Құрылыс конструкцияларын коррозиядан сақтау

МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер....................
Анықтамалар..........................
Белгілеулер мен қысқартулар.......................
Кіріспе.........................
I Негізгі бөлім......................
1.1Әдеби шолу.......................
1.2 Бетон коррозиясының III түрі................
1.3 Бетонның сульфатқа тұрақтылығы..................
1.4 Бетон мен темірбетонды конструкциясының сульфатты коррозия кезіндегі
1.5 Бетонның ұзақ тұрақтылығын арттыру әдістері...................
Техника қауіпсіздігі......................
Еңбекті қорғау…..........................
Қорытынды..........................
Қолданылғын әдебиеттер..................
НОРМАТИВТІК СІЛТІМЕЛЕР
МЕМСТ 8736-93 Құрылыс жұмыстарына арналған құм. Техникалық талаптар.
МЕМСТ 8267-82 Құрлыс жұмыстарына арналған шағал және қиыршық
МЕМСТ 27006 -86 Бетондар. Құрамдарды таңдау ережелері.
МЕМСТ 10922-75.Темірбетон бұйымдарына арналған арматуралық
ҚНжЕ 2.03.II -85 «Құрылыс конструкцияларын коррозиядан сақтау»
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл курстық жұмыста келесі анықтамалар
Коррозия – бетон және темірбетонның агрессиялық ортаның әсерінен бұзылуы.
Агрессиялық орта – бетон және темірбетонның құрылымы мен қасиеттерінің
Коррозиялық төзімділік – бетон және темірбетонның агрессиялық ортаның бұзушы
Бетон – тиімді мөлшерде алынған ірі және ұсақ толтырғыштар,
Темірбетон - бетон мен болат арматура біріктірілген құрылыс материалы,
Бетон коррозиясы – сыртқы ортаның химиялық немесе физика-химиялық әсерінен,
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР.
МемСТ – Мемлекеттік стандарт талаптары
т - тонна
% - пайыз
С - температурада
т.б. – тағы басқалары
ж/е – және
м – метр
мм – милиметр
квт – киловат
кг – киллограм
г - грам
л – литр
мл - милитр
КІРІСПЕ
Еліміздің жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында, құрылыс материалдары
Құрама темірбетон қазіргі кезде индустриалды құрлыстың негізі болады. Бұл
Қазақстан Республикасында құрастырмалы және құймалы темірбетон бұйымдарын ХХ ғасырдың
Темірбетонның даму оның, өндіріс көлемінің жоғарлауы және елімізде қолданылуы
Қазіргі заманның құрлысында жылына 4 млрд.м3-тан аса бетон мен
Бетон мен темірбетон конструкцияларына қоршаған ортаның әсері көп жағдайда
Осы жағдайдың барлығы жобалаушылар мен темірбетон конструкцияларын өндірушілерді, оларды
Атмосфералық және өндірістік ортаның бұзғыш әсеріне құрлыс конструкцияларының 75%-ы
Бірінші рет темірбетон конструкцияларынан өнеркәсіптік ғимараттар мен үймереттер салынғаннан
Бетон және темірбетон конструкцияларына әсері күш арқылы (механикалық) және
Механикалық күштің әсері;
Климаттың әсері;
Агрессиялық әсер;
Коррозия – бетон және темірбетонның агрессиялық ортаның әсерінен бұзылуы.
І түрдегі коррозияға бетонға сұйық ортаның әсері кезінде пайда
ІІ түрдегі коррозияға алмасу реакциясына алып келетін процесстер жатады.
ІІІ түрдегі коррозияға бетон кеуектерінде, сызаттарында және каппилярларында қатты
I НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 СУЛЬФАТТЫ КОРРОЗИЯНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ШАРТТАРЫ МЕН ДАМУЫ
Суда болатын натрий мен калий сульфаттары цементті таспен жанасқанда,
Белгілі жағдайларда сульфаттардың іс - әрекеті сонымен қатар
Кальций сульфаты ары қарай пайда болған кезде қатты фазадағы
Қатты фазада кальций сульфатының пайда болуына аналогты түрде
Са SO4 ерігіштігі
Са SO4 ерігіштігі туралы мәлімет
Әлдеқайда тұрақты күрделі, комплексті тұздардың кальций гидросульфалюминатының пайда
Белгілі болғандай, комплексті тұздар санынан агрессивті сульфатты ерітінділер
Бетон коррозиясының дамуына әдлеқайда үлкен әсерді бірінші модификациялы кальций
Табиғатта бұл тұз ертеректе табылды. Ол «эттрингит» деген атпен
Эттрингиттің сомалы формуласы келесі түрмен келтіріледі
{Ca6 [AI(ОН)6 ] 2 ∙ 24Н2О} (3SO4) (2 Н2О
Эттрингиттегі байланыс ерекшелігі мен су молекуласы мөлшерін К.Г.Красильников қызметкерлерімен
З.М. Ларионованың мәлімдеуінше, С3А гидратациясы кезінде С4АН13 пайда болады
Г.Л. Клаузек кальций гилросульфоалюминатының түрін зерттеді, ол портландцемент
Үшкальцийлі гидросульфоалюминат ұзын кисталдар түзеді (гексагональды призмалар) сыну көрсеткіші
Гидросульфоалюминат кристалдарының айтарлықтай дамуы кезінде сферолиттер түзе отырып
Әдебиеттерде кальций гидросульфоалюминатының ерігіштігі туралы
СаО -0,045 (басқа мәліметтер бойынша 0,171 дейін);
Са SO4 – 0,11 (басқа мәліметтер бойынша 0,214).
Әдебиетте берілген мәліметтер бойынша кальций гидросульфоалюминатының су мен хлорид
1.1 кесте
Кальций гидросульфоалюминатының еруі
250С температурадағы ерітінді Ерітіндінің құрамы,мг/л
рН Аl2O3 CaO SO4
Су
3%-тік NaCl
3%-тік Na2SO4·10H2O
5%-тік Na2SO4 10,8
11.05
__
10.79 0,035
0.115
0.081
0.065 0,13
0.295
0.22
0.185 0,125
0.23
__
__
Бұл тұз, әсіресе кальций сульфаттары мен гидроксидтерінде аз ериді.
Сұйық фазада цементті тастың кеуектерін толтыра отырып эттрингит ерітіндіден
Ерітіндіден эттрингиттің пайда болуы цементті тастың Х сканирлеуші электронды
Сулфаттардың концентрациясы мүлдем жоғары болған кезде гипстің аса қаныққан
У.Людвигтің жұмысында көрсетілгендей, сульфаттардың әсері агрессивті ерітіндінің рН мәніне
Осы тұздың кристалдарын бұзылған бетонда басқа зерттеушілер де аңғарған.
Жоғарыда келтірілген бойынша келесіні айтуға болады, яғни цементті тас
Әсіресе құрылыс кезінде үшкальцийлі алюминат портландцемент ерітіндісінде түзілген гидросульфоалюминаттың
Кальций гидросульфоалюминатының пайда болуы кезінде негізгі рольді үшкальцийлі гидроалюминатының
Сульфатты коррозияға температураның әсерін Ван –Аардт пен М.Наду зерттеді.
БЕТОН КОРРОЗИЯСЫНЫҢ III ТҮРІ
Коррозияның III түрінің негізгі белгісі болып бетонның кеуектері мен
Коррозияның III түрі кезінде кеуектер мен капилярларда тұздардың жиналуы
а – кристалдардың бетон кеуектері мен капиллярларында жиналуы;
б – қысым әсерінен бетонның бұзылуы.
Сурет 1.1. Коррозияның III түрі кезінде бетонның бұзылуы
1.3 БЕТОННЫҢ СУЛЬФАТҚА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
Сульфаттардың бетонға қарсы әрекеті 1877 жылдан бастап мәлім. 1890
3 СаО ∙ AI2O3 ∙3CaSO4∙32H2O
Өзінің цемент тасының структурасын бұзушы әрекетінен бұл тұзды «цементтік
Германияда сульфаттар әсерінен орын алған бірінші ірі қираулар 1890
Бұл шулы жағдай сол уақыттың атақты ғалымдарын бетонның сульфатқа
Сульфаттардың әсері әрқашан сулы ортада жүреді. Бұл дегеніміз
тек қана сульфат ионы (SО42-) цемент тасының компоненттерімен бұзушы
құрғақ ортада сульфаттардың бұзғыш әсері жүруі мүмкін емес.
Себебіне орай сульфаттың ішкі және сыртқы әсері ажыратылады.
1.Сульфаттардың ішкі әсері цемент құрамында гипстің көп мөлшерде (цементті
2.Сульфаттардың сыртқы әсері келесі жағдайларда пайда болады. Олар:
құрамында сульфаттары бар сумен;
құрамында сульфаттары бар грунтармен;
SО2-сі бар ауамен
кеуектерде сульфат иондарының диффузиясынан;
сульфат ионы мен Са(ОН)2 арасындағы реакциялармен және арықарайғы сульфат
сульфат иондарының реакциясынан (эттрингит).
Сульфаттардың ішкі және сыртқы әсерлерінің арасында айырмашылықтары бар. Ішкі
Табиғи өндірістік суларда сульфаттар Na2SO4 , CaSO4
Сульфат иондарының бетонмен жанасқан кезде цементті тасты құрайтын құрамдастардың
3 СаО ∙ AI2O3 ∙3H2O + 3CaSO4 +25 H2O
Түзілген гидросульфоалюминатты кальций («цементті бацилла»), бастапқы алюминат кальциден 2,5
Егер де ерітіндіде натрий сульфаты болса, онда басында Са(ОН)2
Са(ОН)2 + Na2SO4 → CaSO4 + 2 NaОН
Одан кейін эттрингит CaSO4 жоғарыда келтірілген схема бойынша түзіледі.
Кальций гидросульфоалюминатының келенсі жағдайларда пайда болуы мүмкін, мысалы гипсті
Мұндай бұзылулар топырақтары тұздалған оңтүстік райондарына сипатты болып келеді.
а ) портландцементте бетоннан жасалғн қабырғалық бетонның бұзылуы.
б) термірбетонды савидың бұзылуы. 1. айналдыра көрсетілген түріндегі кеуектердегі
Сурет 1.2 Темірбетон кострукциясының түзілген гидросульфаты кальций әсерінен бұзылуы.
Бетонға сулы ерітінділер әсер еткен кезде онда Na2SO4
Кальций сульфатының қатты фазада пайда болуына тура осындай әсерді
Қарама қарсы әсерді NaCI беруі мүмкін. Керісінше CaSO4 ∙2H2O
Пайда болған комплексті тұздардың ішінде әлдеқайда жоғары әсерді кальций
3 СаО ∙ AI2O3 ∙ CaSO4 +
3 СаО ∙ AI2O3 ∙ CaSO4 ∙
Олардың пайда болуы көптеген факторларға байланысты. Ең маңызды факторларға
Сонымен қатар, анықталғандай гипсоцементті – пуццоландты байланыстырғыштар портландцементке қарағанда
Са(ОН)2 + (NH4 )2 SO4 = Ca SO4 +
Аммиактың шамалы мөлшері суда ериді, ал оның басқа бөлігі
Бетонның сульфатты коррозия кезінде типтік бұзылуы – бетонның кеңеюі
Бетонның кеңеюі мен жарылыстардың пайда болуы – кальций гидросульфоалюминаты
Үшсульфатты және көпсульфатты формалардың пайда болу шарттары туралы мәселе
Осы зерттеулер есебінен көлемнің ұлғаюы мен коррозиялық процесс кезінде
Кейбір зерттеушілер бетонның бұзылуына сульфатты коррозия кезінде осмотикалық қысымға
Айта кететін жай, сульфатты коррозияны біздің елде және шет
Бұл сұрақ кеңейтілген және отырмайтын цементтерді дайындау кезінде
Шет ел зерттеулерінің нәтижелері бойынша бетонның сульфатты коррозиядан бұзылу
● кристаллизациялық қысым мен қаты фаза көлемінің өсуі (V.AIunno
●коллоидты эттрингиттің пайда болуы ( A.Negro and A.Bachiorini S.
Эттрингиттің кеңеюінің математикалық моделі S.Viti S.Prudie
Көптеген зерттеулер сульфатты коррозия бойынша оның жүру механизмі туралы
Сульфатты коррозияның белсенділігіне кейбір факторлардың әсерін қарастырайық.
Мысалы, цементтерде С3А маңызды ролі анықталған. Көрсетілгендей, сульфатұрақтылығы түрінде
Белгілі болғандай, клинкердің алюминатты фазасының жағылу шарты түрлі фазалы
Түрлі белсенді минералды қосымшаларды енгізген кезде: пуццоланды (трепел, опока,
Жоғарылатылған сульфатұрақтылықпен шлактыпортландцементтен, пуццоландты портландцементтен және де гипстіцементті –
Бетонға сульфаттытұрақтылықпен қамтамасыз ету үшін, ол сульфатты ионның
● I - әлсіз агрессивті
● II - шамалы агрессивті
● II - күшті агрессивті
Бетондардың сульфотұрақтылығы бойынша олардың өткізгіш емес дәрежесінің біріншілік мәні
Сульфат иондардың ену интенсивтілігі шешімді және де тығыз бетондар
Қазіргі уақытта қызмет ету мерзімінің ұзақтығының сульфаттардың жиналу
Сульфатты коррозияның жылдамдығының агрессивті ерітіндінің уақытына және де
Сульфатты ерітінділерде бетонның тұрақтылығына әлдеқайда маңызды әсерді табиғи немесе
Белгілі болғандай, сульфатты табиғи сулардың агрессивтілк дәрежесіне айтарлықтай ықпалды
Соңғы уақытта келесі зерттеулер пайда болды, олар 100С
СаСО3 ∙ СаSO4 ∙ Са SiO3∙14 Н2О (Ф.Ф. Алкеснис,
Таумаситтің пайда болуы ескі құрылғыларда табылды, онда бетон сульфаты
Жоғарыда айтылғандар бетонның сульфатотұрақтылығын жоғарылату үшін негізгі шараларды келтіруге
● цементті тастың құрылысын орнату, химиялық және физикалық тұрақты,
Мұндай цементтерге ең алдымен сульфаттытұрақты портландцемент пен түрлі белсенді
Айта кету керек, тәжірибе жүзінде мұндай араласқан цементтер жеткілікті
1.4 БЕТОН МЕН ТЕМІРБЕТОНДЫ КОНСТРУКЦИЯСЫНЫҢ СУЛЬФАТТЫ КОРРОЗИЯ КЕЗІНДЕГІ
Бетон мен темірбетонды конструкциясының қызмет ету мерзімін есептеу
Есептеу үшін тек қана сульфатты – иондардың кеуекті кеңістікке
Бетондғағы сульфатты иондардың шектеулі жіберілетін құрамы бетон үшін әртүрлі
НИИЖБаның тәжірибелік мәлметтері негізінде және оларды үлгілермен салыстырғанда цементті
●төменалюминатты цемент (С3А -5% ).... 12;
●ортаалюминатты цемент (С3А -8% ).... 9;
●жоғарыалюминатты цемент (С3А - > 8%
Сульфаттардың интенсивті түрде цементті ерітіндіде жиналуы олардың түрлі өткізгіштігі
1.2 кесте
Цементті ерітінділер сульфатты – ион үлгілерімен 1 жылда натрий
Ерітінді құрамы SO42- иондарын портландцементтегі үлгілерінің сіңіруі
Цемент: құм (масса бойынша) В/Ц қатынасы сульфатқатұрақты Орта-
Ерітіндіден концентрациямен
10 20 10 20 10 20
1:1,3
1:1,75
1:2,4 0,40
0,50
0,60 3,85
4,81
6,1 5,02
6,05
8,6 3,9
5,0
6,2 5,2
7,35
10,9 5,02
6,1
8,5 6,0
8,75
11,6
1.4.1 кесте SO42- иондарын сіңіруі цементтің
Төменде есептеудің мысалы келтірілген нақты мәндер үшін және де
Бастапқы мәндер:
●ортаалюминатты цементтің шығыны – 300кг/м3
● сульфат ерітіндісінің концентрациясы – 10 г/л SO42-
● бетонның бұзылуы үшін қабаттың жіберілетін қалыңдығы.
Бетондағы сульфаттардың шектеулі құрамының жету мерзімін анықтау керек.
Айталық, цементті ерітіндідінің бетондағы құрамы мен өткізгіштігі кестедегі екінші
Ортаалюминатты цемент үшін жіберілетін сульфаттардың құрамы 9%.
Айта кету керек, яғни сульфаттардың шектеулі жіберілетін күйіне жету
жыл
М Осы сияқты есептеулер түрлі цементтерде және түрлі өткізгіштігімен
Яғни, бұл мәліметтер айтарлықтай жобалы. Бірақ та принципиальды түрде
Бұл мәліметтер сонымен қатар, біріншілік қорғаныстың салыстырмалы эффективтілігін көрсетеді,
13 кесте
Na 2SO4 түрлі концентрациялары бойынша ерітінділеріндегі цементті ерітіндінің есептеулі
Ерітінді құрамы Na 2SO4 ерітіндісіндегі есептеулі қызмет ету
цемент: құм (масса бойынша) В/Ц қатынасы 10г/л
ерітінділер цементте
Сульфатқа тұрақты Орта
алюминатты Жоға
ры
алюминатты Сульфатқа тұрвақты Орта
алюминатты Жоғары
алюминатты
1:1,3
1:1,75
1:2,4 0,40
0,50
0,60 3,85
4,81
6,1 5,02
6,05
8,6 3,9
5,0
6,2 5,2
7,35
10,9 5,02
6,1
8,5 6,0
8,75
11,6
Қосымша.
Бұзылған қабаттың есептеулі қалыңдығы -2 см.
Мәндер бүтіндей санға өрнектелген.
1.5 БЕТОННЫҢ ҰЗАҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Антикоррозиялық жұмыстардың технологиялық процессі таңдап алынған қорғау түріне және
Коррозиядан қорғау үшін жасалатын жұмыстар әдетте алдын ала дайындалған
Антикоррозиялық жұмыстар жүргізу кезінде, сонымен қатар қорғау қабатының қажетті
Бетонның спецификалық қасиеттері темірбетон конструкцияларын қорғау жұмыстарының ерекшкліктерін анықтайды.
1.5.1 БЕТОН БЕТІН ҚОРҒАУ ҚАБАТЫН ЖҮРГІЗУГЕ ДАЙЫНДАУ
Қорғаушы қабаттың ұзақ тұрақтылығы мен тиімділігін анықтайтын ең маңызды
Қорғау қабатын жүргізу үшін бетон бетін дайындау сапасы әдетте
кедір бұдырлылығына;
тазалығына;
беттік қабатының ылғалдылығына;
Бетон бетінің күйі көптеген факторларға тәуелді болады. Ең бастылары
Темірбетон конструкцияларының бетін дайындау шаңнан, балшықтан және май дақтарынан
Майлы ластанулар еріткіштер көмегімен тазаланады. Кейін беті қайта сумен
Барлық ақаулар мен сызаттар бетонмен немесе конструкциямен құрамы бірдей
Бетін дайындағаннан кейін 24 сағаттан аспай грунттайды.
20 мм-ге дейінгі тереңдіктегі жабынмен қорғауға дайын бетонның беттік
Беттің түріне және оның материалына байланысты тазалауды механикалық, термиялық
ГИДРОИЗОЛЯЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ӨНДІРІСІ
Бұл материалдардың кеңінен қолданылуы арзандығына негізделген. Битумдарды қолданудың бірнеше
-битумды барынша қозғалымдылығына дейін қыздыру (150...2000С), битумды ыстық кезінде
-битумдарды бензинде, жасыл майда, локойлде, этинолда және басқада органикалық
-суда ерігіш эмульсия немесе пастаны алуымен битумның механикалық дисперциялануы;
Эмульсиядан жасалған қорғаушы қабаттың сапасы ең төмені, жоғары сапалысы
Битумды-күйелі құрамға агрессиялық әсер етеді:
қатты концентрациялы және ерекше қышқылдандыратын қышқылдар;
концентрациялы сілтілер;
структураның тығыз емес жерлеріне кіруші су (бетонмен мастиктің
төмен температура ( -40....-500С битумның шынылануын туғызады, нәтижесінде бұзылуына
көптеген органикалық еріткіштер ( битумды материалдарды ерітеді );
температураның 30...700С-қа дейін жоғарлауы (битумдық қабықшаның жұмсаруына және ағуын
2 ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ
Бетонды алу және оны қорғау кезінде жүргізілетін операциялардың орындалуының
-қауіпті анықтап алу, әр операцияға тән;
-қауіптің ұзақтығын анықтау;
-жұмысшыларды қауіптен қорғау;
-автоматты сигнализация мен блоктаушы қондырғыларды қолдану;
-жұмыс орындарын дұрыс жарақпен қамту;
-технологиялық схемада қауіпті жерді белгілеу;
-қауіпсіз жолдарды белгілеп, технологиялық схемада көрсету;
-қондырғыларды қауіпсіз қолдану;
-қорғау киімдерін қолдану;
-өндірістік ортаның қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Зиян қоспалар бөлінетін цехтарда ауаны ластаудан сақтау үшін:
а) құрылғылар, приборлар және өзге де жылу бөлетін құралдар
ә) қолдану кезінде ылғал бөлетін құрал жабдықтар арнайы жабынмен
б) шаң – тозаң болу арқылы өтетін техникалық процестер
3 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
Жұмыс берушілердің ең басты мәселелерінің бірі, ол – еңбекті
Еңбек кодексінің 209-бабына сәйкес еңбекті қорғау, бұл – жұмысшылардың
Зауыттарда еңбекті қорғауды ұйымдастырып, оған бақылау жасайтын бір маман
Егер зауыт құрамында 50-ден аз жұмысшылары болатын болса, онда
Қауіпсіздік техникасына жауапты адам өндірістік учаскелердің жетекшілері және
Ережелер бойынша жұмысшылар
Еңбек жағдайы зиянды
Жұмысшылар өздерінің еңбек міндетін атқаруына байланысты
Қазіргі іс жүзіндегі
Құрылыс бұйымдары мен материалдарын өндіретін бірлестік
Құрылыс алаңдарда немесе
Зауыттарда еңбекті қорғауды ұйымдастырып, оған бақылау жасайтын бір маман
Егер зауыт құрамында 50-ден аз жұмысшылары болатын болса, онда
ҚОРЫТЫНДЫ
Сульфаттардың бетонға қарсы әрекеті 1877 жылдан бастап мәлім. Сульфаттардың
Табиғи өндірістік суларда сульфаттар Na2SO4 , CaSO4
Бетонның сульфатқа тұрақтылығын арттырудың бірнеше жолы бар. Олар цемент
Бұл курстық жұмыста осы келтірілген жағдайларды есепке ала отырып
ҚОЛДАНЫЛҒЫН ӘДЕБИЕТТЕР
А.В. Ферронская "Долговечность конструкций из бетона и железобетона" М.
Иохан Штарк, Бернд Вихт "Долговечность бетона" Оранта
А. Москвин "Коррозия бетона и железобетона"
Сатеков Б.С. Табиғи және жасанды құрылыс материалдары мен бұйымдары:
Ю.М. Баженов, А.Г. Комар "Технология бетонных и железобетонных изделий"
1
3
2
1





Ұқсас жұмыстар

---

Құрылыста қолданылатын металдар және оның ерекшеліктері,қасиеттері, қолданысы

---

Жер үстінде орналасқан констркуцияларды қорғау үшін гидрофобты қоспаларды ендіру арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату

---

Құрылыс конструкциялары

---

Түркстан қаласындағы жануарлар ауруларын алдын-алу орталығы

---

ЦОКОЛЬДІ ТЕМІРБЕТОН ҚАБЫРҒАЛАРЫНЫҢ ЖЫЛУФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ЭНЕРГИЯ ҮНЕМДЕУ

---

Құрылыс материалдары пәнінінен оқу құралы

---

Сантехникалық құрылғылар цехы

---

Бетонның сульфатқа тұрақтылығы

---

Тараз қаласындағы арнаулы әлеуметтік қызмет алушыларды қалыптастыру орталығын жобалау

---

Құрылыс конструкциялары және даму тарихы

---