Айқап журналы мен Қазақ газеті

ЖОСПАР
Кіріспе 2
1. “АЙҚАП” ЖӘНЕ ҚАЗАҚ БАСПАСӨЗІН ӨРКЕНДЕТУ
1.1 “Айқап” журналы мен “Қазақ” газеті
1.2 Журналдың қоғамдық ролі мен саяси-идеялық
1.3 Журналдың жазба поэзиядағы идеялық-көркемдік ізденістері
Қорытынды 16
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 18
Кіріспе
ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі қазақ әдебиетінің
Әрбір тарихи кезең қайталанбайтын өзіндік сонылығымен
Аз уақыт ішінде қазақ ақын-жазушылары әртүрлі
“Қазақ әдебиетінің сол дәуірдегі творчестволық проблемаларын
1. “АЙҚАП” ЖӘНЕ ҚАЗАҚ БАСПАСӨЗІН ӨРКЕНДЕТУ
1.1 “Айқап” журналы мен “Қазақ” газеті
Қазақ қоғамы демократияшыл жұртшылығының ұлттық баспасөз
Алайда таралымы шектеулі бұл газеттер орасан
«Айқап» журналы. Ұзақ уақыт күш-жігер жұмсап,
Ұйымдастырушы және баспагер, идеялық басшысы және
М. Сералиннің сіңірген еңбегін атап өте
М. Сералинмен қатар, Б. Қаратаев, Ж.
Журналдың бірінші нөмірінде М. Сералин оқырмандарға
«Айқап» журналы 1911 жылғы қаңтардан 1915
«Оқиғалар» айдарынан көрініп отырғанындай, жер-жерден Ташкент,
«Бізге не істеу керек?» деп аталған
«1. Отырықшылыққа көшу, қалалар тұрғызу, жерден
2. Мектептер мен медреселер ашу, білімді
3. Дін істерін өз қолына алу,
4. Мемлекеттік Думанын мінберінен халық мүдделерін
5. Петербургте тұрақты өкілдік болуы».
«Айқап» нөмірден нөмірге жер мәселесіне зор
«Айқап» журналы ағарту ісі мен мәдениеттің
1.2 Журналдың қоғамдық ролі мен саяси-идеялық
XIX ғасырдың аяғында жәдидшілдік идеялық-саяси ағым
Дегенмен, С. Ж. Асфендиаровтың айтуынша, М.
М. Сералин бастаған «Айқаптың» ізбасарлары классикалық
1.3 Журналдың жазба поэзиядағы идеялық-көркемдік ізденістері
ХХ ғасыр басындағы жазба поэзиямыздың жай-күйін
Ақындар шығармашылығын зерттеу барысында Генрих Гейненің
Ғасырдың алғашқы ширегіндегі қазақ ақын-жазушыларының баршасына
Мұның өзі бұл тұста заңды
1910 жылы Қазан қаласында “Әдебиет өрнегі”
Себебі бөтен жұрттың алға кеткен,
Балаларын оқытуға ыждағат еткен.
Сыпағат мағрифаттан үлес алып,
Зорайып милетіне қызмет еткен
Осы бір шумақтың өзінде көркемдік, тілдік
Қазақ халқының басындағы бүкіл ауыртпалықты осы
Өз дәуірінің көкейкесті мәселелерін түсінуге тырысып,
Сұлтанмахмұт Торайғыров, Сәбит Дөнентаев, Спандияр Көбеев,
Ғасыр басында өмір сүріп, қалам сермеген
Әсіресе, бұл ақындардың ішінде өлеңінің идеялық
ХХ ғасырдың басында жарқырай көрінген күрделі
Ақын 1875 жылы Ішкі Бөкейлікте Қырқұдық
Шәңгерей Ғұмарға орыс тілін үйретеді, орыс,
Ғ. Қараш жастайынан өлең шығарып, ел
Оның 1910-1918 жылдар аралығында Қазақ, Уфа,
Ақын кітапқа енген өлеңдерінде ғылым-білімнен кенже
Ғ.Қараштың “Айқап” журналында да бірнеше өлеңдер
Атадан туған көп ұлдың
Абаданы жалғыз бірі ең.
Атан қаппас бұйра ең.
Әр ісіңе тура ең.
Қабағын қарс жауып жау келсе,
Аптығып саспай айтып шығарға
Ошағынның жұрты,
мұнарасына әркім өзінше тырысып, жақсы іс
Келген тау панасына соны қылса
От болып есіл жүрек жанасың ба?!
ХХ ғасыр басындағы қазақ оқығандарының көпшілігі
Махмұт Қашқаридің “Диуана лұғат ат-түрігінде”, қазақтың
Қазақ өлеңіне Абай әкелген жаңа өлшем,
Абай шығармашылығында көрінген табиғат лирикасы “Айқаптың”
Осы секілді “Айқапта” жарияланған Р. Кәненовтің
Қарайды жылы жүзбен күннің көзі
Күлімдеп сәлемдесер дүние жүзі.
Көгеріп, буалданып өзендердің
Бетінде жылтырайды көкше мұзы /151/, -
деп, көктемгі даланың сұлулығы жандандырыла, шырайы
Көгалда жазғытұрым сауулы бие
Сары қымыз сапырулы тегенеде.
Ішкен мас, жеген тоқ болушы едің
Түсесің, енді жұртым қандай күйге?!
деп аяқталады. Ақын мұнда халқының қаннен-қаперсіз
Сол тұстағы пейзаждық өлеңдерге тән ерекшелік
Жас өмір надандықтан өткен босқа,
Оқымай өнер қумай жазы-қыста.
Білімнен ат-тонымен қашқан қазақ
Сайлауға таласуға қандай ұста -
деген жолдармен қазақ арасындағы келеңсіз көріністерден
Ал Сұлтанмахмұт Торайғыровтың “Жазғы қайғы” өлеңінде
???
…Қасиетті балалардың зияраты
Қоймады тасыңды да монша жағып.
Ал енді бізге келген заман қандай?
Мұжықтың көк желке боп тепкісінде
Талайсыз, неден болдық, аһ сормаңдай!
Бұл өлең шендестіру арқылы берілген. Құрт-құмырсқа,
“Айқапта жарық көрген пейзаждық өлеңдерде табиғатты
Сөзімізді түйіндей келсек, ғасыр босындағы жазба
“Айқап” бетінде де аударма өлеңдер аз
Ең алдымен бұл Абай, Ыбырайлардан бастау
Қорытынды
Қазақтың тұңғыш журналы «Айқапты» тұтас күйінде
XX ғасырдың басындағы ағартушылық қозғалысқа біз
Жоғарыдағы мәселелерді шешу барысында «Айқап» журналы
«Айқап» журналының қазақ жазба әдебиетін қалыптастыруға
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Сұбханбердина Ү. «Айқап» бетіндегі хат-хабарлар.
2. Кәкішев Т. «Айқап» қалай жабылды?
4. Кенжебаев Б., Қазақ баспасөзінің тарихынан.
5. Кенжебаев Б., Қожакеев Т. Қазақ
6. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзінің даму
1

Ұқсас жұмыстар

Ұлттық баспасөз ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан тарихының дерек көзі

Қазақ газеті және Серке - қазақтың тұңғыш бейресми газеттер

«Айқап» журналы және ХХ ғ.б.әдебиеттің даму мәселелері (тақырыптық, жанрлық, көркемдік мәселелері)

ХХ ғасыр басындағы мерзімді басылымдардың жарық көруі мен құрылымы

Қазақ ұттық баспасөзінің дамуы

ҚАЗАҚСТАННЫҢ МЕРЗІМДІ БАСПАСӨЗІ

XX-ғасырдың басындағы қазақ әдебиетіндегі ұлт зиялылары

Қазақ әдеби сыны мен баспасөзінің зерттелу тарихы

Сералин Мұхамеджан шығармашылығы