Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Бөлім. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ
Мемлекеттік бюджет ұғымы және маңызы
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
1.3 Мемлекеттік бюджеттік жоспарлауды жетілдіру
2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕ АЛАТЫН ОРНЫ
2.1 Мемлекеттік бюджеттің кірістері және шығыстары
2.2 Мемлекеттік бюджет тапшылығы және оны жою жолдары
3. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ҚАРЖЫ БАЗАСЫН ЖЕТІЛДІРУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
Мемлекеттік бюджет –бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға,
Қазақстанның қаржы органдарының тарихы 1920 жылдың қазан айынан
Бақылау басқармасының негізгі қызметтеріне бюджетті толықтыру және
Органдардың әр кездегі әртүрлі дәрежесі тек қана қаржы
Экономиканың ырықтандырылуы, нарық қатынастарының дамуы мемлекет үшін ақшалай
Қаржының айқындылығы – нақты демократияның бірден бір
біріншіден, әр мемлекеттің қажеттілігі оның қаржылық мүмкіндіктерінен асады,
екіншіден, әр қоғамда әртүрлі дәрежедегі түрлі компаниялардың ,
Адамзат өзін - өзі ұйымдастырылған қоғам ретінде тани
Курстық жұмыс жалпы үш тараудан тұрады. Бірінші
Осы курстық жұмыстың негізгі мақсаты болып –
Курстық жұмыс жазу барысында басты назар келесі мән
- мемлекеттік бюджеттің экономидағы алатын орны;
- мемлекеттік бюджеттің құрамы және құрылымы;
- мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстары;
- мемлекеттік бюджет тапшылығы және жою жолдары;
- мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру қорлары және нысандары.
Бұл курстық жұмыста мемлекеттік бюджеттің мәнін, оның
1. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ
Мемлекеттік бюджет ұғымы және маңызы
Сан алуан қаржы байланыстарында жекелеген ерекшеліктері бедерленетін айрықша
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде объективтік сипатқа
Сөйтіп мемлекеттік бюджет ұдайы өндірістің қажеттіліктерінен, мемлекеттің табиғатынан
Экономика қазіргі жағдайда орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық
Нақты объективті бөліс қатынастардың формасы болғандықтан айрықша қоғамдық
Қаржы қатынастарының жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетте қаржы категориясына
жиынтық қоғамдық өнімнің мемлекеттің қолында жинақталып, қоғамдық қажеттерді
құнды жасап, оны тұтыну процесін бедерлейтін материалдық өндіріс
қоғамдық өнімнің тауар формасындағы қозғалысымен тікелей байланысы жоқ
Кез келген басқа экономикалық категория сияқты мемлекеттік бюджет
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет қоғамдық өнім құнының
Бюджет экономикаға бюджет механизмі арқылы ықпал етеді. Мұнда
Өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік меншіктің әзірше, басым болуы шаруашылықты
Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің рөлі ең алдымен,
Мемлекеттік бюджет материалдық өндіріс саласында оның өсуінің стимуляторы
Өндірістен тыс салалардағы бюджет қаржысы олардың қызметінің одан
Мемлекеттік бюджет –бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға,
Бүгінгі мемлекеттердің бюджеттері олардың көпсалалы қызметтерін бейнелейтін құжат
Орталық үкіметтің бюджеті мен жергілікті бюджеттердің арасында бюджет
Бюджеттен тыс қорлар мақсатты міндет атқаратын және мемлекеттік
Бюджеттен тыс қорлар бюджетті, сондықтан парламенттік бақылауды айналып
Мемлекеттік бюджет біртұтастық, толықтық, нақтылық, жариялылық принциптеріне
Біртұтастық принципі бюджет жүйесінің ұйымдық-экономикалық орталықтандырылу дәрежесін білдіреді.
Біртұтастық мемлекетте біріңғай бюджет жүйесінің, елдің аумағында әрекет
Толықтық принципі үкіметтің барлық қаржы операцияларының, барлық жиналатын
Қаржының едәуір бөлігі арнайы бюджеттен тыс қорлар бойынша
Нақтылық принципі бюджет жазбаларының жалғандығын болдырмау үшін қажет,
Жариялылық принципі бюджеттің кірістері мен шығыстары туралы мәліметтерді
Мемлекеттік бюджет экономиканы реттеудің ең маңызды құралы деуге
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Мемлекеттік бюджет құрылымы, алдымен сол елдің мемлекеттік құрылымынан
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің құрамына мыналар кіреді:
республикалық бюджет;
жергілікті бюджеттер: облыстық, қалалық, аудандық, қалалардағы аудандық, поселкалық,
Республикалық бюджет жалпы мемлекеттік салықтар есебінен қалыптастырылатын және
Республикалық бюджеттің кірістері мыналардан тұрады:
- жергілікті бюджеттердің кірістеріне есептелуге тиісті сомаларды шегеріп
- заңдар және өзіне берілген өкілеттік шеңберінде Қазақстан
- мемлекеттік капиталымен жасалатын операциялардан түсетін кірістер;
- Қазақтсан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін өзге де
Ресми алынған трансферттер (гранттар), олар мыналардан тұрады:
- ішкі трансферттер, соның ішінде атқарушы органдардан алынатын
- халықаралық ұйымдармен шет мемлекеттерден алынатын сыртқы ресми
Республикалық бюджеттің тапшылығын жабуға қажетті ішкі және сыртқы
Бұрын республикалық бюджеттен берілген несиелерді өтеуден түскен түсімдер,
Мемлекеттің біріктірілген қаржы балансының Қазақстан Республикасының Үкіметі мақұлдаған
Республикалық бюджеттің жобасы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекітетін
Республикалық бюджет туралы заң жобасында түсімдердің барлық түрінің
Жергілікті бюджеттерде жергілікті бағдарламалар мен шараларды қаржыландыру
Жергілікті бюджетке түсетін түсімдер мыналарды қамтиды:
Жергілікті бюджеттің кірістері мыналардан тұрады:
- аймақтық әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін ескере отырып, төменгі
- жергілікті бюджеттерге республикалық заң актілерімен белгіленген салықтық
Алынған ресми трансферттер, олар мыналардан тұрады:
- жергілікті атқарушы органдар өз бюджеттерінің теңестірілуін қамтамасыз
Тоқсан сайынғы кассалық үзілісті жабу үшін төменгі бюджеттердің
Бұрын берілген несиелерді өтеуден түсетін түсімдер.
Қазіргі уақытта, нарықтық қатынастың қалыптасу жағдайында жергілікті органдардың
Жергілікті басқару органдары мемлекеттің әлеуметтік бағдарламаларын жүзеге асыру
Басқарудың жергілікті органдары қаржысында жергілікті бюджеттер маңызды рөл
Бюджет жобасын әзірлеу бюджетті атқаруды жергілікті әкімшілік жүзеге
Жергілікті бюджеттердің кірістері Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілген көздер
Жергілікті (облыс, қала, аудан) бюджеттердің шығындары, олардың кірістік,
Жергілікті басқару органдары жергілікті бюджеттердің шығыстар бөлігінде мынадай
қаржыны өз беттерімен пайдаланып, жұмсауға;
қолында бар қаржы шеңберінде халыққа білім беру, денсаулық
меншікті табыс есебінен және кірістердің шығыстардан асқан
Республика үшін бюджетаралық қатынастарды реттеу өте көкейтесті және
Аймақаралық деңгейде, бюджетаралық реттеудің тиімсіз әдістерін қолдану, аймақтардың
Кейбір аумақтардың реттеуші салықтарының салық әлеуеті ол бюджеттерге
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей бюджеттік жүйенің барлық деңгейлерінің
Реттеуші салықтардан тұрақты нормативтерді бекіту аймақтар бюджеттерін негізді
Енгізілген өзгерістердің себептерін, олардың негізділігін тұжырымдайтын көзқарастарды қарастыра
1) өзгеріс орталықтандырмауды жүзеге асыру мақсатын көздеген.
2) корпоративтік табыс салығынан бөлулерден жеткілікті бюджетке түсімдер
3) толық дербестікке реттеуші салықтардан неғұрлым көп мөлшерде
4) жергілікті бюджеттерге толығымен түсетін акциздер жергілікті бюджеттердің
Жалпы 2002 жылдың «Бюджет жүйесі туралы» заңына
Кесте 1.
Мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің құрылымы
2001 жыл 2002 жыл
Мемлекеттік бюджет Құрылымы, % Мемлекеттік бюджет Құрылымы, %
рес жерг рес жер рес жерг рес жер
Салықтық түсімдер 313432 322360 49.3 50.7 456219 294558
Корпоративтік табыс салығы 90682 78366 53.6 46.4 207354
100 -
Жеке табыс салығы
68574 - 100 - 77381 - 100
Әлеуметтік салық - 124284 - 100 - 133662
Қосымша құн салығы 180324 9680 94.3 6.7 166371
Акциздер 17572 4258 80.5 19.5 4089 21354 16.1
Басқа салықтар 54354 37789 59.0 41.0 78405 52449
Кесте 1де 2001-2002 жылдардағы мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің
Республикалық бюджеттің атқарылуын Қазақстан Республикасының Үкіметі ұйымдастырады.
Ұйымдар Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі жанындағы қазынашылық беретін
Барлық мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне республикалық
Бюджеттің атқарылуы барысында бюджеттік ұйымдардың құрылымы мен қызметтерін
Республикалық бюджет есебінен ұсталатын ұйымдар Қазақстан Республикасы Қаржы
Жергілікті бюджеттердің және бюджеттен тыс мақсатты қорлардың есебінен
Егер бюджеттің атқарылуы барысында Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік
Өткен жылғы кірістерді артығымен орындау нәтижесінде қаржы жылының
Республикалық бюджетте алдағы қаржы жылының басындағы республикалық бюджет
Жергілікті атқарушы органдар тиісті әкімшілік – аймақтық
Жергілікті бюджеттің есебінен ұсталатын ұйымдар жергілікті қаржы органдарының
Республиканың әлемдік экономикалық қауымдастығына тез арада кіру мақсатында,
Қазіргі кезеңде қызмет атқаратын республикалық және жергілікті бюджеттер
Сыртқы бақылау – Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджетті орындауына
Ішкі бақылау – республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуын
Қазіргі кезеңде Заң бойынша республикалық және жергілікті бюджеттердің
- республикалық бюджеттің орындалуын бақылау жөніндегі Есеп комитеті;
- ҚР Үкіметі уәкілеттік берген мемлекеттік орган
- мәслихаттардың тексеру комиссиялары;
- әкімдер уәкілеттік берген мемлекеттік органдар;
- мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтері.
Қазақстан Республикасының қаржы бақылау жүйесі дамуына республикалық және
ҚР «Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуын бақылау» Заңының
Қорытындылай келе мемлекетіміздегі бюджет жүйесі республикалық бюджет және
1.3 Мемлекеттік бюджеттік жоспарлауды жетілдіру
Бюджеттік жоспарлау – қаржылық жоспарлаудың құрамдас бөлігі. Бюджеттік
Бюджеттік жоспарлауға тегінде оның кең мағынасында тек бюджетті
Бюджеттік жоспарлауды бюджет процесінен айыра білген жөн. Бюджет
Жиынтық бюджеттік жоспарлау. Оның барысында жоспарлы жұмыстың негізгі
Екінші кезеңде бюджеттік жоспарлау нақтыланады, яғни халық шаруашылығындағы
Бюджеттік жоспарлау мынадай принциптермен жүзеге асырылады:
- бюджеттік және халық шаруашылықтық жоспарлаудың бірлігі;
- ресурстарды салалық, ведомстволық, аумақтық жоспарлауды ұштастыру;
- еңбек, материал және қаржы ресурстары шаруашылық –
- халық шаруашылығы, әлеуметтік – мәдени, қорғаныс, басқару
Бюджеттік жоспарлауда оның кіріс және шығыс бөліктерінің нақтылық,
Бюджеттік жоспарлаудың міндеттері;
өндіріс өсімі мен қаржы қорларын көбейту резервтерін ескеріп,
- жалпы мемлекеттік мүдделерге сәйкес үнем тәртібін сақтап
- қарастырылған шараларды уақтылы қаржыландыру мақсатымен әрбір жеке
- мемлекеттік бюджет жиынтығын құрау және оны әлеуметтік
- материалдық және ақшалай – мемлекеттік резервтер құру;
- бюджет алдында міндеттемелер орындау және қаржы ресурстарын
Жиынтық бюджеттік жоспарлау – бюджеттік жоспарлаудың құрамдас бөлігі,
Жиынтық бюджеттік жоспарлау процесінде қаржы және бюджет ресурстарының
Бұл ұғым бюджетті құрау және орындау процесін білдіреді.
Жиынтық қаржы балансы халық шаруашылығындағы тұтас және мемлекеттік
Мемлекеттік бюджет бұл бағдарламаны нақтылайды. Бұл құжаттар өзара
Жиынтық қаржы балансында ақпарат мол. Өйткені республиканың барлық
Жиынтық қаржы баланстың сызбасы бүкіл республикада және төменгі
Мемлекеттік бюджет барлық дербес бюджеттердің сомасы ретінде соңғы
Бюджеттік жоспарлаудың теориялық жағынан жеткіліксіз зерттелуі еліміздің келешек
Жоспарлаудың нақтылығы, ақиқаттығы арнайы әдістерді қолдануды талап етеді.
Нарықтық экономика заңдарына сәйкес бюджетті жоспарлауда мынадай әдістерді
экономикалық талдау;
нормативтік;
баланстық;
экономика – математикалық.
Бұл әдістер бір мезгілде қолданылып, бірін - бірі
Экономикалық талдау әдісі бюджеттік жоспарлаудың барлық сатыларында қолданылады.
Экономикалық әдебиеттерде экономикалық талдау әдісін бюджетті жоспарлаудың әдісі
Сонымен, экономикалық талдау жоспарлаудың әдісі болып табылып, оның
Нормативтік әдіс арнайы нормалар мен нормативтерді қолдануға негізделген.
Бюджеттік жоспарлау процесіне баланстық әдіс кеңінен қолданылады. Кез
Сонымен, бюджеттік жоспарлауды жетілдіру үшін мына шараларды ескерген
- біріншіден, кәсіпкерлікпен айналысуға тілек білдірген жеке тұлғаларға
- екіншіден, салық Кодексіне түзетулер мен
- үшіншіден, бюджеттік мекемелердің жұмыскерлеріне бөлінетін еңбек
- төртіншіден, шетелдік инвестицияларды ұтымды және
- бесіншіден, бюджеттік жоспарлауды әрі қарай жетілдіру баланстық
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы курстық жұмысты қорытындылай келе мемлекеттік бюджет экономиканы
Мемлекеттік бюджетте қаржы жоспарының барлық қажетті негіздері берілген.
Бюджет кірістерінің щоғырланып, шығыстарының бағытталуы Қазақстан Республикасы Президентінің
Үкіметтің жоспарланатын жыл ішінде қандай тауарлар мен
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін ақша қаражаттары қажет.
Егер де экономикада мемлекеттік бюджеттің тапшылығы немесе профициті
Бюджеттік тапшылықтардың орын алуына байланысты мемлекет қарамағындағы қаржылық
Жылдан жылға бюджет тапшылығы азайып отыруы тиіс. Тапшылық
Республика екі қалаудың қасында тұр: қатаң бюджеттік шектеу
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет қоғамдық өнім құнының
Ал қаржы қатынастарының жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетте бюджет
Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің рөлі ең алдымен,
Бюджет байланыстарының мақсатты сипаты, мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған
Мемлекеттік қаражаттарды бөлу мен пайдалану тиімділігін көтеру
Мемлекеттік бюджет жобасын талқылау кезінде бюджет, қаржы, мәдени
Бүгінгі мемлекеттердің бюджеттері олардың көпсалалы қызметтерін бейнелейтін құжат
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: 1995ж.
2. Салық Кодексі. Алматы 2004ж.
3. «Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
4. Аубакиров Я. «Экономикалық теория негіздері» Алматы
5. Әкімбеков С. «Экономикалық теория» Астана 2002ж.
6. Әкішев К. «Қаржы ұқсатуға ұқыптылық
7. Баянов Е. «Мемлекет және құқық
8. Белгібаева Қ.Қ. Мұханбетова Е.С. «Қаржы және
9. Дорнбуш Р. Фишер С.
10. Жүнісов Б.А. «Нарықтық экономика негіздері» Ақтөбе 2001ж.
11. Жұмаев Б.А. «Экономиканың мемлекеттік реттелінуі» Алматы 2001ж.
12. Иктанов. Орманбеков. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің
13. Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Расходы
14. Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Государственный
15. Қабдиев. Оралтаев. Ескендіров.
16. Кеулімжаев Қ.К. «Қаржылық есеп» Алматы
17. Мельников В.Д. Ильясов К.К. «Қаржы» Алматы
18. Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері»
19. Ахметов Д. «Бюджетті толықтыру – экономиканы көтерудің
20. Есенгелдин Б. Орманбаев А. «Бюджеттік
21. Тлеужанова. «Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші салықтар
22. Статистический бюллетень №10 (58) 2003ж.
23. Транзитная экономика №5 2003ж
24. Экономическое обозрение Национального Банка
25. Шайынғазы С. «Бюджет қаржысының жұмсалуындағы олқылықтар».
Ахметов Д. Бюджетті толықтыру-экономиканы көтерудің бір жолы. \\
Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. Алматы 2002ж.
Мельников В.Д. Ильясов К.К. Қаржы. Алматы 1994ж.
Аубакиров Я. Экономикалық теория негіздері. Алматы 1997ж.
Әкішев К. Қаржы ұқсатуға ұқыптылық керек. \\Орталық Қазақстан
Тлеужанова Д. Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші
көмегімен оңтайландыру.\\ Қаржы Қаражат 1998 №2 \\
Өтешов С. Бюджетті нақтылау маңызды іс. \\ Қаржы
Әкішев К. Қаржы ұқсатуға ұқыптылық керек.\\ Орталық Қазақстан
Мельников В.Д. Ильясов К.К Қаржы Алматы 1994ж.
6
24
Қаржылық бақылауды ұйымдастырудың қағидалары
ҚР бюджет кірістері мен шығыстары
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі бюджеттік көрсеткіштері мен даму бағдарламаларын зерттеу арқылы бюджет жүйесін басқаруды жетілдіру мәселелері
Мемлекеттік қаржылық бақылау
Бюджеттік бақылауды құқықтық реттеу
Мемлекеттік бюджеттің атқарылуын құқықтық реттеу
Мемлекеттік бюджеттік бақылаудың құқықтық негіздері
Мемлекеттің қаржысын басқару туралы
Мемлекеттік бюджеттің құрылуының жалпы сипаты
Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы