Редгаунтлет сорты
Мазмұны
КІРІСПЕ 9
2. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 10
2 ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ МАТЕРИАЛЫ 24
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ 36
ҚОРЫТЫНДЫ 43
4 ЕҢБЕКТІ ҚАУІПСІЗДЕНДІРУ ТЕХНИКАСЫ 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
РЕФЕРАТ
Жұмыс компьютерде терілген 48 беттен тұрады, 10 кестесі бар,
Жұмыстың мақсаты – апикальды меристема культура әдісі арқылы құлпынайдың
Құлпынай сортының ерекшеліктерін қалпына келтіретін өскінтүзудің сорттық ерекшеліктері туралы
Осындай зерттеулер отырғызуға арналған құлпынай материалдарының шығуын ұлғайту және
Жұмысты орындау кезінде 32 әдебиет пайдаланылды, оның 2 –
Кілтті сөздер – in vitro, культура, құлпынай, меристема, микрокөбею,
КІРІСПЕ
1990 жылдан бастап экономикалық және әлеуметтік дамудың негізгі бағыттарында
Осы жағынан алғанда белгілі бір дәрежедегі перспектива ауыл шаруашылық
Жеміс шаруашылығының қарқынды дамуына байланысты шын мәнінде жылдам отырғызылатын
Жаңа әдістің арқасында, осылайша егістіктердегі барынша ауыр агротехникалық жұмыстардың
Қуаттылық құндылығы жоғары тез көбейіп, ерте жетілетін дақыл ретінде
Осыған орай бұл жұмыстың мақсаты апикалды меристема әдісі арқылы
2. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ
In vitro дақылы әдісінің тамыры ХІХ ғасырға барып тіреледі
Габерландт (Haberlandt, 1902) алғаш рет тканьдер дақылы әдісін өсімдік
Гаррисонның (Harrison, 1907), Картелдің (Carrel, 1911) және Барроустың (Burrows,
Осыны ескере отырып, бірқатар зерттеушілер өсімдік клеткаларын өсіру үмітсіз
Сөйтіп қуаттау ортасы мен техникасының құрамын жетілдіру өсімдік объектісінің
Алайда, бұдан ары қарай өсімдік ткандері үшін қуаттау жағдайы
Оқшауланған тамырлар дақылын Н.Г. Холодный 1915 жылдың өзінде бастаған
Отызыншы жылдары өсімдік ткандерінің дақылы әдісі өзінің қазіргі сипатын
Готренің негізгі еңбегі in vitro-ны әртүрлі органдардың ткандерін көптеген
Біздің елімізде ткандер дақылы бойынша жұмыстар жүйелі түрде 1944
Алпысыншы жылдарға дейін меристем дақылы әдісін пайдалану зерттеу лабораториясы
Іn vitro-ны көбейту идеясы осылайша пайда болды, басқаша айтқанда
Өсімдіктер клеткасы, ткандері және органдары культурасы әдісі қазіргі кезде
Өсімдік ткандерінің культурасы – биологияның практикамен тығыз байланысты бір
Қазіргі заманғы ғылым ұсынатын құралдар өсімдік клеткаларының биологиясының организмнен
Біздің елімізде өсімдіктердің оқшауланған ткандерінің дақылы әдісін әйгілендіруші қазіргі
Отырғызу материалдарын сауықтыру және көбейту жүйесі осындай тәсілмен картоп,
Құлпынайды микрокөбейту саласындағы жетекші маман профессор Pr. Boxus (Бельгия)
Біздің елде in vitro жағдайында клоналды көбею әдісін табысты
Қазіргі кезде құлпынайдың вируссыз клондарының коллекциясына 20 сорт түрі
Қазақстанда құлпынайды көбейтудің бұл әдісі биология ғылымдарының кандидаты В.А.
Жеміс дақылдарына қолдануға болатын микрокөбейту тәсілін ағылшын ғалымы О.
Г.А. Курсаковтың қара өрікті гибридтеуде қол жеткізген табыстары осы
СССР ҒА Өсімдіктер физиологиясы институтында алпысыншы жылдардың өзінде бастапқы
Осылайша, қазіргі кезде өсімдік клеткаларын, ткандерді және органдарды өсірудің
Микрокөбейтудің өсімдіктерді дәстүрлі вегативті көбейту тәсіліне қарағанда негізгі артықшылықтары
- көбеюдің жоғары коэффициенті.
/1980/ былайша саналды: егер І эксплантат 5 жаңа өскін
- құнды материалды инфекциялар «банкі» көзінен қорғауды құру және
- аймақтар мен елдер арасында өсімдік материалын кеңінен алмасу
Алынған in vitro өсімдігі көрсетілген көбейту әдісі арқылы жасартуға
Әдістің ірі мүмкіндіктері мен келешегі оны әзірлеудің жанды заттың
Өсімдік клетка керемет ерекшелігімен айрықшаланады (тұтас организмді қалпына келтіруге
Соңғы кезде пайда болған гендерді мутациялау (мутагенез) процесін жүргізетін
Дақылдағы клеткалық массаны қажетті өнеркәсіптік жоғары активті заттарды алу
Пробиркада (in vitro) клетка дақылы жағдайларында бізге соншама бағалы
Дақылдағы клеткалық селекция ең алдымен ірі көлемдегі жұмыстарды ұсынады,
Сонымен бірге мұнда әртүрлі экологиялық жағдайларға төзімді өсімдіктер алу
Мысалы, ең төмен немесе жоғары температура, қуаттау ортасының барынша
Енді осы қасиеттерді тұтастай өсімдіктерге ауыстыру міндеті туындайды. Сонымен
Оқшауланған ткандер дақылы, клеткалар мен протопластар сонымен бірге өсімдіктер
Клеткалық дақылдарды осылай өсірудің басты артықшылығы адамға қажетті өнімдерді
Қазіргі кезде қандай клеткалардың және соған сай қандай өнімдердің
Мұнда бір нәрсенің басы ашық: жоғары өсімдіктің еркін өсетін
Құлпынай бақшалық жемісті дақылдардың ішінде жетекші орынға ие. Оның
Құлпынайдың кең таралуына оның сорттарын оңай көбейту, басқа жеміс
Жеміс таза, тоңазытылған және өңделген (тосап, пастила, шырын және
Алайда бұдан кейінгі жылдары жеміс өндіру күрт қысқарды. Жалпы
Вирустық аурулар әлемнің көптеген елдерінде жемістің өнімділігін төмендететін маңызды
Құлпынайдың Премьер және Спарка сорттарының ауру өсімдіктерінің өнімділігін жоғалтуы
Құлпынай вирусының жаппай таралуы ең алдымен бұл дақылдың вегетативті
Табиғатта вирустарды тартудың маңызды факторлары инфекцияларды өсімдіктен өсімдікке әртүрлі
Көпшілік жағдайларда, вирустық инфекция анықтау өсімдіктің сыртқы түріне қарап
Қазіргі кезде бүкіл қолданылып жүрген индикаторлық клондар мен сорттар
Құлпынайда кездесетін нематодтар арқылы ауысатын вирустарды шөпті өсімдіктерде-индикаторларда серологиялық
Өйткені құлпынайдың көптеген культурасының сорттары вирусты симптомсыз жұқтырады немесе
Құлпынайдағы вирустық инфекцияны дәлелдеу үшін ауру өсімдікке әртүрлі клондарына
Егу көктемде және күзде жүргізіледі, бұл құлпынайдың әртүрлі вирустарының
Индикаторлық клондағы симптомдар әдетте егілгеннен кейін 4-6 аптадан кейін
Аналық өсімдіктерді тексергеннен кейін егер екі жыл ішінде индикаторлардағы
2 ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ МАТЕРИАЛЫ
Сорт және сорттық жиілік белгілерін сақтаумен қатар басты міндет
Вирустық аурулармен күресуде әдеттегі химиялық әдістер жарамайды, өйткені вирустық
Қазіргі кезде бүкіл социалистік елдерде, сондай-ақ Францияда, Швейцарияда, Бельгияда,
МолдҒЗИ жемістануда құлпынайды вирустардан сауықтыру технологиясы әзірленді, бұған сырттай
Тәжірибе үшін вирусқа шалдықпаған материалды алудағы табыс деңгейі мынадай
- материалды термикалық өңдеу мүмкіндігі;
- меристема культура мүмкіндігі,
- вирустарды анықтауда жоғары дәлдіктегі тестердің болуы;
- сау өсімдіктерді көбейтудің жоғары коэффициенті;
- қайтадан ауруға шалдырмас үшін сауықтырылған бастапқы материалды толық
- бастапқы материалды жыл сайын жаңартып отыру мүмкіндігін қамтамасыз
вируссыз отырғызу материалдарын өсіру схемасы 2.1.5.1.1. суретінде келтірілген.
Терапевтикалық іс-шара ретінде жылумен өңдеу өз бастауын тәжірибелік тәсілден
Вирустардың 34 және 400С аралығындағы диапазондағы температурасы кезінде көбейетіні
Құлпынайды термотерапиялау. Күзде бір жылдық сабақтарды сыртынан ірі бұталардан
Мамырдың соңында – маусымның басында жақсы жетілген өсімдік термокамераға
И.Г. Цурканның /22/ деректері бойынша оңтайлы жағдай: ауаның салыстырмалы
Ауа құмдақ топыраққа су құю арқылы ылғалдандырылады, онда өсімдіктері
Селекционер құлпынайдың жаңа сорттарын енгізу кезінде ұшырасатын көптеген қиындықтардың
Қуаттау ортасы. Қуаттау ортасының негізгі ингардиенті – макро –
Мурасиге мен Скуга, Гудвин ортасы қоректендіргіш заттардың барынша толықтығымен
Меристемнен өсімдіктің өсуіне қажетті микроэлементтерден ортаға В, Мп, Zn,
Өсуді реттегіш – қоректендіргіш ортаның қажетті компоненттері; әдетте ауксин
Гибберилиндер сабақтарының өсуін ауксиндерге қарағанда едәуір күшейтеді. Ауксиндер секілді
Цитокининдер клеткалық бөлінуді ынталандыратын фитогармондар класына жатады. В.И. Кефелидің
Қазіргі кезде өсу реттегішінің әсер ету механизмі орнықпаған. Ауксиндер
Ауксин клеткалардың өсуін, бөлінуін немесе дифференциациялануын, полиқанттардың, нуклейн қышқылдарының
Цитокининдер жапырақтардың қартаюына қарсы әрекет етеді, сөйтіп оның қартаюын
Каллус дақылының дифференциациясы – ауксин/цитокинин қарым-қатынасымен реттеледі. Ауксин тамырдың,
Зерттеу құлпынайдың үш сорты бойынша жүргізілді. Объектінің жүйелік жағдайы
1. Түрлі-түсті тегі – Rosaees
2. Розанные тұқымы - Rosoideae
3. Құлпынай тегі – Fragaria
4. Құлпынайдың орман түрі –
5. F.vesca
6. Зенга Зенгана сорты
7. Редгаунтлет
8. Веденсвил - 8
Осы сорттарды таңдау олардың сорттық ерекшеліктеріне, оның ішінде әртүрлі
Отырғызу материалы Алматы қаласындағы помологиялық бақшадан алынды (Зенга Зенгана
Меристемді тармақтау үшін өсімдіктердің мұртшалары мен түтікшелері алынды.
Түтікшелерді үстірт тазарту үшін диацид (этанол- меркурхлорид-12, цетилпиридиний хлорид
Егер бастапқы материал ретінде мұртшалар алынса, олар 96% этиль
Дайындалған өсімдік майы жұмыс басталғанға дейін тазартылған ыдыста сақталды
Тармақталу МБС-9 бинокулярлы микроскоппен 16 және 32 есе ұлғайта
Құралдар спиртке күйдіріле отырып тазартылды және тазартылған қағаз парақтарының
Мақтаның, сүзгі қағаздың және судың тазалығы (№0.88о ІІ
Меристемді тармақтау кезінде құлпынайға арналып жазылғандай /31/ өсімдік меристемін
Микроскоп, микроскпотың үстелшесі және қолдар спритпен сүртілді. Үстелше стерилді
Дақылды инкубациялау 16 сағат бойы күндізгі жарық секілді жасанды
Ауық-ауық (әрбір 30-40 күнде) өсуші меристемдер өскін түзуге мүмкіндік
Құлпынай меристемінің өскін түзуі үшін ортасының құрамы (мг/л):
NH4NO3
KN3
CaCL2 . 2H20
MgSO4 . 7H20
KH2PO4
H3BO3
MnSO4 . 4H2O
ZnSO4 . 4H2O
KJ
NaMoO4
CoCL2 . 6H2O
CuSO4
ГeSO4
Na2ЭДТА
Тиамин
Пиридоксин
Никотин қышқылы
Кинетин
БАП
Қанттылық
Агар 1650
1900
440
370
170
6,2
22,3
8,6
0,83
0,25
0,025
0,025
27,8
37,3
0,5
0,5
0,5
1
1
30 г
5-7 г
50-60 күннен кейін сабақтары дамыған жағдайға жеткеннен кейін өсімдік
Тамыр жаюға арналған ортаның құрамы (мг/л):
NH4NO3 – 1650
CaCL2 . 2H20 – 440
KNО3 – 1900
MgSO4 . 7H20 – 370
KH2PO4 – 170
FeSO4 – 27,8
Na2ЭДТА – 37,3
H3BO3 – 6,2
MпSO4 . 4H2O – 22,3
ZnSO4 . 4H2O – 8,6
CoCL2 . 6H2O – 0,025
KJ – 0,83
CиSO4 – 0,025
NaMoO4 – 0,25
Тиамин – 0,5
Пиридоксин – 0,5
Никотин қышқылы – 0,5
Аскорбин қышқылы – 1
Мезоинозит – 80
БАП – 0,1
Гетероахксин – 0,5
Кинетин – 1
БАП – 1
Қанттылық – 30 г
Агар – 5-7 г
Осы қуаттау ортасының құрамы Жемістану және жүзім шаруашылығы ҚазҒЗИ-ның
Орталар 1 н КОН немесе NаОН көмегімен 5,6-5,8 рН
Пробиркадағы өсімдік шіріндіге, торфқа және құмға 2: 1:1 арақатынаспен
Жұмыс барысында өсуші меристемді суретке түсіру жүргізілді.
Осы жұмысты орындау кезінде көрсеткен көмегі үшін Жемістану және
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
Үш сорт – Зенга Зенгана, Редгаунтлет және Веденсвил-8 зерттелді.
Осы сорттың әртүрлі инфекцияларға ұшырағыштығы зерттелді. Осы мәселе бойынша
1-Кесте. Сорттардың инфекциямен зақымдалу деңгейі, дана
Тәжірибе нәтижелері Сорты
Зенга Зенгана Редгаунтлет Веденсвил-8
Барлық отырғызылған меристем, дана 90 90 90
Эсплантанттардың солып қалғаны, дана 32 45 57
Олардың ауруға шалдыққандары, дана 18 25 19
Зерттеу үшін құлпынай өсімдігінің өсуші мұртшалары мен түтікшелерінің апексалары
2-кесте. Құлпынай мұртшалары мен түтікшелерінен алынған апексалар көлемі, %
Ауруға шалдығуы, % Эксплантант түрі
Зенга Зенгана Редгаунтлет Веденсвил-8
Түтігі мұртшасы 67 20 18,2
Бұрын сипатталған әдістеме бойынша меристематикалық күмбезден және бір-екі примордиеден
3-Кесте. Экспланттардан өсірілген өсімдіктердің саны, дана
Көрсеткіштер Зенга Зенгана сортының эксплантанттар көлемі, мкм
200-300 400-500 800
1 2 3 4
1. Меристемалардан отырғызылғандары 30 30 30
2. Солған эксплантанттардың барлығы олардың: 14 6 12
ауруға шалдыққандары 2 4 12
Зақымданған меристемалар 12 2 -
Өсе бастағаны, дана 16 24 18
2.3.4. Кесте. Редгаунтлет сорты.
Тәжірибе нәтижелері Эксплантанттар көлемі, мкм
200-300 400-500 800
1 2 3 4
Меристемдердің отырғызылғандары, дана 30 30 30
Солған эксплантанттардың барлығы, дана 19 12 14
олардың:
шалдыққандары 4 8 13
Зақымданған меристемдер 15 4 1
Өсе бастағаны, дана 11 18 16
3-Кесте. Экспланттардан өсірілген өсімдіктердің саны, дана
Көрсеткіштер Сорттардың эксплантанттар көлемі, мкм
Зенга Зенгана Редгаунтлет Веденсвил-8
200-300 400-500 800 200-300 400-500 800 200-300 400-500 800
1. Меристемалардан отырғызылғандары 30 30 30 30 30 30
2. Солған эксплантанттардың барлығы олардың: 14 25 16 15
ауруға шалдыққандары 2 4 10 15 4 12 4
Зақымданған меристемалар 12 22 6 - 2 - 15
Өсе бастағаны, дана 16 4 14 15 24 18
Зерттеу барысында құлпынайдың меристемдік культурасының қойын бүршіктерінің ұрықтық дамуы
4-кесте. Құлпынай меристема культурасынан қойын жеміс бүршіктерінің дамуы
Аналық өсімдіктің сорты Бір бастан құралған бүршіктер саны, дана
Пробиркалардың реттік саны
15 23 27 78 92 28 139 176 253
Зенга Зенгана 10 25 24 18 16 76 34
8 32 43 45 119 227 228 230 234
Редгаунтлет 89 24 46 70 75 78 8 39
3 4 17 76 195 241 242 245 248
Веденсвил-8 7 3 5 8 36 19 25 69
Барлық алынған нәтижелер әрбір сорттың жекелеп алғанда және басқа
Алынған деректерді талдай отырып, құлпынайдың үстіңгі меристемаларын қопсытуға қажетті
Зерттеу нәтижесінде үш сорттың өскінтүзгіштердің қарқындылығын шегеру шамасына орай
Қалпына келтіргіштік қабілет те сорты бойынша бөлінеді: ол Редгаунтлет
Вегетавтивті бүршіктердің барынша көп санын беретін әрбір сорттың 10
Қалпына келтіру қабілеті сорттың биологиялық ерекшелігіне байланысты деп санауға
Осы жұмыста эксплантанттың екі түрі – мұртша мен түтікшелер
Эксплантат көлемі ткань дақылында ерекше мәнге ие.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, эксплантация жасалатын тканның көлемі қаншалықты үлкен
Эксплантаттың көлеміне апекстердің өсу белсенділігі де байланысты. 200-300 мкм
Алынған нәтижелер үстіңгі меристемдерді in vitro қопсыту көптеген факторларға
Жоғарыда алынған мәліметтерді талдай отырып төмендегідей қорытынды жасауға болады.
ҚОРЫТЫНДЫ
1. – Жұмыста қарастырылған құлпынайдың үш сортының in vitro
2. – Жарынша қалпына келтіргіштік қабілеті Редгаунтлет сорты өсімдігінің
3. – Бастапқы материал ретінде мұртшаларды пайдалану ыңғайлырақ, түтікшелерден
4. – Эксплантаттың оңтайлы көлемі қойылған міндеттерге байланысты. Сауықтырылған
4 ЕҢБЕКТІ ҚАУІПСІЗДЕНДІРУ ТЕХНИКАСЫ
Тыңайтқыштармен жұмыс істеген кезде еңбекті қорғау
Ауыл шаруашылық өндірісінде жұмыстың қауіпсіздігі мен зияндардағы бірінші кезектегі
Қазіргі заңдар еңбектің сау және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етуді
Жыл бойында еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздігі бойынша оперативті
Оқыту нұсқау түрінде жүргізіледі.
Кіріспе, келген жұмысшыларды жұмысты орындау кезіндегі жалпы қауіпсіздік
Жұмыс орындауда учаске басшысы техникалық қауіпсіздігі ережелерімен таныстырылады.
Барлық жұмысшылармен мерзімдік нұсқау айына бір рет, ал улы
Минералды тыңайтқыштармен және тұқымды улы химикаттармен өңдеуде жұмыс істейтін
Технологиялық процестерге сипаттама және мүмкін болатын қауіптер
Технологиялық процестің атауы Қауіпті жағдай Қауіпті әрекет Қауіпті
1. Минералды тыңайытқыш енгізу 1. Белгіленген жүк көтергіштен артық
2. Шынжырда
3. Агрегаттың маңында жүру Агрегаттың сынуы және ағылып кетуі
2. Өнімді жинау Агрегаттың маңында жүру Кескіш агрегаттың сынуы
Таблицадан байқағандай барлық бақытсыз оқиғалар техника қауіпсіздігін, ережелерін сақтамағандықтан
Сонымен бірге лабораторияда анализдер жасаған кезде техника қауіпсіздігі ережелері
Экономикалық қиындықтарға қарамастан техника қолдануға және тыңайтқыш енгізуге байланысты
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бутенко Р.Г. Пути рационального природопользования. В сб. Земля людей.
Бондаренко П.А. Получение и ускоренное размножение безвирусного посадочного материала
Бутенко Р.Г. Культура тканей и физиология морфогенеза растении. Москва,
Калинин Ф.Л., Сарнацкая В.В. , Полищук В.Е. Методы культуры
Зинин В. Наука - производству. Вечерняя алма-ата, 1985.
Яковлева В.А. Исследование некоторых фенольных соединений земляники. М., 1974.
Леманова Н.Б. Вирусные заболевание земляники и система выращивания безвирусного
Самойленко Н.А. Выращивание рассады земляники и неукоренившихся розеток М.,
Абраменко Н.М. Получение безвирусной суперэлиты земляники методом верхушечных меристем.
Квак Ф. Культура меристемы М., 1979.
Помазков Ю.И. Вирусные болезни ягодных культур. М., 1969.
Попов Ю.Г. Сельскохозяйственная биология. М., 1977.
33
Өсімдік ткандерінің культурасы - биологияның практикамен тығыз байланысты бір саласы
Қолданбалы биология және топырақтану негіздері пәні бойынша электрондық оқулық құрастыру
Жеміс-жидек ағаштарының сорттары
Астық-ұн тауарлары
Қазақстанда өсетін жеміс дақылдарының сорттық ерекшеліктері
Оңтүстік Қазақстан облысы Cарыағаш ауданы жағдайында 36 га жеміс бағын отырғызу, 5% себінді бұламада
МАТЕРИАЛДАР МЕН ТӘСІЛДЕР
Қазақстанның оңтүстік жəне оңтүстік-шығыс жеміс жəне жүзім шаруашылығы аймақтарының табиғат жағдайына сипаттама
Ұн технологиясы
Жаңа технологиямен өсірілген күздік бидайдың морфо – анатомиялық құрылымына экологиялық факторлардың әсері