Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың міндеттері
Мазмұны
КІРІСПЕ 4
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 7
1.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың экономикалық маңызы 7
1.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау әдістері 11
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың міндеттері 15
1.4 Кәсіпорынның меншікті қаражаттарын пайдалану тиімділігі 22
2 ОТАНДЫҚ ТӘЖІРИБЕДЕ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ 26
2.1 «Бірге» ЖШС-нің қаржылық жағдайына баға беру 26
2.2 Кәсіпорынның активтерінің өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау 39
3 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ 46
3.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жетілдірудің негізгі бағыттары 46
3.2. Кәсіпорынның табыстылығын арттыру жолдары 53
ҚОРЫТЫНДЫ 57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
ҚОСЫМША А 2010 жылғы « 01 » қаңтар
ҚОСЫМША Ә 2010 жылғы « 01 » қаңтар
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2010 ж. «Жаңа онжылдық –
«Кәсіпкерлік – жаңа экономиканың қозғаушы күші. Әртараптандырудың өзегі кәсіпкерлік
Нарықтық экономика жағдайларында компаниялардың өзінің қаржылық-шаруашылық қызметін қажетті қаржы
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса
Сонымен қатар қаржылық тұрақты кәсіпорын онымен қаржылық қатынастарға түсетін
Яғни кез келген кәсіпорын фирманы басқарудың жалпы мақсаттарына
Талдау басқару шешімдерін қабылдау үшін қажет негіз болып табылады.
Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау экономикалық ахуал болған кезде ғана
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді
Қазақстандық автор Жүйріков К.К. бойынша кәсіпорын қаржылық жағдайының өзгерісінің
Бұл дипломдық жұмыс отандық кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдауды әдістемелік
Дипломдық жұмыстың өзектілігі кез-келген кәсіпорынның іс-әрекетінде қаржылық қаржылық жағдайын
Дипломдық жұмыстың мақсаты қаржылық талдаудың теориялық негіздерін зерттеу және
Дипломдық жұмысты жазу барысында келесідей міндеттер қойылған:
- қаржылық талдаудың теориялық негіздерін қарастыру;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың міндеттері мен әдістерін көрсету;
- кәсіпорынның меншікті қаражаттарын пайдалану тиімділігін анықтау;
- отандық кәсіпорынды мысалға алу арқылы қаржылық жағдайды талдаудың
- кәсіпорынның активтерінің өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау жасау;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын жетілдіру жолдарын көрсету.
Бұл жұмысты жазу үшін әдістемелік негіз болып Қазақстан Республикасының
Жұмыстың териялық базасы К.Ш. Дүйсенбаев, С.Райымқұлы, З.Д. Өтебаева, Г.Г.
Дипломдық жұмыс өзіне үш негізгі бөлімді, кіріспе, қорытынды және
1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориЯлық аспектілері
1.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың экономикалық маңызы
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың рөлі маңызды
Қаржылық жағдай – бұл белгілі бір сәтке кәсіпорынның қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның активтер мен пассивтер, яғни кәсіпорынның
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – капиталдың айналымы процесінде оның жағдайын
Өндірістік және қаржылық қызметі процесінде капитал айналымының үздіксіз процесі
Қаржылық жағдай тұрақты, тұрақсыз және дағдарысты болуы мүмкін. Кәсіпорынның
Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін кәсіпорында жақсы қапитал құрылымы
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы, оның тұрақтылығы өндірістік, коммерциялық және қаржылық
Өз кезегінде тұрақты қаржылық жағдай өндірістік жоспарлардың орындалуына және
Қаржылық қызметтің басты мақсаты бір стратегиялық міндетке әкеледі –
Қаржылық тұрақтылық табыстардың шығындардан тұрақты артуының көрінісі болып табылады,
Қаржылық тұрақтылықтың мәні қалыптастыру көздерімен қорлар мен шығындардың қамтамасыздығы
Кәсіпорындар жұмысының нарықтық шарттарына өтуден бастап, оның қаржылық жағдайының
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына көптеген факторлар әсер етеді. Олар келесідей
пайда болу орны бойынша – сыртқы және ішкі;
нәтиженің маңыздылығы бойынша – негізгі және жанама;
құрылымы бойынша – жай және күрделі;
қызмет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінде жұмысты ұйымдастырудан тәуелді болады, ал
Шығарылатын өнім түрлері мен өндіріс технологиясымен тығыз байланысты болатын
Қаржылық тұрақтылықтың маңызды ішкі факторлары қаржы ресурстардың құрамы мен
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына үлкен әсерін қарыздық капиталдар нарығында
Жоғарыда көрсеткендерді жалпылай келіп, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
кәсіпорынның салалық жатқызылуы;
шығарылатын өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) құрылымы, жалпы төлем қабілеттілікті сұраныста
төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
шығындар көлемі, ақша табыстарымен салыстырғанда олардың динамикасы;
қорлар және резервтер, олардың құрамы мен құрылымымен бірге мүлік
кәсіпорындарды басқарудың тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық қызметтің экономикалық шарттардың әсер етуін, қоғамда
Қаржылық тұрақтылықтың сыртқы көрінісі кәсіпорынның төлем қабілеттілігі болып табылады.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржы тұрақтылығының маңызды критерийлерінің бірі
Бұл үшін кәсіпорынға төлем қаражаттарын иелену қажет, оларға бірінші
Қарыздарды жабу үшін потенциалды қаражаттар болып қаражаттардың қалыпты айналымы
Сонымен қатар қарыздарды жабу үшін қаражаттар болып кәсіпорында бар
Сондықтан ағымды активтердің сомасы ағымды міндеттемелердің мөлшерінен анағұрлым артық
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау қаражаттардың бар
Ағымды төлем қабілеттілік балансты құру мерзіміне анықталынады. Егер
Перспективті төлем қабілеттілік кәсіпорынның төлем қаражаттарының сомасын осы мерзімге
Төлем қабілеттілік төлем қабілеттілік коэффициенті арқылы белгіленеді. Бұл
Төлемдік қаражаттар сомасын анықтау мәселесі бойынша әр түрлі көзқарастар
Төлем қабілеттілігі жоқтығы туралы есеп айырысу және банктегі басқа
1.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау әдістері
Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп берудің екі түрі бар: акционерлерді,
Субьетінің шаруашалақ қызметін динамикада бейнелеп көрсетуге, даму бағыты
Соңғы кездері мерзімді баспасөздерде, сондай-ақ жеке басылымдарда қаржылық талдауды
Оңдаған жалдар бойы барлық басқару деңгейлерінде және кәсіпорнның өзінде
Бұрынғы қолданылп келген талдау әдістемесінде әртүрлі баптардың мәндерін, баланс
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырады.Олардың
1) көлденең талдау;
2) тікелей талдау;
3) трендік талдау;
4) салыстырмалы талдау;
5) факторлық талдау;
6) қаржылық коэффициенттер әдәсі.
Көлденең (уақытша) талдау-есеп берудің әрбір позициясын өткен кезенімен салыстыру.Ол
Тікелей ( құрылымдық) талдау- әрбірбір есеп позициясының жалпы
Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл
Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек таралған әдісі әр
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың
Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коәффициенттерді талдаудың пайдалылығы оларды дұрыс
Қатынасты талдаудың ролін асыра бағалаудың да қажеті жоқ, себебі
Қаржылық талдауды салыстырмалы көрсеткіштер негізінде жүргізудің шетелдік тәжірибесін механикалық
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау – бұл фирмалардың еңшілес фирмалардың, бөлімшелердің
Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың қорытынды көрсеткішке тигізетін
Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық (элиминерлеу,
Айта кеткен жөн, кәсіпорнның қаржылық жағдайына талдау жүргізудің дәйектілігі
Жалпы редакциясын В.И. Стражева басқарған, Беларусь Республикасының алдымен оның
О.В. Ефимов өзінің (Қаржылық жағдайды қалай талдау керек» деген
И.М.Лоханина мен 3.К.Золкина алдымен есеп беруді құрастырудың са-пасын тексереді,
Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаудың соңғы әдістемесін А.Д. Шеремет пен
В.А. Андреев және В.В. Ковалев кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалауға
Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдаудың бөлек тәртібін кеңейтеді, толықтырады және
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың міндеттері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – шеңбер айналымы үрдісінде капиталдың жағдайын
Қаржылық жағдайды талдау төмендегілерден тұрады: қаржылық есептілік негізінде кәсіпорын
Талдаудың негізгі мақсаты – қаржылық қызметтегі кемшіліктерін дер кезінде
- әртүрлі өндірістік, коммерциялық және қаржылық қызметтің көрсеткіштері арасындағы
- мүмкін қаржылық нәтижелерін, экономикалық рентабельділікті, меншіктік және қарызға
- қаржылық құралдарды тиімді пайдалануға және кәсіпорынның қаржылық жағдайын
қаржылық жағдайдың жалпы бағалауы және оның есеп беру кезеңі
активтер мен оларды қалыптастыру көздері арасындағы сәйкестікті зерттеу, оларды
айналым капиталының шамасын, оның өсімділігін (кемуін) және ағымды міндеттемелермен
қаржылық-есептік және несиелік тәртіпті сақтау;
кәсіпорын активтері мен міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
ағымды активтердің айналымдылығын есептеу, оның ішінде дебиторлық берешек пен
баланс өтімділігін, қаржылық тұрақтылықтың абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштері мен
кәсіпорынның табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы көрсеткіштерін және олардың деңгейіне әсер ететін
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау негізінен салыстырмалы көрсеткіштерге негізделеді, себебі
Осыған байланысты талдау ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі талдауды кәсіпорын қызметкерлері жүргізеді, оның нәтижелері жоспарлау, бақылау
Сыртқы талдауды жарияланатын есептілік негізінде бақылау органдары, жабдықтаушылар, инвесторлар
Сыртқы талдау келесідей ерекшеліктерге ие:
- талдау субъектілерінің, кәсіпорынның қызметі туралы ақпаратты пайдаланушылардың көп
- талдау субъектілерінің мүдделерінің және мақсаттарының әртүрлі болуы;
- есеп стандарттарының, типтік әдістемелердің болуы;
- талдауды тек сыртқы есептілікте қолданылуындағы міндеттердің шектеулілігі;
- кәсіпорынның қызметі туралы ақпараттарды қолданушылар үшін талдау нәтижелерінің
Кәсіпорын бір-бірімен байланысты бірнеше топтардан тұратын күрделі құрылым. Құрамдас
- негізгі – кәсіпорынның табысына тікелей мүдделі топтар, себебі
- негізгі емес – кәсіпорын табысына тікелей мүдделі емес
Қаржылық жағдайды бағалау үшін кәсіпорын қызметкерлері талдау әдістемелерін білу
- баланс активтерінің құрылымын және өсуін талдау;
- баланс активтерінің құрылу көздерінің құрылымын, құрамын және өсуін
- баланс өтімділігін талдау;
- кәсіпорынның төлемқабілеттілігін талдау;
- кәсіпорынның несиеге қабілеттілігін талдау.
Шеремет В.Д. қаржылық жағдайды талдауды бөлшектеп қарастырады:
- бухгалтерлік баланс баптарының құрылымын және өсуін бағалау;
- қаржылық тұрақтылығын талдау;
- баланс өтімділігін талдау;
- қаржылық көрсеткіштерді талдау;
- төлемқабілетсіз кәсіпорынның балансының қанағаттанарлықсыз құрылымын бағалау әдістемесі;
- пайданың, айналым капиталы қозғалысының және ақша қаражаттарының ағымының
Любушин Н.П. келесі сатыларды қарастырады:
- кәсіпорын балансының актив құрылымының өзгерістерін талдау;
- кәсіпорын балансының пассив құрылымын талдау;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайының көрсеткіштерінің жиынтығы және оларды анықтаудың
- баланс өтімділігін талдау.
Өзінің талдау сызбаларын Половинкин С.А., Балабанов И.Т. , Коровин
Біздің пікірімізше, талдауды келесі сызба бойынша жүргізген жөн:
- бухгалтерлік баланс активтерін талдау;
- баланс активтерінің құрылу көздерін талдау;
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау;
- кәсіпорынның төлемқабілеттілігін және баланс өтімділігін талдау;
- субъектінің іскерлік белсенділігін және рентабельділігін талдау;
- кәсіпорынның банкроттық ықтималдығын анықтау.
Активтер – бұл, шын мәнінде, өзінің кәсіпкерлік қызметін жүзеге
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы – бұл шаруашылық субъектісінің қызмет етуге
Өтімділікті талдау үшін ең алдымен активтің, баланстың, кәсіпорынның «өтімділігінің»
Ван Хорн ДЖ.К. өтімділік – бұл ақшаға тез айналатын
Кәсіпорынның өтімділігі - бұл баланс өтімділігіне қарағанда жалпы
Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі қаржылық тұрақтылықтың негізгі белгісі болып табылады. А.Д.Шеремет
Ағымдық және күтілетін төлемқабілеттілікті айырады. Ағымдағы төлемқабілеттілік баланстың құрылу
Сонымен қатар талдау толық болу үшін кәсіпорынның балансының көрсеткіштерінің
Талдау үшін ақпараттың негізгі көзі болып кәсіпорынның қаржылық есептілігі
Есептілік деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық шаруашылық қызметін кешенді
Қаржылық есептілік ұйымның қаржылық жағдайы
Қазақстанның кәсіпорындарының қаржылық есептілігі есептіліктің
Қаржылық есептілік көптеген қолданушылардың жалпы
Қаржылық есептілік сонымен бірге ресурстар үшін басшылықтың жауапкершілігін немесе
Қаржылық есептілікті пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық
Қаржылық есептіліктің құрамдас бөліктері бір
№1 ХҚЕБС – та былай делінген:
Қаржылық есептіліктер – ақшалай өлшемдер шаруашылық
Бұл есептіліктер көптеген теңдеулермен байланысты.
- ақша қаражаттарының немесе оның
- кәсіпорынның осы болашақ экономикалық
- өткен уақыттардағы келісімдердің және басқа
Актив төмендегідей жағдайларда қысқа мерзімді
- оларды өткізуге немесе сату
- ол қысқа мерзім ішінде
- ол оны қолдануға мен
Барлық қалған активтер ұзақ мерзімді
Міндеттемелер - өткен кезең оқиғаларынан пайда
- активтердің ағымы немесе қызмет
- міндеттемелерді орындау кәсіпорын үшін
- өткен кезеңдегі келісімдер нәтижесі
Міндеттемелер қысқа мерзімді деп жіктелінуі
- оны компанияның операциондық кезеңінің
- оны өтеу есепті кезеңнен
Меншікті капитал – оның барлық міндеттемелерін
Шешім қабылдайтын пайдаланушыға көмек ретінде
Балансты құрудың пайдалылығы мынада: баланс
Алайда кейбір шектеулер бар. Баланста
Табыстар мен шығындар туралы есепті
Табыстар – бұл келіп түсулер немесе
Шығындар – бұл активтердің азаюы немесе
- шығындар сипаты бойынша: шығындар
- шығындар қызметтерінің әдісі бойынша: шығындар
Қаржылық есептіліктің маңыздылығы, оны сауатты
1.4 Кәсіпорынның меншікті қаражаттарын пайдалану тиімділігі
Кәсіпорынның меншікті капиталы негізін оның жарғылықты капиталы құрайды, бекітілген
Жарғылықты капитал - бұл бастапқы құрылған капитал, кәсіпорынның пайда
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес жарғылықты капитал меншік формасына
- мемлекеттік меншік;
- жеке меншік.
Салық төлеу тәртібіне сәйкес шаруашылық субъектілер есеп беру бойынша
- заңды тұлғалар;
- жеке тұлғалар.
Шаруашылық іс - әрекетін ұйымдастыруына байланысты олар мынадай түрлерде
- акционерлі қоғам, АҚ;
- жауапкершілігі шектелген серіктесті, ЖШС;
- жеке кәсіпкер;
Мемлекеттік тіркеуден өткен кәсіпорындардың меншікті капиталы түсінігінде оның жинақталған
Кәсіпорының жарғылық капиталы құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының) акцияларды олардың нақтылы
Қайта ұйымдастыру нәтижесiнде құрылған қоғамның жарғылық капиталы белгiленген талаптарға
Акцияның құрылтайшылар алдын ала енгiзетiн төлем мөлшерi қоғамның жарғылық
Қоғамның жарғылық капиталын ұлғайту қоғамның жарияланған акцияларын орналастыру арқылы
Субьектінің капиталының жағдайы және қозғалысы жөнінде ақапараттарды жалпылау және
«Қарапайым акциялар»;
«Артықшылығы бар акциялар»;
«Негізгі капиталға салымдар мен жарналар».
Құрылтайшылардың акционерлік қоғамның негізгі капиталына салымдары бойынша қарыздарын есептеу
Шаруашылық жүргізуші субьектілер іс жүзіндегі қолданыстағы заңдарға және құрылтайшы
Шаруашылық серіктестіктер резервтік капитал құруға міндетті. Резервтік капиталдың құрылы
Резервтік капитал бөлінбеген табыстан аударулар есебінде құрылады. Резервтік капиталдың
Басқа да резервтік капитал есебі арнайы шотта жүргізіледі. Бұл
Акционерлік қоғамдар әрі қарай айналымнан алу мақсатында өз акционерлерімен
Кәсіпкердің қолдағы негізгі капиталды сатып алысымен пайдалану міндет емес,
Басқаша айтқанда негізгі капитал сатып алу жолындағы кез келген
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады, қасиеті мен
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне
2 Отандық тәжірибеде кәсіпорындардың қаржылық жағдайына талдау жасау
2.1 «Бірге» ЖШС-нің қаржылық жағдайына баға беру
Тігін өндірісі «Бiрге» ЖШС 1999 жылдан бері қызмет көрсетеді,
«Бiрге» ЖШС келесі тігу қызметтерін ұсынады:
Киімнің компьютерлі жобалау және пішу;
Арнайы, формалық, корпоративті және жарнамалық акциялық киімдер тігу;
Төсек қаптау маталарын тапсырыс бойынша пішу тігу;
Бас киімдерін тігу;
Дайын киімдерге арнайы таңбалар суреттерін салу (трансфер, жібекою);
Тапсырыс беруші материалдарынан киім тігу;
Сериялық модельдерге өзгерістер еңгізу.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына баға берілуі қаржылық есеп беру мәліметтер
Зерттеуді жеңілдету мақсатында ірілінген аналитикалық баланс-нетто пайдаланады, баланс баптары
Жіктелген мәліметтер негізінде кәсіпорынның өтімділік және төлемқаблеттілік коэффициенттері анықталады,
«Бірге» ЖШС баланс-нетто құрылымы 1-кесте түрінде берілген:
Кесте 1
«Бірге» ЖШС тікелей талдау жасау және құрылу қайнар көздеріне
Көрсеткіштері 2007 ж,
мың. тг % баланс
валютасы 2008ж
мың. тг %
баланс
валютасы 2009 ж
мың. тг % баланс
валютасы Ауытқуы
(7 қатар-5 қатар)
1 2 3 4 5 6 7 8
Активтер 1154440 100 1431426 100 1282071 100 -
Ұзақ мерзімді активтер 502461 43,5 480814 33,6 515088 40,2
Ағымдағы активтер, оның ішінде. 651979 56,5 950612 66,4 766983
Тауарлы қорлар 109571 5,3 68887 4,8 79528 6,2 +1,4
Дебиторлы қарыздар 53903 46,7 879890 61,5 684051 53,4 -8,1
Ақшалар 3376 0,3 1835 0,1 3404 0,2 +0,1
Пассивтер 1154440 100 1431426 100 1282071 100 -
Капитал 811264 70,3 1145487 80 1051010 82 +2
Ұзақ мерзімді міндеттер - - 157866 11 215656 16,8
Ағымдағы міндеттер 242305 21 128073 9 15405 1,2 -7,8
Е с к е р т у – Кәсіпорынның
Жоғарыда көрсетілген 1 - кесте мәліметтеріне сәйкес айта кететін
Пассивтер кәсіпорынның қаражаттар құрылу көздерін білдіреді, олар меншікті капитал
Капитал бұл кәсіпорынның міндеттері шегерген активтері, оның құрамында:
төленген капитал көлемі өзгермеген үш жыл аралықта 342773
бөлінбеген пайда 2007 жылы 468491 мың теңге, ол 2008
Осыдан 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда меншікті капитал үлесі
Үш жыл аралықта тартылған қаражаттар құрылымында кейбір өзгерістері байқалады.
Осы аралықа кәсіпорын ұзақ мерзімді міндеттемелер үлесі өсірді, оның
Осыдан келесі өзгерістерін байқауға болады ағымды міндеттемелер азайды, бірақ
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын білдіретін негізгі белгісі ретінде оның төлем
Кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша есеп беру қаблетін өтімділіктеп
Кәсіпорынның өтімділігін анықтау мақсатында бухгалтерлік баланс мәліметтері пайдаланады. Баланстың
Кәсіпорын өтімді немесі орташа өтімді болуы әбден мүмкін себебі
Осыған байланысты өтімділік дәрежесін бағалау әдісінің бірі болып активтер
Салыстыру барысында кәсіпорынның жедел міндеттемелері, қайтару уақыты бір ай
«Бірге» ЖШС үлгісінде мүліктер мен құрылу көздері құрымына қатысты
Кесте 2
«Бірге» ЖШС тікелей талдау жасау және құрылу қайнар көздеріне
(мың теңге)
Баланс баптарының аталуы 2007 жылы 2008 жылы
1 2 3 4 5
Активтер баптары
Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржы салымдары 3376 1835
Дебиторлы қарыз 53903 879890 684051 -195839
Тауарлы қорлар 109571 68887 79528 +10641
Ұзақ мерзімді активтер 502461 480814 515088 +34274
Баланс 1154440 1431426 1282071 -149355
Пассив баптары
Ағымды міндеттемелер 242305 128073 15404 -112669
Ұзақ мерзімді міндеттемелер - 157866 215656 +57790
Капитал 811264 1145487 1051010 -94477
Баланс 1154440 1431426 1282071 -149355
Е с к е р т у – Кәсіпорынның
2 - кесте мәліметтері бойынша 2008 жылы дебиторлық берешек
«Бірге» ЖШС тікелей талдау жасау және құрылу қайнар көздеріне
Сурет 1. «Бірге» ЖШС тікелей талдау жасау және құрылу
Осыдан кәсіпорын 2007 – 2009 жыладар аралығында меншікті айналым
Кәсіпорын өтімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің бірі болып айналым капиталы қаралады,
Берілген мәліметтеріне жүгінсек, талдау жасалатын кәсіпорынның капитал құрылымы келесі:
2007 жылы: айналым капиталы = 651979- 242305 = 409674
2008 жылы: айналым капиталы = 950612 - 128073= 822539
2009 жылы: айналым капиталы = 766983- 15404= 751579 мың
Кәсіпорын іс-әрекетінде жағымсыз жағдайлар ретінде өтімділік және қаржы тұрақтылығы
Іс жүзінде талдау жұмыстарын жүргізгенде келесі өтімділік көрсеткіштер жүйесі
Абсолютты өтімділік коэффициенті:
(1)
мұндағы Кал – абсолютты өтімділік коэффициенті;
Дс – ақша қаражаттары;
Кфв – қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері.
Жедел өтімділік коэффициенті:
(2)
где Кбл – жедел өтімділік коэффициенті;
Дс – ақша қаражаттары;
Кдз – қысқа мерзімді дебиторлық қарыз;
Кфв – қысқа мерзімді қаржы салымдары;
Кфо – қысқа мерзімді қаржы міндеттемелер.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті:
(3)
где Ктл – ағымдағы өтімділік коэффициенті;
Та – ағымдағы активтер;
Ко – қысқа мерзімді міндеттемелер.
Кәсіпорын сипаттамасы бойынша көрсеткіштер мәліметтеріне сүйенсек ағымды кезең аралықта
Кесте 3
«Бірге» ЖШС 2007-2009 жылдар аралығы өтімділік көрсеткіштері.
Көрсеткіштер 2007 2008 2009 Ауытқуы (4топ -3топ)
1 2 3 4 5
Абсолютты өтімділік коэффициенті 0,01 0,01 0,22 +0,21
Жедел өтімділік коэффициенті 0,23 6,8 44,6 +37,8
3-кестенің жалғасы
Ағымдағы өтімділік коэффициенті 2,69 7,4 49,8 +42,4
Е с к е р т у – Кәсіпорынның
Берілген 3 - кесте мәліметтері бойынша «Бірге» ЖШС 2007-2008
Осыған байланысты, кәсіпорын жедел түрде өз міндеттемелерін өтей алады,
Жедел өтімділік көрсеткіштері көбінесе «Бірге» ЖШС несие берушілеріге қызығушылық
Ағымдағы өтімділік коэффициенті қай мөлшерде ағымды активтер қысқа мерзімді
Кәсіпорынның төлем қаблеті жоғалуы ол жойылды деп азаматтықұқықтық жауапкершілік
Осыған байланысты төлем қаблетін жоғалту коэффициентін есептеген жөн болып
(4)
мұнда, Кктл – нақты есеп беру кезеңі соңына ағымды
Кнтл – нақты есеп беру кезеңі басында ағымды өтімділік
Пу – төлем қаблетін қалпына келтіру бекітілген кезеңі, айлар
По – есеп беру кезеңі;
Кнормтл = 2,0.
Төлем қаблетін жоғалту коэффициентін мөлшері 1 жоғары, ол дегеніміз
«Бірге» ЖШС мәліметтері бойынша 2008 жыл соңына төлем қаблетін
Осыған байланысты «Бірге» ЖШС жақын үш ай аралығында өз
Кәсіпорынның тұрақтылығын білдіретін негізгі көрсеткіштері ретінде: тәуелсіздік коэффициенті, қаржы
Осы көрсеткіштерін «Бірге» ЖШС қатысты 2007-2009 жылдар аралығына анықтап
4 Кесте
«Бірге» ЖШС бойынша 2007-2009 жылдар аралығында қаржы тұрақтылығы коэффициентері
Көрсеткіштер 2007 2008 2009 Ауытқуы (4топ -3топ)
1 2 3 4 5
Тәуелсіздік коэффициенті 0,7 0,8 0,82 +0,02
Тәуелділік коэффициенті 0,2 0,2 0,18 -0,02
Қаржыландыру коэффициенті 3,3 4 4,5 +0,5
Қаржы тұрақтылық коэффициенті 0,7 0,9 0,98 +0,08
Е с к е р т у – Кәсіпорынның
Берілген 4 кесте мәліметтері бойынша келесі тұжырым жасауға болады:
Сурет 2. «Бірге» ЖШС бойынша 2007-2009 жылдар аралығында қаржы
Кәсіпорын сенімділігін арттыруда меншікті қайнар көздері қандай жедел сатылу
Оның деңгейін анықтау үшін өзгеріске ұшырау коэффициентін есептеу керек,
«Бірге» ЖШС капиталы өзгеріске ұшырау коэффициенті келесі:
2007 жылы: айналым капиталы = 409674/ 811264 =
2008 жылы: айналым капиталы = 822539/ 1145487= 0,7;
2009 жылы: айналым капиталы = 751579/ 1051010= 0,72.
Анықталған көрсеткіштер негізінде 2007-2009 жылдар аралығында кәсіпорынның капиталы өзгеріске
Сонымен қатар тұтынушылардың сатылған тауарлармен көрсетілген қызметтер үшін төлемдері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы тікелей активтерге жұмсалған қаражаттары жедел ақшалай
Кесте 5
«Бірге» ЖШС ағымды активтер айналымдылығы көрсеткіштер қарқыны 2007-2009 жылдар
Көрсеткіштер аталуы 2007 2008 2009 Ауытқуы (4топ -3топ)
1 2 3 4 5
Сатудан түскен ақшалар ҚҚСС ескерілмей, мың теңге 1062124 1619787
Ағымды активтердің орташа мөлшері, мың теңге 616414,5 830781
Жиындық активтердің орташа мөлшері, мың теңге 1131046,5 1280588
Ағымды активтер айналымдылық коэффициенті (қатар 1/2 қатар.) 1,7 1,9
Жиындық активтердің айналымдылық коэффициенті (қатар 1/3қатар) 0,9 1,2 0,8
Ағымды активтер айналу уақыты, (360/ 4 қатар) күндер 212
Жиындық активтердің айналу уақыты, (360/ 5 қатар) күндер 400
Е с к е р т у – Кәсіпорынның
Берілген 5-кестедегі мәліметтері негізінде кәсіпорынның ағымды активтер айналу уақыты
Кәсіпорын балансында дебиторлық қарыз және өндірістік қорлар көп жағдайда
Дебиторлық қарыз деңгейне көптеген факторлар әсер етеді: өнімнің түрі,
Кәсіпорында қабылданған есептесу жүйесі бухгалтерлер мен қаржыгерлер үшін маңызды
Айналым жылдамдығы жоғарлау қарқыны жағымды әсер түрінде қарастырылады. Сатып
Кәсіпорын ісәрекетінің нәтижелері көрсеткіштер жүйесі негізінде бағаланады, рентабельділік негізгі
Кәсіпорын ісәрекетіне баға беруде оның тиімділігін анықтауда көрсеткіштер жүйесі
Мүлікті активтер рентабельділігі коэффициенті:
(5)
мұнда, Ра – кәсіпорынның мүлікті активтер рентабельділігі;
Чд – таза пайда;
Сва – кәсіпорын активтерінің орташа шамасы.
Ағымды активтер рентабельділігі:
(6)
мұнда, Ра – кәсіпорынның ағымдағы қысқа мерзімді мүлікті активтер
Чд – таза пайда;
Свта – кәсіпорынның ағымды активтерінің орташа шамасы.
Инвестиция рентабельділігі:
(7)
мұнда, Ри – инвестиция рентабельділігі;
Ддн – салықтар төленбеген табыстар;
Ко – кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері.
Меншікті капитал рентабельділігі:
(8)
мұнда, Рск – меншікті капитал рентабельділігі;
Чд – таза пайда;
Ск – кәсіпорынның меншікті капиталы.
Сатылған өнімдер рентабельділігі:
(9)
мұнда, Ррп – сатылған өнімдер рентабельділігі;
Чд – таза пайда;
Врп – сатудан түскен ақша қаражаттары.
Сатылған өнім рентабельділік коэффициент мөлшері, кәсіпорынның бір теңгеге шаққанда
Кәсіпорын қаржылық есеп беру қортындысы бойынша 2007-2008 жылдар аралығында
Кесте 6
«Бірге» ЖШС 2009 жылға шаруашылық ісәрекеті көрсеткіштері
Көрсеткіштері Экономикалық мағынасы 2009
1 2 3
Активтер рентабельділігі Кәсіпорынның активке салғанда бір теңгеге шаққанда кіріс
Ағымды активтер рентабельділігі Кәсіпорынның ағымды активке салғанда бір теңгеге
6-кестенің жалғасы
Инвестиция рентабельділігі Кәсіпорынға инвестиция түрінде салған қаражаттар тиімділігін көрсетеді
Капитал рентабельділігі Кәсіпорынға салған қаражаттар бір теңгеге шаққанда кіріс
Сатылған өнімдер рентабельділігі Кәсіпорын өнімдер сатуда бір теңгеге шаққанда
Е с к е р т у – Кәсіпорынның
Берілген 6 кестедегі мәліметтері кәсіпорынның қаржылық жағдайына сараптамалы баға
Осыған байланысты талдау жүргізген нәтижелері бойынша келесі тұжырымдама жасауға
Осы өзгерістеріне қатысты тартылған қаражаттар құрамында керісінше жыл басына
«Бірге» ЖШС өтімділігін келесі көрсеткіштер арасындағы қатынастары сипаттайды: 2009
Аталған көрсеткіштер негізінде кәсіпорын өтімді екенін анықтаймыз. Кәсіпорынның 2009
2.2 Кәсіпорынның активтерінің өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
Сыртқы және ішкі тұрақсыз жағдайында кәсіпорынның өрістеу қабілеті оның
Кәсіпорынның тиімді шаруашылық ісәрекетін жүргізуі тек қосымша ақша қаражаттар
Жаңадан құрылған кезкелген кәсіпорын алғашқы бизнес қадамдарында меншікті қаражаттарына
Іс жүзінде көптеген отандық кәсіпорындар тәжірибесінде жалғыз қаржылық ресурстарын
Корпоративты облигациялар шығару тек шектелген компанияларға пайдалы, өйткені олардың
Мемлекеттік тарапынан қаражаттар алуын көптеген кәсіпорындарға бүгінгі күні қаржыландыру
Салықтық несилендіру тәсілі берілу ерекшеліктерінемен қиыншылықтарына байланысты тек бірекеуіне
Қаржылық лизинг тек өз өндірістік қуаттарын өсіруін көздейтін компанияларға
«Бірге» ЖШС кәсіпорынның қаржылық жағдайын тұрақтандыру мақсатында банктік несие
Жалпы кәсіпорын қаржылық тұрақтылығын қамтуда тартылған қаражаттардан тәуелділігін арттыру
тартылған капиталға қатысты пайыз төлемдер шағындар есебіне қаралады
несие бойынша төленетін пайыз өсімдері бұл қаражаттарын айналымда
меншікті қаражаттар үлесінің өсуі икемсіздік және өндірістік ісәрекетінде
Кәсіпорыны жоғары қаржылық нәтижелеріне жету жолында «Бірге» ЖШС басшылары
Жаңа өндірістік желісі өнімділігін 1,5 есе жоғарлатады және пайда
Осы жобаны іске асыру мақсатында арнайы 47 500 мың
«Бірге» ЖШС несие алуына байланысты оның қажеттілігі бағаланды, ол
- кәсіпорын шығаратын өнімдері жоғары сұранысқа ие болуы.
- қосымша пайда табу;
- шығарылатын өнімдер қатарын, түрімен көлемін жаңарту.
Несие қайтару көрсеткіштері бұл кәсіпорынның қаржылақ тұрақтылығын білдіретін негізгі
1 өтімділік коэффициенті;
2 активтердің тиімді пайдалану коэффициенті;
3.қаржылық леверидж коэффициенті;
4.табыстылық (рентабельділік) коэффициенті.
Жалпы өтімділік коэффиценті есепті жылдар аралығында қысқамерзімді міндеттемелерді өтеу
Абсолютті өтімділік коэффиценті кәсіпорынның қысқамерзім аралығында қысқамерзімді қарыздардың қандай
Жедел өтімділік коэффиценті кәсіпорынның меншікті көздерден қалыптастырылатын жеткілікті еркін
Ағымдық өтімділік коэффиценті қысқамерзімді міндеттемелердің 1 теңгесіне активтердің неше
2. Активтердің тиімді пайдалану коэффициенті: активтердің бір рет айналу
3. Қаржылық леверидж коэффициенті: меншікті және тартылған капитал қатынасының
4. Табыстылық (рентабельділік) коэффициенті: өнім сатылу рентабельділігі (мәні 15%).
Әр бір көрсеткіш деңгейі белгіленген норматив көрсеткішімен салыстырылады.
Нормативта белгіленген көрсеткіштер мөлшері кейде халықаралық талаптарға сай келеді,
Банк клиенттерін үш сыныпка топтастырады. Бірінші сынып бұл топта
Көрсеткіштер сипаттамасына байланысты жіктесін 7 кесте түрінде көрсетеміз.
Кесте 7
Көрсеткіштері бойынша сыныптарын топтастыру
Көрсеткіштері Норма мөлшері Сыныптар бойынша топтастыру
1 2 3
1 2 3 4 5
Абсолютті өтімділік коэффиценті 0,2-0,25 0,2 және жоғары 0,1-0,2
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың міндеттері
Қаржылық талдау
Қаржылық жағдайды талдау түсінігі
Экономиклық талдаудың теориялық негіздері
Экономикалық талдаудың пәні және міндеттері, объектісі және мазмұны. Факторлық талдау әдісі
Экономикалық талдаудың пәні және міндеттері, объектісі
Шаруашылық субъектілердің қаржылық жағдайын талдаудың мәні және маңызы
Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдау мақсаты.Қаржы аясындағы реттеу органдарының жүйесі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негізі
Кәсіпорынның қаржылық экономикалық талдау жүргізетін мамандарға қажетті теориялық білім мен тәжірибиелік дағдылардың жиынтығын беру