Бүргенің организмінде
Мазмұны
Кіріспе.......................................................................................................3 - 4
Ғылыми әдебиеттерге шолу....................................................................5 – 27
Еңбекті қорғау.......................................................................................28 – 33
Қоршаған ортаны қорғау......................................................................34 - 39
Өзіндік зерттеулер...............................................................................40 – 58
5.1. Зерттеу материалдары мен әдістері...........................................40 – 43
5.2. Бүргенің жыл маусымына ит пен мысықтың жасына байланысты
5.3. Мысықтан жиналған бүргелердің түрлерін анықтау..................46 – 50
5.4. Бүргеге қарсы карэте дәрісін сынау және қолдану нәтижесі......51
5.5.Ит пен мысықтың бүргелеріне қарсы ветеринариялық
шаралар...................................................................................................54 – 58
Қорытынды …………….............................................................................59
Ұсыныс........................................................................................................60
Пайдаланған әдебиеттер тізімі............................................................61 – 63
Кіріспе
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік – экономикалық
Әлеуметтік экономиканы қайта құру нәтижелі ұймдастыру деңгейіне байланысты. Сол
Ел басымыз Н.Ә. Назарбаевтың қоғамымыздың болашағы мен мемлекетіміздің
Президентіміз Н.Ә. Назарбаев өзінің 2009 жылғы Қазақстан халқына жолдауында
Қазақ халқының ел – ауқатының арттырумен бірге ауыл шаруашылық,
Мемлекетіміздің кез – келген аймағында кездесетін, шаруашылыққа үлкен зиян
Шаруашылықтың алға жылжуы үшін жәндіктермен күресу шаралары айтарлықтай
Қазақстан Республикасының жоғарғы білімді ветеринария мамандарының міндеттері мен мақсаттары
Ғылыми әдебиетке шолу.
Буынаяқтылар – жер шарында кең тараған, құрлық пен суда
Кейбір жәндіктер малға және ауылшаруашылығына үлкен зиян тигізеді және
Шаруашылықтың алға жылжыуы үшін жәндіктермен күресу де айтарлықтай негізгі
Зиянкес жәндіктері паразитологияның энтомология бөлімі қарастырады. Энтомология – (гректің
Малдәрігерлік энтомология – малға зиянды жәндіктерді зерттеп, оларға қарсы
Жәндіктер денесі үш бөліктен құралған: бас, кеуде және құрсақ.
Ауыз аппараты жәндіктің басының алдыңғы, кейбіреулерінің – астыңғы жағында
Бастың екі жағында көптеген жеке көздерден (фасетка) құралған күрделі
Кеудесі үш бөліктен тұрады: алдыңғы, ортаңғы және артқы. Әр
Аяқтарында бір-бірімен жалғасқан, жамбас, ұршық, сан, сирақ және 1
Жәндіктер құрсағы 5 –тен 11-ге дейін жеке бунақтардан құралған.
Жәндіктердің бұлшық ет жүйесі дене және іш құрылысы бұлшық
Іш құрылыс бірінің астына бірі орналасқан екі жұқа қабыршақпен
Барлық дене мүшелерін қамтыған, тармақталған тыныс түтікшелері, кеуде және
Май қоры бүкіл іш қуысын алып жатқан борпылдақ ұлпа,
Ас қорту жүйесі – алдыңғы және артқы ішек түтікшелерінен
Зәр шығару жүйесі – мальпигий түтікшелері артқы ішекпен жалғасқан.
Қан жүйесі ашық, бір ғана түтікшеден (жүрек) тұрады. Ол
Жүйке жүйесі жақсы жетілген және үш бөліктен: орталық, шеткі
Сезім мүшелері: көз, иіс, бағдарлау, есту, дәм ажырату. Бұлар
Жәндіктер – дара жынысты. Аталық жәндіктердің жыныс мүшелері қос
Қазіргі уақытта жәндіктердің 1 миллионға жуық түрлері белгілі, бірақ,
Осының ішінде бүргілерге келетін болсақ, бүргілер – сүт қоректілер
Бүргілердің қан сорғыштар ретінде сондай-ақ індет және инвазиялық аурулардың
Бұл салада жүргізілген көптеген зерттеулердің ішінде
Батыc және оңтүстік Қазақстанның шөлді аймақтарында обаның табиғи ошағында
Бүргілерді жіктейтін болсақ, бүргілер Arthropoda – буынаяқтылар типіне, Incecta
Pulicidae тұқымдасы,
туыстары: Pulex
Xenopsylla
Ctenocephalides
Vermipsylidae тұқымдасы,
туысы: Chaetopsylla
Ceratophyllides тұқымдасы,
туысы: Ceratophyllus
1. Pulex irritans – барша жерде таралған адам бүргесі,
2. Ctenocephalides felis және C. Canis – мысық пен
3. Vermipsyla alacurt және V. (Dorcocdia) ioffi –
4. Echidnophada dallinacae – құс бүргесі.
5. Ceratohyllus gallinae – еуропалық тауық бүргесі.
6. Sarcopsylla penetrans – құм бүргесі, тропикалық жерлерде адамды,
Морфологиясы мен биоэкологиясына келер болсақ бүргелер қанатсыз, басы және
Бүргенің ұзындығы 0,5 – 16 мм. Бүргенің ұрғашылары еркек
Жұмыртқасы жылтыр, ақшыл түсті, сопақтау, ұзындығы 0,5 мм. Личинкалары
Бүргелер толық өзгеріспен дамиды. Бүргелердің еркегі мен ұрғашысы сүт
Бүргелердің мал дәрігерлік маңызына келер болсақ, бүрге ең алдымен
Бүргелермен зақымдалған ит пен мысықта және шошқада дерматит дамиды,
Жаздың жылы ауа райы бүргенің дамуына қолайлы кез. Жануарлардың
Тұяқтылар мен құс бүргелері ұзақ уақыт қан сорып, жануарларды
Тауықтардың жұмыртқа салғыштығы 5 – 50% төмендейді. Балапандардың өсіп
Ит пен мысық және адам бүргелері дипилидоз ауруының,
Сондай-ақ бүргелердің денесінде оба, бруцеллез, пастереллез, топалаң, псевдотуберкуллез, листериоз,
Бүргемен зақымдалған жануарларды анықтау қиынға соқпайды. Жоғарыда айтып өткен
Бүргенің қоныс аударуын (миграциясын) анықтау әдісі. Бүргенің қоныс аударуын
Белгі салынған бүргелерді анықталған орындарға жібереді, содан шығарған нүктеден
Кейінгі жылдары жәндіктерді радиоактивті изотоппен (радиоактивті фосформен – Р32
Кесте 1- Бүргенің кейбір түрлерінің таралуы (Е.Н. Павловск бойынша)
Түрі Географиялық таралуы
Pulex irritans Барлық жерде таралған. Кәдімгі адам бүргесі, үйдің
Ec.
Idnophaga gallinaсae Бұл түр Орта Азия, Кавказда, Төменгі Павольжеде
Xenopsylla G Бұл түрдің көптеген өкілдері бар (X. gerbilli,
Spilopsyllus cuniculi Батыс Европада қояндардың паразиті
Ctenocephalides. S.
Ctenocephalus. K. Барлық жерде таралған. Өкілдері – Ct. Cаnis
Ceratophyllus gallinae Тауық бүргесі, сондай-ақ көптеген басқа да
Бүгелердің өмір сүруіне байланысты 2 топқа бөлінеді: ұя бүргесі
Тірі жануарлардан бүргені тарау арқылы жинайды. Жәндіктің жүгірісін тоқтату
Сондай-ақ, жануарлардың жүнін гехсахлормен сүртіп жинауға болады.
Ұсақ жануарлардан (ит – мысықтың балалары, кемірушілер, ұсақ аңдар,
Ұсталынған жәндіктерді өлтіріп, сол сәтте бензин немесе хлороформмен дымқылданған
Бүрге мекендейтін тұрғын үйлерде, су немесе сұйық май құйылған
Бүргелерді кемірушілердің інінен жинау үшін «лента әдісін» қолданады. Ұсынған
Ол үшін бір жағы түтікті (фланель) ақ матаның (лента)
Тік және көлбеу іннен бүргені жинау үшін ақ фланель
Бүргелерді тірідей сақтау үшін бүрге жиналған пробирканың сыртын ақ
Зияндылығына келер болсақ бүргенің кейбір түрлері массалы түрде тоғышарлық
а) Cеratophyllus columbe, көгершіндерде тоғышарлық етеді.
Б) Echidnophaga gallinacae, Sarcopsyllidae тұқымдасынан, негізінде тауықтардың қабығы мен
В) Sarcopsylla penetrans – құм бүргесі, дененің алдыңғы бөлігінен
Г) Vermipsylla alacurt – шұбар құрт деп аталады (өте
Гребенюктың мәліметтері бойынша Қырғызстанда ала құрттың екі түрі кездеседі.
Бүргелер пассивті түрде инфекция қоздырушыларын тасымалдаушы болуы мүмкін, себебі
Бүргелердің кейбір түрі гельминттің аралық иесі ретінде танымал. Осы
Егеуқұйрық бүргесі Ceratophyllus fasciatus және Xenopsylla cheopis егеуқұйырық
Бүргелер туляремияны тасымалдайды (А.А. Вальферец және т.б. 1934). Қазіргі
Экспериментальды зақымдалған бүргелер иттің бартонеллозын, жалған маңқаны, кемірушілердің (тышқандардың)
Шоқа тілмесінің таралуына бүргенің кейбір түрлерінің қатысуы әбден мүмкін.
Қазіргі уақытта бүргелердің көптеген түрлеі адамдарда нефроз – нефрит
Бүргенің эпидемиологиялық мәні сондай-ақ, адам обасының қоздырушысы – Bacillus
Обаны құс бүргесі де тасымалдауы мүмкін: Frantopsylla frontalis R.
Үй жануарларынан обамен кейбір жағдайларда түйелер, қойлар және ірі
Кесте 2-Бүрге организмінде ауру қоздырушыларының сақталу мерзімі.
Аурудың қоздырушысы Қоздырушылардың өмір сүру ортасы Қоздырушының өмір сүру
Basillus pertis Аш бүрге организімінде, 370 температурада өмір сүреді.
Осы жағдайда14-250 температура
Аналогиялық жағдайда 0-150
Экскрементті бүрге
Бүргенің организмінде
5 тәулік
90 тәулік
386 тәулік
27 тәулік
62 тәулік
240 тәулік
358 тәулік
2 ½ айға дейін
5 айға дейін
Д.А. Галов және
И.Г. Мофф
1926, 1928
Bacterium tularense Ctenophthalmus pollex организмде және Ct.orientalis организмде де
Ct. Assimilis организімде 23-260 темпераурада
3 айдан жоғары
24 сағат В.М. Туманский
И.М. Поляк 1932
А.А. Вальферц
С.А. Каспокова
А.А. Флегонтова
1934
Rickettsia drowazeki
Бөртпе сүзегінің қоздырушысы Leptopsylla musali және Ceratophyllus fasciatus
Бүргенің организмінде
24 сағат
Rickettsia ricketsi
Таулы жкрдің теңбілді ыстық көтерілуі
Ctenocephalides canis және Xenopsylla cheopis бүргесінің организмінде Жәндіктің
Rickettsia mooseri Егеуқұйрық эндемикалық сүзегінің қоздырушысы
Dulex irritans бүргенің организмінде
Осында
Құрғақ нәжісте бөлме температурасында
Жәндіктің барлық өмір ағысында
100 күннен жоғары
40 күн
Бланк және Бальтазар 1944
П.Ф. Здрадовский
Бланк және Бальтазар 1937
Rickettsia conori марсель ыстық көтерілу қоздырғышы Ctenocephalides canis бүргенің
Бүргелер өте ұзақ өмір сүреді. Адам бүргесі (pulex irritans)
Бүргелердің сыртқы морфологиясын зерттеп, түрлерін анықтау үшін уақытша және
Микроскопиялық препарат арқылы бүргені өте анық көре аламыз. Осыдан
Зерттеу аяқталғаннан кейін жапқыш шынының бұрышына қатысты қашықтықта қандай
Бүргелер барлық жерде таралады. Жануарлар мен құстар былай тұрсын
Сонда, бүргелер үй жануарларында ғана өмір сүрмейді ме? Бүргенің
Бірінші, жұмыртқадан балаң құрт, содан құыршақтан толық дамуға дейін
Бүргенің пәтерде пайда болуы кездейсоқ па? Өкінішке орай кездейсоқ
Бүргелер жақсы күтілген таза үйде өсіп – өнуі мүмкін
Бүргенің тұрғын үйде таралуының қандай теріс әсерлері бар? Паразиттердің
Соңында, бүргенің мөлшері өзін қоректендіруші иесінің денесінде қаптап кеткенде,
Бүрге өзінің даму цикілін қуыршақта жетіліп, содан ересек бүргеге
Үй жануарларының бүргесінен құтылуға бола ма? Иттер мен мысықтардың
Дезинфекцияны қалай дұрыс жүргізу керек? Ең алдымен білуіміз керек,
Жануар денесіндегі бүргені жою үшін дус, ерітінді, эмульсия, шампунь
Осы мақсатта 1% хлорофос ерітіндісін қолданады, екінші тәсіл скипидардың
Мұндай процедураны ашық ауада жүргізген жөн, өйткені бүгелер иттің
Сондай-ақ 0,5% карбофостың сулы эмульсиясы, трихлорметафос-3, фоксим
Жүйелі әсер ететін инсектициттерден тигувон – 10 препаратын қолданады.
0,05% аверсектин майын жануар жалай алмайтын жерлерді екі рет
Програм препаратын иттер мен мысықтарға айына бір рет тағайындайды.
Бүргеге қарсы өздерін жақсы көрсеткен гамма заттар «Bolfo» және
Препаратты таңдау кезінде мыналарды еске ұстау керек:
- шампуньдардың көбінде репелент әсері болмайды, яғни оның әсері
- мойынтұрықтар химиялық және биологиялық (шөптің негізіне байланысты) болады.
- мойынтұрықты тек бүргеденм таза итке кигізу керек. Себебі
- бүргеге қарсы шашыратқыш затпен (спрей) өңдеуді толықтай жүргізу
- тамшылар негізі екі – төрт апта әсер етеді.
- бөлмені өңдейтін спрей 4 айға дейін әсері болады.
Бүргемен күресті сәтті жүргізу үшін бүргелерге қоршаған ортаға олардың
Адамдарды бүргенің шабуылынан қорғау мақсатында О.В. Смирнов, Н.Д. Правдим,
Еңбекті қорғау.
Қазақстан Республикасының конституциясына сәйкес адамның және азаматтың маңызды құқықтары
Қазақстан Республикасының конституциясына сәйкес әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет
ҚР «Еңбек туралы» заңында осы заңның «Қазақстан Республикасындағы азаматтардың
Қазақстан Республикасының және ҚР «Еңбек туралы» заңының бұл ережелері
Еңбек бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене, ақыл
Қазақстанның және өзге де кеңестік мемлекеттердің нарықтық қатынастарға өтуі
Қазіргі заманда еңбек нарығы азаматтарды лайық жұмыспен тиімді қамтамассыз
Азаматтар халықты жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыру саласында мыналарға
жұмыс берушіге, халықты жұмыспен қамту жөніндегі уәкілетті органға
шетелде өзі дербес жұмыс іздеуге және жұмысқа орналасуға;
халыққа жұмысқа орналастыруға қатысты көмек көрсететін халықты жұмыспен дамту
қоғамдық жұмыстарға қатысуға;
мемлекеттік органдардың және агенттіктердің және олардың лауазымды тулғаларының әрекеттерін
мақсаты әлеуметтік көмек алуға;
оның келісімен уәкілеттік органдардың кәсіби дайындықтан өтуге жіберуіне.
Жұмыс уақыты және демалыс уақыты – бұлар еңбек құқығының
ҚР «Еңбек туралы» заңының 45 – бабы
Қызметкерлер және еңбек шартының талаптарына сәйкес еңбек міндеттерін орындауға
ҚР «Еңбек туралы» заңының 48 бабы.
Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспаун тиіс.
Қазақстан Республикасының «ҚР еңбек туралы» заңына сәйкес қызметкерлердің жұмыс
Жұмыс уақытының ұзақтығын шектеудің мақсаты – қызметкерлердің денсаулығын қорғауға,
Қазақстан Республикасының ҚР «Еңбек туралы» заңының 46 – бабы:
1.Қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы:
1) он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер
2) ауыр дене жұмыстарында және еңбек жағдайлары зиянды жұмыстарда
2. Жұмыс істеу жұмыс уақытының ұзақтығын қысқартуға құқық беретін
Еңбек туралы заңдарда демалыс уақытының келесі түрлері белгіленген:
күнделікті жұмыс барысындағы үзілістер;
жұмыс күндері арасындағы күн сайынғы демалыс күндері;
апта сайынғы демалыс күндері;
жыл сайынғы мереке күндері;
жыл сайынғы еңбек демалысы;
Қазақстан Республикасының Конституциясы еңбек үшін қандай да бір кемісітусіз
Жұмыс беруші осы заңға, жеке еңбек ұжымдық шарттарға сәйкес
Қызметкердің еңбегіне ақы мерзімдік, кесімді түрде және еңбекке ақы
Қызметкердің жалақысы орындалатын жұмыстың саны мен сапасына, күрделілігіне қарай
Ұжымдарда еңбекті ақы төлеу жүйелі ұжымдық шарттармен және жұмыс
Қазақстан Республикасының Коституциясында адамдардың еңбегі мен денсаулығы мемлекетпен қорғалатыны,
Бұл жерде ескеретін бір жайт, еңбекті қорғаудың кем дегенде
Еңбекті қорғауда еңбекті қорғау ережелерінің сақталуы тиіс. Егер жұмыс
Дәл осындай жағдай еңбекті қорғаудың экономикалық аспектісі бұзылған кезде
Өкінішке орай, мойындайтын бір жайт, ғылыммен техниканың қазіргі кезгі
Зиянды еңбек жағдайларды орын алған жұмыста қызметкерлерге сүт және
Адамның ағзасына және денсаулығына әсері туралы токсикологиялық, санитарлық –
4.Қоршаған ортаны қорғау.
Қоршаған ортаны қорғау сауықтыруға ықпал етуде және экономикасының тұрақты
Қоршаған ортаны қорғау табиғат туралы үлкен ғылыми ілімді жинақтаудың
А. Ж-Б. Ламарк (1744-1829) эволюциялық ілімнің алғашқы авторы, ол
Мәскеу университетінің профессоры К.Ф. Рульені (1814-1858) классикалық экологияның негізін
Ч. Дарвиннің тірі жәндіктердің өзара қатынасы мен олардың табиғатын
Ағылшын ғалымы Ч. Элтон негізін салған экология саласындағы жаңа
Соңғы 20 жылдың ішінде экология біздің елде үлкен секіріс
Табиғатпен оның байлықтары Қазақстан Республикасы халықтарының өмірі мен қызметінің,
Қоршаған ортаны қорғау туралы заң қазіргі және болашақ ұрпақтардың
Қоршаған орта – табиғи обьектілердің, өзара қарым – қатынастарындағы
Қоршаған ортаны қорғау – табиғат пен адамның өзара үйлесімді
Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдары:
1. Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдарының міндеттері
2. Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау туралы заңдары Қазақстан
Осы заң мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастарды реттейтін
Жерді, жер қойнауын, суды, атмосфералық ауаны, ормандар мен өзге
Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптері:
Қоршаған ортаны қорғау мынадай негізгі:
Адамның өмірі мен денсаулығынын қорғаудың басымдылығы, халықтың өмірі, еңбегі
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастар жағдайында тұрақты дамуға көшуі, адамдардың
Экологиялық жағдайы қолайсыз аумақтардағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және молықтыру, табиғатты пайдаланғаны үшін
Биологиялық алуан түрлілікті және экологиялық ғылыми және мәдени жағынан
Қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды мемлекеттік реттеу мен мемлекеттік
Қоршаған ортаға нұқсан келтіруге жол бермеу, қоршаған ортаға ықпал
Халықтық, қоғамдық бірлестіктермен жергілікті өзін – өзін басқару органдарының
Халықаралық құқық негізінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастық
Адам баласының кез-келген шаруашылық іс – әрекеті әр түрлі
Қалдықтар шығаратын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауылшаруашылығындағы, үй – жәй
Әр өнеркәсіп өндірістері өнім өндіруге ғана назарларын аударып ғана
Адамның денсаулығына зиянды әсер ететін факторлардың ішінде әр түрлі
Қорыта келетін болсам, көптеген жұқпалы аурулардан сақтану, қоршаған орта
5. Өзіндік зерттеулер
5.1. Зерттеу материалдары мен әдістері
Бүргелердің қансорғыштар ретінде, сондай-ақ індет және инвазиялық аурулардың қоздырғыштарын
Бүргелердің денесінде оба, бруцеллез, пастерелез, топалаң, псевдотуберкулез, листериоз, үй
2008 – 2009 жылы Семей қаласында ит, мысықтардың бүргемен
Зерттелінген ит – мысықтардың бүргемен зақымдалуы ит – мысықтардың
Клиникалық белгілері: сырттан қарағанда бүргемен зақымдалған ит – мысықтар
Зерттеулер Семей қаласында ұсталатын иттер мен мысықтарға жүргізілді. Олардан
Кесте 3 – Семей қаласындағы ит, мысықтар арасындағы бүргелердің
№ Жануар Барлық зерттелгені Бүрге анықталғаны %
1 Ит 22 3 13,6
2 Мысық 15 2 26,7
Зерттеуде инвазия интенсивтілігі бір мысықта 1-20-ға дейін, итте 1-50-ге
Ит пен мысықтан бүргені жинау техникасы. Бүргелердің өмір сүруіне
Тірі жануардан (иттен) бүргені тарау арқылы жинадым, жәндіктің жүгірісін
Ұсталынған жәндіктерді өлтіру үшін сол сәтте бірнеше тамшы хлороформен
Бүрге мекендейтін тұрғын үйлерде су немес сұйық май құйылған
Бүргелерді кемірушілердің інінен де жинауға болады, ол үшін «лента
Бір жағы түкті (фланель) ақ матаны (лента) жалпақтығы 3-5
Бүргені тік іннен жинау үшін ақ фланель лентаның орнына
Бүргені тік және көлбеу іннен де тексеруге болады. Бүргелерді
5.2. Бүргенің жыл маусымына және ит пен мысықтың жасына
Жәндіктер тіршілігіне қоршаған орта көп әсерін тигізеді, олардың ішінде
Ылғалдылық және жәндіктердің дарығыштығына, өсімталдығына, тіршілік қабілетінің сақталуына жарық
Сондай-ақ физикалық байланыстардың да маңызы зор. Кейбір организмдердің басқа
Бүргелердің жыл маусымына, жасына байланысты таралуын анықтау үшін 2008
Зерттеу нәтижесінде ит пен мысықтар бүргелер, әсіресе жылдың ылғалды,
Кесте 4- Бүргенің ит пен мысықта
Жануар түрі
I II III IV V VI VII VIII IX
Ит - - 1 1 - - - -
Мысық - - 1 - - - - -
5.3. Ит пен мысықтан жиналған бүргенің түрін анықтау
Бүргелердің сыртқы морфологиясын зерттеп түрлерін анықтау үшін уақытша және
Бүргенің түрі мен тұқымын ажырату үшін оның жалпы морфологиясын
Ересек бүргелердің денесі, басқа да жәндіктердікі сияқты басы, кеудесі,
Бұлай болуы иесінің денесінде жүргенде шаш пен жүнді жарып
Алдыңғы бөліктің екінші бунағында қатарынан ұзын түктері болады. Ауыз
Бүргенің басындағы келесідей түтіктерді ажырату керек:
көздік-көздің алдынан төмен қарай қиғаш түседі; астыңғы жақтың бекитін
фронтальді – көздік түктен жоғары орналасқан;
фронтальді немесе жекеленген түтіктер қатарының алдында жеке фронтальді түктер
бастың артқы бөлігінде 2-3 қатар төбе түктері болуы мүмкін;
артқы жақ қатар, ұзындау және жуандау болып келген төменгі
Түрін анықтау үшін мысықтар мен иттердің денесінен жиналып алынған
Бүргелерді ажырату кестесі. Aphaniptera отриядының кейбір тұқымдастарын ажырататын ерекшеліктері
А. Кеудесі жақсы дамыған. Төменгі жақ қармалауыштары бірнеше бунақтардан
А) ұрғашыларының құрсағы шектен тыс ұлғаймайды. Төменгі жақ қармалауыштары
Б) ұрғашыларының құрсағы құрт тәрізді ұлғаяды. Төменгі жақ қармалауыштары
Б. Кеудесі әлсіз дамыған төменгі жақ қармалауыштары бір бунақты.
Төменде бүргенің кейбір түрлерін анықтау.
1 (2). Құрсақтары тікенсіз.
2 (3). Алдыңғы арқасында ктенидий жоқ. Адам бүргесі Pulex
3 (2) Алдыңғы арқасында ктенидий бар.
4 (5) Маңдай бұрышты болып келеді, жақ ктенидий 7
5 (4) Маңдай бұрышты келеді. Қоян бүргесі – Spilopsyllus
6 (1) Құрсақтың жоғарғы жағында ктенидий болады. Басында ктенидий
құс бүргесі – Сeratophyllus gllinae Schr.: қара
Сtenocephalides Still тегі. Екі түрі бар. Алдыңғы арқа
1 (2) қара қоңыр, маңдай өте домаланған, бастың ктенидий
2 (1) қара қоңыр, маңдайы алдыға шығыңқы келеді. Ктенидий
5.4. Сtenocephalus canis бүргесіне қарсы «карэте» дәрісін сынау нәтижесі.
Сtenocephalus canis бүргесіне қарсы хлорофос, дикрезил, севин, карбофос, неостомазан,
Тәжірбиеде қолдану барысында бұл дәрілердің кейбіреулерінің сыртқы қоршаған ортаға
Кең ауқымды инсектоакарациттік қасиеті бар синтетикалық пиретройдтардың шығарыла бастауы
5% карэте дәрісін сынау табиғи жағдайда бүргемен залалданған ит
Сынақтың алғашқы сатысында бүрге анықталған иттер мен мысықтарға 0,01%,
Бақылау тобындағы иттер мен мысықтар дәріленген жоқ. Сынақ топтары
0,01% карэте дайындау: 5% карэтеден 0,01% (0,02%) карэтенің судағы
;
Х – 100 мл 0,01% эмульсияға дайындауға қажет 5%
А – 0,01% карэтенің қажет мөлшері;
Б – карэтенің қажет консентрациясы;
С – карэтенің құрамындағы негізгі әсер етуші заттың мөлшері.
Формуланы пайдаланып 100 мл 0,01% карэтенің судағы эмульсиясын дайындау
мл
5% карэтені қолданар алдында жылы суға (37 – 40
Мысықтарды дәрілегенде міндетті түрде олардың мойнына өзін – өзі
Дәрілеуден кейін 1,5, 10, 15, 20, 30 және 60
Сынақтың екінші сатысында карэтеның 0,02% судағы эмульсиясымен дәріленген иттер
Сынақ соңында бүрге анықталған иттер мен мысықтарды 0,02% карэтенің
Иттер мен мысықтардың бүргесіне қарсы 0,02% карэтенің судағы эмульсиясы
5.5. Ит пен мысықтың бүргелеріне қарсы ветеринариялық шаралар
Кейінгі зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей бүргелер көбінес ит пен мысықта
Бүргемен күресудің бірнеше шаралары қарастырылған: бірінші кезекте бөлмеге күнделікті
Ең жоғарғы дезинфекциялық нәтижені ДДТ дусын, СК ұнтағын, пиретрум
Бөлмедегі бүргені толықтай жою үшін ДДТ дусын аэрозоль түрінде
Иттер мен мысықтардың бүргелеріне қарсы күрес шаралары қайта-қайта жүйелі
Өкінішке орай, бүргеге қарсы оларды 100% жоятын қару әлі
Жануардың денесіндегі бүргені жою үшін дус, эмульсия ерітінді шампунь
Осы мақсатта 1% хлорофос ерітіндісін қолданады. Жарты немесе бір
Мұндай процедураны ашық ауада жүргізген жөн, өйткені бүргелер иттің
Сондай-ақ 0,5% карбофостың сулы эмульсиясы, трихлорметафос-3, фоксим
3% севин дустың құрамы 50 г нафталин, 50 г
Жүйелі әсер ететін инсектициттерден тигувон – 10 препаратын қолданады.
Сайфли (цитисат) препаратын иттерге аптасына екі рет, дозасы 30
Програм препаратын иттерге айына бір рет, 10 мг/кг, мысықтарға
Бүргеге қарсы өздерін жақсы көрсеткен гамма заттар «Bolfo» және
Препаратты таңдау кезінде мыналарды еске ұстау керек:
- шампуньдардың көбінде репелент әсері болмайды, яғни оның әсері
- мойынтұрықтар химиялық және биологиялық (шөптің негізіне байланысты) болады.
- мойынтұрықты тек бүргеден таза итке кигізу керек. Себебі
- бүргеге қарсы шашыратқыш затпен (спрей) өңдеуді толықтай жүргізу
- тамшылар негізі екі – төрт апта әсер етеді.
- бөлмені өңдейтін спрей 4 айға дейін әсері болады.
Адамдарды бүргенің шабуылынан қорғау мақсатында киімдер мен төсек жаймаларын
Бүргемен күресті сәтті жүргізу үшін бүргелерге қоршаған ортада олардың
Қорытынды
Семей аймағындағы иттер мен мысықтар арасында қансорғыш эктопаразиттері –
Семей аймағында ұсталатын ит пен мысықтарда бүргенің Ctenocephalides canis
Ит пен мысықтың бүргесіне қарсы 0.02 % карэте дәрісінің
Ұсыныс
Ит пен мысықтарда бүрге анықталғанда оларды 0,02% карэтенің судағы
Үйде ұсталатын ит пен мысықты бүргеден
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Нзарбаевтың Хлыққа жолдауы.Егемен Қазақстан N9-91.06.03.2009.
Н.И. Агринский «Насекомые и клещи вредящие сельскохозяиственным животным». Москва
М.С Сабанишев және басқалары «Паразитология және жануарлардың инвазиялық аурулары»
Н.Т. Кадыров және басқалары «Паразитология и инвазионные болезни сельскохозяисьвенных
К.И. Абуладзе және басқалары «Паразитология и инвазионные болезни сельскохозяиственных
Ж.М. Есімбеков және басқалары « Жануарлардың инвазиялық ауруларын анықтау
В.А. Поляков и др. «Ветеринарная энтомология и арахнология» Справочник
Н.Н. Богданов- Катьков «Руководство к практическим занятиям по общей
С .Д. Родин « Защита животных от клещей и
Р.Д. Худадов Радиографический метод обнаружения насекомых и клещей,
Р.Б. Косминский и Н.Т. Соловьева. Доступный способ мечения блох.
Ж.М. Есімбеков «Арахноэнтамология» Новосибирск – 2002.
И.Г. Иофф и О.И. Скалон « Определитель блох Восточной
Е.Н. Павловский «Наставление к собиранию блох» Издательство АН СССР,
А.А. Рахтер «Наставление по сбору насекомых» Изд. АН СССР.,
П.И. Ширанович, Н.П. Миронов и А.С. Фомичева «Методы сбора
М.М. Акопян, В.И. Шапавалов и И.П. Фирсов. Сбор блох
С.О. Высоцкая. «Методы сбора обитателей гнезда грызунов» Изд. АН
К.И. Скрябин «Блохи человека и домашних животных и их
С.О. Высоцкая «Краткий определитель блох, имеющих эпидемиологическое значение» М.-Л.,
Р.И.Куничкин « Наекомые возбудители и переносчики болезней сельскохозяиственных животных»
Н.Н. Плавиьщиков «Определитель насекомых» Учпедгиз, М., 1950.
Интернет
http: // www bostonterrier. Ru / fotos /
http: // www bostonterrier. Ru / fotos /
http: // www bostonterrier. Ru /
www. Reid. Ru.
24. К.П. Андреев «Ветеринарная энтомология и дезинсекция» М.,
25. А.А. Непоклонов «Химические средства защиты животных» М.,
26. В.С. Ярных, М.А. Симецкий «Ветеринарные препараты
В.И. Курчатов, Д.К. Нечиненный, Ф.А. Петунин, В.М. Романов «Применение
Ғ. Ахметов, Т. Ахметова «Еңбек құқығы» Алматы – 2006.
Қазақстан Республикасының заңы « Еңбек қорғау туралы» Алматы –
Н.Қ. Мамыров және басқалары «Табиғатты пайдалану экономикасы» Алматы «Экономика»
«Қоршаған ортаны қорғау» Нормативтік актілер жиынтығы. Алматы «Юрист» -
М.С. Панин «Экология Казахстана» Семипалатинск – 2005.
А.Ж. Ақбасов, Г.А. Сагимбаев «Экология» Алматы – 2003
Ю.С.Балашов « Паразито-хозяинные отношения членистоногих с наземными позвоночными –
В.А. «Звероводство» Санкт-Петербург, 2002.
2
Бүргенің жыл маусымына ит пен мысықтың жасына байланысты таралу динамикасы
Оба ауруы
Оба ауруының таралу жолдары
Таспа құрттар класының негізгі өкілдері
Зоонозды аурулар: бруцеллез, күйдіргі, оба, туляремия. Жалпы сипаттамасы. Диагностикасы, емі, алдын-алуы. Анаэробты инфекция қоздырғыштары: сіреспе, газды гангрена, ботулизм. Жалпы сипаттамасы. Диагностикасы, емі, алдын-алуы
Көкөніс дақылдарының зиянкестері
Астық дақылдарына зиян келтіретін кеміргіш бунақденелердің таралуы, биологиясы, зияндылығы және оларға қарсы қолданатын кешенді қорғау шаралар жүйесі
Көкеніс және бақша дақылдарының зиянкестері
Трансмиссивті инфекция қоздырғыштар
Биттер, бүргелер және қосқанаттылар отряды:. практикалық маңызы