. Круглов В.В. Основы международных валютно-финансовых и кредитных отношений.
20. Кошенова А.К. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. А.
21. Мамыров Н.К. Мадиярова Д.Н. Қалдыбаева А.Е. Халықаралық экономикалық
22. Мадиярова Д.М. Сыртқы экономикалық қатынас және экономикалық қауіпсіздік.
Индоссамент – жай және аудармалы вексельдерді табыстау формасы. /"Іскер
80
Құнды қағаз нарқы
Экспортер елдегі банк (факторинг компаниясы)
Өнімдерді экспортқа шығарушы кәсіпорын
Импортер елдегі банк
Өнімдерді импорттайтын кәсіпорын
Айналым капиталы
Кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру
Корпорацияның айналым капиталы туралы
ААҚ «Тұк казхром» кәсіпорынның экономикалық қызметін талдау
Айналым капиталының қалыптасу көздері
Айналым капиталы түсінігі
Кәсіпорынның айналым капиталын жетілдіру жолдары
Айналыс қорлары
Кәсіпорынның айналым капиталын бағалау
Кәсіпорынның айналым капиталын басқару