Сарапшы қорытындысы
Жоспар
Кіріспе ..... .............................................................................................................. 3
1 тарау
Тергеу әрекеттерін жүргізудегі криминалистік тактиканың жалпы түсінігі..................................................................................................................... 7
1.1 Тактика ұғымының жалпы түсінігі ....................................................... 7
1.2 Тергеу әрекеттерінде сот сараптамасын қолдану.................................. 8
1.3 Тергеу үстінде қалыптасатын қарым қатынастың түсінігі................... 11
2 тарау
Сараптама зерттеулерін қолдану мен жүзеге асыру .................................... 13
2.1 Ғылыми білім қолданудың жалпы ережелері ........................................13
2.2 Сараптама түрлерінің айырмашылығы................................................ 15
2.3 Арнаулы сараптамалық мекемелер.........................................................26
3 тарау
Тергеу әрекеттеріндегі сараптама жүргізу ................................................... 29
3.1 Сот ұйғарымы сараптама тағайындау ......................................................... 29
3.2 Зерттеу жүргізу әдістемелері................................................................. 37
3.3 Сараптамалық зерттеуді лицензиялау................................................... 41
3.4 Сараптама қорытындыларын қолдану...................................................47
Қорытынды .........................................................................................................50
4. Пайдаланылған әдебиеттер ........................................................................ 54
Кіріспе
Соңғы жылдары елімізде қылмыстың, оның ішінде аса қауіпті қылмыстардың
Осының бәрі құқық қорғау, атап айтқанда, тергеу және жедел
Қылмысты ашу және тергеу үстінде жүргізілетін тергеу әрекеттері әрине,
Құқық қорғау органдарының криминалистикалық тәсілдерді біліп, оларды шебер пайдалануы
1998 жылдың қаңтар айының бірінші жұлдызынан бастап Қазақстан Республикасының
Құқық қорғау, оның ішінде тергеу органдарының қылмысқа қарсы жүргізілетін
Әртүрлі материалдарды, заттар мен бұйымдарды, бояуларды, жеке заттарды зерттеу
Тергеу ісін жеделдету мақсатында іске байланысты сараптама белгілеу жоспарлануы,
Сот сараптамасының қажеттігі қазіргі кезде өсуімен сараптама түрлерінің кеңейуіне
Міне, осыған қарай арнайы білімдерді бар мамандардан сараптама, оның
Тергеушілер мен жедел іздестіру қызметкерлерінің адам өмірі, зорлық-зомбылық, қарақшылық
Сараптама тағайындау жайлы қаулы шығарудағы зерттеудің қорытындысы көрсетіп отырғандай,
Бұндай жағдайда, әрбір сарапшы тек өздерінің зерттеу қорытындысымен ғана
Маман криминалистер оқиға болған жерді қарап болғаннан соң, тергеушіге
Сараптама тағайындау кезінде салыстырмалық зерттеу үшін, қажетті үлгі ретіндегі
Сараптама үшін өте қажетті салыстырмалық үлгілерді алу 1998 жылға
Тергеу барысында қажетті үлгілер қарау, тіктеу, алу сияқты тергеу
Үлгілер обьектінің әрі жеке, әрі топтық белгілерін бейнелеуі мүмкін.
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізілетін іс материалдарын
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми білмдер негізінде жүргізетін іс материалдарын
Сараптаманы тағайындау қажет деп таныған тергеуші бұл туралы қаулы
Тергеушінің сараптама тағайындауы туралы қаулысы ол жіберілген және өз
Қылмыстық істі қозғау туралы шешімді сараптама жүргізбейінше қабылдау мүмкін
Сараптама іс жүргізуге қатысатын, өздерінің немесе берілетін құқықтары мен
Бастамашылығы бойынша сараптама тағайындалып отырған іс жүргізуге қатысушы сараптамалық
Егер, сараптама жүргізуді сот сараптама мекемесінің қызметкері емес адамға
Үшінші бөлімнің төртінші тармағында сараптама нәтижелерін қолдануға және бағалауға
Сарапшының қорытындысы немесе оның қорытынды беру мүмкін еместігі туралы
1 тарау
Тергеу әрекеттерін жүргізудегі криминалистік тактиканың жалпы түсінігі
1.1 Тактика ұғымының жалпы түсінігі
Қылмыстықпен күресу қылмыскердің тарапынан тікелей қарсылықтарын, олардың айлаларымен құлықтарын
Осындай ұсыныстардың жиынтығын әуелі қылмыстық тактика деп те атады,
Қылмысты тергеу, тергеу әрекеттерін және іс бойынша әділдікті анықтау
Криминалистік тактика – бұл криминалистика ғылымымен тағайындалған тергеуді ұйымдастыру
Криминалистикалық тактика екі бөлімнен тұрады:
Біріншісі, бүкіл тактика үшін маңызы бар жалпы ережелердер тұрады
Бұлар – криминалистикалық тактиканың негізгі ұғымы, жүйесі, криминалистік тактикалық
Екінші бөлімі жеке тергеу әрекеттерін жүргізу туралы тактикалық тәсілдер
Криминалистикалық тактиканың мақсаттарын екіге бөлуге болады: негізгі және арнайы.
- тергеуді мейлінше дұрыс жоспарлап, тергеу әрекеттерін
тиянақты жүргізу;
-ғылыми техникалық құралдар мен арнайы ілімдерді барынша тиімді қолдану;
- жедел қызметпен өзара қатынасу, жедел ақпарат көздерімен алынған
-қылмысты ескертуге бағытталған жаңа ұсыныстар әзірлеу;
-қылмыстық іске қатысушы адамдарға қатысты, өздерін қалай ұстануы керектігі
Криминалистикалық тактиканың негізгі қайнар көздері - жаратылыстанулық, гуманитарлық және
Криминалистикалық тактика криминалистиканың орталық тарауы бола отырып, криминалистикалық тактикамен
Криминалистикалық тактика мен қылмыстық іс жүргізудің арасында үзімсіз тығыз
Кейбір тергеу әрекеттерін тактикалық тәсілдері арқылы көрсете алғанда ғана
1.2 Тергеу әрекеттерінде сот сараптамасын қолдану
Криминалистік құрал-саймандарды тергеу үстінде қолданылып, пайдалану ерекшеліктері әр тергеу
Криминалистік тактика бөліміне әр тергеу әрекетін жүргізгенде қолданылатын тәсілдермен
Тергеушінің тергеу әрекеттерін жүргізгенде алдына қоятын негізгі мақсаты -
Мұнымен қатар, тактикалық тәсілге қойылатын талаптардың тағы бірі –
Кей жағдайда бір тергеу әрекетін жүргізгенде, бір сұрақты анықтауға
Тактикалық әдістердің, олардың комбинациясының қолданылуы тергеу ситуациясына байланысты екендігі
Тергеп жатқан қылмысты ашуға керекті былайша айтқанда, криминалистік, дәлелдемелі
Тергеу әрекетін жүргізу барысын дұрыс басқарып отыруға, оның нәтижелілігін
Кейбір тактикалық тәсілдер тергеудің ұтымды түрде жүргізіліп, тергеудің нәтижелі
Тергеудің бастапқы, кей жағдайда соңғы кезеңдерінде туындаған ситуациялық жағдайларға
Қылмыстық істерді тергегенде тергеу әрекеттерімен қатар жедел іздестіру және
1.3 Тергеу үстінде қалыптасатын қарым қатынастың түсінігі
Тактикалық комбинациялық операцияның түсінігін анықтап, айқындайтын болсақ, ол негізінен
Қылмысты істер жүргізу кодексінің талабы бойынша тергеуші заңда көрсетілген
Сонымен тергеу және анықтама жүргізуші органдардың тергеу үстінде қалыптасатын
Қылмыстың тез арада ашылуы, тергеудің сапасы, тергеушінің істі тергеуге
Сұрақтар тергеп отырған қылмытың мән-жайын анықтауға байланысты болуы керек.
Тергеу жоспарын жасау белгілі бір принциптерге негізделеді. Жоспарды жасау
Тергеу жоспарын құрғанда оған іс жүзінде анықтауға болатын сұрақтарды
2 тарау
Сараптама зертеулерін қолдану мен жүзеге асыру
2.1 Ғылыми білім қолданудың жалпы ережелері
Ерте заманнан бері заңгер криминалистер жасалған қылмыты дәлелдеуге обьективті
Осы тұрғыдан алғанда обьективті дәлелдемелерді алудың бірден-бір жолы –
Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың екі түрі бар: бірі
Сараптама яғни, экспертиза деген термин латын тіліндегі " ехрегtus"
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізілетін іс материалдарын
Қай саладағы арнайы білімді қолдану керектігін, қандай сот сараптамасын
Демек, арнаулы білім ұғымы ретінде ғылым мен техниканың белгілі
Кейбір обьектілерді айталық, құжаттарды сотта қарағанда, үлгілерді іріктегенде белгілі
Сараптама обьектілері болып заттай дәлелдер, құжаттар, адамның тәндік және
Сараптамалық зерттеу обьектілерінің дәлдігі мен оларға жол берілетініне сараптаманы
Сараптамлық зерттеу обьектілері, егер олардың көлемі мен қасиеттері мүмкіндік
Сараптаманы тағайындаған адам сарапшыны зерттеу обьектілері орналасқан жерге жеткізуді,
Сараптаманың әр саласы бір-бірімен шешетін сұрақтарының, зерттеу обьектілері мен
Сараптама жүргізілу тапсырылған сарапшылардың саны бойынша қылмыстық іс жүргізу
Ақыл есінің дұрыстығы туралы сұрақ бойынша сот – психиатриялық
Кешенді сараптама ілімнің бірнеше салалары негізінде түбірі бір сұрақтарды
2.2 Сараптама түрлерінің айырмашылығы
Сараптама – қылмыстық немесе азаматтық істерді дұрыс шешуде маңызды,
Сарапшы бейнесі тиісті арнаулы білімнің көмегімен алдын ала және
Сараптамының обьектісі – қылмытсқы іске қатынасы бар, арнаулы білім
ҚР Сот сараптамасы туралы заңына сәйкес сот сараптамасының түрлеріне
Комиссиялық сараптама – бір мамандықтағы сот сарапшыларының комиссиясы жүргізетін
Кешенді сараптама – егер іс үшін маңызы бар жағдаяттарды
Қосымша сараптама – алдыңғы сараптаманың нәтижелері бойынша сарапшының қорытындысы
Қайталама сараптама – алдыңғы сараптаманың нәтижелері бойынша сарапшының қорытындысы
Сондай-ақ жоғары да аталған сараптамалар әр түрлерге, жіктерге, тіпті
Айталық, криминалистік сараптаманың өзі зерттеу обьектілеріне байланысты тросологиялық, сот
Адамның өміріне, деңсаулылығына және адамгершілігіне байланысты қылмысты істер бойынша,
Жол – транспорт оқиғасын тергенде осы оқиғаға қатынасы бар
Техникалық қауіпсіздік немесе еңбекті қорғау ережелерін бұзу салдарынан апат
Экономика саласындағы қылмытар бойынша сот есеп, сот технологиялық, тауартанушылық,
Технологиялық сараптама кәсіпорындарда өндіріс үстінде белгілі бір өнімді шығаруға
Құрылыс саласындағы қылмыстар бойынша құрылыс техникалық сараптамасы тағайындалса, ауылшаруашылық
Соңғы жылдары белгілі бір адамның қалдырған иісіне және бұл
Шешілетін міндеттер мен ол міндеттердің шешілу жолдарына қарай сот
Диагностикалық сараптамаға белгісіз бір обьектілердің химиялық құрамына, физикалық қасиеттерін
Зерттелетін обьектілерді белгілі бір сыныпқа, топқа жатқызуға бағыттылған сараптаманы
Қылмысты істерді тергенде кейбір фактілердің әрекет болу жағдайын тексеріп,
Обьектіні зерттеудің кезіне және көлеміне байланысты жоғарыда айтылған түрлерінен
Аталған сараптама түрлерінің кейбіріне тоқталатын болсақ, мысалы: тросологиялық сараптаманың
Тросологиялық сараптама келесі мәселелерді шешеді: іздің пайда болу құбылысын
Трасологиялық – материалтанушылық зерттеу кезінде із қалған обьектідегі қатынасты
Осы тросологиялық сараптамаға жататын дактилоскопиялық сараптамаға келетін болсақ, бұл
Бірақ, егер із көлемі кішкентай болып тері бедерінің ұсақ
Егер, капилярлы сызықтарды зерттеу жүргізілетін болса, сарапшыға сезіктінің саусақ
Бірақ, бұл кейде жеткіліксіз болуы мүмкін, кейбір жағдайларда тұлғаны
Іздеу кестесіне мына мәліметтер кіреді:
іздеу керек адамдардың саны;
олардың қанының тобы;
белгілі бір саусақтарында тыртық, сүйел болу және т.б.
белгілі бір саусақтың жоқ болуы;
буындардың жарамсыздығы;
Саусақ (алақан) іздері дактилокарталарды зерттеуге ұсынылған тұлғалармен қалдырылған ба?
Тер-май іздерді әр түрлі ұнтақтармен, химикаттармен айқындауда үлкен абайлықпен
Қазіргі кезде аяқ киім іздері сараптамасының мөлшері көп сұрақтарды
Іздеу кестесіне оқиға орнында із қалдырған адамды сипаттайтын келесі
Қылмыс ашылып сезікті ұсталып және одан оқиға орнында із
Тік іздерінің сараптамасы, егер олар адамның денесінде қалдырылса, сот
Қорғаушы және бекітуші қондырғылардың сараптамасын әдетте, теміржол вагондары мен
Басқаруында мемлекеттік немесе қоғамдық бағалы заттары бар тұлғалар кейбір
Көліктік - тросологиялық сараптаманың мүмкіндіктері негізінен автокөлік оқиғаларын тергегенде
Сарапшыларға оқиғаға қатысқан көліктер мен сурет кескіндері, кестелері мен
Оқиға кезінде көлікте болған адамдардың алған дене жарақаттарының сипаты
Суық қару сараптамасы жайында айтатын болсақ, бұл сараптама, көбінде
Зерттеліп отырған суық қарудың жүзінде табылған жәбірленушінің денесінен немесе
Атыс іздерінің сараптамасын жүргізу үшін, сарапшылар алдына тергеу оқиғасына
а) атыс жасаған қару колибрі, жүйесі, түрі.
б) патрон жасақталған қару жарақ туралы мәліметтер т.б.
Егер, атыс қаруынан жарақат адам денесіне немесе киіміне түсірілсе,
Сот жарылыс – техникалық сараптамасына келетін болсақ, қазіргі кезде
Қолжазба сараптамасына тереңдей үңілсек, қолжазба хаттың тұрақты тәсілінің жекелеген
Қол жазу – дербес тұрақты жүйедегі қозғалыс, жазу тәсілі,
Қол жазу үйреншікті қозғалыс, яғни, өзі айқындаған қолжазбалар жүйесі
а) кімнің іс құжатты орындағаны жайлы ақпараттар алу;
ә) қол жазуға байланысты тұлғаның ұқсастығын табу жайлы;
б) іс құжаттағы қол жазуы қандай жағдайда орындалғанын анықтау
Қолжазба сараптамасын жүргізбейтін сарапшының шешетін сұрақтары
үнемі өсуде. Бұған әсер етуші негіз сот қол жазба
Қазіргі таңдағы қол жазба сараптамасы мына жағдайларды анықтай алады.
Жазылған сөйлем мазмұны қай тілде болса, зерттелетін үлгі сол
Қол жазу үлгілеріне келетін болсақ, ерікті үлгілер тұлғаның іспен
Ерікті-шартты үлгілер іске байланысты болып келеді, бірақта арнайы сараптама
Экспериментальдық үлгілер бойынша алынатын құжаттар шығарма түрінде тергеушінің оқылуымен
Үлгі алу барысында ең кем дегенде 5 – 6
Бұл жерде сезікті жөнінде күдіктелінген тұлғаның жасын, жынысын, тұрмыстық
Құжаттардың криминалистикалық сараптамасы жайында айтатын құжаттарды криминалистикалық сараптау қажеттілігі
Құжаттарды криминалистикалық сараптау жүргізу барысында мынадай тапсырмаларды анықтауға болады:
құжаттың жасалу жолын;
алдағы дәлелді және өзгертілген мазмұнын;
құжаттың мазмұнын;
құжаттың жасандылығы қай кезде болғандығы және осыларға ұқсастықтарды теңестірілуге
құжаттың пайда болуының, сақталуының жағдайы мен орындарына байланысты бірдейлігі.
Осы сұрақтарға жауапты көбінесе әр түрлі сараптау мамандарын алу
орындаушының жазуды ұқсастырып жазудағы қолтаңбасына байланысты қолжазба сараптамасын өткізуге
құжаттарды криминалистикалық зерттеуден өткізу барысында сезікті адамнан алынған құжаттың
Саусақтың бедерін зерттеу сараптамасын өткізуге болады. Құжатты дайындау кезінде
Қазіргі сараптаманың ауқымдылығы көптеген сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік береді.
Зерттелуге түскен құжатты дайындау барысында қол қойылған мөрдің көшірмесі,
а) құжаттың дайындалу жолы;
ә) оларды дайындауға қолданылған жабдықтар тізімі;
б) қолданылған заттардың ерекшелігінің тізімі;
в) қалып жасаудағы маманның кәсіби дағдысы;
Кейде қылмыскер жазуды теңестіруді қиындату немесе жауапты адамның қолын
Сот – фототехникалық сараптамаға келетін болсақ, осы сараптаманы мынадай
- мемлекетке қарсы үгіт – насихат жүргізгенде;
- мемлекеттік және қоғамдық құрылысқа қарсы әдейі ойдан шығарылған
- жалаңаш бейнелі суреттер, жалған ақшалар және құжат жасағанда;
- тыйым салынған кәсіпшілікпен айналысу барысында;
- есепке алынбаған өнімдердің талан таражға түсуі жағдайында;
Фотосуреттер, киноленталар, дипозитивтер, аппуратуралар және солардың көмегімен алынған бұйымдар
Зерттеудің мақсаты – сезіктілерден алынған суреттердегі дәледі жоққа шығару
Диагностикалыққа жататындар:
а) фотсуреттің жасалу міндетін анықтау;
ә) суретте кесікіндеме заттардың мөлшерін және арақашығын анықтау;
Ситуацияға қатыстылар:
а) фотосуреттің жасалу жолын анықтау;
ә) өнделген фотсуреттер туралы қосымша хабар алу
Ұқсастыруларға қатыстылар:
а) түсірген аппаратураларды анықтау;
ә) лабораториялық жабдықтарды анықтау;
б) фотосуретте кескінделген бұйымдар, бұрылымдар, ғимараттар, жер учаскелерін анықтау;
Фотографиялық заттарды зерттеу барысында да диагностикалық және салыстырмалық зерттеу
Диагностикалық тапсырманың шешімі мынадай мүмкіндік береді:
а) суреттердің айқын сапасын жасау үшін, фотоматериалдардың жарамдылығын анықтау;
ә) жарық сезгіш затты пайдаланғыш анықтау;
б) Фотосуреттің жасалу уақытын анықтау;
в) фотогрфиялық кескіннің алғашқы түрін қалпына келтіру;
г) бөтен заттармен жабылған фотографиялық кескінді қалпына келтіруді анықтау;
Салыстырмалы зерттеу:
а) фотосурет жасау үшін қолданылған жарық сезгіш материалдардың біркелкілігін
ә) реактивтердің біркелкілігін анықтау;
б) бір пленкадағы негатив бұйымдарын анықтау;
Фотографиялық кескіндерді зерттеу барысындағы фотографиялық зерттеу жүргізгенде ондағы заттың
Сарапшыға жылтыратқыш платинаны және жылтыраған суретті ұсыну керек. Егер
Негативтер, депозитивтер немесе пайдаланылмаған жарықсезгіш фотоматериалдар зерттеу обьектісі болуы
Ақша белгілері мен құнды қағаздары сараптауға келетін болсақ, сараптаудың
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 206 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының
Сарапшыға нөмірленген немесе өртенген және ұқсас қағаздарды ұсынады.
Іздестіру кестесіне мына мәліметтер кіруі мүмкін:
Жалған ақшаларды дайындаушылардың кәсіби шеберлігі;
Дайындауға қатысты заттардың тізбесі;
Жалған ақшалар дайындауға қатысты құрал жабдықтардың тізбесі;
Осы міндеттерді шешу үшін сарапшылардың алдында көптеген сауалдар туындауы
2.3 Арнаулы сараптамалық мекемелер
Сот сараптамалары негізінен арнаулы сараптамалық мекемелерде жүргізіледі.
Тергеу орындары мен соттардың тағайындалған сараптамасын жүргізу үшін әділет
Сараптамалық орталықтың бөлімшелері облыс орталықтарында кейбір ірі қалаларда орналасқан.
Бұл орталықтардың бөлімшелерінде дәстүрлі криминалистік сараптамалық құжатарды техникалық, криминалистік
Қалалық және аудандық мұның тек қарапайым түрлері бойынша ғана
Эксперттік орталық сараптама жүргізумен қатар экспертология саласында күрделі ғылыми-зерттеу
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау Министрлігі жүйесінде сот-медициналық және сот-психиатриялық
Республикада сот психиатриялық сарапшылықтың ғылыми-әдістемелік орталығы – Алматыдағы психиатриялық
Сонымен, Қазақстан Республикасының "Соттық сараптамалар туралы" заңына сәйкес сот
1. ҚР Әділет министрлігінің Соттық сараптамалар орталығы және олардың
2. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің соттық медицина орталығы және
3. ҚР заңдарына сәйкес қызметіне сараптама жүргізу енгізілген мемлекеттік
Сараптама сот сараптамасы органына тапсырылған кезде тергеуші сараптама тағайындау
Сот сараптамасы органының басшысы сараптама жүргізуді ұйымдастырады, оны жүргізу
3 тарау
Тергеу әрекеттеріндегі сараптама жүргізу
3.1 Сот ұйғарымы сараптама тағайындау
Сот сараптамасы тергеушінің қаулысы соттың ұйғаруымен тағайындалады. Сараптаманың қажеттігі
Тергеу ісін жеделдету мақсатында іске байланысты сараптама белгілеу жоспарлануы,
Сараптаманың толық және айқын да дәл тұжырымы көбіне –
Сараптамаға материалдар дайындаған кезде кейде сарапшының жауап алуға оқиға
Сараптамаға жөнелтілген заттық айғақтар және салыстырмалық үлгілер мейлінше сапалы,
Сарапшыға сараптамаға материалдармен танысуға ғана мүмкіндік берілмейді, сонымен бірге,
Егер сарапшы материал қорытынды тұжырым жасауға жеткіліксіз деп есептесе,
Қылмыскер болса, тергеуші оны сараптама тағайындағандығы жайлы қаулымен таныстыруы
Сараптаманы міндетті түрде тағайындау егер іс бойынша: (214 бап)
- өлімнің себептерін, денсаулыққа келтірілген зиянның сипатымен ауырлық дәрежесін;
- Іс үшін маңызды болып, бірақ жасы туралы құжаттар
- ақыл есінің дұрыстығын немесе қылмыстық іс жүргізуде өз
- Іс үшін маңызы бар жағдайларды дұрыс қабылдау және
- Істің өзге мән-жайын басқа дәлелдермен дәл анықталмайтын болса,
Сараптама тағайындау тәртібі: (242 бап)
1. Сараптама тағайындау қажет деп таныған тергеуші бұл туралы
2. Қылмыстық істі қозғау туралы шешімді сараптама жүргізбейінше қабылдау
3. Істе тексеріс, тексеру актілерінің, ведомстволық инспекция қорытындыларының сондай-ақ
4. Сараптама іс жүргізуге қатысатын, өздерінің немесе берілетін құқықтары
5. Бастамашылығы бойынша сараптама тағайындалып отырған іс жүргізуге қатысушы
6. Ұсынылған мәселелерді қарағаннан кейін тергеуші олардың қылмыстық іске
7. Сараптама жүргізуге байланысты шығындарды өтеуге, сондай-ақ сарапшының еңбегіне
8. Сараптама тағайындаған тергеуші сезіктіні, айыптанушыны, жәбірленушіні, егер аталған
Сараптама тағайындау кезінде салыстырмалық зерттеу үшін қажетті үлгі ретінде
Сараптама үшін қажетті салыстырмалық қажетті үлгілерді алу 1998 жылға
Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу сараптаманың алдында тұрған сұрақтарды
Тергеу барысында қажетті үлгілер тергеулік қарау, тінту, алу сияқты
Үлгілер обьектінің әрі жеке, әрі топтық белгілерін бейнелеуі мүмкін.
Осылайша, сараптамаға жоданатын барлық үлгілер келесі талаптарға сай болуы
- пайда болған жеріне күмән келтірмеуі (қолжазбалар, қан үлгілері
- қайта жүргізу мүмкіндігі ( үлгілерді идентификациялық белгілердің толық
- салыстырмалығы ( үлгілерді салыстыру үшін оларға тән белгілердің
- бейнелердің саны мен сапасының жеткіліктігі
- ұзақ уақыт аралығында белгілердің өзгеріске ұшырамауы
Үлгілер деп салыстырып зерттеуге жататын обьектілердің мазмұнын сипаттайын заттарды
Белгілерді бейнелеу сипаты бойынша үлгілер:
- өзіне теңдікті сипаттайтын ( қол, аяқ, бұзу құралдары
- әр түрлі обектілердің топтық белгілерін сипаттайтын болып бөлінеді
Үлгілердің пайда болу жағдайы мен уақыты бойынша үлгілер былайша
Еркін үлгілер деп қылмыстық іск қатыссыз дайындалған үлгілерді айтамыз.
Зерттеу үшін арнайы емес іс бойынша жазылған арыздары, хаттамаға
Үлгілер сараптамалардың түрлері бойынша да бөлінеді, яғни, криминалистикалық, сот-медициналық,
адамның биологиялық бөлімдері
адамның жекелігің сипатайтын бейнелер.
Заттардың үлгілері.
Оқ дәрілердін үлгілері.
Үлгілерді алатын тұлғаның процсуалдық жағдаиына баиланысты сарапшының алған үлгісі
Сараптамаға қажетті үлгілерді кімнен алғандығына байланысты сезіктіден айыпкерден,куәден не
Сараптамашының зерттеу үшін үлгілер алудың негіздері, процесуалдың ережелері.
Тергеуші көзі тірі адамның, мәйіттің, жануардың, бұйымның, заттың қасиеттерін
Сараптамалық зерттеу үшін үлгі ретінде, атап айтқанда:
1) қан, ұрық, шаш, қиып алынған тырнақ, дененің сыртқы
2) сілекей, тер, және басқа бөлініп шығатындар;
3) тері бездерінің ізі, тістің қалыбы;
4) қолжазба мәтін, бұйымдар, адамның дағдысын бейнелейтін басқа материалдар;
5) дауыс фонограммасы;
6) материалдардың, заттардың, шикізаттың, дайын өнімнің сынамалары;
7) гильзалардың, оқтардың, қару мен тетік іздерінің үлгілері алынады
Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу туралы дәлелді қаулы шығарылады,
Жүргізілетін үлгі алу тергеу әрекетінің орны ме оларды алу
Үлгілер алу адамның өмірі мен денсаулығына қауіпсіз болғанда ғана
Үлгілер алу туралы дәлелді қаулы шығарылады. Қолжазудың криминалистикалық сараптаманың
Сараптамаға мүмкіндігінше әрі еркін, әрі тәжірибелі үлгілерді жіберу керек.
Қысқа жазуларды зерттеу үшін әдетте, үлкен мәтіндерді зерттегенге қарағанда,
Еркін үлгілер зерттелетін құжаттың орындалған уақытына, сол жыл мен
Егер, үлгілер ретінде пайдалану үшін алынатын құжаттарда, олардың жасалған
Еркін үлгілер табылғанда, олар шынымен де зерттелетін мәтінді немесе
Қолжазулық сараптама тәжірибелік үлгі алу қажет болса, тергеу қолжазулық
Тәжірибелік үлгілерді сезікті әдетте айтып тұрғандарды жазу арқылы, кейде
Үлгілерді алардың алдында үлгісі алынайын деп жатқан адамнан жазу
Қолжазудың үлгілерін алудың күрделі жағдайларында, атап айтқанда хаттың белгілі
Сараптама сарапшы арнайы бір ғылыми білімдер негізінде жүргізетін іс
Сараптама тағайындалған және ол жүргізілген кезде жәбірленушінің, сезіктінің, айыпкердің:
1) сараптама жүргізгенге дейін оның тағайындалғаны туралы қаулымен танысуға
2) сарапшыдан бас тартуға немесе сараптама жүргізуден сот сараптама
3) сарапшылар ретінде өздері атаған адамдарды немесе белгілі бір
4) сарапшының алдында қлсымша мәселелер қою немесе бұрын қойылғандарын
5) тергеушінің рұқсатымен сараптама жасау кезінде қатысуға, сарапшыға түсініктемелер
6) сарапшының қорытындысымен не оның қорытындысы тергеушіге түскеннен кейін
Егер сараптама адамды сезікті деп танығанға немесе айыпталушы ретінде
Егер сараптама жүргізуді сот сараптама органының қызметкері болып табылмайтын
Егер, сот-медициналық немесе сот психиатриялық сараптама тағайындалған немесе жүргізілген
3.2 Зерттеу жүргізу әдістемелері
Сарапшы қорытындысы
Эксперттік зерттеудің қалыптасқан процесі өзінің міндеттер, оны жүзеге асырудың
Дайындалу кезеңі – сараптамалық қарау, бастапқы ақпараттармен және материалдармен
Бөлшектеп зерттеу кезеңінде оның мәнін, сапалық және сандық анықтығын,
Зерттеудің нәтижелерін синтездеу мен бағалау кезеңінде сарапшының жұмысы, эксперттік
Зерттеу нәтижелерін бекіту кезінде сараптамалық процесс аяқталып, оған қорытынды
Кіріспе бөлімде қорытындының нөмірі мен басталған күні туралы, сараптаманы
Идентификациялық сараптамалар бойынша салыстырып, зерттеп отырған обьектілердің тепе-теңдігі, не
Сот сараптама мекемесінің қызметкері немесе сот сараптамасын жүргізуге құқығы
Сарапшы сараптаманы жүргізген кезде сот сараптамасының жалпы ережелері:
- зерттеудің обьективтілігі, толықтылығы және жан-жақтылығы;
- зерттеудің дер кезділігі;
- зертеудің мақсатты бағыты және жоспарлылығы;
- сараптама обьектілері мен жұмыс істеу ережелерін сақтау;
- заңдылық талаптарын сақтау;
Сараптамалық зерттеудің сатыларына келетін болсақ, кез келген сараптамалық зерттеу
1) обектілерді алдын-ала зерттеу
2) обьектілерді бөлшектеп зерттеу
3) обьектіледі салыстырып зерттеу
4) сарапшының зерттеу нәтижелерін бағалау және тұжырымын түйіндеуі
5) сарапшы қорытындысын толтыру
Алдын-ала зерттеу қаулымен танысудан басталады. Содан соң сарапшы қаулыда
Бөлшектеп және салыстырып зерттеу сатысында сарапшы обьектілердің ұқсастық белгілерін
Зерттеу процесі сарапшы қорытындысын толтыру мен оның нәтижелерін рәсімдеумен
Сараптаманы сот сараптама мекемесі жүргізген жағдайда, сарапшының қолы аталған
Егер, сараптама жүргізу кезінде сарапшы іс үшін маңызы бар,
Егер, зерттеу барысында оның алдына қойылған сұрақтар өзінің арнайы
Қорытындыға зерттеуден кейін қалған обьектілер, оынң ішінде үлгілер, сондай-ақ
Сарапшының тұжырымы сенімділік шамасына байланысты нақты растаушы не қарама-қайшылық
Қорытындыға зерттеуден қалған обьектілер, оның ішінде үлгілер, сондай-ақ фотокестелер,
Егер сарапшының қорытындысы жеткілікті түрде айқын болмаса, қосымша зерттеулер
3.3. Сараптамалық зерттеуді лицензиялау
Сот сараптамалық қызметті лицензиялау жөніндегі комиссиясы Қазақстан Республикасы үкіметінің
Комиссия өз жұмысында Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар
Сот-сараптама қызметін лицензиялауды мемлекеттік реттеу мақсатында ҚР-ның Әділет министрлігі
Лицензия ҚР-ң Әділет министрлігі бекіткен сарапшылық мамандықтардың тізбегіне сәйкес,
Лицензияны басқа адамдарға беруге тыйым салынады. Лицензия бланкісі қатаң
Лицензиялық құжаттар бланкілерінің, берліген лицензиялар көшірмелерінің есебін жүргізумен оларды
"Сот сараптамасы туралы" ҚР-ң 1997 жылғы 12 қарашадағы Заңның
Біліктік емтиханын тапсырудың тәртібі ҚР-ң Әділет министрлігі бекіткен ережеде
Сот сарапшылық қызметті жүзеге асыруға лицензия ҚР ділет министрлігі
1) белгіленген үлгідегі өтініш
2) жоғары білімі туралы дипломның нотариус растаған көшірмесі өтініш
3) Сот сарапшысы мамандығын беру туралы куәліктің нотариус растаған
4) Еңбек кітапшасының жұмыс істейтін жерде расталған көшірмесі
5) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің аттестациялық комиссиясының қорытындысы
6) кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерімен айналысуға құқығы үшін айым
Зертханалық зерттеуді жүргізуді талап ететін қызмет түрі бойынша, сот
Лицензия беру немесе беруден бас тарту туралы шешім өтініш
Жеке тұлғаның төл құжат деректері жоғалаған жағдайда лицензиат бір
Лицензия "Лицензия туралы" Қазақстан Президентінің 1995жылғы 17 сәуірдегі Заң
Лицензиялар мына негіздер бойынша егер лицензианаттанатын қызметті тексерудің нәтижесінде
Лицензиаттардың сот – сараптама қызметінің саласына сай сот сараптамасы
Лицензиаттың құзіретті емес екені анықталса, егер лиценезиат қылмыстық іс
Лицензияның күші тоқтатылатыны туралы, лицензиатқа мұндай шешім шыққаннан кейінгі
Лицензияны тоқтатудың себептері жойылғаннан кейін және лицензиялар тиісті шешім
Лицензияның күшін тоқтату утралы лицензиялардың шешіміне, сот тәртібімен шағым
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығына алым, лицензия алғанға
Азаматтық істер бойынша сараптама тағайындау және жүргізу практикасын талқылай
Соттар көбінесе эксперттердің қорытындысына тиісті талап қоймайды. Сарапшының қорытындысымен
1) Сараптама дәлелдемелерді қамтамасыз етуге, істі сотта қарауға әзірлеген
Экспертиза қашан тағайындалатына қарамастан, сот іске қатысушы адамдарға сарапшының
Сараптама жүргізу үшін АІЖК-інің 43, 74, 78 баптар талаптарына
а) сарапшы мекемесінің аты, сарапшының фамилиясы, әкесінің аты, оның
б) сарапшының шешуіне ұсынылған сұрақтар, сараптама жүргізу үшін маңызы
Сарапшы істің материалдарымен танысуға, сот ісін жүргізу барысында іске
Сарапшының қорытындысы толық немесе жеткілікті түрде айқын болмаған ретте,
Қосымша немесе қайта сараптаманы тағайындаған ретте сот сарапшының қарауына
Істі сотта қарауға тағайындалғанға дейін іске қатысушы адамдар сараптаманың
Облыстық соттары азаматтық істер бойынша сараптама тағайындау практикасына талдау
Сот сарапшысын аттестациялауды ҚР заңдарында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы
Сот сараптамасы жүргізетін ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға келетін болсақ, сот
1) қылмыстық істер мен әкімшілік құқық бұзушылық бойынша қылмыстық
2) Азаматтық істер бойынша – қайталама сараптамалар жүргізілген, сондай-ақ
Сот сараптамасы органдарын материалдық –техникалық өқамтамасыз ету республикалық және
Сондай-ақ сот сарапшылары республикалық бюджеттің есебінен міндетті жеке және
Сарапшыларды зейнетақымен қамтамасыздандыру Қ Р зейнетақы заңдарына сәйкес жүзеге
Сот сараптамашысы оргындары Қ Р-ның заңдарына сәйкес шет мемлекеттердің
Сот сараптамасы Қазақстан Республикасымен тиісті халықаралық келсім жасасқан тиісті
Қылмыстық азаматық не әкімшілік процес жүргіуші оргын Қазақстан Республикасының
Сот сараптамасы органы башысының сараптаманы тағаиындаған органның келісуі бойынша
Шет мемлекет сот сарапшысының қатысумен сот сараптамасын жүргізу. Қазақстан
3.4 Сараптама қорытындыларын қолдану
Сараптама қорытындысы дәлелдеменің басты негіздерінің бірі болып табылады. Ол
Сарапшының қорытындысының шындығын және сарапшының өкіметтілігін ғылыми жағынан бағалаудың
Сараптаманың тұжырымдары айқындығыменмен сәйкес істегі басқа дәлелдемелерге қайшы келмейтіндігімен
Сарапшы қорытындысын бағалау оның анализін, іс бойынша жиналған басқа
Сараптама жолдаған материалдар мен обьектілердің жеткілігін;
Сараптама жүргізгенде сарапшының қолданған тәсілдерінің
ғылыми негізділігін;
сарапшының өткізген зерттеулерінің толықтылығын;
сарапшының берген жауаптарының сараптық тапсырмаға сәйкестігін;
Сараптама тағайындауымен және жүргізуімен байланысты, тергеушінің барлық қызметінің ақырғы
Сарапшының қорытындысын қолдану бұл оның ішінде бар деректерге іс
Сараптамада бар дәлелді деректерді дұрыс және толық қолдану заңдылықты
Сарапшының қорытындысымен қорытнды беру мүмкін еместігі туралы хабарламамен және
Сезіктіні, айыптаушыны, жәбірленушіні және куәні сарапшының қорытындысымен және одан
Сарапшының ауызша түсініктемесі ол бұрын берген қорытындыны түсіндіру бөлігінде
Сараптамада бар фактілі деректерді дұрыс және толық қолдану заңдылықты
Сарапшы қорытындысы мына жағдайларда қолданылады:
- іс бойынша белгілі дәлелдерді дәлелдеу үшін;
- тергеуді жоспарлау кезінде;
- құрылған соттың немесе тергеу жобаларын тексеру үшін, сонымен
- тергеу әрекеттерін жүргізудің мақсаты мен әдісін анықтау үшін;
- жеке тергеу әрекеттерін жүрігізу кезінде;
- айыпкер ретінде тарту тұжырымдарды қаулыда негізделгенде;
- айыптау қорытындысында немесе қылмысты қысқарту туралы қаулыда;
- үкімді негіздеу үшін;
- қылмыс жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау
Қорытынды
Қорыта келгенде, айта кететін болса,кейінгі жылдары криминалистиканың тактикалық зерттеулерде
Сарапшы тергеушінің диагностикалы, классификациялық, сәйкестен дірушілік сұрақтарына жауап беру
Тәжербие көрсетіп отырғандай сот-тергеу және криминалистік сараптамада кейбір қылмыстық
Қылмыстық істерді тергеуде шындықты айқындауда арнайы таным әр кезде
Заттарды криминалистік сараптаудың негізгі міндеттері болып ғылыми негіздерге сүйене
Сот ісін жүргізудегі арнайы білімді тиімді қолдану берілген ұғымды
Сот сараптамасының қажеттігі қазіргі кезде өсуімен сарапттама түрлерінің кеңейуіне
Құқық қорғау, оның ішінде тергеу органдарының қылмысқа қарсы жүргізілетін
Қай саладағы арнаулы білімді қолдану тиістілігін қандай сот сараптамасын
Кейбір ғылымдар жалпыға ортақ білім мен арнаулы білімнің өзара
Сондай-ақ ғылымдар арасында арнаулы білімді жалпы тұрмыстық білім мен
Ғылым мен техниканың белгілі бір саласында мәселе шешуге қолайлы
Зерттеудің нәтижесін синтездеу мен бағалау кезеңінде сараптаманың жұмысы эксперттік
Қазіргі таңда эксперттік зерттеуде бүгінгі заманға математикалық әдістер және
Криминалистік тактика мен қылмыстың іс жүргізудің арасында үзіліссіз тығыз
Сараптамалық зерттеудің қалыптасқан зерттеудің қалыптасқан процесі өзінің міндеттемелері оны
Тактикалық әдістердің,олардың комбинациясының қолданылуы тергеу ситуациясына байланысты екендігі айқын.Сондықтан
Сарапшының қорытындысы толық немесе жеткілікті түрде айқын болмаған ретте
Құқық қорғау органдарының криминалистикалық тәсілдерді біліп,оларды шебер пайдалануы осы
Сот сараптамасының қорытындысы ең бір объективті дәлелдемелер қатарына жатады.Қылмыскерге
Сондықтан қылмыстық іспен танысқанда айыпкер сот сараптамасының актісін қоса
Қазақстан Республикасы тәуелсіз ел ретінде халықаралық қауымдастықтың мүшесі болғандықтан
Қылмыстың іс жүргізуі заңына сәйкес, сараптама зерттеуі жүргізілсе және
Құқық қорғау органдарының міндеттері: қылмыстарды тез және толық ашу,
Осындай мақсатты іске асыру криминалистиканың міндеті. Криминалистика қаншалықты толық
Сөз соңына келетін болсақ, арнайы білімдері бар мамандардан сараптама
Осындай мақсатты іске асыру, сот сараптамасының міндеті. Сот сараптама
Пайдаланылған әдебиеттер:
Нормативтік – құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж. 30.08.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексі
3. Закон РК "О судебной экспертизе" Алматы. 12.11.97.
4. Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сот сараптамысн жүргізу
Ғылыми, оқулық әдебиеттер
1. Аврьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская Е.Р.
2. Аубакиров А.Ф., Гинзбург А.Я., Ливниц Ю.Д. "Значение экспертизы
3. Аубакиров А.Ф. "Фиксация доказательств в криминалистике и судопроизводстве".
4. Аубакиров А.В., Бычкова С.Ф. и др. "Криминалистическая экспертиза
5. Бычкова С.Ф. "Организация назначения и производства судебной экпертизы".
6. Богодухова Е.А., Мозговых Г.А. "Назначение и производство судебно-технической
7. Белкин Р.С. "Курс криминалистики" 1том. Москва 1997.
8. Бутрименко Г.Г. и др. "Экспертное исследование стекла". Учеб.
9. Гинзбург А.Я., Поврезнюк Г.И., Калинин А.В. "Справочник следователя".
10. Гинзбург А.Я., Белкин А.Р. "Криминалистическая тактика". Алматы, 1998.
11. Грешников П.Я. "Судебная бухгалтерия". Учеб. Пособие. Алматы, 1999.
12. Исаев А.А. "Тросологическая экпертиза механических повреждений одежды"., Метод.
13. Исаев А.А. "Применение специальных познаний для квалификации преступлений".,
14. Кустанович С.Д. "Судебная баллистика"., Москва 1956.
15. Крылов И.Ф. "Судебная экспертиза в уголовном процессе"., Ленинград,
16. Лазари А.С. и др. "Теоретические и методологические основы
17. Мозговых Г.А. "Криминалистическая характеристика преступления". Алматы., 2002.
18. Поврезнюк Г.И. "Судебная экспертиза"(подготовка и назначение в уголовном
19. Поврезнюк Г.И., Поврезнюк Л.Л., Диьльбарханова Ж.Р. "Медико –
20. Россинская Е.Р. "Судебная экспертиза в уголовном гажданском и
21. Сонис М.А., Пчелинцев А.М. "Методические рекомендации по судебно
22. Тілеубергенов Е.М. "Криминалистика" (оқу құралы) Алматы, 2002.
23. Тілеубергенов Е.М. "Криминалистикалық сараптамаларда шешілетін сұрақтар", Алматы, 2003.
24. Торвальд Ю. "Век криминалистики". Книга об истории разоблачений.
25. Шакиров К.Н. "Судебная экспертиза" (учебно-практическое пособие в схемах).
26. Шляхов А.П. "Процессуальные и организационные основы криминалистических экспертиз",
27. Яблоков Н.П. "Криминалистика" Москва 1995.
28. "Криминалистическая энциклопедия" под ред. Белкина Р.С. Алматы, 1995.
29. "Криминалистика социалистических стран" под ред. Колдина В.Я. Москва.
30. "Предварительное расследование" (пособие для оперативных и следственных работников
31. "Криминалистика" учебник под ред. А.Г.Филиппова. Москва, 2000.
32. "Назначение и производство судебных экспертиз" (пособие для следователей,
33. "Общие положения технико – криминалогической экспертизы документов". Учеб.пособие.
34. "Дактилоскопическая экспертиза". Современное состояние и перспективы развития. Красноярск.
35. "Назначение и организация производства экспертиз нефтепродуктов и горюче-смазочных
36. "Криминалистика" Учебн.пособие в схемах. Под ред. А.Г.Филлипова Москва,
37. Заң және заман. 5,98. ҚР Бас Пркуратурасының қоғамдық
38. Заң және заман. 1,98. ҚР Бас Пркуратурасының қоғамдық
39. Фемида 3' 96 научно-популярный юридический журнал.
40. Фемида 1' 96 научно-популярный юридический журнал.
41. Заң. Республикалық құқықтық ғылыми – практикалық журнал. 12.2001.
42. Юридический мир. Июнь 1998. Ежемесячный общеправовой журнал.
43. Юрист. №3. Март 2003г. Ежемесячный журнал.
44. Юридическия мир. Февраль 1998. Ежемесячный общеправовой журнал.
45. Юрист. №1. Январь 2004. Ежемесячный журнал.
Учение о необходимой обороне в советском уголовном праве. М,
Наумов. А.В. Криминологические и уголовно-правовые идей борьбы с преступностью
ҚР Қылмыстық құқығы,1999.78-79 б
ҚР Қылмыстық құқығы 1999.85-57б
55
Қылмыстық процесті жургізуші органның сарапшы қорытындысын бағалауы
Қылмыстық іс бойынша дәлелдеме ретіндегі сот сараптамасының қорытындысы
Соттық сараптаманы тағайындау
Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның нәтижелерін бағалау
Сотта сараптама тағайындау мен жүргізудің процесуалдық мәселелері
Сараптама өндірісі ұғымы мен жалпы шарттары
Сот экспертологиясы пәнінен қысқаша лекция жинағы
Сот сараптамасын тағайындау және жүргізуде арнайы білімдерді қолдану
Сараптама зерттеулерін қолдану мен жүзеге асыру
Қазақстан Республикасында сот сараптамаларын тағайындау мен жүргізудің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздері