Банк жүйесінің құрылымы

Мазмұны
Кіріспе.................................................................................................5-6
1 Баніктің пайда болу тарихы............................................................. 7-10
2 Банк жүйесінің құрылымы.............................................................10-17
3 Қазақстан Республикасының банк жүйесі және банк жүйесінің
Қорытынды.........................................................................................28
Әдебиеттер тізімі................................................................................30
Кіріспе
Банктің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның осы заманғы
Кейбіреулер оны мекеме, енді біреулері оны ұйым, үшінші
Ол банк мәнін зерделеудің мынадай әдістемелік негіздерін ұсынады:
банк мәнін макродеңгейде оның қызметімен байланыстыра отырып талдау;
оның мәнін әр түрі тұрпаттарына қарамастан банктің біртұтас
банктің мәнін ашып көрсету оның басқа экономикалық институттардан
банк мәнін ашып көрсету оның құрылымын ашып көрсетуді
Әрине, банктің мәнін оның қандай да бір клиентке
Банктер — несие беруге, ақша есептері мен құнды
Паситвті операциялардың көмегімен Банк. өз қызметіне қажетті ақша
Банктің өз қаржысы
Активті операциялар пайда алу мақсатымен құралған ақша қорын
Несие оның кімдерге берілетініне қарай да бөлінеді, мәселен,лкәсііпкерлерге,
Инвестициялық банк операциялары құнды қағаз-дарды сатып алудан тұрады.
Активті және пассивті операциялар бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл,
1.Баніктің пайда болу тарихы
Банктің мәні банктердің тұрпаттары мен түрлеріне қарамастан бірыңғай
Әдістемелік тұрғыдан алғанда баиктің мәні туралы мәселе оны
Банк езіндік ерекшелігі бар кэсіпорын ретінде материалдық өндіріс
Банктің қызмет көрсету саласындағы негізгі өніміне заттай өндіріс,
Банктің уақытша пайдаланылмайтын, шоғырланған бос (еркін) ресурстары ұдайы
Банк өнеркәсіп және сауда кәсіпорыидарынан өз өнімінің өзіндік
Несие ісі - банк негізі, бұл оның негізгі
Банктің мәні оның құрылымымен тығыз байланысты. Банкке өзіндік
банк капиталы сауда және өнеркәсіп капиталынан босаған өзіндік
өз өнімінің сипатымен басқа кәсіпорыидар мен институттардың кызметінен
- банк ісі мен банкті басқару саласында өзіндік
- банк техникасын, үй ғимаратын, байланыс және
Банктің өзіндік ерекшелігіне, оның негіздеріне және банк кұрылымына
Банк оның (банк) жүйесінің негізгі элементі болып табылады.
- оған біртұтастың органикалық бөлігі болуға, жалпы ойын
бірыңғай заң аясында, қоғамның заң нормалары шегінде
жұмыс істеуі қажет;
өзін-өзі реттеуге, банк жүйесінің баска элементтеріне
(банктік емес институттармен) өзара әрекеттесуге икемді
болуы керек.
Банк теориясынын маңызды мәселесіне оның кызмет ету аясы
О.И. Лаврушин банктің 3 кызмет ету аясын былайша
Кейін пайдаланылуы үшін қаражатты жинау процесі тек банктерге
шоғырландырылған уакытша бос бөтен қаражат банктін
өз кажеттілігіне емес, басқалардың қажеттілігіне кайта
бөлу тәртібімен пайдаланылады;
шоғырландырылатын және кайта бөлінетін каражаттың
меншік иесі - бастапқы несие беруші (банк клиенті);
қаражатты шоғырландыру тек арнайы ұлғайтумен (лицен-
зия) жүзеге асырылады әрі банктің негізгі қызмет түріне
айналады.
Екінші кызмет - ақша айналымын реттейтін қызмет. Банк
Үшінші қызмет - делдалдық қызмет. Бұл арада банктің
Оған тереңірек үнілуі кажет. Банктер арқылы акшалай каражат
Қатысушының кез келген уақытта корреспонденттік шоттың жағдайы туралы
Төлем жүйесінің реформасы шегінде екінші деңгейлі банктер операциондық
2. Банк жүйесінің құрылымы
Ұлттық банкінің басқару құрылымы мен қызметін ұйымдастырудың басқа
Ұлттық банкі өзінің қызметтерін орындауы үшін басқарма, директорат,
Ұлттық банкінің ең жоғарғы басқару органы Ұлттық банк
мемлекеттік ақша-несиелік саясатын жасайды;
Ұлттық банкі шығарған, банктер ісіне қатысты нор-
мативтік актілерді бекітеді;
Парламент бекіткен тұжырым негізінде банкноттар
мен монеталардың номиналдық құнын және әшекейлік пішінін бекітеді;
Ұлттық банкінің банктермен және Қазақстан Респуб-
ликасының бюджетімен операциялар бойынша пайыз-
дық мөлшерлемесін бекітеді;
Қазақстан Республикасының валюталық айырбас бағамын анықтау тәртібін белгілейді;
сыртқы резервтерде сақтауға алатын сыртқы активтер типтерін бекітеді;
Ұлттық банкінің жұмысы туралы есеп береді, жылдық
жиынтық балансты қарастырады;
Ұлттық банк туралы Ережені, Ұлттық банк құрылымын бекітеді
банктер және олардың филиалдары үшін экономикалық нормативтерін бекітеді.
Басқарма шешімдерін басқарма қаулылары формасында жүзеге асырады
ҚР Ұлттық банкнің басқару құрылымы
Басқарма
Директорлар кеңесі Төраға Төрағаның орынбасарлары
Ұлттық банкінің оталық аппараты
Департаменттер, дербес басқармалар және бөлімдер
Облыстық (аумақтық) басқармалар
Ұлттық банкінің тәуелсіз бөлімшелері Мемлекеттік сақтау орыны Банкноттық
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасының Парламентінің құқы
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерінің
Қолма-қол ақшаның айналымы, олардың банкінің кассасына үздіксіз оралып
Қазақстан Республиқасында ақша банкноталарын өндіру жәңе коммерциялық банктерге
Эмиссия - бұл мемлекетпен банкноталардың, монеталардың, бағалы қағаздардың
Қолма-қол ақша түріңдегі эмиссия - айналысқа банкноталар мен
Қазақстанда теңгенің көп мөлшерде эмиссиялануының негізгі себептерінің бірі
Бірақ 1995 жылы жағдай жақсара бастады, бұл кассалық
Депозиттік банктердің эмиссиясы депозиттік қарыздық операциялардың поцесінде іске
Сонда айналымдағы ақша массасы: 100+85=185 ақша бірлігі болады.
Депозиттік банктердің эмиссиясын реттеу Ұлттық банкінің ақша базасы
Ақша базасы - бұл Ұлттық банк шығаратын ақшалары.
Артық резервтер дегеніміз банктердің Ұлттық банкіндегі корреспонденттік шоттардағы
Ол ақша-несие саясатының құралдарын пайдаланумен іске асады. Бұл
Ақша мультипликаторының мөлшері міндетті резервтеу нормасына байланысты, өйткені
Бұл - айналымдағы қолма-қол ақшалардың банктерден тыс (болғанда)
Экономикадағы ақша айналысының жылдамдығы (бұл жағдайда банк жүйесі
Ақша айналысының жылдамды экономикалық монетаризация деңгейіне байланысты болады,
Монетаризация деңгейі 1989 жылы Францияда 68,5%,
Германида - 64,5%, Ұлыбританияда - 89,1%, АҚШ-та -
77,5%, Жапонияда - 116,7%! болды. Қазақстанда 1995 жылы
монетаризация деңгейі 12%-ға жуық болды, бұл әрине
жеткіліксіз. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, жалпы банк жүйені
ауқымын бақылау;
-бүкіл банктік жүйесі үшін бірыңғай методологиялық
-негіздегі елдің бірыңғай есеп айырысу орталығы;
-есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беру ережесін
Елімізде қолма-қолсыз есеп айырысудың екі ішкі жүйесі бар.
Біріншісі - коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысу
Тұрақты байланыстары бар клиентгердің операциясы бірқалыпты корреспондентгермен тікелей
КСРО Мемлекеттік банк халық шаруашылығындағы есеп айырысулардың жетекшісі
1988 жылдан кейін арнайы банктер пайда болған кезде
ФАА шоттар жүйесінің көмегімен банктер арасындағы есеп айырысулардың
Республикамызда банктік реформаның жүзеге асырылуы барысында есеп айырысудың
Төлем құжаттарының барлық түрлерін өңдеуді, төлемдерді өтеуді, республиканың
Қатысушының кез келген уақытта корреспонденттік шоттың жағдайы туралы
Төлем жүйесінің реформасы шегінде екінші деңгейлі банктер операциондық
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорларды шо-ғырландырған: мемлекеттік
Қоғамда белгілі-бір класқа ие коммерсанттар, кәсіпкерлер пайда болуда.
Бұл жағдайларда экономикада инфляцияның төмендеуінде және олардың нарықтық
Активті және пассивті операцияларға қоса банк делдалдық (комиосиялық)
3.Қазақстан Республикасының банк жүйесі және банк жүйесінің сенімділігі
Банк жүйесі несие жүйесінің негізгі буыны, нарықтық экономиканың
Кез келген жүйе барлық кажетті элемеиттер мен қажетті
Банк жүйесіне бұл принциптердің де тікелей катысы бар.
Бұл элементтер бір-бірімен өзара әрекеттеседі, бір-бірін органикалық тұрғыдан
Банк жүйесі құрамдық бөлікіретінде үлкен жүйе - елдің
Банк жүйесі белгілі бір өзгешеліктер мен белгілерге ие.
Банк жүйесінің элементтері жоғарыда айтып кеткеніміз-
дей, алгы шебін Орталық банк құрайтын нақты бірлікке
Банк жүйесі өзінің құрамдық элементтерімен, олардың өзара әрекетімен
Банк жүйесі элементтерді өзара алмастыруға кабілетті. Оны біртұтас
ауылдық жерлерде бұл істі пошталық жйнақ ақша жүйесіне
Банк жүйесі динамикалық жүйе болып табылады. Ол ұдайы
Банк жүйесі «жабық» тұрпаттағы жүйе ретінде де алға
Алайда, оны толық мағынасында жабык деуге де болмайды,
Банкжүйесі өзін-өзі реттейтін, «өзін-өзі ұйымдастыратын» жүйенің сипатына ие.
Банк жүйесі - басқарылатын жүйе. Ол арнайы банк
Осы аталған белгілердің барлығы Қазақстанның банк жүйесіне тән.
Қазакстан Республикасы (ҚР) екі деңгейлі банк жүйесіне ие.
Ұлттық банк мемлекеттің орталык банкісі болып табылады әрі
ҚР Заң актілерімен аныкталған айрықша құқыктық мәртебесі (статусы)
Шетелдік катысушылар банкісі - екінші деңгейлі банк,меншігінде және
Мемлекетаралық банк - халықаралық келісімшарттың негізінде құрылған әрі
Банк жүйесіне, сонымен бірге, банк операцияларының жекелеген түрлерін
Сенімгерлікпен қызмет көрсету - меншікті, клиентке тиесілі басқа
Әлемдік банк іс-тәжірибесінде коммерциялық банктердің өз кленттеріне көрсететін
банк өтімділігінің проблемасы, дәстүрлі ссудалық банк
операция түрлеріне тэн табыстылықгың кемуі, сондай-ақ,
шешуші міндеттердің бірі болып табылатын өтімділіктің
қолайлы деңгейін сақтай отырып, операция табыстылығын
артгыруға банктердің ұмтылысы;
банк клиентурасының, әсіресе, өнеркәсіп кәсіпорында-
рының банктен қызмет көрсетудің кең ауқымды жиынын
пайдалануға өсе түскен ынтасы;
ссудалық капитал нарығындағы бәсекелестіктің клиенг үшін
банктердің арасында жүріп жатқан күрестің күшеюі, жеке
тұлғаларға да, заңды тұлғаларға да көрсетілетін жаңа қызмет
түрлерінің пайда болуы мен дамуы;
банктер үшін қызмет көрсетудің басқа түрлерімен салыс-
тырғанда сенімгерлік операцияның артықшылықтары:
а) қаражат тартуда мүмкіндіктері шектеусіз, яғни, табыс
секілді шектеулі. Клиенттерге қызмет көрсеткенде берілетк несиенің мөлшері
ә) банк жұмысының нақты құрылымдануы. Клиентгерге қызмет көрсету
б) сенімгерлік операцияны жүргізуге кететін банк шығыны салыстырмалы
в) банктің корреспондентгік қатынасын ұлғайтады, оның банкаралық нарықтағы
Сенімгерлік операция біздің банктер үшін жаңа операция болып
Оның енгізілуіне ең алдымен, елде сенімгерлік меншік институтының
Бір жағынан, мүлікті сенімгерлік басқаруға берудің аса қажеттілігі
Бүгінгі күннің өзінде ауқымды бірталай меншік иелері
Сенімгерлік операцияның арқасында:
• коммерциялық банктер банкке пайдалы жолмен сол
басқа біреудің (бөтен) капиталына маневр жасай отырып, банк
• сенімгерлік операция есебі банктің баланстық шотын қозғамайды,
Сонымен бірге сенімгерлік операцияны жүргізу персоналдан көптеген салаларда
і Сенімгерлік объектісіне заңды түрде
сақтау;
сенімгер мүддесінің өкілдігі (акционерлердің жиналысында, сотта);
табысқа және инвестициялауға иелік ету;
активтерді сату-сатып алу;
Қарыздарды тарту және етеу, құнды қағаздарды шығару және
заңды тұлғаны құру, қайта ұйымдастыру және тарату;
мүлікті меншікке беру (сыйлау, мұраға қалдыру және т.б.
клиенттің жеке банк шотын, кассалық және қаржылық, шаруашылықты
қайта құрылған немесе банкротқа ұшыраған жағдайда кәсіпорынның ісін
Сенімгерлік операцияларды орындаудың тәжірибесі отандык коммерциялық банктерде толық
Әдетте, сенімгерлік операцияны үш категорияға бөлу әдетке айналған:
Жеке тұлғаларға көрсетілетін сенімгерлік қызметтер.
Коммерциялық кәсіпорындарға көрсетілетін сенімгерлік қызметгер.
3. Коммерциялық емес кәсіпорындарға көрсетілетін сенімгерлік қызметтер.
Қазақстанда және Ресейде әзірге коммерциялық банктердт сенімгерлік операцияларды
Жеке тұлғаларға көрсетілетін сенімгерлік қызметтер, ішінде, сенімгерлік бойынша
Өсиетнама бойынша құрылған сенімгерлік өсиетнама деп аталады.
Сенімгерліктің осы екі тұрпатын банк сенімгерлік келісім-шартгың шарттарына
Банк қамқоршылық функциясын орындауы мүмкін. Банк қамқоршы ретінде
Дербес сенімгерлікпен қызмет көрсетудің бір түріне жекеше
Коммерциялық кәсіпорындарға көрсетілетін сенімгерлік қызмет алуан түрін екіге
Шетелдік іс-тәжірибеде коммерциялық банктер борыштың міндеттемелерді шығаруды қамтамасыз
Қамқоршылық операциясы аса ірі компаниялардың қамтамасыз етілмеген кепілхаттары
Әлемнің барлық елдерінде зейнетақы, корпорациялық және үкіметтік қорлар
Тікелей агент сенімгерлікке сеніп тапсырылған меншіктер-
дің сақталуына жауап береді, есептік құжаттамаларды жүргізеді
және т.б.
Дискрециялық агент керісінше, инвестициялық шешім қабылдайды және өз
Сенімгерлік қызметтің негізгі мәселелерінің біріне коммерциялық банк клиентгерінің
Айтылып кеткендей, сенімгерлік операцияны әдетте банктің арнайы бөлімі
Сенімгерлік бөлім өз қызметінде банкке қосымша табыс әкеледі.
Егер сенімгерлік бөлім жанама табысқа сүйенетін болса, онда
Гонорар мен коммиссиялық сыйақыдан басқа сенімгерлік қызмет құнды
1985 жылы ФРГ 156 банкке зертгеу жүргізді. Бұл
Құнды қағаздармен операция бойынша көрсетілетін сенімгерлік қызметке мыналар
1) активтерді басқару - құнды қағаздармен операцияларды жүргізу,
әрдайым мақсатқа лайықты бола бермейді, ал бүгінгі таңда
мүмкін де емес, өйткені осы немесе басқа құнды
сатып алу-сату үшін нақты компания ісінің жағдайы туралы
жүйелі ақпаратқа ие болу керек. Банк жанындағы сенімгерлік
бөлім қор нарығы туралы ақпаратты жинап, клиентгерге
беріп, басқа да қызметтерді көрсетуі тиіс;
2) құнды қағаздарды алғашқы орналастыру: акциялар
қаржы нарығына орналастыру (эмиссия); акционерлердін
жүргізу; жыл сайынғы табысты акционерлерге төлеу.
Жоғарыда аталған қызметтердің кейбіреуі нақты қолданыла
бастады, ал, басқаларын игеруге тура келеді.
Банктердің сенімгерлік қызметті дамытуға ұмтылысын иемденуге болады. Айтылып
құнды қағаздар портфелін қалыптастырып әрі оларды фирмаларды
Клиенттердің банк қызметін қажетсінуі де түсінікті. Клиентке қызмет
клиентгің тіпті мамаңцаңдырылған аукционға қатысу мүмкіндігін кепілдендіреді, өйткені
егер аукционның қорытындысы бойынша өтінім қанағат-
тандырылмайтын болса, құнды қағаздарды қайта есептеудің және инкассолаудың,
үшін тасымалдаудың қажеті болмайды. Бұл құнды қағаздардың
банкте ғана сенімді сақталатынын айтпаған күннің өзінде клиент-
гің шығынын көп кемітеді;
құнды қағаздардың бөлшектену проблемасы: егер жеке-
шелендірілген кәсіпорын өз жұмыскерлерінің тиісті сенімхаты
бойьшша өзінің жекешелендіру қорына «депо» шотын ашатын
болса, ол алдымен осы шоттан жабық жазылысты төлей
осыдан кейін әрбір жұмысшының дербес шотында чектердің
бөлшек саны болады. Содан соң акционерлік қоғам жұмыскерлер
Паситвті операциялардың көмегімен Банк. өз қызметіне қажетті ақша
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргізуге халықаралық сауда
Валюталық нарықтар - сұраныс пен ұсыныс негізінде ондағы
шарушылық байланыстардың интернационалдануы не-
гізінде валюталық нарықтардың интернационалдануының күшеюі;
байланыстың жаңа жүйелерін пайдалану;
әлемнің барлық бөліктеріне тәулік
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланылатын валюталар тобына
Қорытынды
Одан ары қарай клиент құнды қағаздармен операция бойынша
Сату мен сатып алу бағаларының арасындағы айырмашылық банктің
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорларды шо-ғырландырған: мемлекеттік
Қоғамда белгілі-бір класқа ие коммерсанттар, кәсіпкерлер пайда болуда.
Банктер — несие беруге, ақша есептері мен құнды
Банктер экономикалық басқарудың органы болғандықтан, оның өз клиенттерінің
Банктерде басқарудың басқа органдарында жоқ ағымдағы ақпараттар болады.
Ақша айналымы бірлікпен сипатталады. Қолма-қол және қолма-қолсыз ақша
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорларды шо-ғырландырған: мемлекеттік
Пайданылған әдебиеттер тізімі:
1.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
2.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
3..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
4.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
5.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
6."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
7.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
8.Банки и банковские операции в России / Под
9.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
10.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
11.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
12.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
13.Сейітқасимов.Ғ.С.Ақша,Несие,Банктер.-Алматы,2001.
Мерзімді басылымдар тізімі
14.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
15.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
16."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.

Ұқсас жұмыстар

Банк жүйесі басқарылатын жүйе

Қр-ғы несие жүйесінің қалыптасуы мен дамуы

Қазақстан Республикасының қазiргi банк жүйесi

Қазақстан Республикасының банк жүйесі туралы ақпарат

Ұлттық банктің басқару құрылымы

Қазақстан Республикасының банктік жүйесі

Банктік қызметтің мәні

Қазақстан Республикасының несие жүйесінің құрылымы

Банк жүйесінің дамуы