Өнімді өндіруге кеткен шығындардың есебін жүргізу
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Мұнай-газ өнеркәсібі кәсіпорнындағы өнім өндіруге кеткен шығындардың құрамы
5
1.1. Шығындардың экономикалық түсінігі, маңызы мен жіктелуі 5
1.2. «СНПС-АМГ» АҚ-да өнім өндіруге кеткен шығындардың құрамы мен
11
1.3. Өнімді өндіруге кеткен шығындардың есебін жүргізу 13
1.4. Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын есептеу
2. «СНПС-АМГ» АҚ-да өнім өндіруге кеткен шығындардың есебі мен
43
2.1. «СНПС-АМГ» АҚ-да тауарлы-материалдық қорлар есебін ұйымдастыру
43
2.2. Кәсіпорынға жүргізілетін аудиттің мәні 48
2.3. Шығындар аудитін жүргізудің мақсаты мен міндеттері 54
2.4. Өнім өндіруге кеткен шығындардың аудитін жүргізу 55
Қорытынды 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі 63
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика шарттарында кез келген коммерциялық ұйымның қызметінің стратегиялық
Кәсіпорынның ұйымдық қызметі оның мақсаты мен міндеттеріне сәйкес кәсіпорынның
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің негізгі мақсаты - өнімді
Өндіріске кеткен шығындардың басқарушылық есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын
Өндіріске кеткен шығындар есебінің негізгі маңызы, міндеті - өндіріс
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
Дипломдық жұмыстың мақсаты – мұнай-газ өнеркәсібі кәсіпорындарында өнім өндіруге
Осы мақсатқа сәйкес, дипломдық жұмыстың міндеттеріне келесілер жатады:
шығындар түсінігін анықтау, олардың жіктелуін көрсету;
кәсіпорындағы өнім өндіруге кеткен шығындардың маңызы мен құрамын анықтау;
өнім өндіруге кеткен шығындардың есебін жүргізуді қарастыру;
шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын есептеуді көрсету;
шығындар аудитін жүргізудің мақсаты мен міндеттерін ашу;
өнім өндіруге кеткен шығындардың аудитін жүргізуді зерттеу.
Дипломдық жұмыс екі бөлімнен тұрады. Оның бірінші бөлімінде шығындардың
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – «СНПС-Ақтөбемұнайгаз» АҚ-ның «Октябрьмұнай» бөлімшесі
1. МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ КӘСІПОРНЫНДАҒЫ ӨНІМ ӨНДІРУГЕ КЕТКЕН ШЫҒЫНДАРДЫҢ ҚҰРАМЫ
Шығындардың экономикалық түсінігі, маңызы мен жіктелуі
Нарықтық экономика шарттарында кез келген коммерциялық ұйымның қызметінің стратегиялық
Кейбір мамандардың пікірі бойынша шығындар барлық жұмсалған материалдар
«Шығындар» категориясын қарастырудың қазіргі кең таралған бағыты болып шығындарды
Экономикалық шығындар бухгалтерлік және альтернативтік шығындар
Шетелдік арнайы әдебиеттерде шығындар тауарды немесе қызметті сатып алу
Осылайша «шығындар» түсінігі түрлі маңызға ие және зерттеу мақсаттарына
Шығындар экономикалық категория ретінде жұмсалынуы өнімді (өнімді, қызметті) өндіру
Экономикалық әдебиеттерде жиі «шығыстар» түсінігін «шығыстар» түсінігімен біріктіреді, бірақ
Шығындар олардың туындауы кезеңінде шығыстармен келесі шарттардың бірі орындалғанға
оларды жүзеге асыру нәтижесінде табыстар алынды;
ағымдағы есептік кезеңде де, алдағы кезеңдерде де
Есепті кезең соңында шығыстар ретінде танылмаған шығындардың жиынтығы кірістер
Жалпы жағдайда жұмсалынған ресурстардың құндық бағасы шығындар құрамында бұл
Тиімді басқару шешімдерін қабылдау үшін ұйымшың өндірістік қызметінің
Сондықтан да шығындар басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі
Шығындар – бұл шаруашылық қызмет процесінде жұмсалған материалдық, еңбектік,
Есепті кезеңдерге жатқызылуына қарай шығыстар екі категорияға бөлінеді:
ағымдық есепті кезеңдегі
кейінге қалдырылған.
Басқару шешімдерін қабылдауда қолданылатын шығындардың жіктелуі.
Шығындар деп тауарларға және қызметтерге жұмсалған ресурстарды немесе олар
Басқару үшін менеджерлерге тек жай шығындар ғана емес, сонымен
Шығындар бірлігі – шығындар жатқызылатын өнімнің немесе қызметтің бірлігі.
Шығындарды (қызметтері бойынша) жіктеудің көптеген түрлері бар.
Шығындарды келесі белгілері бойынша жіктеуге болады:
Құрылымы бойынша:
- Нақты;
- Жоспарлы.
Өндіріс көлеміне қатысты:
- Ауыспалы (айнымалы);
- Тұрақты.
Орталықтану дәрежесі бойынша:
- Жалпы;
- Орталықтанған.
Басқару қызметтері бойынша:
- Өндірістік;
- Әкімшілік;
- Коммерциялық.
Объектінің өзіндік құнына қарасты:
- Тікелей;
- Жанама.
Пайда кезеңдігіне шығындар жатқызу тәртібіне байланысты:
- Өнімге;
- Кезеңге.
Ауыспалы (айнымалы) және тұрақты шығындар. Айнымалы және тұрақты шығындар
Айнымалы шығындар жалпы сомада өндіріс көлемінің өзгеруіне тура пропорциональды
материалды
негізгі жұмысшылардың кесімдік ақысы
электроэнергияны технологиялық мақсаттар үшін төлеу
көлік шығындары
дайындау шығындары
рояльти
Тұрақты шығындар нақты уақыт кезеңінде өндірістік түрлі масштабтары үшін
жал төлемі
коммунальдық төлемдер
жарыққа және жылуға төлеу
мамандар мен қызметкерлердің еңбек ақысы
амортизация
несие процесі
сақтандыру
Тікелей және жанама шығындар.
Тікелей шығындар – бұл өнімнің бір түріне байланысты, оның
Тікелей шығындардың негізгі таптары:
Шикізаттар мен негізгі материалдар
Сатып алынған бұйымдар мен жартылай фабрикаттар.
өндіріс жұмысшылардың негізгі еңбек ақысы.
Күшті электроэнергия
Егер шығындарды белгіл бір өнімге тікелей жатқызуға болатын
Жанама шығындар – бұл бірнеше өнім түрлерінің өндірісімен байланысты,
Жанама шығындардың негізгі таптары:
жалпы цехтық шығындар
жалпы заводтар шығындар
өндірістік емес шығындар
Жанама шығындар – бұл белгілі бір өкілімен тікелей байланысты
Шығындар бөлімше үшін тікелей шығындар, бірақ өнім үшін жанама
Өнім және кезең шығындары.
Өнімді өндіру шығындарының үш негізгі элементері бар.
Негізгі материалдар - өндірілген өнімнің құрамына кіретін материалдық шығындар.
Тікелей еңбек шығындары – бұл белгілі бір өнімге қатысты
Жанама шығындар – бұл өндіріс процесімен байланысты шығындар баптарынан
Жанама шығындарды былай бөлуге болады:
айнымалы жанама шығындар (мысалы, энергия, жабдықтау шығындары, жанама еңбекақы)
тұрақты жанама шығындар (рента, сақтандыру, жергілікті салықтар, аморция және
Егер жұмсалған ресурстардың барлық саласын олардың сәйкесінше әрбір баға
Негізгі шығындардың жалпы сомасы – негізгі өзіндік құн.
Тікелей материалдар, тікелей еңбек шығындары және басқа тікелей шығындардың
Өндірістік өзіндік құн – қорларды, өндіріс құнын және қорлар
Оған тікелей және жанама өндіріс шығындар кіреді, бірақ өткізу
Өнімге байланысты шығындар ағымдар шығындар мен қорлар арасында бөлінеді.
Өнімге байланысты шығындардың эквиваленті болып сауда кәсіпорында – сатып
Кезең шығындары әрқашан олар нақты жұмсалған айға, кварталға жатқызылады:
Жауапкершілік орталықтары бойынша есеп.
Өнімдер арасында бөлу жолымен шығындар есептеу принциптері оларды бақылау
Бұл мәселені нақты бір тұлғалардың (құралдарды жұмсауға жауапты) іс-әректерімен
Шығындар есебіне осылай қарау құралдарды жұмсаудағы жауапкершілік орталықтары
Жауапкершілік орталықтарының төрт түрі бар. Бұл шығындар, табыс, пайда
Өсім және шекті шығындар. Өсім шығындар қосымша шығындар болып
Шекті шығындар және табыстарды бір өнім (тауар) бірлігіне шаққандағы
Жоспарланатын немесе жоспарланбайтын шығындар. Жоспарланатын шығындар – бұл
Жоспарланбайтын шығындар – бұл жоспарға енгізілмейтін және өнімнің нақты
Ретгелетін және ретгелмейтін шығындар.
Ретгелетін шығындар менеджер реткей алатын шығындар болып табылады. Реткелмейтін
Мысалы, өндірістік цех материалдар артық жұмсаса, бұл ретгелмейтін шығындар.
Негізгі және үстеме шығындар. Өзіндік бағытты бойынша шығындар
Негізгі шығындарға ресурстардың барлық түрлері (шикізаттар түріндегі құалдар негізгі
Кез – келген олар шығындар маңызды бөлінген құрайды.
Үстемдік шығындар басқару қызметтерімен байланысты, олар өз сипаты, бағыты
Өндірістік және өндірістік емес (кезең шығындары) шығындар.
Бухатерлік есептер халықаралық стандартына сәйкес өндірістік өнім қорларын бағалау
өнімдердің өзіндік құнына кіруші (өндірістік)
өндірістік емес (есептік кезең шығындары)
Өндірістік шығындар – бұл материалдандыған шығындар. Олар 3 элементтен
тікелей материалдық шығындар
тікелей еңбекақы шығындары
жалпыөнімдік шығындар.
Өндірістік шығындар материалдар қорында, аяқталмаған өндірістік көлемінде және
Өндірістік емес шығындар немесе кезең шығындары – бұл шығындарды
«СНПС-АМГ» АҚ-да өнім өндіруге кеткен шығындардың құрамы мен сипаттамасы
«СНПС-АМГ» АҚ өз қызметін келесі бағыттарда жүргізеді:
шикі көмірсутегін өндіру және өңдеу;
іздеу, барлау, структуралық және пайдалану ұңғыларын бұрғылау;
мұнай және газ кен орындарын пайдалану, іздеу, бұрғылау, өңдеу;
мұнай және газ өнімдерін тасуда жабдықтау, ұйымдастыру, өткізу;
өндірістік электр, жылу қуаттарын өткізу, қолдану;
құбырлардың құрылысын тұрғызу;
каратаж және геофизикалық бұрғылау,
қазылған шикізаттарды және минералдық шикізаттарды өткізу;
ақпараттық, көліктік, заңгерлік, білім және т.б. қызметтерді көрсету,
сыртқы экономикалық қызмет:
сауда-саттық қызметі, т.б.
Шығындар есептеу әдісімен танылады және шоттардың типтік жоспарының 8
Жалпы және әкімшілік шығындар, пайыздарды төлеу шығындары, сонымен қатар
Мұнай және газды өндірумен байланысты шығындардың есебі № 20
Мұнай мен газды игеруге құқығын толық немесе бөлшектеп берумен
Геологиялық және геофизикалық жұмыстарға кеткен шығыстар, әдетте, шығындарға жатқызылады.
Жұмыс әлі басталмаған контрактілік территорияны ұстап тұрумен байланысты шығыстар,
Мұнай мен газды өндірумен байланысты шығындар туралы ақпарат әртүрлі
Мұнай және газды өндіру бойынша жиынтық капиталданған шығындар, есептелген
Мұнай-газ өнеркәсібі кәсіпорнындағы шығындар жіктелуі.
А. Тікелей материалдарға:
Шикізаттар мен негізгі материалдар:
жер асты жылуизоляциялық колонна;
жылуизоляциялық жер асты скважинасының колоннасы;
пакер;
мұнай колоннасы;
насос штангасы;
дэмульгатор;
полимеризат;
қазанның қосалқы бөлшектері; т.б.
Көмекші материалдар.
Отындар:
мұнай;
газ;
бензин;
керосин;
дизельдік отын;
мазут;
көмір;
Энергия:
сатып алынған су;
өз өндірісінің суы;
сатып алынған электорэнергия
өз өндірісінің электорэнергиясы;
бу;
қысылған ауа, т.б.
Б. Еңбекке ақы төлеу қоры.
В. Материалдық-тұрмыстық жағдайларды жақсартуға шығындар.
Г. Амортизация.
Д. Өзге тікелей шығындар.
«СНПС-АМГ» АҚ-да өнімді өндіру және өткізуге кеткен шығындар есебі
Материалдық шығындар. Оларға: шикізат пен материалдар, сатып алынған бұйымдар
Өзге шығындар. Оларға: іссапар, ұйым жинағын көтеруге шығындар, қозғалмайтын
Еңбек ақыға шығындар: Қызметкерлер еңбекақысы, оларға материалдық көмек және
Зауыт ішкі айналымы: мұнай, газ, күкірт, меншікті өндіріс материалдары,
Өнімді өндіруге кеткен шығындардың есебін жүргізу
Кәсіпорынның ұйымдық қызметі оның мақсаты мен міндеттеріне сәйкес кәсіпорынның
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің негізгі мақсаты - өнімді
Өндіріске кеткен шығындардың басқарушылық есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын
Өндіріске кеткен шығындар есебінің негізгі маңызы, міндеті - өндіріс
Басқару есебінің рамкісінде басқарудың орталықтандырылуы және шығындар есебі жүйесін
Жауапкершілік орталықтары мыналар: шығындар орталығы, түсім орталығы, пайда
Жауапкершілік орталықтарын келесі принциптер бойынша бөлуге болады: қызметтік, территориялық,
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру екі ұйымдастырушылық аспектіден тұрады: бухгалтерлік
Техникалық тұрғыдан өндірістік шығындардың басқарушылық есебін аналитикалық есеп
Басқару есебін ұйымдастыру, сонымен бірге белгілі бір шығындар топталуын
Кәсіпорынның қызметі өндіріске жұмсалған шығындарды
Кәсіпорын – түрлі өндірістер мен шаруашылықтардан
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша
Негізгі өндірістерге кәсіпорын шығаратын өнімді,
Көмекші өндірістер негізгі өндірістің өнімін
Қосымша цехтар негізгі өндіріс қалдықтарын
Қосалқы цехтар негізгі материалдардан емес,
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді
Бұдан басқа, кәсіпорында қызмет көрсету
Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне
Жеке-дара (жекелеген) өндіріс - өнім жекелеген
Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап,
Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай
Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың
Жаппай өндіріс – ұзақ уақыт бойы
Кез келген өнім өндіру, жұмыстар
«Шығындар» ұғымына өндіріс шығындарының туындауына
Бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша «актив»
Бухгалтерлік есеп стандарттары
алып тастау немесе пайдалану, сондай-ақ
Кәсіпорынның өндіріске және өнімді өткізуге
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындарды
- шығындар туындайтын орындар (өндірістер,
- жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер
- шығыстардың түрлері (шығыстардың баптары
Өндіріс шығындары күнтізбелік кезеңдер бойынша
- әрбір өндірістік циклде орын
- өндірісті дайындауға арналған жекелеген
Шығыстар шартты-тұрақты және шартты-өзгермелі болып
Шартты-тұрақты шығындарға өнім шығару көлемі
мөлшері өзгермейтін шығындар жатады. Бұл
Шартты-өзгермелі шығындарға өнім шығару көлемінің
Бұдан басқа, өндіріс процесіне тиістілігі
Негізгі өндіріс шығындарының есебі.
Өндіріс шығындарын есептеу үшін 8110 – «Негізгі өндіріс» бөлімшесінің
Өндіріске жұмсалған барлық шығындарды қортындылау (шолу) үшін 8110 –
8111 – «Материалдар», 8112 – «Жұмысшылардың еңбекақысы», 8113 –
Бұл шоттар есептік кезең бойына жинақталады, содан соң жыл
Материалдар. Шикізаттар мен материалдар - өнімді әзірлеу негізінде
Лимиттік–алу карталары және талап-накладнойлары жұмсалған шикізат пен негізгі материалдарды,
Жұмысшылардың еңбекақысы. «Еңбекақы» бабына өндіріс нәтижелері үшін жұмысшылар мен
кәсіпорында еңбек ақы төлеу жүйесімен және нысанымен қабылданған, сондай-ақ
ынталандыру сипатындағы төлемдер: өндірістік нәтижелер үшін берілетін сыйлық ақылар
жұмыс режимімен және еңбек жағдайларымен байланысы өтемдік сипаттағы төлемдер,
Еңбек ақыдан аударылатын аударымдар. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Үстеме шығыстар. Үстеме шығыстар – бұл өндірісті басқарумен және
Өндірістегі барлық шығындар цехтардың ведомостары бойынша топтастырылады, онда әрбір
Көмекші өндіріс шығындарының есебі.
Негізгі өндіріс тұтынатын өнімді шығарып жұмыс жасайтын және қызметтер
Көмекші өндірістердің әрбір цехы бойынша шығындардыесепке алу «Цехтар шығындары»
Көмекші өндіріс шығындары баптарымынандай номенклатурасы бойынша есептеледі: негізгі материалдар;
Технологиялық процесстің сипатына және шығаратын өнімнің, жұмыстармен көрсетілетін қызметтердің
Қарапайым өндіріс біртекті, күрделігі бірдей өнімдер шығарады. Олар да,
Күрделі өндіріс алуан түрлі өнім шығарады, аяқталмаған өндірісі болады
Көмекші өндірістер шығындарының есбі 8310 шотта және «Цехтардың шығындары»
Көмекші өндіріс шығындарын есепке алу мынадай шоттарда жүргізіледі:
8310-көмекші өндіріс;
8311-материалдық шығындар;
8312-жұмысшылардың еңбекақысы;
8313-еңбек ақыдан аударылатындар;
8316-үстеме шығындар.
Бұл шоттар баланспен салыстырып қарағанда активтік шоттар болып табылады.
Басқару құрылымдық бөлімшелерінің көлеміне тәуелсіз жауапкершілік орталықтарының төрт түрін
шығындар орталығы;
кіріс орталығы;
пайда;
инвестиция орталығы.
Бұл жіктелудің негізінде орталық басшылардың жүктелген жауапкершіліктің толықтығымен немесе
Шығындар орталығы. Оның басшысының билігі шектеулі, сондықтан да алынған
Бұл жағдайда басқару есебінің жүйесі шығындарды жауапкершілік орталықтарына кіру
Жауапкершілік орталығында іс-әрекеттердің нәтижесі ескерілмейді. Шығындар орталығында өндірістік ресурстар
Сонымен қатар, жабдықтау бөлімдерінің басшысы қойылатын материалдардың саласын, жеткізіп,
Салымдардың берілген бір деңгейінде максималды нәтиже алу.
Берілген нәтижеге жету үшін қажетті салымдарды минималдыға жеткізу.
Кірістер орталығы – менеджері алынған табысқа жауап беретін жауапкершілік
Мұндай бөлімшелердің басшыларының іс-әрекеті тапқан табыстарының негізінде бағаланады. Сондықтан
Пайда орталығы – бұл басшысы бір мезгілде өз бөлімшелерінің
Инвестициялар орталығы – менеджерлері шығындар мен кірісті бақылап қана
Есепті кезеңнің басында қаржы бухгалтериясынан басқару бухгалтериясына аяқталмаған өндіріс
8310- көмекші өндірістер шотының Дт;
1343- көмекші өндірістер шотынан Кт.
Есепті кезеңнің сомында кқмекші өндіріс цехтары бойынша есепке алынқан,
1343- көмекші өндірістер шотының Дт;
8310- көмекші өндірістер шотының Кт.
Өнімнің, жұмыстар мен көрсетілген қызметтің өзіндік құны, ықшамдалған түрде
Өнімнің, жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір өлшемінің өзіндік құны
8410 шоттың Дт – жабдықтарды күтіп ұстау мен пайдалану
8310 шоттың Дт – қарама-қарсылай көрсетілген қызметтер құнына (жоспарлы
Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын есептеу
Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
Калькуляциялауды жасау мерзімі: алдын ала кейінгі (немесе кезектегі) болып
Алдын ала жасалатын калькуляция өнімді шығарғанға дейін өндіріске қажетті
Жоспарлы калькуляция - өнімге (жұмысқа, қызметке) және бұйым
Сметалық (болжамдық) калькуляция – бұл жоспарлы калькуляцияның бір
Нормативті калькуляция ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі болып табылады.
Нормативті калькуляцияның жоспарлы калькуляцияға қарағанда дәлділігі анағұрлым жоғарылау
Кейінгі (немесе кезекті) калькуляция өнім шығарылғаннан соң бугхалтерлік
Олар нақтышығынды көрсетеді. Олардың нақты (есеп беру калькуляциясы) және
Өнімнің өзіндік құнының нақты (есеп беру) калькуляциясы нақты шығындармен
Калькуляцияның бұл түр нақты шығындар туралы есептік мәліметтің негізінде
Шамаланған калькуляция нақты шығындар және тоғыз айдың ішінде алынған
Калькуляцияның бұл түрі ағымдағы жылдағы өндірілген өнімнің нәтижесін алдын
Калькуляцияның кезінде өзінің өзіндік нұнының калькуляциясын және шағымдарды
Шығындардың есеп объектісі болып сол шығындардың өндірістегі аналитикалық есебі
Есеп объектісі мен калькуляциялаудан басқа калькуляциялық бірлік
Сонымен, іс жүзінде пайдаланатын калькуляциялық өлшем бірлігін келесі топқа
натуралды бірліктері – дана, метр, килограмм, тонна, литр және
ірілендірілген (иесіздендірілген) бірлігі – тігін бұйымының прейскуранттық нөмірі, белгілі
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін пайдаланылатын шартты – натуралды
құндық бірлігі;
еңбек бірлігі (норма - сағаты);
орындалған жұмыс бірлігі (ткм, машина – күні, ай -
пайдалы нәтиженің бірлігі - қуаты, өнімділігі және т.б.
Кешендік өндірістен бір шикі заттан бір технологиялық процесте екі
Кешендік өндіріс шығындарын тарату кезінде келесі әдістерді қолданады:
шығындарды шегеру. Бұл әдіс кезінде өндірісте алынатын өнімдердің бірі
Өнімнің өзіндік құны есептеген кезде ондағы шығындарды тарату коэффициенттік
- аралас (қиыстыру)әдісі.Бұл әдісті кешендік өндірісте бірнеше негізгі және
Олар келесі жұмыс кезеңінен тұрады:жалпы кезеңдік шығыннан ілеспе өнімнің
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік
Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар ретінде
- өндіріс типі
- өндірістін күрделілігі
- шығарылатын өнімнін номенклатурасы мен сипаты
- өндіріс циклынын ұзақтылылығы
- аяқталмағн өндірістін қолда бары,құрамы және көлемі.
Өнеркәсіп салаларында өнімнін өзіндік құнына бұл факторлардын тигізетін әсері
Калькуляциялау әдісіне анықтауда өндіріс циклының ұзақтығы басты рөл атқарады.Кейбір
Өндірістік циклы ұзақ өнеркәсіп салаларында өзіндік құнын калькуляциялау әдістемесін
Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
Калькуляциялауды жасау мерзімі: алдын ала және кейінгі (немесе кезектегі)
Алдын ала жасалатын калькуляция өнімді шығарғанға дейін өндіріске қажетті
Жоспарлы калькуляция - өнімге (жұмысқа, қызметке) және бұйым
Сметалық (болжамдық) калькуляция – бұл жоспарлы калькуляцияның бір
Нормативті калькуляция ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі болып табылады.
Нормативті калькуляцияның жоспарлы калькуляцияға қарағанда дәлділігі анағұрлым жоғарылау
Кейінгі (немесе кезекті) калькуляция өнім шығарылғаннан соң бухгалтерлік
Өнімнің өзіндік құнының нақты (есеп беру) калькуляциясы нақты шығындармен
Шамаланған калькуляция нақты шығындар және тоғыз айдың ішінде алынған
Калькуляция объектілері, бірліктері және әдістері.
Калькуляцияның кезінде өзінің өзіндік құнының калькуляциясын және шығындарды
Шығындардың есеп объектісі болып сол шығындардың өндірістегі аналитикалық есебі
Есеп объектісі мен калькуляциялаудан басқа калькуляциялық бірлік
Сонымен, іс жүзінде пайдаланатын калькуляциялық өлшем бірлігін келесі топқа
натуралды бірліктері – дана, метр, килограмм, тонна, литр және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін пайдаланылатын шартты–натуралды бірлік, ондағы
құндық бірлігі;
еңбек бірлігі (норма - сағаты);
орындалған жұмыс бірлігі (ткм, машина – күні, ай -
пайдалы нәтиженің бірлігі - қуаты, өнімділігі және т.б.
Кешендік өндірістен бір шикізаттан бір технологиялық процесте екі немесе
Кешендік өндіріс шығындарын тарату кезінде келесі әдістерді қолданады:
- шығындарды шегеру. Бұл әдіс кезінде өндірісте алынатын өнімдердің
Коэффиценттік әдіске мысал келтіріп көрейік.
№ Көрсеткіштер «А» өнімі «Б» өнімі Барлығы
1 Шығарылған өнімнің натуралдық көрсеткіші (т) 5200 6400 11600
2 Аудару коэффициенті 1,2 1,3 х
3 Шығарылған өнім-ң шартты бірлігі(1х2) 6240 8320 14560
4 Өндіріске кеткен шығындар, барлығы (теңге) х х
5 Бір коэффициент – бірлігінің өзіндік құны (9628825х100/14560) (теңге)
6 Өнімге жатқызылған шығындар (теңге):
«А» - 6240х66132,04/100
«Б» - 8320х66132,04/100
4126639,3
5502185,7
4126639,3
5502185,7
Жиыны 4126639,3 5502185,7 9628825
7 Өнім бірлігінің өзіндік құны (теңге)
«А» - 4126639,3/5200
«Б» - 5502185,7/6400
793,6
859,7
793,6
859,7
Өнімнің өзіндік құны есептеген кезде ондағы шығындарды тарату коэффициенттік
- аралас (қиыстыру) әдісі. Бұл әдісті кешендік өндірісте бірнеше
Олар келесі жұмыс кезеңінен тұрады: жалпы кезеңдік шығыннан ілеспе
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік
Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар ретінде
өндіріс типі;
өндірістін күрделілігі;
шығарылатын өнімнін номенклатурасы мен сипаты;
өндіріс циклының ұзақтылылығы;
аяқталмағн өндірістін қолда бары, құрамы және көлемі.
Өнеркәсіп салаларында өнімнін өзіндік құнына бұл факторлардың тигізетін әсері
Калькуляциялау әдісін анықтауда өндіріс циклының ұзақтылығы басты роль атқарады.
Өндірістік циклы ұзақ өнеркәсіп салаларында өзіндік құнды калькуляциялау әдістемесін
№7 БЕС шығынды есептеудің үш негізгі әдісін қарастырады, одан
Процесстік әдіс.
Тапсырыстық әдіс.
Нормативтік әдіс.
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың процестік әдісі
Процестік калькуляцияның мәні мен қолдану өрісі.
Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
Бұл әдісте өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау объектісі болып шығындардың
Бұл әдістің мәні бүкіл шығарылған өнімге кеткен шығындарды есептеуден
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың процестік әдісінде барлық шығындарды өндірілетін
Шығындарды жинақтау. Өнімнің калькуляциялық бірлігінің өзіндік құнын есептеу.
Процестік әдісте өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік құнын калькуляциялау аяқталмаған
Егер ұйымда бір өнім түрі өндірілетін болса және аяқталмаған
Өндіріс циклі ұзақ және аз көлемдегі аяқталмаған өндірісі бар
Бірнеше өнім түрлерін шығаратын және аяқталмаған өндіріс жоқ немесе
Ұзақ сақталатын өнімдерді өндіретін кәсіпорындарда, әдетте, өткізілмеген өнім қалдығы
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың процестік әдісіндегі операциялардың кезектілігін келесі
Процестік әдіс бойынша шығындар есебін басқару есебінің шоттар жүйесінде
Шығындар есебінің процестік әдісі – ұйымның шығындарын есепті кезең
Біртекті өнім өндіретін жаппай өндірісте қолданылатын шығындар есебінің процестік
натуралдық түрде өнім шығаруды есептеу;
өнім шығарылымын шартты бірліктермен есептеу;
барлық шығындар сомасын өндіріске жинақтау;
өнімнің шартты бірлігінің өзіндік құнын есептеу;
есепті кезең соңына дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс арасында
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі.
1. Тапсырыстық әдістің мәні және қолданылуы
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі негізінен тапсырыс берушінің
Тапсырыстық әдістің мәні жекелеген өндірістік тапсырыстар бойынша бекітілген калькуляциялау
Өндірістік тапсырыс клиенттің жеке өндірісте бір бұйымды дайындауға немесе
Өндірістік тапсырыс клиентпен келісім-шарт негізінде ашылады. Онда дайындалатын өнімнің
Өндірістік тапсырыс ұйым қажеттілігімен анықталатын арнайы бланкілермен ресімделеді. Онда,
Тапсырыстар бойынша шығындар есебі үшін ұйым бухгалтериясында тапсырыс бойынша
Тапсырыстың дайындалуы бойынша технологиялық операциялардың орындалуы нәтижесінде шығындардың талдамалық
2. Тапсырыстық әдіс бойынша өзіндік құнды калькуляциялау, үстеме шығындарды
Өндірістік тапсырыстың нақты өзіндік құны оны орындаумен байланысты барлық
Басқару шешімдерін қабылдау үшін және баға қалыптастыру саясатын жүргізу
Сондықтан өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық әдісінде негізгі проблема
Бұл проблеманы шешу үшін тәжірибеде бірнеше жеке тапсырыстар арасында
Оларды есептеу үшін алдағы кезеңнің жанама шығындары бағаланады, олар
Мысал. Өндірістік цехта 100 дана өнім өндіруге екі тапсырыс
100 дана өнімді дайындау үшін тікелей шығындар келесідей:
№1 тапсырыс: тікелей еңбекақы төлеу шығындары – 1000 тг.;
№2 тапсырыс: тікелей еңбекақы төлеу шығындары – 2400 тг.;
Үстеме шығындарды тарату ставкасы 1,25 тг. тең. 5000тг./(2800тг+1200тг)
Материалдарға кеткен тікелей шығындар негізінде әрбір тапсырысқа енгізілетін үстеме
№1 тапсырыс: 3500тг. (2800тг.х1,25тг)
№2 тапсырыс: 1500тг. (1200тгх1,25тг)
№1 тапсырыстың толық өзіндік құны 7500 тг. тең, оның
1 өнімнің өзіндік құны 75 тг. (7500/100).
№2 тапсырыстың толық өзіндік құны 5500 тг. тең, оның
1 өнімнің өзіндік құны 55 тг. (5500/100).
Тапсырыстық әдіс кезінде шығындарды тарату күрделі ле болуы мүмкін.
Өнімнің өзіндік құнын тапсырыстық калькуляциялау әдісінің аптықшылықтары да, кемшіліктері
Оның артықшылықтары болып өндірістік шығындардың басқарушылық есебінің жүргізілуінің қарапайымдылығы,
Бұл әдістің негізгі кемшілігі болып өнімнің нақты өзіндік құнының
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісі
1. Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісі, әдетте, шикізаттар мен
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісі келесі кезеңдерді жүзеге
Натуралдық және ақшалай түрде шығындардың негізгі баптары бойынша шығыстардың
Ұйымдастыру-техникалық шараларды жүзеге асыру нәтижесінде нормалардың өзгеруінің басқарушылық есебі.
Нормалардың өзгеруінің өндірістік шығыстарға ықпалын анықтау.
Нақты шығындардың нормалардан ауытқуларын анықтау, олардың себептері мен кінәлілерді
Бұл әдістің базалық негізі болып нормативтік калькуляцияны құру табылады.
Нормативтік калькуляциялар есепті кезең басындағы материалдық және еңбек ресурстарын
Норма – бұл бір өнім бірлігіне шығындардың негізделген мөлшері.
Нормалар жеке, топтық және жиынтық болып бөлінеді.
Жеке нормалар өнім бірлігінің өндірісіне жұмсалған материалдық ресурстарды көрсетеді.
Топтық нормалар – бір өнім түрін өндірудің жоспарланған көлеміне
Жиынтық нормалар бір өнімді немесе өнімдер тобын дайындауға кеткен
Нормативтік шығындар алдын ала анықталады. Өнімге нормативтік шығындарды белгілеу
Нормативтік шығындарды анықтаудың екі бағыты бар. Бірінші бағытына сәйкес,
2. Нормалардың өзгеруінің есебі.
Өндірісті игеру және түрлі ұйымдастыру-техникалық шараларды жүргізу барысында нормалар
Нормалардың өзгеруінің есебі ұйымда қабылданған басқару есебі жүйесінің ұйымдастырылуына
Нормалардың өзгеруіне байланысты шығындар мөлшерін анықтау үшін ұйымда ай
Нормалардың өзгеруіне байланысты аяқталмаған өндіріс қалдығын қайта есептеудің екі
Тікелей детальдау арқылы қайта есептеу.
Коэффициенттерді қолдану арқылы қайта есептеу.
Бірінші тәсілде түгендеу немесе басқару есебі мәліметтерінің негізінде алынған
Екінші тәсілде калькуляциялау баптары бойынша нормативтік калькуляцияны қайта есептеу
Калькуляциялаудың нормативтік әдісінде шығындардың жиынтық есебі, әдетте, белгілі бір
Нормалардан ауытқулар есебі калькуляциялаудың нормативтік әдісінің ажырамас элементі болып
Мазмұны бойынша нормалардан ауытқулар оң және теріс болып бөлінеді.
Теріс ауытқулар өнімнің өзіндік құны бойынша шығындардың артық жұмсалғанын
Оң ауытқулар ресурстарды үнемдеуді білдіреді және өндіріс шығындарын азайтуға
Ресімделу сипатына қарай нормалардан ауытқулар үш топқа бөлінеді: құжатталған,
Құжатталған ауытқулар – бұл құжаттау тәсілімен анықталған өндірістік шығындар.
Есептік ауытқулар арнайы есептеулерді жүзеге асыру жолымен, әдетте, жанама
Есепке алынбаған ауытқулар ұйымдағы бастапқы есеп жүйесіндегі кемшіліктерден туындайды
Нормативтік әдіс бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қорытынды, соңғы
ФСС=НСС+/-Ин+/-Он
Мұндағы ФСС – калькуляциялаудың нормативтік әдісін қолданғандағы өнімнің нақты
НСС - өнімнің нормативтік өзіндік құны;
Ин - нормалардың өзгеруі себебінен өнімнің өзіндік құнының
Он – тауарлық өндірімге қатысты нормадан ауытқулар.
Тәжірибеде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісінің түрлі модификациялары
Нормативтік әдістің шығындардың кең жүйесін ұйымдастырудың күрделілігі, нормалар мен
Сонымен бірге, нормативтік әдіс ұйымның операциялық қызметіне прогрессивтік нормалар
3. Калькуляциялаудың нормативтік әдісінің басқару есебі шоттарында көрсету.
Шығындар есебінің нормативтік әдісі – бұл ұйым шығындарын басқару
Басқа да әдістер сияқты, калькуляциялаудың нормативтік әдісі нақты шығындар
«Сатылған дайын өнімнің (қызметтің) нормативтік өзіндік құны» арнайы субшотының
Өндірістік шығындардың есепке алудан кейін калькуляциялау сатысына көшеміз. Калькуляциялаудың
Кәсіпорында калькуляциялау жұмысын ұйымдастыруда өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдісін
Кәсіпорын алдымен қай әдісті қолданылатындығын және калькуляциялаудың қалай жүргендігін
Өндірістік шығындар бухгалтерлік есепте мынадай көрсеткіштермен көрсетіледі:
Өнім көлемі және ассортименті
Өндірістік шығыстар: экономикалық элементтер бойынша , маусымдық кезең бойынша,
Түрлері және шығыстардың сметалық статьялары бойынша, норма және өндірістік
Шығарылған өнімнің өзіндік құны: калькуляциялау объектісі бойынша, өзіндік құн
Осы көрсеткіштердің ішінде төртінші бағыт мұнай –газ саласының өнімін
Екінші және үшінші бағыттар толығымен өндірістік шығындар есебінде
Шығындар есебінің 2 әдісі нормативтік және нақты шығындар есебімен
Нақты шығындар есебі - бұл нақты өндірістік шығындар жөніндегі
Мұнай және мұнай газдарын есептеуде бөлістік әдіс қолданылады. Бұл
Бөліс деп аяқталған жартылай фабрикаттарды одан әрі өзге
Калькуляциялаудың бөлістік әдісін өндіріске қолдану мынадай қажеттіліктерден туындайды: технологиялық
Әрбір бөлістің жартылай фабрикаты аяқталған сипатқа ие болып дайын
Жалпылама өндіріске мұнай өнімдерін жатқызуда кезекті өндірістік сатылардың пластқа
Мұнай өнімдерінің өзіндік құнын калькуляциялауда процестік әдістің қолданылуы керектігін
Осылайша ол әдістердің келесідей 3 нұсқасы анықталды:
1) дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс қалдықтарының арасында шығындарды
2) бір мезгілде өңделетін бір түрдегі өніммен бірнеше өнім
3) осы процестер мен бөлістер өнімінің өзіндік құнын калькуляциялау
Жоғарыда көрсетілген нұсқалардың ішінен мұнай өнімдерінің өзіндік құнын калькуляциялауда
Себебі мұнда бір мезгілде екі өнім (мұнай ,
Сонымен процестік әдіс жаппай өнімнің бір немесе бірнеше өнімнің
Мұнай және мұнай – газ өнімінің өзіндік құнын калькуляциялаудың
Мұнай өңдеуші кәсіпорындардың шығындарының калькуляциялық статья номенклатурасы өндірістік
Технологиялық процесс стадиясы бойынша өндірістік шығындар:
Өндірістік саты Шығындар статьясы
Мұнай (пласт) қабатынаәсер ету. Жер қыртысына жасанды әсер ету
Мұнай, газ, суы бар қоспаларды ажырату. Мұнайды бөлудегі энергия
Мұнай және газды өндіріс ішінде тасымалдау, сақтау және жинау.
Мұнайды алғашқы өңдеу және тазалау. Мұнайды технологиялық дайындау бойынша
«Мұнайды өңдеу қызметінің есебі мен есеп беруі» деген №20
Осындай принциппен топталған шығындар мынадай калькуляциялық статьяларды қалыптастырады.
1) Мұнайды бөлудегі энергиялық шығындар
2) Жер қыртысына жасанды әсер ету шығындары;
3) Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы ;
4) Әлеуметтік салық;
5) Негізгі қорлар амортизациялары;
6) Мұнай және газды жинау және тасымалдау бойынша шығындар;
7) Мұнайды технологиялық дайындау шығындары;
8) Өндірісті ұстап түру және игеру шығындары;
9) Қондырғыларды ұстау және қолдану шығындары;
10) Өзге де өндірістік шығындар.
Мұнай өндіру шығындарының калькуляциялық статьялары. Өңдеуші өнеркәсіптің шығындарының калькуляциялық
1.Мұнайды бөлу бойынша энергиялық шығындар;
2.Пластқа жасанды жер ету шығындары;
3.Өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбекақысы;
4.Өндірістік жұмысшылардың қосымша еңбекақысы;
5.Еңбекақыдан аударымдар;
6.Негізгі қорлардың амортизациясы;
7.Мұнай және газ жинау және тасымалдау шығындары;
8.Мұнайды технологиялық дайындау шығындары
9.Өндірісті дайындау және игеру шығындары;
10.Қондырғыларды ұстау және қолдану шығындары;
11.Цех шығындары
12.Өндірістік өзге де шығындар. 1.Шикізаттар мен материалдар
2.Қайтарымды қалдықтар
3.Сатып алынған бұйымдар, жартылай фабрикаттар және өзге де кәсіпорындардың
4.Технологиялық мақсаттағы отын және энергия
5.Өндірістік жұмысшылардың негізгі және еңбекақылары.
6.Еңбекақыдан аударымдар
7.Өндірісті дайындау және игеру шығындары.
8.Үстем шығындары
9.Ақау
10.Өзге де өндірістік шығындар
Мұнай өндіру және өңдеу өнеркәсіптің шығындарының статьяларының номенклатурасын
Біріншіден «Шикізаттар мен материалдар » деп аталатын статья жеке
Үшіншіден «Технологиялық мақсаттағы отын және энергия»деп аталатын статьяның орнына
Төртіншіден, «Негізгі құралдар амортизациясы», «Мұнай және газ жинау және
«Мұнайды бөлу бойынша энергия шығындары» статьясында электрдвигальдері мен құрылғы-бұрылғыларға
«Пласқа жасанды әсер ету бойынша шығындар» статьясында пласт қысымын
«Өндіріс жұмысшылардың еңбекақысы» статьяларда – мұнай, бақылау, бағалау және
«Құралдар амортизациясы» статьясында мұнай бағалау, қадағалау және бақылау құрылғыларының
Өнім бірлігінің амортизациясы жылына бір рет қайта қаралып отырады.
«Мұнай және газ жинау және тасымалдау шығындары» статьясында –
«Мұнайды технологиялық дайындау шығындары» статьяларында – термохимиялық, мұнайды судан,
«Өзге де шығындарға»- тарихи шығындарды қалпына келтіру, роялти, бонус,
«Мұнайды бөлу шығыстары» статьясында толығымен мұнай өнімінің өзіндік құнына
«Өндіріс жұмысшының негізгі еңбекақысы» шығындары «Мұнай және мұнайлы газ
«Мұнай және газ жинау және тасымалдау шығыстары» мыналардан тұрады:
Мұнай және газ өнімдерінің өзіндік құнын калькуляциялауда мынадай тәртіпті
бөліс шығындары калькуляцияның бөлек баптарында көрсетілмей-ақ біртекті «Өнім» статьясында
өндіріс объектілері мен өндірістік жұмыс түрлеріне сәйкес кешенді статья
кешенді статья ретінде сәйкес цехтар бойынша цех шығындары бөлек
жалпы өндірістік шығындар бөліс бойынша калькуляциялаудың бөлек статьясы ретінде
Газ мұнай өңдеуші кәсіпорынның қосымша өнімі болып табыла отырып,
2. «СНПС-АМГ» АҚ-да ӨНІМ ӨНДІРУГЕ КЕТКЕН ШЫҒЫНДАРДЫҢ ЕСЕБІ МЕН
2.1. «АМГ» ЖШС-ындағы тауарлы-материалдық қорлар есебін ұйымдастыру
«СНПС-АМГ» АҚ бухгалтериясында материалдар есебі сақталу орны бойынша нақты
Материалдарды алудың нақты өзіндік құны алу құны мен бұл
«СНПС-АМГ» АҚ-да тауарлы-материалдық қорлар өткізудің таза құны мен өзіндік
Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнына мыналар кіреді: қорларды алуға шығындар,
Тауарлы-материалдық қорларды қайта өңдеу шығындары табиғи ресурстарды, шикізатты, материалдарды,
Өндірістік өзіндік құнды құрайтын шығындар мынадай белгілері бойынша топтастырылады:
1) шығындардың туындау орны бойынша. Өндіріс процесі негізгі және
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығару үшін құрылған өнім (мұнай, газ)
Қосалқы өндіріс өнім шығаруға тікелей қатыспайды, бірақ оны және
2) өнімнің, жұмыстар мен қызметтердің түрлері бойынша;
3) шығындардың түрлері бойынша (шығындардың баптары мен элементтері).
Өнімдерді шығару шығындары экономикалық мазмұныныа сәйкес және мынадай элементтері
Өнімдерді өндіру шығындарын, сондай-ақ өнім шығарумен, жұмыстарды орындаумен және
8110 шот «Негізгі өндіріс»;
8111 «Материалдар»;
8112 «Өндіріс жұмысшыларына еңбекақы төлеу»;
8113 «Еңбекақы төлеуден аударылымдар»;
8114 «Үстеме шығындар»;
8310 «Қосалқы өндіріс»;
8311 «Материалдар»;
8312 «Қызметкерлердің еңбекақысы»;
8313 «Еңбекақы төлеуден аударылымдар»;
8314 «Үстеме шығындар».
Қажет болған жағдайда шоттардың типтік жоспарының 8 бөлімінің
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау.
Серіктестіктің бухгалтерлік есебінде бірінші кезекте алғашқы болып алынған немесе
Тауарлар мен тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтау үшін
«СНПС-АМГ» АҚ бухгалтерлік есебінде тауарлы-материалдық қорларды есептеу үшін
1313.1 шоты — «Отын» — шығындардың орталығы (офис), объектілер
1313.2 шоты — «Отын» — шығындардың орталығы, объектілер бойынша
1313.3 шоты — «Отын» — шығындардың орталығы, объектілер бойынша
1315.1 — «Қосалқы бөлімдер» — шығындардың орталығы (офис), объектілер
1315.2 — «Қосалқы бөлімдер» — шығындардың орталығы, объектілер бойынша
1315.3— «Қосалқы бөлімдер» — шығындардың орталығы, объектілер бойынша талдау
1316.1 «Басқа материалдар» — объектілер, номенклатура (офис) бойынша талдау
«Кеңсе тауарлары»
«Шаруашылық тауарлары»
«Аспап, құралдар»
«Арнаулы киімдер»
1316.2 «Басқа материалдар» — объектілер, номенклатура бойынша талдау шоттарын
1316.3 «Басқа материалдар» — объектілер, номенклатура бойынша талдау шоттарын
1318.2 «Құрылыс материалдары» — объектілер, номенклатура бойынша талдау шоттарын
1318.3 «Құрылыс материалдары» — объектілер, номенклатура бойынша талдау шоттарын
Дайын өнімдер есебі үшін мыналар ашылады:
1321.2 шоты «Дайын өнімдер» (негізгі өндіріс) номенклатура бойынша талдау
1321.3 шоты «Дайын өнімдер» (қосалқы өндіріс) номенклатура бойынша талдау
Тауарлар есебі үшін мыналар ашылады:
1321.1 шоты «Алынған тауарлар» номенклатура бойынша талдау шотын ашумен;
Қажет болған жағдайда шоттар типтік жоспары 1 бөлімінің басқа
Өткізілген товалардың, сондай-ақ осы өнімдерді өткізумен байланысты басқа да
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін бухгалтерлік
7012.2 — «Өткізілген тауарлардың өзіндік құны» дайын өнімдер түрлері
7012.1 — «Өткізілген тауарлардың өзіндік құны» тауарлар түрлері бойынша
Барлық шоттар құрылымдық бөлімшелер, шығындар орталықтары бойынша жүргізіледі.
Отын есебі
Отын есебін жүргізу үшін 1313 «Отын» шот тағайындалған.Бұл шотта
Мұнай өнімдерінің бухгалтерлік есебін олардың түрері, сақталу орны және
Егер жағар май-жанар май материалдары АЗС чегі болғанда автомай
Материалдардың түсуінің есебі тәртібі
Кәсіпорынға материалдардың түсуін жеткізушілердің келісім-шарттық міндеттемелерін орындауына бақылау жүргізетін,
Материалдарды автотранспортпен орталықтандырылған жеткізу жағдайында жеткізуші қоймадан тауарлы-транспортты накладной
а) тұтынушыға — кірістеу ордері орнына материалдарды кірістеу үшін;
б) жеткізушіге — құндылықтарды есептен шығару үшін;
в) автотранспорт жүргізушілеріне еңбекақы есептеу үшін;
г) төлемге банкіге көрсету үшін.
Материалдардың өндірістік қоры келісім-шарт негізінде кәсіпорындарға жеткізушілер немесе басқа
Кәсіпорын-жеткізушілер тиелген өнімге төлем талап-тапсырысын және шот-фактураны толтырады, оларды
Есепті ай ішінде кәсіпорынның бухгалтериясы экспедитор белгілеген жеткізушілердің төлем
Кәсіпорынға төлем құжатынсыз түскен материалдықь құндылықтар фактураланбаған жеткізілімдер деп
Материалдық-өндірістік құндылықтарды бухгалтерлік есепке қабылдарда оларды жіктеп, мынадай өлшемдермен
ұйымда қорларға меншік құқы болуы;
алынбаған қорларға төлем жасалуы;
алынған қорларға есептесу құжаттарының болуы;
қорлардың түсу формалары.
2.2. Кәсіпорынға жүргізілетін аудиттің мәні
Қазақстан Республикасында аудит фирмасы алғаш рет 1990 жылы
Еліміздегі аудит жұмысының тиянақты дамуына бірден бір негіз болған,
Қазақстан Республикасында нарықты қатынасқа көшу барысында тиянақты, қатал
Америкалық бухгатерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы бойынша
Классикалық ұғымда аудит – кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған тәуелсіз
Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген қажеттілік көптеген жағдайларға байланысты
Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
Өзін - өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі;
Экономикалық тұрақтылықты, меншік иеленушілерге және кредиторларға олардың салған
Компаниялардың операциясы көп әрі күрделі болуы мүмкін, пайдаланушылар ол
Қаржылық ақпаратты пайдаланушылар компанияның есептік жазбаларына әдетте қолдары жете
Пайдаланушылар қабылдайтын шешімнің салдары өздері үшін өте маңызды болуы
Аудит – бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы кең,
Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар
Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар мен шаруашылық
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақтылы жүзеге асыру шаруашылық
Нарықтық экономика жағдайындағы бизнестің кәсіби аудитін дамыту мәселесінің көп
1.Теориялық: кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын, оның бақылаушы
2.Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес жағдайының
3. Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау механизмдерінің, құқықтық
Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу аспектілерінің жалпы шарттарына жататындар:
бизнесті басқарумен байланысты шаруашылық операциялары мен процестерінің аудитін жүргізу
шаруашылық қызмет нәтижеерін бақылаудың, талдаудың және есептің озық әдістерін
қаржылық – экономикалық талдау мен аудиттің озық түрлерін қолданатын
бақылаушы – талдамалы жұмыстарды жақсарту бойынша халықаралық озық іс
бизнестің кәсіби аудитін жүргізудің техникасы мен технологиясын, ұйымдық құрылымын
бастапқы мәліметтерді алу мен өңдеуде ЭВМ-ді және экономикалық –
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз байланыстырып
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне қатысушылардың
Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да қызмет
Бұл арада клиенттің нормативті – құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын
ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңында мынадай анықтама берілген: «Аудит
Таным теориясына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті шындықтың
Аудит мазмұны алға қойылған мақсаттар мен бақылау объектілерін ескеру
Егер аудиттің объектісіне кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін болса,
Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса, онда
Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндеттерді
Кәсіпорынның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету және осы
Шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін жеткілікті
Кәсіпорынның экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің, оның
Кәсіпорынның қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған бизнес
Заңның сақталуын, бухгалтерлік есепті жүргізудің және есеп берудің дұрыстығын,
Заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы мазмұнына шаруашылық
Кәсіпорынның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа қызметтерін баылау мен
Клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін арттыруға және
Аудиттің ең нақты міндеттері алға қойылған мақсаттарға, оның түрлері
Аудит ұғымы тексеру және бақылау ұғымдарынан әлдеқайда терең. Аудитор
Аудит қаржылық көрсеткіштердің анық екендігін тексеруді ғана қамтамасыз етпейді,
Аудиторлық қызмет бұған қоса есепті ұйымдастыруды, ішкі бақылауды, әр
2.3. Шығындар аудитін жүргізудің мақсаты мен міндеттері
Шығындарды дұрыс анықтау табысқа салық
Аудиторлық тексерістерді жүргізудің тәжірибесі көрсеткендей,
аяқталмаған өндірістің, материалдық шығындардың көлемінің,
шығындарды калькуляциялаудың обьектісінің болмауы;
өтікзілмеген тауардың құрамына кіретін, есепті
өндіріс шығындарына кететін негізгі құралдардың
өндірістік сипаты негізделмеген шығындардың өзіндік
өзіндік құнға материалдық емес активтердің
жеке тұлғалардан негізгі құралдардың обьектісін
өндірістік емес негізгі құралдарды ұстау
Өндіріске кеткен шығындарды есепке алған
Есеп саясатын тексеру кезінде аудитор
тексерілетін кезең басында таңдалған, шығындарды
есептік кезең бойынша шығындарды жатқызудың
материалдық шығындарды жатқызудың дұрыстығын;
негізгі құралдар бойынша тозуды есептеу
материалдық емес активтер бойынша амортизацияны
жанама шығындар сомасының
Тиімділігіне байланысты шығындар өндірістік және
Өнімнің өзіндік құнының деңгейіне өндірістік
2.4. Өнім өндіруге кеткен шығындардың аудитін жүргізу
№7 Бухгалтерліік есеп стандартының методикалық
материалдар;
2) еңбек ақы;
3) сақтандыру шегерімдері;
4) үстеме шығындар.
«Негізгі құралдардың тозуын» аудитор тексере
Аудитор материалдық шығындарды тексерген кезде
Аудиторға мынаны ескеру қажет, яғни
Аудиторға өнімнің өзіндік құнына материалдық
өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнына
кәсіпорынның қабылдаған есеп саясатына байланысты
есептегі көрінісін;
- өндірісте қолданылатын, материлдарға жатпайтын,
- өнімнің жұмыс, қызмет)
- бөлінбеген табыс есебінен
- өнімді өндірудің технологиясы мен техникалық
- қайтарылған қалдықтарды есептен есептен
- сыртқы экономикалық және делдалдық
- өндіріс пен қоймаларда кінәлі тұлғалардың
- материалдық құндылықтармен бірге
Онда мынаны ескеру қажет, егер
- табиғи шығын нормасы шегінде жетіспеушіліктер
- есептік баға бойынша материалдардың
Жоғарыда айтылғандай, матералдық шығындармен қатар
“Еңбекақы” бабында кәсіпорынның қызметкерлері мен
Ереже бойынша, еңбек ақы шығындары
Еңбек ақыға кеткен осы шығындарды
Аудитор еңбекақы шығындарын тексерген кезде
Тексеріс барысында аудитор жұмысшылардың демалыс
Аудитор өнімнің өзіндік құнына кіретін
Кәсіпорынның бөлінбеген табыс есебінен
Аудитор еңбекақымен тығыз байланысы бар
Аудитор үстеме шығындарды тексеруі қажет.
Үстеме шығындардың осы немесе басқа
Өнімнің (жұмыс, қызмет) нақты әрбір түрінің
Аудитор жалпы және әкімшілік шығындарды
Тексеріс барысында аудитор тауарлық–материалдық қорларды
Аудитор жүргізілген бухгалтерлік жазбалардың Бас
ҚОРЫТЫНДЫ
Кәсіпорынның ұйымдық қызметі оның мақсаты мен міндеттеріне сәйкес кәсіпорынның
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің негізгі мақсаты - өнімді
Өндіріске кеткен шығындардың басқарушылық есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын
Өндіріске кеткен шығындар есебінің негізгі маңызы, міндеті - өндіріс
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
«СНПС-АМГ» АҚ өз қызметін келесі бағыттарда жүргізеді:
шикі көмірсутегін өндіру және өңдеу;
іздеу, барлау, структуралық және пайдалану ұңғыларын бұрғылау;
мұнай және газ кен орындарын пайдалану, іздеу, бұрғылау, өңдеу;
мұнай және газ өнімдерін тасуда жабдықтау, ұйымдастыру, өткізу;
өндірістік электр, жылу қуаттарын өткізу, қолдану;
құбырлардың құрылысын тұрғызу;
каратаж және геофизикалық бұрғылау,
қазылған шикізаттарды және минералдық шикізаттарды өткізу;
ақпараттық, көліктік, заңгерлік, білім және т.б. қызметтерді көрсету,
сыртқы экономикалық қызмет:
сауда-саттық қызметі, т.б.
Шығындар есептеу әдісімен танылады және шоттардың типтік жоспарының 8
Жалпы және әкімшілік шығындар, пайыздарды төлеу шығындары, сонымен қатар
Мұнай және газды өндірумен байланысты шығындардың есебі № 20
Өндіріс шығындарын есептеу үшін 8110 – «Негізгі өндіріс» бөлімшесінің
Өндіріске жұмсалған барлық шығындарды қортындылау (шолу) үшін 8110 –
8111 – «Материалдар», 8112 – «Жұмысшылардың еңбекақысы», 8113 –
Бұл шоттар есептік кезең бойына жинақталады, содан соң жыл
Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
№7 БЕС шығынды есептеудің үш негізгі әдісін қарастырады, одан
Процесстік әдіс.
Тапсырыстық әдіс.
Нормативтік әдіс
Өндіріске кеткен шығындарды есепке алған
«СНПС-АМГ» АҚ-на өнім өндіруге кеткен шығындардың есебі мен аудитін
ҚЕХС-на сәйкес жаңа шоттар жоспарына өту және қаржылық есеп
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындарды азайту мен өзіндік құнды
Өнімді өндіруге кеткен шығындардың басқару есебін дұрыс және толық
Кәсіпорынға 2 жыл сайын аудиторлық тексеру жүргізу және ішкі
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚР-ның № 2732, «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы Заңы», 2000.
Қазақстан Республикасының Салық кодексі.
Абленов Д.О. Аудит негіздері. Алматы: Экономика, 2005.
Аудиторская деятельность. Правовые основы, стандарты, особенности аудита банков. М.:
Аудит. Под ред. В.И. Подольского, М.: ЮНИТИ, 2001.
Баймуханова С.Б., Э.Ж. Балапанова Бухгалтерлік есеп: оқу құралы. Әль-Фараби
Бухгалтерский учет под ред. П.С.Безруких. 2-е изд. Пер. И
Бабаев Ю.А. Теория бухгалтерского учета. Учебник. М.: Юнити. 2000.
Бабченко Т.Н. Учет посреднических операций. М.: Статус-Кво, 2000.
Барышников Н.Ц. Бухгалтерский учет, отчетность и налогооблажение. Т.2
Бычкова С.М., Карзаева Н.Н. Аудит: ситуации, примеры, тесты. М.:
Бухгалтерский учет. Под ред. Ю.А. Бабаева, М.: Юнити, 2002.
Вещунова Н.Л., Фомина Л.Ф. Бухгалтерский учет на предприятиях различной
Внешний аудит, уч.пособ., Профессор Овсейчук М.Ф., М., 1995.
Глушков И.Е. Практический аудит на современном предприятии. М.: Кнорус-Экор,
Дряхлов В.В. Основы аудита М.: Гном и Д, 2001.
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Учебное пособие
Захарьин В.Р. Теория бухгалтерского учета. Уч. пособ. М.: Форум-
Камышанов П.И. Аудит: стандарты и практика. М.: Элиста Апп
Ковалева О.В., Константинов Ю.П. Аудит. М.: Приор, 2002.
К.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева. Қаржылық есеп:
Кожинов В.Я. Бухгалтерский учет. Оценка прибыльности хозяйственных операций. М.:
Козлова Е.П., Парашутин Н.В. Бухгалтерский учет. Изд 2-е, доп.
Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет. Учебное пособие. 3-е изд. М.:
Лабынцев Н.Т., Ковалева О.В. Аудит: теория и практ. М.:
Пархачева М.А. Посредническая деятельность: бухгалтерский и налоговый учет по
Полисюк Г.Б. и др. Аудит предприятия. М.: Экзамен, 2001.
Радостовец В.К. и др. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы
Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет. Уч. пособ. В 2-х
Суйц В.П. и др. Аудит: Общий, Банковский, страховой. М.:
Скобара В.В. Аудит: методология и организация. М.: Дело и
Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. Уч. Караганда: ОАО Корпорация Полиграфия,
Укашев Б. Е., Әжібаева З. Н. Бухгалтерлік есеп теориясы.
Швецкая В.М. Бухгалтерский учет. Уч. М.: Дашков и К
3
Көмекші өндіріс шығындарының есебі
ЖШС «Камаш-Строй» құрылыстағы өндіріс шығындарын есепке алудың әдістері мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
Шығындар мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың есебі
Өндірістік шығындар есебі және операциялық аудитті ұйымдастыру
Өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері
Шығындар обьектісін дұрыс белгілеу
Өндірістің жалпы сипаттамасы және классификациясы
Өндірістік және үстеме шығындар есебі
Өнімнің өзіндік құнының теориялық аспектілері
Жалпы өндірістік шығындар