Қазақстандағы мақта дақылы
Жоспар:
І- Кіріспе.
1. Мақта дақылының халық шаруашылығындағы маңызы, пайдалану ерекшелігі.
ІІ- Әдебиеттерге шолу.
1. Оңтүстік Қазақстан облысының климаттық жағдайы, топырақ жағдайы.
ІІІ-Негізгі бөлім.
Өндіріске енгізілген негізгі іс шаралар.
Тұқымдық шиттердің сапасын жақсарту жұмыстары.
Элиталық тұқымдық шитті өндіру технологиясы.
Тұқымдық алқап.
Мақтаарал ауыл шаруашылық тәжірибе станциясындағы «Мақтаарал» сорттарын өсірудің
Мақта шаруашылығын дамытудың басты мәселелері.
Бастапқы материал, селекция материалдарын бағалау, селекцияның негізгі әдістері,
Қорытынды.
Еңбекті қорғау.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Өндіріске енгізілген алғы іс-шаралар
1). Егу алдындағы топырақты өңдеу және толық түп
2). Егу алдындағы және егіс кезіндегі минералды тыңайтқыштар
3). Жоғары қарқынмен жүргізілетін жоңышқалы – мақта жүгерілік
4). Мал азықтық дақылдарды егіске енгізу.
5). Кең қатар аралықтағы мақта егісі.
6). Мақта тұқымы бір-бірімен бірдей қашықтықта себу.
7). Бір жылдық және көп жылдық арашөптерге қарсы
8). Мақтаны жаңбырлатып суару.
9). Жер асты және ашық дренаж суымен қуаңшылық
10). Тік дренаж скважинасының тиімділігі.
11). Мақта және жоңышқаның зиянкестеріне қарсы интеграциялық күрес.
12). Механикалық тәсілмен мақтаны шырпу.
13). Мақта жапырағын түсіру үшін дефолианттар қолдану.
14). Мақта зиянкестерімен биологиялық тәсіл арқылы күресу.
15). Мақтаны комбайнмен жинау.
16). 38-40 см тереңдікте екі қабатты жер жырту.
17). 60 см тереңдікке дейін топырақ тереңдеткішімен жер
18). Дифференциялық сор шаю.
19). Жерді меморациялау.
20). Қысқа танапты жоңышқалы мақта ауыспалы егісі.
Жұмыс атқару бағыты
- Генетикалық ресурстарды сақтап жетілдіру және пайдалану арқылы
- Әртүрлі ауруларға төзімді мақта сорттарын шығару.
- Ауыспалы егіс тізбектерін нарықтық жағдайға сәйкес әзірлеу.
- Топырақ құнарлылығына байланысты ауыспалы егістікте минералды
- Түпнұсқалық және элиталық шитті тұқым өндірудегі тұқымшылық
- Топыраққа органикалық тыңайтқыштарды енгізу арқылы минералды тыңайтқыштардың
- Әр түрлі мақта сорттарын экологиялық тұрғыдан сынақтан
Мақта тұқымшаруашылығы, тұқымдық шиттің сапасын жақсарту.
Тұқым шаруашылығы - өнімді мол беретін сапасы жоғары
Аудандастарылған жаңа сорттарды шығарып, талшықтың технологиялық қасиетін және
Мақтаның тұқым шаруашылығы сортты жаңартудың бес жылдық тізбегін
Қазіргі таңдағы тұқым шаруашылығының ғылыми тұрғыдан жетілгендігі аудандастырылған
Жаңа экономикалық қатынасқа өту барысында мақта талшығының бүкіл
1). Мақта егілетін аудандарда тек қана аудандастырылған сорттарын
2). Тұқым шаруашылықтарына құнарлы, мол өнім беретін салма
3). Тұқым өндіретін алқаптарда мақта түп саны гектарына
4). Мақта зауыттарында тұқымдық шиттерді жоғары сапалы дайындауда
Мақтаның жаңа отандық элиталық тұқымы ішкілей сорттықты шағылыстыру
1. Тұқымдық питомниктің 1-ші жылы 1500 мың сұрыпталып
2. Тұқымдық питомниктің 2-ші жылы 400 мыңдай ұясы
3. Тұқымдық көбейту үшін 1250 ұялық үлгі 50-60
Мақтаның элиталық тұқымдық шитін қайтадан көбейту жұмыстары элита
Алынған элиталық шит агротехникалары өте жоғары сақталған үлкен
Мақта дақылы - өзін-өзі факультативті тозаңдандыратын
Сондықтанда элиталық тұқым шаруашылық жұмыстары дұрыс орындалмай жүргізілсе,
Мақта көбінесе өздігінен тозаңданатын өсімдік. өздігінен тозаңданудың ұзаққа
Өсіп жетілуге бейімділігі күшті және сортының сапасы жақсартылған
Мақтаның элита тұқымы жыл сайын үш жүйемен сорттарды
Элита және бірінші репродукция тұқымы бес жылдық жүйе
- бірінші жылы арнайы бөлінген – элита тұқым
- екінші жылы элита тұқымын өсіретін шаруашылықтарда бірінші
- үшінші жылы элита және бірінші репродукция тұқымы
- төртінші жылы мақта тазалайтын әр бір завод
- бесінші жылы төртінші репродукция тұқымы өндіріледі, егін
Мақтаның түпнұсқалық (элиталық) тұқымдық шитін өндіру технологиясы.
Жоғары сапалы сорттық тұқымды шығаруда арнаулы шаралардың өте
Жаңа сорттық тұпнұсқалы тұқымы өндірісінің селекциялық жұмыстары өте
Мұнда келешектік жаңа сорттар түзіледі және көбейтіледі. Жаңа
Жаңа сорттың алдын-ала көбейтілуіне, 1 гектер жер бөлінеді,
Сонымен қатар әр жекешелік сұрыптау мінездемелері бір мезгілде
Түпнұсқалық жаңа сорттық тұқымының барлық өндіру жұмыстары селекционердің
Жұмыс бағыты үздіксіз жекешелік сұрыптау тәсілімен жүргізіліп, ұрпақтары
Жаңа сорттарды алдын-ала көбейтілуі жұмыстарына бес-алты сорттарды қосып
Жаңа сортты алқаптары жақсы да тегіс құнарлылығы мол,
Барлық агротехникалық іс-шаралар өте тығыз бір қалыпты мерзімде
Іріктеу сорттық сынақтағы келешектік алынған тұқымдық сорттық түрлердің
Тұқымдық алқап.
Жекешеленген үлгілерді бір қатарлы бөлінген жерге жекелеп егіледі,
Алқаптардағы көрініс еекі рет жүргізіледі, онда ұялы үлгілердің
Біркелкі емес өсімдіктерді алқаптардан гүлдемей жатып алып тастайды.
Барлық жақсы ұялы үлгілерден 100 қауашақтық үлгілер
Сыналатын үлгіге көсектері өте көп өсімдіктерді алады. Жекешеленген
Жекешеленген үлгілерді әр бұтадан алынған ұзындығын, жұқалығын, мықтылығын
Жекешеленген үлгілер лабораторияларда шикізат салмағы және бұтадан алынған
Ұялы үлгілердің шаруашылық көрсеткіштері төмен болса, оларды ақау
Лабораторядан кейін ақау деп саналған жекешеленген үлгілерді келесі
Ақау емес деп саналған ұялы үлгілерді тұқымдық көбейту
Тұқымдық шиттерді дайындау.
Тұқымдық шиттің талаптары мемлекеттік стандартқа сай болуы
Тұқымдық шиттерге кейінгі негізгі көрсеткіштер бойынша өзіндік мөлшер
Егіске өнгіштігі – 85 %, кем болмайтын шитті
Класс 1 2 3
өнгіштігі % 95 90 85
Сорттық тазалық Элита R1 R2 R3
% кем болмауы 100 99 98 96
Кейінгі репродукциялы сорттық тұқымды (төртінші және одан жоғары)
Мақта сорттарын өсірудің агротехникасы.
Жерді жырту. Мақтадан мол және тұрақты өнім алудың
«Жерді жыртсаң, күзде жырт, күз жыртпасаң жүз жыртасың»
Сүдігер 35-40 см тереңдкте екі ярусты ПЯ-3-35 маркалы
Мұның барлығы сүдігердің пайдалы да тиімді екенін көрсетеді.
Жерді тегістеу. Негізгі жұмыстардың ең бір маңызды бөлегі
Жер тегістелгеннен кейін сор шаю жұмыстары оңай іске
Бұл судың тегіс басуына және сордың жақсы шайылуына
Сор шаю. Оңтүстік мақта егетін аудандарда топырақтағы ылғалдың
Негізінен алғанда сор шаю жұмыстарының сапалы болуы жер
Сор шаю кезінде су арнайы алынған арықтармен келеді.
Көктемгі тырмалау. Ерте көктемде тырма салу ылғалдың жақсы
Чизельдеу. әдеттегідей біріншісін ұзынынан, екіншісін көлденең егіске қарай
Чизельден соң міндетті түрде тырма салынып, 1-2 күн
Шит себу. Мақта жылы сүйгіш өсімдіктердің тобына жататыны
Жүйектердің қатараралығы 90 см деп есептелгенде бір метр
Культивация. Қозаның қатараралығын баптаудың аса маңызды тәсілі болып
Тыңайтқыш қолдану. Мақтаның өнімділігін арттыруда минералды тыңайтқыштардың маңызы
Фосфор тыңайтқыштары өнім беретін элементтердің жақсы мол салуынағ
Ауыспалы егіс танаптарында қозаның әр гектарынан 25-30 центнер
Қозаның ұшын шырпу. Қозаның ұшын шырпу жұмыстары су
Суару. Өсімдік тіршілігінде ең қажетті негізгі фактор
өсімдік суға әбден қанған кезде ғана ондағы маңызды
Қозаның жапырағын түсіру. Қозаның жапырағын түсіргеннен кейін мақта
Мақта терім. Соңғы жылдары 90 % қол теріммен
Мақта өнімін арттырудағы маңызды мәселелердің бірі – ол
Осы орайда маңызы өте жоғары отандық жергілікті
Селекцияның жалғастыру жұмыстары тұқым қуалаушылығы болып саналады, оның
Мақталық тұқым шаруашылық жүйесінде бірқатар жұмыстар атқарылады. Атап
Біздің алға қойған мақсатымыз, алдын-ала тұқымдық шиттерді
Бастапқы материал
Мақта үлгілерінің дүние жүзілік өте бай коллекциясы бар.
Алғашқы материал ретінде мыналар пайдалынады:
1). Халық селекциясының сорт популяциялары;
2). Шетелдер селекциясының сорт популяциялары;
3). Жергілікті, яғгни жерсіндірілген жақсы селекция сорттары.
4). Гибритті популяциялар, түрлердің өзара ішінде гибридизациялау және
5). Популяциялар физикалық және химиялық мутагендер әсерімен алынған.
Мәдени мақтаның тарихында халық селекциясының сорттары үлкен рөлін
Сорт популяциясы халық селекциясындағы бірінші селекция бойынша сорт
Бастапқы материал ретінде шет елдік селекция сорттары кеңінен
Мақта өсіретін аудандарда – америка, ОрталықмАфрика, Үндістан, Египеттен
Көптеген Gofipium формалары anomalism Zooms және вилтпен
G. Davidson I құрғақшылыққа төзімді және тұзға шыдамды,
G. trilobvm талшықтары өте мықты, үзілмейді. Мақтаның осындай
Баолық үлгідегі сорттардың мәдени және жабайы түрлерінің бақылаудан
Питомниктерде оларды үш жыл бойы зерттейді және мұқият
Селекцияның негізгі әдістері.
Аналитикалық және синтетикалық әдіс.
Аналитикалық әдіс біздің елімізде және шет елдерде мақта
Негізгі сорт сорт алмасіда Навроцкий Русселье үлгісінен селектирленіп
Қазіргі кезде мақта селекциясында синтетикалық әдіс ең алдыңғы
Түрлер арасындағы будандастыру немесе түр ішіндегі будандастыру.
Будандастырудың алдында ата-аналық парларды таңдау керек. Бұл селекцияның
1). Нышан белгілерінің структурасының компоненттеріне қарап;
2).Экологиялық және географиялық қашықтық принциптеріне қарап;
3).Ата-анасының формаларының теріс нышандарының аздығына қарап;
4). Сорттардың комбинациялық мүмкіндіктерінің эффектісіне қарап; пайдаланылады.
Мақтаның көптеген шаруашылыққа маңызды нышандарының құрылысы күрделі. Болады.
Экологиялық және географиялық алыс, алшақ формаларды будандастырғанда парларды
Түрлер ішіндегі будандастыру алшақ әдіспен отандық жіңішке талшықты
Керемет мысал, эффетілігін алшақ будандастырудың түрлер ішіндегі көрсететін
Ата-аналық парларды таңдағанда көбіне теріс нышандардың мөлшері аздарын
Сорттың комбинациялық мүмкіндігін және оның толық генетикалық сипаттамасын
Түр арасындағы будандастыру.
Бұл әдістің мақта селекциясында көрнекті маңызы бар, генофондты
Американдық мәдени және Азиаттық жабайы түрлерді өзара шағылыстыру
Будандардың вегативті дамуының көрсеткіштері оған байланысты емес. Өсімдік
С.С.Канаш түрлі хромосомды түрлерді будандастыру жолымен G. Hirsutum
Р.Л.Найту мүмкіндік туған тамыр қара шірігіне шыдамды генді
Түраралық будандастыру гузамен G.herceum және американдық сорттармен өзара
Л.Г Арутюнова екінші ұрпақтың буданын шағылыстыру арқылы G.
Соңғы кездерде жаңа тәсіл игерілуде. Тұқымды 10-20 күн
Тұқым өсірудің болашақта үлкен келешегі бар алыс түрлердің
Бұл әдеттегі селекция әдістерін жеке бағалы гендерді толықтыруға
Эксперименталдық мутагенез.
Мақта селекциясында индукциялық мутагенез кеңінен қолданылады. Физикалық фактолрлардың
Мақтаның радиомутанттарын өсімдікке немесе тұқымына радиоактивті изотоптармен әсер
Сын дозасының әсер етуі көптеген факторларға байланысты болады.
Сондықтан өнген тұқымды және өсіп тұрған өсімдікті өңдегенде
Өнген тұқым үшін мөлшері 10 гр, өсіп тұрған
Мақтаның тұқымын өңдегенде көбіне сәулемен өңдейді. Бұл жағдайда
Индияда мақтаның зиянкестерге шыдамды линиясы радиоселекция әдісімен алынған:
АҚШ –та қысқа буынаралығы, аналық мутанттар шығарылған.
Мақта селекциясында сол сияқты химиялық мутагендерде қолданылады. Осы
Гетерозис
Ең үлкен деңгейдегі гетерозис түраралық шағылыстарғанда G. Hirsutum
Селекция материалдарын бағалау әдістері.
Селекция егісінде өскіннің шыққан күні, гүлденуі және пісуі
Суыққа дейінгі, суықтан кейінгі ашылған қауашақтар, ашылмаған қауашақтар.
Қауашағаның ірілігн, талшық шығымын, талшықтың шитін, талшықтың ұзындығын
Үлгілер 10-100 қауашақтан әр варианттан алынады.
Талшықтың технологиялық анализіне жеке үлгі алынады.
Талшықтың үзілуін, тығыздығян ЛПС-4 приборымен анықтайды, тығыздығын МШУ-1,
Селекция процесінің әдісі және техникасы.
Мақта селекциясының негізгі әдісі –будандастыру және одан әрі
Шағылыстыру техникасы.
Тозаңдандыру үшін бұтаның арасынан жақсы дамып жетілген гүлді
Будандарды таңдау комплекс нышандарына байланысты орындалады. Негізгі бағыт
Жекелеп таңдап алған өсімдік лабораторияда тесеріліп, реттеледі, талшықтарының
Бірінші тұқымдарды зерттеу үшін питомникте сортсынаққа қалдыру шарт.
Селекцияның жетістіктері
Мақтаның сорт алмасуын бес рет жүргізілуінің нәтижесінде талшықтың
Талшық шығымы орта есеппен 35 % құрайды. Ал
Ертеректе талшық шығымы 28 %. –ке жеткен, олардың
Аудандастырылған ең жақсы мақта сорттары 108-Ф, С-4727, 149
Л.В.Румшевичтің шығарған сорты 108-Ф селекцияның ең үлкен табысы
Дүниежүзінде бірінші рет өндірістік мақтаның жіңішке талшықты тез
Соңғы жылдары ультротез пісетіналаса бойлы интенсивті типті «карши»
Бұл сорт арқылы келешекте мақтаның егіс көлемін көбейтуге
Мақта шаруашылығы және оның келешектегі өнімділігін арттыру
Бұл техникалық дақылдардың өнімділігін арттыру мен өнім сапасын
1). Қазақстандағы суармалы жердің топырақ жағдайының ерекшеліктерін тиімді
2). Жоғары генетикалық мүмкіндіктері бар жаңа келешегі бар
3). Оңтүстік Қазақстан облысының мақта егілетін аудандарының аймақтық
4). Сорттардың керек ететін есебіне сәйкес жүргізудің қолайлы
Топырақты егіске дұрыс дайындау, вегетация кезеңінде өсімдіктерге күтім
Ал, кейінгі маңызды мәселе, топырақ құнарлығын көтеру және
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1). «Қазақстандағы мақта дақылы».
2). «Өсімдік шаруашылығы және селекция». Жаңабаев
3). «Өсімдік шаруашылығы». Жаңабаев
4). «Оңтүстік Қазақстан Республикасында қоза баптау жүйесі». И.Үмбетаев.,
5). «Оңтүстік Қазақстанда мақта өсіру технологиясының ерекшеліктері». Ұсыныс.
6). «Мақтаның отандық жаңа сорттары». И. Үмбетаев. 2004.
7). «Оңтүстік Қазақстан облысында мақта өндірісін өркендетудің өзекті
8). «Дихан серігі».
9). Частных селекции Канабалов
10). Ө.ш. өнімділігін өндіру, өңдеу, сақтау.
Мақта саласындағы ауыспалы егіс кестесінің түрлері
І түрі ІІ түрі
1. Жоңышқа 1 жылғы
2. Жоңышқа 2 жылғы
3. Жоңышқа 3 жылғы
4. Мақта
5. Мақта
6. Жүгері сүрлемге
7.Мақта
43 % 1. Жоңышқа 1 жылғы
2. Жоңышқа 2 жылғы
3. Жоңышқа 3 жылға
4. Мақта
5. Мақта
6. Күздік бидай
7. Мақта
43 %
ІІІ түрі ІҮ түрі
1. Жоңышқа 1 жылғы
2. Жоңышқа 2 жылғы
3. Мақта
4. Мақта
5. Күздік бидай, н/е соя, бақша
6.Мақта
50% 1. Жоңышқа 1 жылғы
2. Жоңышқа 2 жылғы
3. Мақта
4. Мақта
5. Жартылай пар, асбұршақ +сұлы, балаусаға н/е тыңайтқышқа.
6. Мақта
50 %
4-кесте Тұқымдық шитті мақта дақылын себу тәсілінің оның
Себу тәсілі 1 гектардағы тұқымдық шитті мақта-өнімінің тығыздығы,
60 х 60 (1) 72 24,3 -
60 х 60 (1) 81 23,1 -1,2
90 х 20 (2) 93 28,9 4,6
5-кесте Тұқымдық шитті – мақта өніміне сиретудің жүргізу
Сирету мерзімдері Тұқымдық шитті мақта өнімділігі, ц/га
Өскін шыққаннан кейін іле-шала 29,1
2-3 нағыз жапырақтары пайда болған кезде 26,2
3-4 нағыз жапырақтары пайда болған кезде 24,1
6 – кесте Қозаны шырпу шарасының тұқымдық шитті
Қозаны шырпу 1 өсімдіктегі ашылмаған қорабшалар саны (дана)
Жүргізілген 0,5 27,3
Жүргізілмеген 1,6 23,1
8 – кесте «Мақтаарал» кеңшар жағдайында тұқымдық шитті
Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 60 х 60 (1) 60
1-га жерге кеткен еңбек шығыны теңге 39800 36400
1-га егістіктен алынған пайда теңге 75300 89500
оның ішінде таза пайда теңге 35500 53100
2 – кесте Топырақты өңдеу мерзімінің
тұқымдық шитті – мақта өніміне әсері
р/н Тәжірибе жүргізілген жер Аймақ Негізгі өңдеу
жалпы қосымша
1 Мақтаарал тәжірибе станциясы Жалаңаш далалық аудан Сүдігер
Көктемгі жырту 42,2
3,64 5,8
2 Аймақтық тәжірибе станциясы Орталық және Солтүстік шығыс
Көктемгі жырту -
26,1
3 – кесте Әр түрлі тереңдікте сүдігер жыртудың
Сүдігер жырту тереңдігі Тұқымдық шитті мақта өнімі, ц/га
22-24 22,4 - 9,1
24-26 23,8 1,4 4,5
26-28 28,4 6,0 2,3
Дипломдық жұмысты орындау үлгісі
Кіріспе
Әдебиеттерге шолу.
Тәжірибиелік жұмыстың әдістемесі, материалдары және жүргізу жағдайлары.
Климаттық және топырақ жағдайлары.
Міндеті, мақсаты, әдістемесі және материалдары.
Агротехникалық шаралар.
Тәжірибелік жұмыстың нәтижелері.
Экономикалық тиімділігі.
Қорытынды.
еңбек қорғау.
Қолданылған әдебиеттер.
Қосымша мәліметтер.
Мақта дақылының халық шаруашылығында маңызы өте зор. Мақта
Мақта дәнінің түгі тұрмыс қажетіне, сонымен бірге электр
Мақта талшығынан тігін машиналары үшін жіп, арқан және
Мал азығы үшін оның жымық, күнжара секілді сығындысы
Қазақстандағы жалғыз талшықты дақыл – мақта. Ол тек
Мақта отамалы дақыл болғандықтан дәнді және басқа дақылдарға
Облыстың территориясы негізінен алғанда солтүстік шөл аймақта орналасқан
Облыстық климат жағдайы тым алуан түрлі. Климаттық өте
Топырағы. Сазды тегіс жазықтардың үстіңгі беті алуан түрлі
Суармалы және мәлім егіншілікте бірдей дәрежеде өркендетуге болатын
Мырзашөл аймағы Мақаарал, Киров және Жетісай мен Мырзашөлдің
Мақтааралда ашық түсті сұр топырақ көп тараған. Территорияның
Бұл аймақта топырақтың тұздануы – жер асты суының
Облыстың табиғи шаруашылық аймақтары мен аймақшалары бойынша климаттық
Оңтүстік Қазақстан облысының жер қорының жалпы бөлігі, мақта
Бұл техникалық дақылдардың өнімділігін арттыру мен өнім сапасын
1. Қазақстанның оңтүстігінде суармалы жердің топырақ жағдайын, ерекшеліктерін
2. Жоғары генетикалық мүмкіншілігі бар, жаңа отандық келешегі
3. Оңтүстік Қазақстан облысының мақта егілетін аудандарының аймақтық
4. Сорттардың керек ететін есебіне сәйкес жүргізудің қолайлы
Мырзашөл өңрінің өзіндік жағдайлары топырақтағы қара шірінді мен
Мырзашөл өңірінің қасиетінде біркелкі емес дымқылдану және ауа
Жоғарыда көрсетілген Мақтаарал өңірінің ашық түсті күлгін топырағының
Топырақты егіске дұрыс дайындау, вегетация кезеңінде өсімдіктерге күтім
Мақтаның жалпы өнімділігінің 55 пайызы Мақтаарал ауданында жиналады.
Қазақстандағы мақшашылық бойынша жалғыз ғылыми-зерттеу жұмыстарымен шұғылданатын Мақтаарал
Мақтаарал тәжірибе станциясының тұқым өндіретін алқаптарында М-3044 сортынан
Сондықтанда шабыстарды жүргізу, бірыңғай емес бұталарды сұрыптау, тұқымдық
Қорытынды
Қорытындылай келе мақта дақылының аудандастырылған жаңа сорттарды шығарып,
Қазіргі таңдағы тұқым шаруашылығы ғылыми тұрғыдан жетілгендегі аудандардың
Жаңа сорттарды аудандастыруда біздің мақсатымыз – генетикалық рессурстарды
Еңбек қорғау.
Еңбек қорғау – еңбек процесінде еңбекшілердің денсаулығын сақтау
Қауіпсіздік техникасы – бұл адамға қауіпті өндірістік факторлардың
Өндірістік санитария – жұмысшылардың белгілі бір жағдайда ауруға
Қазақстан ауыл шаруашылығындағы өндірісі мал шаруашылығында да, өсімдік
Кіріспенің жалғасы
Талшықты өсімдіктер арасында қозаның алатын орны ерекше зор.
Шитті мақтадан мынадай заттар жасап шығарылады: мақта –
Қозапая, оның жапырақтары, қауашақтарының жарма құлақтары бірқатар пайдалы
Қозапаядан және өңделген ағаш қалдықтарынан ыстық тәсілмен сығымдау
2.2
Селекцияның міндетті өнімді мол беретін әрі оның сапасы
Мұның өзі жақсы климат жағдайларына, топыраққа, суармалы егіс
Селекцияның мейлінше қарапайым тәсілі өсімдіктерді іріктеп алу мен
Гибридтеу дегеніміз өсімдіктердің әртүрлі сорттарын жыныстық тәсілмен, сондай-ақ
Әдебиетке шолу
Түркістан селекциялық станциясы құрылғанға дейін мақта өсімдігінің селекциясымен
Ж. Кучкаров., М. Хамраев., Ф. Саттаров мақта өсірілетін
Көптеген шаруашылықтардың практикасына қарағанда, деп атап көрсетеді авторлар,
Жаңа сорттардың тұқымын көбейту, жақсарту және оларды өндіріске
Бұл мәселе Р. Нұғымановтың жазғанындай, мақта өндірілетін республикаларда
Мақтаның тұқым шаруашылығын ретке келтіру қажеттігі күн тәртібінен
Соңғы онжылдық ішінде мақтаның тұқым шаруашылығын түбірінен қайта
Мақта қоңыр көбелегі
Мақта дақылының халық шаруашылығындағы маңызы, пайдалану ерекшелігі
Мал азығын байыту мақсатында ашытқы биомассасы негізінде жаңа жемдік қоспа алу туралы
Ауыспалы егіс тізбектерінің топырақ құрылымына және құнарлығына қарқындылық әсері
Мақта дақылы жайлы
Ауыспалы егіс
Ауыспалы егісте өсірілген мақта қозасының өнімділігіне тыңайтқыштар қолдану жүйесінің әсері
Егіс. Егіншілік
Агро өнеркәсіп кешенінің қазіргі даму жолдарына жалпы сипаттама
Тыңайтқыштардың мақта өнімділігіне әсері