Қаржылық коэффициенттерді талдау
Кіріспе
1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың теориялық негіздері мен рөлі
1.1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың объектісі, принципі,
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің рөлі ерекшеліктері
1.3 Қазақстанда инвестициялық жобаларды бағалаудағы әлемдік тәжірибені қолдану ерекшеліктері
2 UHY «Сапа-Экспертиз» мысалында «Атамекен» АҚ-ның қаржылық
2.1 «Атамекен» АҚ-ның экономикалық қызметін талдау
2.2 «Атамекен» АҚ-ның қаржы экономикалық тұрғыдан талдау және
бағалау
2.3 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау
3 Кәсіпорынның инвестициялық қызметін бағалауды
3.1 Кәсіпорынның инвестициялық қызметін бағалауды жетілдіру
жолдары
3.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін жетілдіру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Кәсіпорын экономикалық көрсеткіштерінің жақсы жетістіктерге жету мақсатында, тәжірибелік және
«ҚР бағалау қызметі туралы» заңына сәйкес мемлекеттік меншікті жекелендіру
Бағалау қызметі ғылыми негізде, оның кез келген тапсырманы орындау
Бүгінгі таңдағы түсінік бойынша ,бизнес-жұмыспен қамту және қызмет көрсетуде
Нарықтық қатынастар кезінде кәсіпорындар өз-өзімен шаруашылық субъект болып, мәселелерін
Нарықтық жағдайда кәсіпорынның өмір сүруі және нарықта тұрақтылығы қаржы
Тақырыптың өзектілігі нарықтық қатынастардың дамуына байланысты еліміздің экономикасының қаржылық
Дипломдық жұмыстың мақсаты – инвестициялық мақсаттағы кәсіпорындардың қаржылық қызметін
Осы мақсатқа жету барысында келесідей міндеттер қарастырылады:
Инвестицияның жалпы сипаты мен кәсіпорынның инвестициялық қызметінің негіздеріне тоқталу;
Инвестициялық мақсаттағы кәсіпорындардың қаржылық қызметін талдау мен бағалаудың теориялық
Кәсіпорынның инвестициялық саясатының жүргізілу барысын талдау;
Кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдау мен бағалаудың объектісі, принциптері мен
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың шетелдік тәжірибелеріне тоқталу және оларды
«Атамекен» АҚ-ың инвестициялық инвестициялық қызметін жетілдіру мен бағалау әдістерін
Қазақстандық кәсіпорындардың инвестициялық саясатын жетілдіру мен инвестициялық қызметті басқару
Дипломдық қызметтің зерттеу объектісі ретінде «Атамекен» АҚ
Зерттеу пәні. Инвестициялық мақсаттардағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
Ғылыми жаңалығы. Инвестициялық мақсаттардағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау мен
Жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда кәсіпорындардың инвестициялық қызметін
Екінші тарауда инвестициялар бойынша шешімдер қабылдаудың әдістері қарастырылып, оларды
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының инвестициялық тартымдылығын жетілдіру және
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН
1.1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың объектісі, принципі, мақсаты
Кәсіпорынның қаржысы − бірыңғай қаржы жүйесінің құрамды бөлігі және
Кәсіпорынның қаржысы қаржы жүйесінің сферасы ретінде қоғам экономикасының іргетасын
Кәсіпорын қаржысының болуы, жалпы мемлекеттің қаржысы сияқты, тауар-ақша қатынастарының
Кәсіпорын қаржысы ақша нысанында ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесінің негізгі
Кәсіпорын қаржысы өзіне қоғамдық − пайдалы қызметтің сан алуан
Ұлттық шаруашылықтың әрбір саласы қаржысының бұл саланың техникалық-экономикалық ерекшеліктерінен
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Профессор А.Д. Шеремет «Кәсіпорынның қаржы жағдайы қаржыны тарату, пайдалану
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа
Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді».
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру
Менің ойымша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және оның төлеу
Жоғарыда берілген анықтамаларға сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы – бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде
Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс шаруашылық қызметі процесінде
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді. Оларды
пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
құрылысы бойынша – қарапайым және күрделі.
әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша .
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы
айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен
қаржы – есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және
баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік
кәсіпорынның табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай ақ олардың деңгейінің өзгеруіне
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау,
Талдаудың негізгі мақсаты - қаражаттың қызметтегі кемшіліктерді дер мезгілінде
1) Өндірістік, саудалық және қаражаттық қызметтердің әр түрлі көрсеткіштерінің
2) Шаруашылық қызметінің нақтылы жағдайлары мен меншікті және қарызға
3) Қаржылық қорларды тиімдірек қолдану және кәсіпорын қаржылық жағдайын
Қаржылық жағдайды талдау, кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау 3 сатыны
Менің ойымша, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауды оның қаржылық тұрақтылығынан
кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
кәсіпорын активтерінің қалыптастыру көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
баланс өтімділігін талдау;
кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және іскерлік белсенділігін талдау;
Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды, ішкі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп берудің екі түрі бар: акционерлерді,
Сонымен қатар көбіне, есепте субъектінің шаруашылық қызметін динамикада бейнелеп
Есеп берудің екінші түрі – басқару талдауы, бұл кәсіпорын
Ішкі есеп берудің ішіндегі жауапкершілік орталықтары мен пайда болу
Кәсіпорынның жеке бөлімшелеріндегі шаруашылық жүргізу деңгейін анықтау шығындар мен
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырды.
Көлденең талдау;
Тікелей талдау;
Трендтік талдау;
Салыстырмалы талдау;
Факторлық талдау;
Қаржылық коэффициенттерді талдау;
Көлденең (уақытша)талдау – есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңмен
Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге
Тікелей және көлденең тауарлар бірін-бірі толықтырып отырады. Сондықтан да
Трендтік талдау – барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау – бұл фирмалардың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің
Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың қорытынды көрсеткішке тигізетін
Сонымен қатар факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне
Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек таралған талдаудың түрі
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың
Олар кәсіпорынның қаржылық жағдайын кезекті факторлық талдау үшін алғашқы
Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коэффициенттерді талдаудың пайдалылығы оларды дұрыс
Бұл – қатынастарды талдаудың ең қиын аспектісі, себебі ол
Қатынастарды үлкен байыптылықпен талдау қажет, өйткені, тек бір ғана
Коэффициенттер (салыстырмалы көрсеткіштердің) талдауы дегеніміз - есеп берудің жеке
Баланстанудың негізгі қалаушыларының бірі - Н.А.Блатованың топтастыруына сәйкес, қаржылық
Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық талдауда экономикалық, сондай–ақ экономикалық
Кәсіпорындар ресурстарының нарықты құрылу үрдісі (материалдық және материалдық емес),
Кәсіпорынның мүліктік және мүліктік емес потенциал құндылығының анықталуы, мемлекеттік
Нарықтық бағалаудан кейін айналымға және жаңа бизнестің қалыптасуына негіз
Кәсіпорын ресурстарының инфрақұрылымы кәсіпкерлік қызметтің бірқатар бағыттағы нарығын қалыптастырады.
Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында кәсіпорын бизнесін бағалау
Бизнес - бұл заңды, жеке түлғалардың нақты қызметі.
Мұнда заңды тұлға - кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі болып
Мүліктік кешен жер телімдері, ғимараттар мен кұрылыстарды, машина мен
Бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалаумен байланысты.
Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауына әкеледі: нарықтық,
Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок, бассейн,
Екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын қосымша құнның
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар нарығының секторын
Құқық жүйесі немесе қоржыны, кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде тауар
Құқықтар жүйесі немесе қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:
- кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және атқарушы
- кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және
- бизнес бойынша әріптестердің келісім-шарт жүйелерінен пайда болатын құқықтар
- кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын кұқықтар;
- материалдық емес активтерді қалыптастыратын артыкшылығы бар кұқыктар.
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорынның бизнесін бағалаудың объектілері мыналар
- кәсіпорынның мүліктік кешені;
- кәсіпорынға (фирмаға) нарықтың секторын бақылауға рұқсат ететін құқықтар
- кәсіпорынның (фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге қабілетілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын (фирма) бизнесін бағалау екі концепцияны қолдану арқылы
Бірінші концепция, сатып алу-сату мәміле кезіндегі кәсіпорын (фирма) бизнесінің
Екінші концепция, бағалау кезінде тауар нарығындағы бағаланатын сектордың бағалау
Қазақстан Республикасы заңнамасының талдауы мен нарықта неғұрлым салмақты болып
- иелігіндегі интеллектуалдық меншік объектілерін өз талабына сай қолдану;
- оларды пайдалануға, басқа тұлғаларға рұқсат етпеу;
- белгілі шарт негізінде, интеллектуалдық меншікті бағалауға жеке объектілерін
Аталған ғылыми дәлелденген артықшылықтарды, құқық иеленуші өнім нарығында жоғары
Айырықша құқықтарының ірі портфелі шоғырланған технологияларды меңгерген жоғары технологиялық
Айырықша құқықтар портфелінің көмегімен тауар нарығының ірі секторларын басқару
Бағалау мақсаты - кәсіпорынның нарықтық құнын есеп айырысуымен негіздеу.
Кәсіпорындарды бағалау белгілі бір нақты міндеттің орындалуына бағынады. Бағалаушы,
Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:
1) кәсіпорынды сату;
2) кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар, құрылыстар);
3) ұйымды қайта құру немесе кәсіпорынды тарату (қосылу, бөліну,
4) бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларьн сатып алу
5) жауапкершілігі шектеулі коғамда немесе серістестіктің жарғылық қорының
6) кәсіпорынды жалға беру. Құнды бағалау жал төлемін
7) кәсіпорынды жетілдіру максатында инвестициялық жобаның орындалуы мен
8) несие алу үшін кәсіпорын мүлігін кепілге беру;
9) кәсіпорын мүлігін сақтандыру;
10) мүлікке салық салу үшін, оның салық базасын анықтау;
11) негізгі қорларды кайта бағалау.
Сонымен, мүліктік кешен құнын бағалану негізділігі мен дәлелділігі көбінесе
Кез келген мүліктің құнын, бір-бірімен тығыз байланысты екі тәсілмен
Құн, шығындар және баға түсініктемелері бойынша айырмашылықтарды білу қажет.
Сөйтіп, бағалаудың тағайындалуына тәуелді мүлік әр түрлі құнға ие
Тәжірибеде бағалаушы келесідей негізгі құралдардың түрлерін қолданады:
Негізделген нарықтық құн - ашық және бәсеке нарығындағы мүлік
Бағалау қызметі ғылымының негізінде, бағалау бойынша кез келген тапсырманы
Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет негізгі экономикалық
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы деген ұғым келешектегі төлем қабілеттілікпен тығыз
K³1 = Заемдық қаражаттар
Жалпы капитал
Осы жағдайдағы заемдық қаражаттар кәсіпорынның міндеттемелерін білдіретін ағымды пассивтерді,
Қаржылық тұақтылық дегеніміз сенімді кепілдігі бар төлем қабілеттілік, нарық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайынының маңызды сипаттамаларының бірі - ұзақ
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттау үшін үш негізгі көрсеткішті
Меншікті айналым капиталы. Ол меншікті айналым қаражаттарын сипаттайды, өткен
Со.к.= Ск - Да ,
мұндағы Со.к. – меншікті айналым капиталы;
Ск – меншікті капитал;
Да – ұзақмерзімді активтер.
ТМҚ-ның меншікті және ұзақ мерзімді қарыздық қалыптасу көздері немесе
Сок/д= Со.к. + До,
мұндағы, Сок/д- перманентті айналым капиталы;
До – ұзақмерзіміді міндеттемелер.
ТМҚ негізгі қалыптасу көздеренінің жалпы мөлшері келесі
ИО= Сок/д + Кк,
мұндағы, ИО- ТМҚ негізгі қалыптасу көздеренінің жалпы мөлшері;
Кк – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бейнелейтін негізгі көрсеткіштердің бірі баланс валютасында
,
мұндағы, Кн- тәуелсіздік коэффиценті;
Ск – меншікті капитал, мың теңге;
∑К – капиталдың жалпы соммасы, мың теңге.
Қалыптасқан қауіпті жағдайды тәуелсіздік коффицентіне кері көрсеткіш болып табылатын
немесе Кз = 1- Кн,
мұндағы, Кз- тәуелділік коэффиценті;
Зк- қарыз капиталы.
Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын келесі көрсеткіш қаржыландыру коэффиценті болып табылады,
(6)
мұндағы, Кф – қаржыландыру коэффиценті.
Коэффицент кәсіпорынның қызметінің қай бөлігі меншікті қаражаттар арқылы, және
Қарыз және меншікті қаражаттар арақатынас коэффиценті активтерге салынған меншікті
(7)
Бұл көрсеткіштің қалыпты шегі Кз/с ≤ 1.
Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің бірі болып маневірлілік коэффиценті
Кез-келген кәсіпорынның көптеген қаржыландыру көздері бар. Олардың мөлшерін, құрамы
Біріншіден, ресурстар (материалды, қаржылық, интеллектуалды, ақпараттық және т.б.) жеке
Екіншіден, белгілі көлемді және құрылымды ресурстарды қалай және қайда
Үшіншіден, ресурстарды қайта бөлуді реттеу жүйесінің екі жағы бар:
Қаржылық ресурс қосымшасында нарықтың қалыптасқан ерекшеліктері капиталды оның иелері
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің рөлі ерекшеліктері
Кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың бірі инвестициялық
Инвестициялар кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және келесідей мәселелерді
қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік қызметін
жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Кәсіпорындар инвестициялық салымдарды әр түрлі нысандарда жүзеге асыра алады,
Қаржылық (қоржындық) инвестициялар – бұл табыс алу мақсатында құнды
Инвестициялар белгісі – инвестициялау мерзімі. Аталған белгі бойынша инвестициялар
Қысқа мерзімді инвестициялар – бұл бір жылға дейінгі мерзімге
Ұзақ мерзімді инвестицилар деп кәсіпорынға бір жылдан артық мерзімдер
Кәсіпорынның инвестиция барысына қатысу сипатына қарай тікелей және тікелей
Инвестицияланатын қаражаттардың меншік белгісіне қарай жеке және мемлекеттік инвестицияларды
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына,
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді нұсқаларын
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі – бұл елдегі
жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың
ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және ынталандыруы;
инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар
Келесі кезең – кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере отырып,
Экономика салаларының инвестициялық тартымдылығын зерттеу барысында жүргізілген талдау жұмыстары
осы саланың елдегі және әлемдегі дамуының тарихи негіздері;
бәсекелестік шарттары – салаға кіру кезіндегі бөгеттердің болуы, саладағы
өндірушілердің өндірістік қабілеті мен сатып алушылардың төлем қабілеттілігі;
осы салаға байланысты қолданыстағы заңнаманың негіздері.
Аталған мәліметтер бойынша осы саладағы кәсіпорындарға инвестициялар салудың тиімділігі
Келесі кезең, яғни инвестициялар салудың нақты объектілерін таңдау, инвестициялық
Инвестицияларды басқарудың тағы да бір өте маңызды кезеңі –
Жоғарыда аталған шаралардың барлығын жүзеге асырған соң кәсіпорынның инвестициялық
Инвестицияларды басқарудың қорытынды кезеңі – инвестициялық тәуекелдерді басқару болып
Инвестициялық сипаттағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың негізінде болжамдалған инвестициялардың көлемі
Инвестицияларды нақты (капитал құрушы) – жаңа кәсiпорын құруға, iс-әрекеттегi
Жаңа өндiрiстi құруға бағытталған инвестиция-лар
Өндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвес-тициялар
Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвес-тициялар
Мемлекеттiк басқару
органдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар
Тәуекелдiлiктiң жоғары Тәуекелдiлiктiң төмен
деңгейi деңгейi
Cурет 3. Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейi арасындағы байланыс.
Сонымен қатар, тiкелей және жанама инвестициялар болады. “Тiкелей инвестицияларды
Инвестициялардың барлық түрлерiнiң кәсiпорынның тiршiлiкке қабiлеттiлiгiн сақтауда және оның
Нақты активтерге инвестициялауды дайындау және талдау, инвестициялардың түрлерiне, яғни
1) Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың мақсаты ең алдымен
2) Өндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялардың мақсаты –
3) Жаңа өндiрiстердi құруға бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялар кәсiпорында
4) Мемлекеттiк басқару органдарының талаптарын қанағаттандыру мақсатына бағытталған инвестициялар.
Инвестициялардың осылай топтастырылу себебi, олармен байланысты тәуекелдiлiктiң деңгейiнiң әртүрлiлiгi
Кәсiпорынның меншiктi қаржы қорлары өзiне құрылтайшылардың бастапқы жарналарын және
Кәсiпорында инвестицияларды қаржыландырудың iрi көзiне амортизациялық қаржы бөлiнулер жатады.
Табыстан төленетiн салықтар мен басқа да төлемдер төленгеннен кейiн
Инвестициялаудың бағыттарының бiрi ретiнде лизингтi айтуға болады. Лизинг деп
Бюджеттiк қаржы бөлiністері – бұл бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары. Қазақстан
Инвестициялық саясат дегеніміз – инвестицияның жиынтық көрсеткішін іске асыру
Табыс алу мақсатында көлемді кұрлымды белгілейтін шаруашылық шешімдердің жүйесі
Басқарудың экономикалық әдісін кең қолдану жағдайында кредиттік жағдайды кешіру
Кәсіорында инвестицияны тиімді пайдалану үшін мынандай шараларды қолдану керек:
экономикалық, ғылыми техникалық, әлеуметтік жетістіктерге жетудің жолдарын табу;
пайданы көздеу;
жалпы шығындарды азайту;
мемлекеттен келген, бюджеттен келген қаржыны, кредиттік қаржыны, гранттан келген
дүние жүзілік мүмкіндіктерді пайдалану, жеңілдетілген гранттар алу;
инвестициялық тәуекелділік;
инвестицияның өтімділігі.
Қазіргі кездегі инвестициялық саясаттын ерекшелігі техникалық қаруландыруға салымдар және
Қаржылық мененджмент тәжірибесі инвестициялық қызметтерді бағалаудың келесі әдістерін атап
Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы
Табысты дисконтау- капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу. Дисконтау
К=К*(1+n),
К- салымдардың бастапқы сомасынан t-мерзімінің аяғында капиталдың салымдарының мөлшері.
К- салынған капиталдын мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы
n-дисконттау коэфициенті (яғни табыстылық нормасы немесе пайыз мөлшерлемесі) бірлік
Д=К (1+n)-К,
Д- қосымша табыс, теңгемен
Ағымдағы мезгіл позициясынан болашақ ақша түсімдерін бағалау үшін табысты
Біріншіден, әр уақытта ақшаның құнсыздануы болады, екіншіден,анықталған минимум мөлшерінен
Таза табыс келтіретін эффекті есептеу әдісі. Бұл әдіс бастапқы
PV= Рк/ (1+r )e
NPV= Рк/ (1+r )e -С-С ;
Егер: NPV> 0, онда жобаны қабылдау керек
NPV1, жобаны қабылдау керек
PIIC
Инвестицияны өтелу мерзімінің көрсеткішін есептеу қажет. Сонымен қатар талдауда
кәсіпорын басшылары жобаның табысты емес, көбінесе өтімділік проблемасын шешумен
инвестиция тәуекелділіктің жоғарғы деңгейімен байланысты, сондықтан өтелу мерзімі қысқа
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау барысында қолданылатын әдістердің бірнеше түрі
Таза келтірілген табысты (NPV) есептеу формуласы келесідей:
(14)
мұнда Pk– инвестициялық жобаның жылында алып келетін ақшалай кірістері;
Бұл әдістің мағынасы мынадай: егер NPV < 0, онда
Инвестициялардың тиімділік (рентабельділік) индексін (PI) бағалау әдісі мына формуламен
(15)
Инвестициялардың тиімділік индексін бағалау әдісінің мағынасы мынаған саяды: егер
Ішкі табыстылық мөлшерін (IRR) есептеу мына формуламен жүзеге асады:
IRR = r болған жағдайда, NмиPV
Ішкі табыстылық мөлшерінің мағынасы мынадай: бұл көрсеткіш белгілі бір
Инвестициялардың өтелімділік мерзімі (PP) келесі формула бойынша анықталады:
(17)
Өтелімділік мерзімі көрсеткішінің мағынасы былайша анықталады: PP көрсеткіші бастапқы
Инвестициялық жобаларды есепетудің тағы да бір әдісі – табыстың
(18)
мұда PN – инвестициялық жоба алып келетін орташа жылдық
Табыстың ішкі мөлшері барлық әдістердің ішіндгі инвестициялық жобаларды талдау
NPV, IRR, PI және CC көрсеткіштері өзара келесідей қатынастармен
егер NPV > 0, онда IRR >
егер NPV > 0, онда IRR >
егер NPV > 0, онда IRR >
Кәсіпорынның қаржы менеджерлері инвестициялық жобаларды талдау барысында аталған әдістердің
1.3 Қазақстанда инвестициялық жобаларды бағалаудағы әлемдік тәжірибені қолдану ерекшеліктері
Инвестициялық жобаны таңдау кезінде несиенің тиімділігін анықтау қажет. Әлемдік
Pk
PV= ---------
(1+r)k
Pk
NPV= --------- - IC
(1+r)k
Егерде: NPV > О, жобаны қабылдау тиіс; NPV СС, онда жоба қабылданады;
IRR < СС, онда жоба қабылданбайды;
IRR = CC, онда жоба пайдасыз да, залалсыз да.
Бұл тәсілді тәжірибеде қолдану үшін арнайы қаржылық калькулятор қажет.
f(r1)
IRR=r1 + ------------- . (r2
f(r1)- f(r2)
мұнда r1 — кестеленген дисконттау коэфициентінің мағынасы, онда f(ri)>0
r2 — NPV – дің оң мағынасын жоғарылататын кестеленген
Өтелімділік кезеңін есептеу тәсілі - әлемдік талдауда кең ауқымда
n
РР=n, онда Pk > IC
k=1
Кейбір мамандар РР көрсеткішін есептегенде уақыт аспектісін қолдануды талап
Пайдалылық индексін есептеу әдісі ағымдағы таза құнды есептеу тәсілінің
Pk
PI= --------- / IC
k (1+r)k
Егер РI > 1, онда жоба қабылданады;
РI < 1, онда жоба қабылданбайды;
РI = 1, онда жоба пайдасыз да, залалсыз да.
Келтірілген әсерге қарағанда, пайдалылық индексі салыстырмалы көрсеткіш. Сондықтан бұл
Егер ЮНИДО ұйымының ұсынатын тәсілдерін Қазақстан жағдайында қолдануын қарастырсақ,
Бизнес күшін және нарық тартушылығын бағалау үшін келесі критерийлер
1 -кесте -Бизнес күшін және нарық тартушылығын бағалау критерийлері
№ нарық тартушылығын бағалау критерийлері Бизнес күшін бағалау критерийлері
1 2 3
1 Нарық көлемі Нарық үлесі
2 Бастапқы сегменттер көлемі Өнеркәсіптің даму қарқыны
3 Нарықтың өсу қарқыны Тауарлар спектрінің кеңейуі
4 Нарық түрленуі Өтімділік әсері
5 Сұраныстың мерзімділігі Сату әсері
6 Сұраныстың циклділігі Баға бәсекелестігі
7 Нарықтың баға сезімталдығы Алға басу әсері
8 Мүмкіндіктер Өндіріс құралдары
9 Бәсекелестік құрылымы Шикізат құны
10 Кіру, шығу тосқауылдары Тауардың салыстырмалы сапасы
11 Интеграция деңгейі Салыстырмалы пайдалылық
12 Жеткізуші күші Инвестицияларды пайдалану
13 Дистрибьюторлар күші Тәжірибе әсері
14 Капитал интенсивтілігі НИОКР интенсивтілігі
15 Өндіріс мүмкіндіктерін пайдалану Персонала квалификациясы
16 Шикізат Салыстырмалы нарықтық деңгей
17 Инфляция әсері Қосылған құн
18 Саяси, әлеуметтік, демографиялық факторлар
19 Табыс
Әр фирма өзіне қатысты критерийлерді таңдап, оларды 9- балдық
2 –кесте- Талдаудағы нарық тартушылығын бағалау
нарық тартушылығы критерийі Салыстырмалы маңызы Бағалау
Берілген баға
Нарық көлемі Бизнес күші – нарық тартушылығы матрицасы
9 2,7
Нарық өсімі 0,3 4,5 1,35
Шығу жеңілдігі 2,5 9 2,25
Тауар өмірінің циклын бағалау
0,15 0 0
Барлығы: 1,00
6,3
Тартымдылықты бағалау шкаласының градациясы:
9 - өте тартымды;
7 - тартымды;
4,5 – жаман емес;
3 – тартымды емес;
0 - өте тартымсыз.
Бизнес күші де осылай бағаланады.
Балдық бағалау әдісі. Жобаның нәтижесіне соғатын критерийлер анықталады және
Сонымен, келтірілген тәсілдер бір-бірімен тығыз байланысты. Бұлардың комплексті қолданылуы
2 UHY «сапа- экспертиз» МЫСАЛЫНДА «Атамекен» Ақ-ның ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ
2.1 «Атамекен» АҚ-ның экономикалық қызметін талдау
«Атамекен» АҚ-ның өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық кодекс,
Өз қызметтерін жүзеге асыру үшін кәсіпорын келесі қызмет түрін
жиһаз жасауға арналған материалдарды өңдеп, дайындау;
жиһаз бұйымдарын бөлшектеп сату;
жиһаз бұйымдарын дайын тауар ретінде құрастырып оны нарыққа шғару;
көтерме және бөлшек сауда;
сыртқы экономикалық қызмет;
және басқа да қосалқы қызметтер.
«Атамекен» АҚ 1997 жылы ЖШС болып құрылған. Кәсіпорын нарық
Компанияның негізгі өндірісі әртүрлі жиһаз өнімдерін шығару болғандықтан өз
«Атамекен» АҚ-ның негізгі органдары:
жоғарғы орган – Акционерлердің жалпы жиналысы.
басқару органы – Басқармалар кеңесі.
атқарушы оргпн – Басқарма
бақылау органы – Ревизиялық комиссия. /28/
1- суреттен көргеніміздей атқарушы орган өз жұмысын бөлімдер арқылы
Сурет 4 . «Атамекен» АҚ-ның ұйымдық құрылымы.
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін жұмыс нақты өнім мен
Ұйым құрылымы бөлімдердің өзара жақсы байланыста болуын, жауапкершілік пен
3-кесте - «Атамекен» АҚ-ң жұмыскерлерінің ұйымдастырушылық құрылымы.
№ Көрсеткіштер 2008 ж 2009 ж
адам саны % адам саны %
1 Басшылар 5 1 9 1
2 Мамандар 46 5,5 47 5,2
3 Қызметкерлер 4 0,5 9 0,3
4 Жұмысшылар 777 93 831 93,4
5 Барлығы: 832 100 896 100
Ескерту: «Атамекен» АҚ-ның 2007-2009 жж. Қаржылық қорытынды есеп материалдары
3 кестеден 2009 жылы жалпы жұмыскерлер 55 адамға көбейсе,
Негізгі бөлім тұрақты болса, қосымша- үстемақы мен сыйақыдан тұрады.
«Атамекен» АҚ-да жұмысшылардың еңбек ету өнімділігін кәсіпорын басшылығы еңбекақы
4 –кесте - «Атамекен» АҚ-ның қызметін техника-экономикалық талдау.
№ Көрсеткіштер
Жылдары Ауытқулар
2008 2009 +/- %
1 Өнімді өткізуден түскен табыс мың тг 250834 905276
2 Өткізілген өнімнің өзіндік құны мың тг 183770 756074
3 Жалпы табыс мың тг 67064 140202 73137 209
4 Кезең шығындары мың тг 45093 132001 86908 293
5 Негізгі қызметтен түскен табыс мың тг 21971 8201
6 Негізгі емес қызметтен түскен табыс мың тг 3980
7 Салық салынғанға дейінгі табыс мың тг 25951 15082
8 Таза табыс мың тг 18166 11613 -6453 64
9 Жұмысшылардың тізімдік саны адам 777 831 54 106
10 Жұмысшылардың жылдық еңбек ақы қоры мың тг 230437
11 Жұмысшылардың орташа айлық еңбек ақысы тг 24714 27997
12 Өндірістегі негізгі қорлардың жылдық орташа құны мың тг
13 Қор сыйымылығы тг 0,31 0,01 0,30 3,2
14 Қор қайтарымдылығы тг 32,5 83,2 50,7 256
15 Жұмысшылардың қормен қарулануы тг 9921 13082 3161 132
16 Өнімнің 1 теңгесіне кететін шығын тг 0,73 0,84
17 Еңбек өнімділігі мың тг 323 1089 766 337
*: «Атамекен» АҚ-ның 2007-2009 жж. Қаржылық қорытынды есеп материалдары.
Кәсіпорын инвестициялық тартымдылығын артыруда инвеисторлар көптеген экономикалық-қаржылық көрсеткіштеріне мән
1) Өткізілген өнімнен түскен табыс көрсеткіші бойынша :
Әрине өнімді өткізу ол кәсіпорынның шығарылған өнімінің ең соңғы
2) Өткізілген өнімнің өзіндік құны көрсеткіші бойынша:
Бұл кәсіпорынның басқару есебі қалай жүргізіліп жатқанын аңғартатын көрсеткіш.
3) Жалпы табыс көрсеткіші бойынша:
Жалпы табыс кәсіпорынның нақты нәтижелігін көрсетуге неғайбіл көрсеткіш. Ол
4) Кезең шығындары көрсеткіші бойынша:
Бұл көптеген кәсіпорындардың шығыстар бөлігіндегі қомақты үлестерді алатын бөлігі.
5) Негізгі қызметтен түскен табыс көрсеткіші бойынша:
2009 жылы негізгі қызметтен түскен табыс 13770 мың тг.
6) Негізгі емес қызметтен түскен табыс көрсеткіші бойынша:
Негізгі емес қызметтен түскен табыс 2009 жылы 2901 мың
7) Салық салғанға дейінгі табыс көрсеткіші бойынша:
Бұл көрсеткіш табыстың 2008 жылмен салыстырғанда –10859 төмендегенін көрсетуде.
8) Таза табыс көрсеткіші бойынша:
Таза табыс көрсеткіші 6453 мың тг. төмендеуде. Осының салдарынан
9) Жұмысшылардың тізімдік саны көрсеткіші бойынша:
Жұмысшылардың тізімдік саны сәйкесінше 54 адамға артып отыр.
10) Жұмысшылардың жылдық еңбек ақы қоры көрсеткіші бойынша:
Еңбек ақы қоры Қазақстан Республикасының Заң, нормативті актілері, сондай-ақ
11) Жұмысшылардың орташа айлық еңбек ақысы көрсеткіші бойынша:
Жұмысшылардың орташа айлық еңбек ақасы инфляция деңгейі және кәсіпорынның
12) Өндірістегі негізгі қордың жылдық орташа құны көрсеткіші бойынша:
Негізгі қордың орташа жылдық өсімі біріншіден, негізгі қорларды қайта
13) Қор сыймдылығы көрсеткіші бойынша:
Қор сыйымдылығы 2009 жылы өндірілген өнімнің 1 теңгесіне 0,01
14) Қор қайтарымдылығы көрсеткіші бойынша:
Қор қайтарымдылығы кері көрсеткіш, сондықтан әрбір негізгі құралдардың бір
15) Жұмысшылардың қормен қарулануы көрсеткіші бойынша:
Бұл - әрбір жұмысшыға қанша өндірістік негізгі қордың деңгейін
16) Өнімнің 1 теңгесіне кететін шығыны көрсеткіші бойынша:
Кәсіпорынды шығындар есебін жақсы білетін мамандар қарастырмайынша, кәсіпорынның инвестициялық
«Атамекен» АҚ-ның башылығының алға қойған міндеттері бойынша -
2.2 «Атамекен» АҚ-ның қаржы экономикалық тұрғыдан талдау және бағалау
Нарық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржы-экономикалық талдау үлкен мәнге ие.
Себебі – бұл кәсіпорынның тәуелсіздігі, меншік иелерінің пайызы, жұмыскерлер
Кәсіпорынның қаржы-экономикалық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді. Оларды келесідей
ішкі және сыртқы ортаға байланысты;
маңыздылығына қарай – басыңқы және басыңқы емес;
қарапайым (жәй) және күрделі;
тұрақты және уақытша;
Кәсіпорындағы ішкі факторлар өзінің қызметіне байланысты болады. Қаржылық –
Инвестициялық тартымдылықтың маңызды факторларының бірі – кәсіпорындағы қаражат құрамы
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығына қарыздық міндеттемелер нарығының үлкен әсер етуі
Тәуелсіздік коэффиценттің мәні – кәсіпорын сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты
Тәуелсіздік коэффиценттін мешікті капиталды барлық авансталған капиталдан бөлумен анықталады.
Ктәуелсіздік =Мк/Бв
КТ (2008 ж) = 127908 / 2882565 =
КТ (2009 ж) = 1297247 / 4103471 =
Бұл деректерден, кәсіпорынның меншікті капиталының шоғырлануы 0,1 позицияға төмендегенін
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттық міндеттемелер қатаң сақталатын
5- кесте- «Атамекен» АҚ-ның капиталының құрамы және құрылымы.
№ Көрсеткіштер 2008 ж 2009 ж Ауытқулар
соммасы мың тг. % соммасы мың тг. % +/-
1 Баланс валютасы мың тг.
соның ішінде:
Меншікті капитал мың тг.
Қарыз капитал мың тг. 2882565
1279081
1603484 100
44,4
55,6 4103471
1297247
2806224 100
31,6
68,4 1220906
18166
1202740 142,3
101,4
175
2 Тартылған капиталдың меншікті капиталға қатынасы коэффиценті Х 1,2
3 Тәуелсіздік коэффиценті Х 0,4 Х 0,3 -0,1 75
4 Тартылған капиталдың шоғырлану коэффиценті Х 0,56 Х 0,68
5 Меншікті капиталдың табыстылық коэффиценті Х 0,01 Х 0,008
6 Қаржыландыру коэффиценті Х 0,8 Х 0,5 -0,3 62
* Көзі: «Атамекен» АҚ-ның 2007-2009 жж. Қаржылық қорытынды есеп
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын келесі көрсеткіші тартылған капиталдың меншікті
Кқ / ш = Тк / Мк ;
Тк – тартылған капитал
Мк – меншікті капитал
Кқ / ш 2008 = 1603484 / 1279081
Кқ / ш 2009 = 2806224 / 1297247
Бұл коэффиццент кәсіпорынның меншікті қаражаттарының әрбір теңгесіне қанша қарыз
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың тартылған капиталға
Кқ = Мк / Тк ;
Мк – меншікті капитал
Тк – тартылған капитал
Кқ 2008 = 1279081 / 1603484 = 0,8
Кқ 2009 = 1297247 / 2806224 = 0,5
Бұл коэффицент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар
Әдетте кәсіпорындар кезеңдегі және жылдық бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштеріне
Абсалютті өтімділік коэффиценті.
Кабс = ақша қаражаты / ағымдағы міндеттемелер
Кабс 2008 = 68957 / 689498 = 0,1
Кабс 2009 = 267971 / 1487298 = 0,18
Кәсіпорынның абсалютті өтімділігі 2009 жылы 1,8 есе өскен. Бұл
Аралық өтеу коэффиценті:
Кар. өтеу = ағымдағы активтер - ТМЗ / ағымдағы
Кар. өтеу 2008 = 620548 / 689498 = 0,89
Кар. өтеу 2009 =1070854 / 1487298 = 0,72
Бұл мәннің төмендеуі “Атамекен” АҚ-ның ақша қаражаттарының түсуін қамтамасыз
Кағымдылық = ағымдағы активтер / ағымдағы міндеттемелер
Кағымдылық 2008 = 1241096 / 689498 = 1,7
Кағымдылық 2009 = 2825866 / 1487298 = 1,89
Бұл көрсеткіштердің ұсынылатын мәні 2 ≥ 1 болғандықтан, 2-ден
Қаржылық коэффициенттерін талдау кәсіпорынның өтімділігін, инвестициялық қабілетін, тиімділігі мен
өтімділік коэффициенті;
левераж коэффициенті;
өтеу коэффициенті;
қызмет коэффициенті;
пайда алу коэффициенті.
Өтімділік коэффициенті аталған фирманың өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша
Ағымдағы өтімділік коэффициенті ағымдағы активтердің ағымдағы міндеттемелерге қатынасын білдіреді.
Тез өтімділік коэффициенті ағымдағы коэффициентпен жалпы ұқсас, бір айырмашылығы,
Қаржы леверажы коэффициенті (қарыз коэффициенті) келесілерді қамтиды:
Заемдық және меншікті капиталдың шекті қатынасы коэффициенті фирманың белгілі
Міндеттемелердің активтерге қатынасы несие берушілерге тиісті ақша бірліктерінің активтерге
Өтеу коэффициенті жобаның әмбебап инвестициялық қабілеті болып табылады. Оларға
Несие бойынша пайыздың қамтамасыз етілу коэффициенті фирма қызметінің табысы
Қызмет коэффициенті ресурстарды пайдалану дәрежесін және оны жұмсалуына қойылатын
Алашақ (дебиторлық) қарыздың айналымдылық коэффициенті сатудан түсетін түсімнің қанша
Берешек (кредиторлық) қарыз айналымдылық коэффициенті берешектердің шотының қанша күн
Жоғарыда аталған қаржылық коэффициентерді пайдаланып, «Атамекен» АҚ-ның балансы негізінде
6-кесте - «Атамекен» АҚ-ның жобасының қаржылық көрсеткіштерін бағалау кестесі
Тоқсандар 1 2 3 4
1. Өтімділік коэффициенті:
Ағымдағы өтімділік коэффициенті 0,79 0,81 1,02 1,47
Тез өтімділік коэффициенті 0,61 0,55 0,67 0,86
2. Левераж коэффициенті:
Заемдық капиталдың меншіктіге қатынасы 0,56 0,67 0,70 0,45
Міндеттемелердің активтерге қатынасы 0,36 0,40 0,41 0,31
3. Өтеу коэффициенті:
Несие бойынша пайыздың
қамтамасыз етілу коэффициенті
-0,96
0,60
2,15
3,71
4. Қызмет коэффициенті:
Алашақ қарыздың айналымдылық коэффициенті, күн
24,33
24,33
24,33
24,33
Берешек қарыздың айналымдылық коэффициенті, күн
24,33
24,33
24,33
24,33
Тауарлы-материалдық запастар айналымының коэффициенті, күн
18,58
20,18
20,95
21,41
Активтердің айналымдылығының коэффициенті
0,40
0,68
0,91
1,22
5. Пайда алу коэффициенті:
Жалпы пайда маржасы 0,14 0,21 0,24 0,25
Таза пайда маржасы -0,35 0,09 0,02 0,06
Акционерлік капиталдың қайтарым коэффициенті
-0,18
-0,07
0,02
0,09
Инвестициядан қайтарым коэффициенті
-0,14
-0,06
0,02
0,07
Ескерту-Автормен «Туран Алем Банк» АҚ-ның мәліметтері негізінде құрастырылған
Бұл кестеден «Атамекен» АҚ-ның қаржылық жағдайының тұрақты екендігіне көз
7-кесте - «Атамекен» АҚ-ның 2009 жылғы ақшалай қаражаттар ағымы
Тоқсандар 1 2 3 4
Ақшалай қаражаттар түсімі
Сатудан түскен түсім 45744 76077 106411 136744
Дебиторлық қарыз 3050 2022 2022 2022
Барлық түскен ақшалай қаражаттар 42 694 74 055 104
Ақшалай қаражаттардың шығыстары
Операциялық, әкімшілік және сату шығыстары 51482 72482 93482 114482
Тауарлы-материалдық запастары -28000 1333 1333 1333
Алдағы уақыт шығындары 5200 3333 3333 3333
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар 2620 1400 1400 1400
Еңбек ақы төлеу қарызы 3750 0 0 0
Алдағы уақыт табыстары 5072 2022 2022 15215
Материалдық активтер тозуы 6004 6004 6004 6004
Материалдық активтер амортизациясы 1264 1264 1264 1264
Салықтық төлемдерді төлеу 4386 4386 5107 7887
Барлық ақшалай қаражаттардың шығыстары
14358
70815
92566
103151
Операциялық қызметен түсетін қаражаттардың барлығы
28336
3240
11823
31570
Қаржылық қызмет
Банк несиелері 0 0 0 -30000
Пайызды қайтару -6000 -6000 -6000 -6000
Қаржы қызметінің барлығы -6000 -6000 -6000 -36000
Ақшалай қаражаттардың жағдайының жыл басындағы өзгерісі
0
22336
19577
25400
Ақшалай қаражаттардың жағдайының жыл аяғындағы өзгерісі
22336
19577
25400
20970
Ескерту-Автормен «Туран Алем Банкінің АҚ-ның инвестициялық департаментінің материалдарынан пайдалану
(АҚШ долларында)
7-ші кестеден көріп отырғанымыздай, Бона фирмасының жалпы ақшалай тасқыны
Жобаның тиімділігін анықтауда мынадай бағалау әдістер пайдаланылады
1. Өтеу мерзімін есептеу әдісі (РР) тапқан қаражаттар есебінен
Іо
РР ( (((((
(()
СҒt
мұндағы
РР – жобаның өтелу мерзімі,
Іо - жобаның бастапқы шығындары,
(()
СҒt - t уақыт кезеңіндегі табыс (таза
2. Таза ағымдағы құнды есептеу әдісі (NPV) – белгілі
n СҒt
NPV ( ( ((((( - Іо
t(1 (1 ( k)t
мұндағы
СҒt–t уақыт мерзіміндегі табыс (таза ақшалай тасқын)
k - жоба капиталының құны
Іо - жобаның бастапқы шығындары
n – жобаның қызмет ету мерзімі.
3. Инвестицияның рентабельдігі (РІ):
Таза ағымдағы құн (NPV)
РІ( (((((((((((((( (6)
Бастапқы инвестициялар (І0)
4. Ішкі пайда нормасының есебінің әдісі (ІRR) – жобадан
n СҒt
ІRR= ( ((((( - Іо ( 0
t(1 (1 ( k)t
ІRR – инвестициялаудың жалпы көлеміне арналған қаржыландырудың сыртқы көздерінің
Сонымен, жобаның тиімділігін бағалайтын негізгі көрсеткіштердің мәні келесідей:
8 -кесте - Банктің несиесін өтеу мерзімі (РР)
Тоқсандар Ақшалай қаражаттар қозғалысы, $
Сомасы, $
0 (30000,00) (30000,00)
1 28336,31 (1663,69)
2 3240,46 1576,76
3 11822,87 13399,64
4 31570,23 44969,87
Ескерту-Автормен «Туран АлемБанкң АҚ-ның инвестициялық департаментінің материалдарынан пайдалану барысында
Өтеу мерзімі (РР) ( 30000,00/28336,31
9 - кесте - Таза ағымдағы құн (NPV)
Тоқсандар Ақшалай қаражаттардың қозғалысы, $
0 (30000,00)
1 28336,31
2 3240,46
3 11822,87
4 31570,23
Ескерту-Автормен «Туран Алем Банкінің АҚ-ның инвестициялық департаментінің материалдарынан пайдалану
Таза ағымдағы құн (NPV) - 17931 АҚШ долларын- тең.
10-кесте - Инвестицияның рентабельділігі
Бастапқы инвестициялар, $ Таза ағымдағы құн, $ Инвестицияның рентабельдігі
30000,00 17930,69 0,60
Ескерту-Автормен «Туран Алем Банкінің АҚ-ның инвестициялық департаментінің материалдарынан пайдалану
Инвестицияның рентабельдігі (РІ) - 0,60 -ға тең
11-кесте Ішкі пайда нормасы (ІRR)
Жылдар Ақшалай қаражаттар қозғалысы, $
0 (30000,00)
1 28336,31
2 3240,46
3 11822,87
4 31570,23
Ескерту-Автормен «Туран Алем Банкінің АҚ-ның инвестициялық департаментінің материалдарынан пайдалану
Ішкі пайда нормасы (ІRR) - 50 (-ті құрайды.
Жоғарыда анықталған қаржылық көрсеткіштердің нәтижелері қолайлы және банктің талабын
Соның негізінде банк жобаның іске асырылуы үшін, клиентінің сұраған
2.3 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығының жауапты кезеңі инвестициялық жобаны экономикалық негіздеу
Инвестициялық жобаларды талдау әдістерін тәжірибе жүзінде қолдану аса маңызды
1-мысал. Кәсіпорын техникалық құралды сатып алудың тиімділігін қарастыру үстінде.
Кәсіпорынның қалыптасқан қаржылық-шаруашылық жағдайы келесідей: айналымдағы капиталдың рентабельділік коэффициенті
Берілген мәліметтерге сүйене отырып, аталған инвестициялық жобаның кәсіпорынның инвестициялық
Бірінші кезекте бастапқы көрсеткіштерді жылдар бойына есептеп аламыз
12- кесте - Инвестициялық жоба бойынша есептік көрсеткіштер
(млн. теңге)
Көрсеткіштер Инвестициялық жобаны жүзеге асыру жылдары
2005 2006 2007 2008 2009
Өткізілген өнімнің көлемі 6800 7400 8200 8000 5000
Ағымды шығындар 3400 3502 3607 3715 3827
Амортизация 2000 2000 2000 2000 2000
Салық салынатын табыс 1400 1898 2593 2285 173
Корпоративтік табыс салығы 420 569 778 686 52
Таза табыс 980 1329 1815 1599 121
Таза ақша кірістері 2980 3329 3815 3599 2121
Көзі: «Атамекен» АҚ-ның 2007-2009 жж. Қаржылық қорытынды есеп материалдары.
Екінші кезеңде талдау коэффициенттерін жоғарыда аталған әдістер бойынша есептеп
Есептің шарты бойынша инвестицияланған капиталдың бағасы 0,19%, сол себепті
Берілген мәліметтерді өзгертпестен инвестициялық жобаның рентабельділік индексін анықтаймыз:
Ішкі табыстылық мөлшерін анықтау үшін кезекпе-кезек әдіспен таза келтірілген
Инвестицияланған қаражаттардың өтелімділік кезеңін анықтау үшін инвестициялық жобаның салынған
демек РР = 3 жыл.
Табыстың есептік көрсеткіші біздің мысалымызда мынаған тең:
(2.6)
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштерді есептеп болғаннан кейін инвестициялық жобаны талдаудың
Талдау нәтижесінде алынған көрсеткіштердің мәндеріне көз жүгіртетін болсақ, кәсіпорынның
Бірнеше жобаларды жүзеге асыру мүмкіндігі бар жағдайларда тек бір
Кәсіпорында қабылданған талдау әдісіне байланысты инвестициялық жобаларды таңдау да
егер NPV > 0, онда IRR >
егер NPV > 0, онда IRR >
егер NPV > 0, онда IRR >
Осыған қарамастан, инвестициялық жобалар бойынша біржақты шешімдер қабылдау мүмкін
2 – мысал. Кестеде бірнеше инвестициялық жобалар бойынша бастапқы
13 – кесте - Инвестициялық жобаның көрсеткіштері
Жылдар Ақша ағындары, мың теңге
1-жоба 2-жоба 3-жоба 4-жоба
– -1200 -1200 -1200 -1200
1-жыл 0 100 300 300
2-жыл 100 300 450 900
3-жыл 250 500 500 500
4-жыл 1200 600 600 250
13-кестенің жалғасы
5-жыл 1300 1300 750 100
NPV, мың теңге 557,9 603,3 561,0 365,8
PI 1,46 1,50 1,47 1,30
IRR, % 22,7 25,0 27,1 25,3
PP 4 жыл 4 жыл 3 жыл 2 жыл
ARR, % 55,0 53,3 45,0 28,3
13 - кестенің мәліметтері жоғарыда айтылған инвестициялық жобаларды талдау
Түпкілікті шешім қабылдау үшін ресми және ресми емес көрсеткіштер
Сонымен, жоғарыда қарастырылған әдістердің ішінен инвестициялық жобалар бойынша шешімдер
3 - мысал. кестеде екі альтернативті инвестициялық жобалар берілген.
14- кесте - Инвестициялық жобалардың есептік көрсеткіштері
мың теңге
Инвестициялық жобалар Бастапқы инвестициялар Жылдық табыс NPV IRR PI
А -700000 250000 43618 16,0 1,06
Б -100000 40000 18979 21,9 1,19
А – Б -600000 210000 24639 15,0 1,04
14-кестеден байқайтынымыз, егер екі жобаны жеке-жеке алып қарастыратын болсақ,
Мұндай жағдайларда шешім қабылдау үшін келесідей тұжырымдарды жетекшілікке алуға
NPV көрсеткішінің мәні жоғары инвестициялық жобаны қабылдауға кеңес беріледі,
сонымен қатар, капитал салымдары мен табыстардың өсімдік көрсеткіштерін анықтау
Қаржылық талдау саласындағы мамандардың жүргізген зерттеу жұмыстары NPV көрсеткішін
таза келтірілген табыс көрсеткіші инвестициялық жобаны қабылдаған жағдайдағы кәсіпорын
бұл көрсеткіштің бірнеше инвестициялық жобалар бойынша мәндерін қосып, олардың
Кәсіпорындар үшін инвестициялық жобаларды қандай қаражат көздері арқылы қаржыландыру
Ұзақ мерзімдегі инвестиция салуда өнімнің өміршеңділігі есепке алынады. Дүние
құрылыс алаңын дайындау, жобалық-зерттеу және жобалық-конструкторлық жұмыстар, технологиялық құрал-жабдықтар
жобаны іске асыру кезеңіндегі ақша қаражаттарының түсу көлемі мен
негізгі экономикалық көрсеткіштер;
инвестициялық шығындар және қаржыландырудың жоспары;
өндіру мен өткізудің бағдарламасы;
жабдықтардың күтілуі мен жөнделуі;
әкімшілік және үстеме шығындар;
айналым капиталдың қажеттілігі;
амортизациялық аударымдар;
ақша қаражаттарының қозғалысы;
«Атамекен» АҚ-ның қызметкерлері кеңсе жиһаз шығарудағы қызметінен жаңа өнім
«Атамекен» АҚ-ны негізгі құралдарын жаңарту мақсатында кәсіпорын акционерлернің шешімі
15- кесте - «Атамекен» АҚ-ның операциялық қызметі
№ Көрсеткіштер Жылдар
2005 2006 2007 2008 2009
1 Өнімді өткізуден түскен түсетінтабыс, мың тг. 75000
2 Жұмысшылардың жылдық еңбек ақысы, мың тг. 20000 21000
3 Шикізат, материалдар құны, мың тг. 25000 27500 30000
4 Тұрақты шығындар, мың тг. 1000 1000 1000 1000
5 Амортизациялық аударымдар, мың тг. 10000 10000 10000 10000
6 Кредит пайыздары бойынша, мың тг. 12500 12500 9400
7 Салық салынғанға дейінгі табыс, мың тг. 6500 16000
8 Табыс салығы (30%), мың тг. 1950 4800 8880
15-кестенің жалғасы
9 Жобаланған таза табыс, мың.тг 4550 11200 20720 23940
10 Операциялық қызметтен түсетін таза түсімдер, мың тг. 14550
Бұл кестеден көптеген мағлұмат алуға болады. Соның ішінде жобалық
16 - кесте - «Атамекен» АҚ-ның қаржылық қызметі.
№ Көрсеткіштер Жылдар
2005 2006 2007 2008 2009
1 Меншікті капитал, мың тг. 10000 - - -
2 Ұзақ мерзімді қарыздар, мың тг. 50000 - -
3 Қарызды төлеу, мың тг. - - 12500 -
4 Қаржылық қызмет сольдосы, мың тг. 60000 - 12500
5 Нақты қаражаттар түсімі, мың тг. - 45450 21200
6 Нақты қаражаттардың сальдосы мың тг. 14550 8700 18220
7 Жинақталған нақты қаражаттар сальдосы, мың тг. 14550 23250
16 кестенің нақты инвесторлардың зерделеп, қарастыратын позициясы. Нақты қаражаттар
17 – кесте - Жобаның тиімділігінің негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Жылдар
2005 2006 2007 2008 2009
1 Инвестициялық қызметтің әсері (тиімділігі) мың тг. - 60000
2 Нақты ақшалай қаражаттардың түсімі, мың тг. - 45450
3 Операциялық қызметтің әсері (тиімділігі) мың тг. 14550 21200
Соңғы бесінші жылы есептелінген нақты қаражаттарды «Атамекен» АҚ-ның деректері
«Атамекен» АҚ-ны қаржылық тұрақтылығының төмендігіне байланысты шетелдік тікелей инвестицияны,
3 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Кәсіпорынның инвестициялық қызметін бағалауды жетілдіру жолдары
Стратегиялық тұрғыдан инвестициялар кәсіпорындардың дамуын, техникалық жарақтануын және экономикалық
ұлттық экономиканың шикізат көздеріне бағытталғандығы;
өңдеуші өнеркәсіптің өнімділік деңгейінің төмендігі;
ішкі нарықтағы тауарларға деген тұтынушылық сұраныстың төмендігі;
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның жете дамымағандығы;
кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық жағынан артта қалғандығы;
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын инвестициялық шығындардың төмен деңгейі
Өкінішке орай, жалпы ішкі өнімде (ЖІӨ) инвестициялардың деңгейі төмен
Қазақстандық кәсіпорындардың халықаралық деңгейде бәсекелестік қабілетін арттыратын маңызды фактор
Сонымен қатар, қазіргі таңда Қазақстанда инновациялық қызметтің қажетті инфрақұрылымының
Жоғарыда айтылған мәселерді шешумен қатар, инвестициялар туралы заңнаманы да
заңнамалық актілердің жетілмегендігі, шет елдік және отандық инвесторлар үшін
инвестициялық жобаларды талдау және бағалау мамандарының төмен біліктілігі және
инвестициялық жобалаудың әдістемелік негіздерінің жоқтығы; бұл өз кезегінде шетелдік
Қазіргі таңда кәсіорындардың тиімді инвестициялық саясат жүргізуі үшін аталған
салықтық жеңілдіктер мен инвестициялық преференцияларды тек жаңа кәсіпорындарға жаңа
Қазақстан Республикасының «Тікелей инвестицияларды қолдау туралы» Заңын инвестициялық жобаларды
отандық және шетелдік инвесторлардың құқықтарын теңдестіру мақсатында жаңа «Инвестициялар
«Құнды қағаздар нарығындағы инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғау туралы»
инвестициялық жобалардың қаржылық тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар әзірлеу,
инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау үшін экономикалық көрсеткіштер жүйесін әзірлеуде
инвестициялық жобаларды бағалау бойынша әдістемелік нұсқауларда тәуекелділік факторларының міндетті
инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтаудың уақытша әдісін әзірлеу.
Аталған шаралардан басқа инвестициялар және инвестициялық жобалау туралы біртұтас
Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына
Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың жетiспушiлiгiнен құтылуға,
Экономика дамуының құрылымдық өзгерiстерiн табысты iске асырудың, жаңа ғылыми-техникалық
Реттеу дәрежесi инвестиция объектiлiгiмен анықталады және мысалы, несиелiк инвестиция
Шетел капиталымен жұмыс iстеуде, оны екi кезеңге бөлiп көрсеткен
2.Тартылған капиталды қолдану кезеңi;
Шетелдiк капиталмен жұмыс iстеудiң әр кезiнде мемлекет қызметтерi мен
Мемлекеттiк саясат принциптерi жүзеге асыру кезiнде маңызды жағдай несие
Мемлекеттiк механизм шетелдiк капитал мен инвестицияны тарту және қолданудың
Қазақстанда кпиталды тарту тәжiрибесiнiң тағы бiр кемшiлiгi туарлары несиенi
3.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін жетілдіру
Қазіргі уақытта кез келген әлеуметтік – экономикалық, кешенді және
Кәсіпорынның қаржылық қызметін ұйымдастырудың табыс әкелетін қызмет түрлері сияқты
Мамандардың тұжырымдауынша кәсіпорынның ресурстарды сатып алуға бағытталған ақша қаражаттары
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай күйінің орнықтылығының
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев теңіз операцияларын жүзеге асыруға жол ашатын
Сондықтан да біз осы мәселеге ерекше назар аударып отырмыз.
Қаншалықты кәсіпорын осындай басқарудың тиімді тұтқаларын қолданса, соншалықты ол
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді
Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметі
Талдау барысында айқындалған кейбір жағымсыз құбылыстарды ескере отырып, бірқатар
мүлік құнындағы меншікті айналым капиталының үлесін жоғарылату қажет және
ұйымның қаржылық дербестігін қайта құру мақсатында, қысқа мерзімді қарыз
негізгі қаражаттарды жаңғыртуға бағытталатын, қаржыландырудың меншікті көздерін арттыру мақсатында,
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру «Атамекен» акционерлік қоғамының қаржылық жағдайын
Берілген кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығы өз кезеңінде өндірістік жоспарлауын
Сондықтан қаржылық қызметінің құрамдас бөлігі ретінде қаражатарының жоспарлы кірістері
Ағымдағы және келешек жоспарды ғылыми тұрғыдан негіздеу кәсіпорынның өткен
Қорларды үнемді пайдалану жоспары мен басқару шешімінің орындалуын бақылау
Объективті жэне субъективті, ішкі және сыртқы факторлардың шаруашылық қызметтің
Алдыңғы қатарлы тәжірибелерді және ғылым мен практиканың жетістіктерін үйрену
Кәсіпорын жұмысының жоспарды орындауы, экономикасының дамуының қол жеткен деңгейі,
Есепті кезеңнің соңында әрбір басшы өзінің бухгалтериясынан кәсіпорын жұмысының
Біріншіден, қандай да болмасын қаржылық талдауды кәсіпорынның қаржылық мониторигісінен
Қаржылық мониторингтің міндетіне қаржылық көрсеткіштерді анықтау кіреді: белгілі бір
Қаржылық мониторинг өткізу үшін мынандай құжаттар керек: баланс (№1үлгі);
Тереңірек талдау үшін бухгалтерлік есептің қосымша құжаттары керек болады.
Кәсіпорынның қаржылық мониторингін жүргізу керек болатын ең аз мерзім
Екіншіден, баланс баптарының өзгерісін жалпы бағалау. Баланс баптарының жалпы
Үшіншіден, талдауға қарап кәсіпорын қызметінің жалпы сипаттамасын беруге болады.
Кәсіпорын үшін ең жақсы ара-қатыс активтің көбейюі, ал кредиторлық
Ең нашар вариант - актив азаяды, ал кредиторлық берешек
Төртіншіден, табыс пен шығындар туралы есептің шегіндегі қаржылық коэффициенттерді
Бесіншіден, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті талдау –кәсіпорынның инвестициялық
Алтыншыдан, қаржылық талдаулар кәсіпорын басшыларының күнделікті жұмысы болуы керек.
Кәсіпорында басқару есебін енгізу жыл ішіндегі оның қаржылық жағдайының
Кәсіпорынды дамытудағы ішкі факторлар: өндірістік факторлар (тиімді маркетинг; ағымдағы
Дебиторлық борыштың, әсіресе оның күмәнді бөлігінің үлкен мөлшерде болуы
Дебиторлық берешектің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайына кері әсер етеді.
Дебиторлық борышты басқару үшін оны есепке алып, талдау (көлемі,
Кәсіпорнның төлем қабілеттілігіне әсер ететін факторлар: қызмет көлемі, өнімге
Кәсіпорын төлем қабілетті болуы үшін: түскен түсімді көбейту; сатылған
Төлем қабілетсіздіктің себептері мыналар болуы мүмкін:
өнімді өндіру және сату көлемінің төмендеуі, өзіндік құнының өсуі,
айналым капиталын дұрыс пайдаланбау: қаражаттарды дебиторлық берешекке
кәсіпорын клиенттерінің төлем қабілетсіздігі;
салықты мерзімінде немесе
Төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің өзгеру себебін анықтау үшін ақша қаражаттарының
Ең алдымен операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының
Кәсіпорынның қаржылық бюджетінің шығыс бөлігі әр бабы бойынша дұрыс
Ағымдағы кезеңде ақшалай активтер сомасының көбеюі келесі негізгі іс-шаралар
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау,
Кәсіпорынның дамуы дұрыс жоспарланған өткізу саясаты мен инфрақұрылымды мемлекеттік
Таурларды өткізу жүйесін таңдау ең маңызды шешімдердің бірі болып
Өткізу каналын таңдау кезінде мынадай критерийлерді есепке алу керек:
Тиімді құрылған өткізу каналы мынаны қамтамасыз етеді:
өнімнің (тауардың) нарықта жылжуының экономдылығы;
тұтынушыларға мақсатты әсер ету;
бәсекелестік артықшылықтарды алу;
өнімді тарату жүйесінің табыстылығы.
Кәсіпорынның өткізу қызметін тиімді басқару үшін мынадай іс-шараларды орындау
сауда бюджетін құру, тауарлардың сату бағаларын анықтау;
дебет-кредит талдауын тұрақты түрде жүзеге асыру;
айналым мен өткізу бойынша тұтынушылар нарығының құрылымындағы
тауарды сатудың негізделуі;
тұтынушылар қажеттілігін зерттеу;
неғұрлым падалы жабдықтаушылар туралы, сонымен қатар тауардың "өмірлік циклының"
баға саясатын үнемі жетілдіру.
Кәсіпорынға басшылық ету әдістері нарықтық экономиканың даму дәрежесіне сәйкес
Кез келген кәсіпорынның нарықтық жағдайдағы ең маңызды мақсаты -қызметінің
Кәсіпорын, егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе
жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және
ғылыми-техникалық жетістіктер мен
өз қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың квалификациясының өсуін және еңбектерінің
кәсіпорынның сататын
Кәсіпорын рыноктағы іс-әрекетінің негізгі үш бағытын жүзеге асыруы керек:
өндіріс шығындарын барынша азайту. Өндіріс шығындары неғұрлым аз болған
Шығындарды жүйелі түрде төмендету - кәсіпорынның жұмыс істеу тиімділігін
ғылыим-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
экономикалық поцестерді мемлекет тарапынан реттеу.
өнім өндіруде мамандыруды жоғарылату. Бұл бағыттың негізгі мақсаты -
кәсіпорын өз қызметін рыноктың белгілі бір бөлігіне ғана арнайды.
Қорыта айтқанда, ең маңыздысы, кәсіпорынның барлық фунциялары жоспарланған стратегияны
Қазіргі жағдайда Қазақстанның экономикасының дамуының басты факторларының бірі кәсіпорындардың
Инвестициялар – ұзақ мерзімдік салылым салу кәсіпорынның нәтижелі дамуының
«Шетелдік инвестициялар туралы» отандық заңға сәйкес, инвестициялар- бұл барлық
Инвестициялар – бұл болашақта көбірек және нәтижелі пайдалану мақсатында,ертенге
Барлық инвестициялар негізгі екі топқа бөлінеді портфельді және тікелей.
Шынайы (тікелей) инвестициялар – тұтыну құралдары мен өндіріске тікелей
Портфельді инвестициялар – портфельдің қалыптасуы мен құнды
Жоспарлау мен есептеудің тәжірибесінде ұзақ мерзімді инвестициялар келесі
• Қаржыландыру көздерін орталықтандыру деңгейі бойынша: орталықтандырылған (мемлекеттік бюджет
орталықтандырылмаған(кәсіпорынның өзіндік құралдары, тартылған қаржылық ресурстар);
• Технологиялық құрылымы бойынша:монтаждық және құрылыс жұмыстарына, құралдардың барлық
• Негізгі фондтардың өндірістік қасиеттеріне байланысты: жаңа құрылыс,техникалық қайта
• Жұмыстарды атқару тәсілдеріне қарай: контрактты және шаруашылық тәсілмен;
Ұзақ мерзімді капитал салымын қабылдағанда, фирманың басшылығы шығындалған құралдардың
Қысқаша айтқанда, фирманың болашақта табысты болуы ұзақ мерзімді инвестициялар
Ұзақ мерзімді инвестицияларды жобалау:
1) фирамның стратегиялық мақсаттарына сай болатын инвестициялық жобаларды анықтау;
2) фирманың өндірістік әрекетінің төңірегіндегі белгілі инвестициялық жобаны
3) құнды максималдау критериінен негіз ала отырып жобаларды теріп
4) іске асырылатын инвестициялық жобаларды іске асыру және аяқталған
Инвестициялық жобаны бағалаудың негізгі критерийлері мен әдістері
Барлық ұйымдар инвестициялық қызметпен байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім
1. міндетті инвестициялар, яғни фирма үшін өте маңызды инвестициялар:
- қоршаған ортаға зиян келтіруді төмендету үшін қабылданған шешім;
- мемлекеттік норма бойынша еңбек шартын жақсарту;
2. шығын мөлшерін төмендетуге бағытталған шешімдер:
- қолданылатын технологияны жүзеге асыруда қабылданатын шешімдер;
- өнім, жұмыс, қызмет сапасын жоғарылатуда қабылданатын шешімде;
- ұйым қызметі мен басқаруды түзету,
3. фирманы кеңейту және жағдайын жақсартуға бағытталған шешімдер
- жаңа құрылысқа арналған инвестициялар
- фирманы кеңейтуге арналған инвестициялар
- фирманы қайта құруға арналған инвестициялар.
4. қаржы активтерін алуға бағытталған шешімдер:
- стратегиялық альянстардың пайда болуына бағытталған шешімдер;
- фирманы жоғалтуға бағытталған шешімдер;
- негізгі капиталмен бірге қолданылатын күрделі қаржыны қолдану туралы
5. жаңа нарық пен қызметті меңгеру туралы шешім;
6. НМА сатып алу туралы шешім.
Инвестициялық шешімді қабылдаудағы критерийлер:
1. жобаның дұрыстығын бағалайтын критерийлер:
- нормативті критерийлер;
- ресурстық критерийлер, түрлері:
ғылыми – техникалық
технологиялы өндірістік
қаржы ресурстарының көзі мен көлемі.
2. Жобаны айналымға жіберуде оның бүтіндігін бағалайтын сандық критерийлер;
- жоба мақсатының алдағы уақыттағы дамуы;
- қатер мен қаржы жағдайы;
- жобаның тұрақтылық деңгейі;
- жобалау сценарийінің мүмкіндігі мен іскери ортаның жағдайы;
3. Сандық критерийлер
- жоба құны;
- бұрынғы таза құны;
- пайда;
- рентабельділік;
- пайданың ішкі нормасы;
- сатылу кезеңі;
Пайданың әсері жоспарлаудың бағытына, іскерлік ортадағы өзгерістерге, мәліметтерді бағалаудағы
Жалпы алғанда, инвестициялық шешім қабылдау біліктілігі және инвестицияға деген
Таза түскен пайдаға қарағанда, рентабельді индекс көрсеткіш болып табылады.
Инвестиция жобасының тиімділігін бағалау әдісінің екінші стандартты әдісі жоба
IRR = r, NPV = f (r) = 0.
Жоспарланған инвестицияның тиімділігін сараптау барысында бұл коэффициентті есептеудің мәні
Тәжірибеде кез келген мекеме өз қызметін, сонымен қатар түрлі
Тәжірибе жүзінде кез-келген кәсіпорын өзінің әрекетін қаржымен қамтамасыз етеді,
Қарастырылған жобаны қабылдау кезінде NPV көрсеткіштері мекеме экономикалық потенциалының
Қолдану аясы мен NPV әдісінің қиындықтары.
NPV әдісінің көмегімен жобаның тек қана коммерциялық тиімділігін ғана
Алайда NPV әдісі төмендегідей шарттарды дұрыс орындаған кезде ғана
Инвестициялық жобадағы қаржы ағымының көлемі жоспарлы кезеңмен бағалануы қажет
NPV есептеу кезінде дисконттаудың тұрақты мөлшерлемесі қолданылады, алайда белгілі
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл дипломдық жұмыста кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау және оны
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жөнінен ұсыныстар жасадық. Кәсіпорыннның қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың логикалық жалғасы оның қызметінің тиімділігін
Қорыта келгенде, кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың
қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік қызметін
жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Екінші тарауда «Атамекен» АҚ-ның инвестициялық және экономикалық әлеуетін талдау
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау барысында қолданылатын әдістердің бірнеше түрі
Сонымен қатар отандық кәсіпорындардың инвестициялық қызметін жетілдіруге кедергі болатын
ұлттық экономиканың шикізат көздеріне бағытталғандығы;
өңдеуші өнеркәсіптің өнімділік деңгейінің төмендігі;
ішкі нарықтағы тауарларға деген тұтынушылық сұраныстың төмендігі;
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның жете дамымағандығы;
кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық жағынан артта қалғандығы;
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын инвестициялық шығындардың төмен деңгейі
Қазіргі таңда кәсіорындардың тиімді инвестициялық саясат жүргізуі үшін аталған
салықтық жеңілдіктер мен инвестициялық преференцияларды тек жаңа кәсіпорындарға жаңа
Қазақстан Республикасының «Тікелей инвестицияларды қолдау туралы» Заңын инвестициялық жобаларды
отандық және шетелдік инвесторлардың құқықтарын теңдестіру мақсатында жаңа «Инвестициялар
«Құнды қағаздар нарығындағы инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғау туралы»
инвестициялық жобалардың қаржылық тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар әзірлеу,
инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау үшін экономикалық көрсеткіштер жүйесін әзірлеуде
инвестициялық жобаларды бағалау бойынша әдістемелік нұсқауларда тәуекелділік факторларының міндетті
инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтаудың уақытша әдісін әзірлеу болып табылады.
Сонымен жұмысты аяқтай келе, ұлттық экономикада кәсіпорындардың дамуы үшін
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының «Бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы
Н.Ә. Назарбаев Қазақстан 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі,
Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан
Анализ эффективности инвестиционной и инновационной деятельности предприятия: Учеб. пособие
Инвестиции: Инвестиционный портфель. Источники финансирования. Выбор стратегии: Учеб. для
Инвестиционный процесс на предприятии: Учеб. пособие для вузов/
Михалев О.В. Инвестиционные стратегии предприятий// ЭКО.- 2004’2.
Анализ эффективности инвестиционной и инновационной деятельности предприятия: Учебное пособие
Абрютина М.С. Анализ финансово экономической
Байбулова Д.Б. Управление финансовой устойчивостью предприятий в
Дүйсенбаев К.Ш. және т.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау:
Яцюк Н.А., Халевинская Е.Д. Оценка финансовых результатов деятельности предприятия//
Жүйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. Учебник. -Алматы:
Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы
Любушин Н.П. и др. Анализ финансово экономической деятельности предприятия.
Любушин Н.П. и
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы:
Прыкина Л.В. Экономический анализ предприятия : Учебник. - М.:
Радионов А.Р. Управление бытовыми запасами и оборотными средствами
«Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятия», Бочаров В. В., М.,
«Оценка эффективности инвестиционных проектов», Виленский П.Л.,
Лившиц В.К., Орлова Е.Р., Смолян С.Л., М. 1998 г.
Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2000 г.
Кучукова Н., «Стимулирование инвестиций и повышение конкурентоспособности казахстанской экономики»,
Сейтказиева А. М., «Инвестиционная деятельность предприятия»,
Сембеков Е., «Об отдельных вопросах совершенствования инвестиционного проектирования в
Тургулова А.К., «Проблемы и пепспективы обеспечения финансовыми ресурсами предприятий
Статистический ежегодник. Алматы. – 2009г.
«Атамекен» АҚ-ның 2007-2009 жж. қаржылық қорытынды есеп материалдары.
78
Мақсатты ақша салымдары
Инвестициялық қызметтің объектілері
Ғылыми-техникалық өнімдер
Құнды қағаздар
Мүліктік құқықтар
Басқа да меншік объектілері
Интеллектуалдық (ғылыми) меншік құқықтары
Жаңадан жасалатын негізгі құралдар
Cурет 1 Инвестициялық қызметтің объектілері
3 цех
2 цех
1 цех
Қаржы бөлімі
Маркетинг бөлімі
Бас технолог
Кәсіпорын персоналы
Көлік бөлімі
Заңгер
Қаржы-есеп бөлімі
Сапа және бақылау бөлімі
Өндіріс, техникалық мәселелермен қамтамасыз ету,
вице президент
Президент
Акционерлердің жиналысы
Инвестициялық қызметтің нақты бағыттарын таңдау
Елдегі инвестициялық жағдайды талдау
Инвестициялаудың нақты объектілерін таңдау
Инвестициялардың өтімділігін бағалау
Инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау
Инвестициялық тәуекелдерді басқару
Инвестицияларды басқару кезеңдері
Cурет 2 Инвестицияларды басқару барысы
Кәсіпорын қызметінің нәтижесіне қаржылық талдау
Қаржылық талдау әдістері
Ағымдағы активтер ұзақ мерзімді активтер
Қаржылық есеп беру - компанияның қаржы-шаруашылық қызметі талдаудың көзі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын талдау
Қаржылық жағдайы
Ұйым қаржысының қызметтері
Кәсіпорын қаржысы
Экономикалық талдау әдістері мен тәсілдері
Қаржылық жағдайды талдау әдістері