Атмосфералық ауа
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.......................................................................................................................
Бөлім 1. Әдебиеттерге шолу................................................................................
1.1. Қоршаған ортаны қорғаудың
1.2. Дені сау халық
факторларының ролі ......................................................................
Бөлім 2. Зерттеулердің әдістері мен көлемі.........................................................
2.1. Ауаның құрамын анықтау..................................................................
2.1. Ауаның шаңдануын анықтау..........................................................
Бөлім 3. Өзіндік зерттеулердің нәтижелері және оларды
3.1. Гигиеналық зерттеулер нәтижелері.................................................
3.2. Аймақтың экологиялық жағдайын жақсартуға қатысты шаралар
кешені..............................................................................................
3.3. Жер беті және жер асты суларын қорғау.....................................
3.4. Жер ресурстарын қорғау...............................................................
Қорытынды .............................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер ..................................................................................
Шартты белгілер тізімі:
ББЗ – беттік-белсенді заттар
ШРК – шекті рауалды концентрация
КҚК – кәсіпорынның қауіптілік категориясы
ҚТҚ – қатты тұрмыстық қалдықтар
ОЖЖ – орталық жүйке жүйесі
ТШО – Теңгізшевройл
ТМТ – техногенді минералды түзілімдер
h – материалды себу биіктігі
K0 – ылғалдылық коэффициенті
m – табиғи күйдегі ластаушы заттың нормативі
MHj – кәсіпорын шығарындысының жалпы көлемі
V – жел жылдамдығы
W – материалдың ылғалдылығы
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде ең жоғарғы дәрежеде табиғи табиғат процестеріне
Атырау облысындағы Каспийдің шельфті аймағында 30 жылдан астам
1993 жылдан бастап тұзды кен орындары Тенгіздің ТШО
Индер борат рудасының техногенді кен орны Атырау облысы
Жақын жердегі тұрғылықты пункт – белгіленіп жасалынатын кен
Минералды өнекәсіптің күшті дамуы және техникалық жағынан жетілуі
Кен орындарын меңгеруге байланысты шаң газды ұйымдасқан және
Атмосфералық ауаны ластайтын факторлардың жиынтығын және олардың организмнің
Жұмыстың мақсаты – техногенді ауданның атмосфералық ауасының ластануын
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу
Индер ауданының экологиялық жағдайын зерттеу;
ұйымдастырылмаған көздерден атмосфералық шаңдардың
шығарылым мөлшеріне экологиялық бағасын беру;
Қоршаған ортаны жақсартуға байланысты шаралар
кешенін ұсыну.
БӨЛІМ 1. Әдебиеттерге шолу
1.1. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУДЫҢ ӨЗЕКТІ СҰРАҚТАРЫ
Ірі индустрияның өсуіне байланысты үлкен қалалар күшті
Соңғы онжылдықта тозудан, ластанудан және деградациядан қоршаған ортаны
Демек, өнеркәсіптік төңкеріс таңында келтірілген атмосфера ластануының тек
Атмосфералық ауаға әсер ету көзі ретінде технологиялық құрал-жабдықтпар,
Атмосфералық озон әрекеттерінің фотохимиялық әрекеттері нәтижесінде ауаға түтінді
Авто және темір жол транспорттары объектілер мен шаруашылық
Ауа бассейндердің жағдайы табиғи-климаттық жағдай мен техногенді факторлардың
Қоршаған орта факторлары негізінен химиялық, биологиялық, физикалық болып
Қазақстанда аса ірі атмосфераны ластаушыларға жылу энергетикасы өнеркәсіптері
Ауаның уытты шаңмен ластануының көзі үйінділер өндірістік және
Колесникова С. (2001) зерттеуіне қарасақ, 2006 жылы қозғалмалы
Ауаның автокөліктерден ластану себебі: автомобиль техникалық қызмет көрсетуінің
Атмосфералық ауаның біршама ластануының басты себептерінің бірі өнеркәсіптік
Ерекше қауіпті атмосфераның ластануы туғызады – ол
Кенді атмосфера құрамында жоғары көмірқышқылы газының болуымен сипатталады,
Көмірқышқыл газы – жарылыс жұмыстары мен көмірдің тотығуы
Күкіртсутек – жарылыс заттардың толық емес жануы кезінде
Күкіртті газ – жарылыс пен өрт, жыныс пен
Көміртегі тотығы – жарылыс жұмыстары мен өрттен пайда
Тау кен өндіруде қоршаған жыныстарданметан мен көмірқышқыл газдарының
Оттегі адам тыныс алуына пайдаланылып, шіру және метан
Тау кен өндірісінде таралған үздіксіз құрамы бойынша өзгеріп
Азот (N2) – салыстырмалы инертті, түссіз, дәмсіз және
Оттегі (O2) – түссіз, иіссіз, дәмсіз газ, тығыздығы
Көмірқышқыл газы (CO2) – түссіз, әлсіз қышқыл иісі
Көміртегі тотығы (CO) – түссіз, иіссіз, дәмсіз газ.
0,4% концентрациялы көміртегі тотығын бірнеше минут немесе 1%
Күкіртсутек (H2S) – түссіз, тәтті дәмі бар, бұзылған
Күкіртті газ немесе күкіртті ангидрид (SO2) – түссіз,
Азоттың қос тотығы (NO2) – қою-қызыл түсті, сарымсақ
Аммиак – өткір иісті, түссіз газ. Салмағы 0,596,
Компрессорлы газдар – жағармайлардың ыдырауынан пайда болатын жарылатын
Автокөліктерден шығатын газдар – шахтаның атмосферасында іштей жану
Акролеин (CH2-CHCHO) – күйген майдың өткір иісі бар,
Формальдегид (HCHO) – өткір, тұншықтыратын иісі бар түссіз
Сынап (Hg) пен мышьяктың (As) булары, цианидсутек (HCN)
Кенді атмосфераның құрамында сонымен қатар шаң да болады.
Кенді шаң адам денсаулығына зиянды. Көлемі 5 мкм
Қазіргі кезде қоршаған ортаға халық шаруашылығының әртүрлі саласында
Химиялық заттарды нормалаудың әдістемелік жақындауы, сонымен бірге атмосфералық
Негізінен мұнай және мұнай өндіру өндірісі шоғырланған Атырау
Облыстағы жағымсыз экологиялық жағдайды Теңгіз кен орындағы
Мұнай және мұнай өнімдерімен ластануды тоқтату мәселесі өткір
Сонымен қатар аймақтың экологиялық жағдайына ішкі көзден басқа
Өткен он жыл ішінде Атырау облысы бойынша орта
Облыс ауасының едәуір ластануы автокөлік санының артуына да
Атырау облысының атмосфералық ауасының экологиялық жағдайы мұнай-газ кешендері,
Айтекенов К.М. (2001) ауаға ластаушы заттардың түсуін 1990-2006
Атмосфера жағдайына облыстағы негізгі ірі өнеркәсіп шығарындылары үлкен
Автордың зерттеуі бойынша 1990-1995 жылдар аралығында өндірістің тоқтауы
Облыс бойынша атмосфераға түсетін заттың жалпы көлемінің 72,5%,
Тұрақты көздерден түсетін шығарындының ингредиенттік құрамы бойынша ең
Атмосфераны ластаушы шығарындының жалпы мөлшерінің негізгі үлесі мұнай
1993-2006 жылдар аралығында Атырау қаласының ауасының құрамындағы зиянды
Кесте 5
Ингредиент- тер
ШРК 2003 2004 2005 2006
Шаң
0,15 0,2 0,249 0,19
SO2 0,05 0,0023 0,003 0,0026 0,0022
NO2 0,04 0,0308 0,0287 0,0214 0,0192
CO 3,0 1,0833 0,9 0,8833 0,917
H2S 0,008 0,001 0,0012 0,0007 0,009
NH3 0,04 0,0108 0,01 0,0031 0,003
SO4(-2) – 0,0158 0,0181 0,0187 0,0176
Жалпы Атырау қаласы бойынша ластанудың өсу тенденциясы байқалмаған.
Ақназаров Сестагер (2002) Атырау облысында атмосфералық ауаға мониторинг
Жалпы Атырау облысында 43 мұнай-газ кәсіпорны жұмыс істеп
2003-2001 жылдар аралығында Атырау облысының елді мекендерінде экологиялық
Абдрахманов М., Үмбеталиева Т. (2001) Теңгіз газ өңдейтін
Атырау облысының экологиялық жағдайының өзгеру динамикасы жыл сайын
Күкіртсутекпен атмосфераның максималды деңгейде ластану 2005 жылы, ал
Серіков Ф.Т. (2006) зерттеулері бойынша қоршаған ортаның сапасына
Қоршаған ортаны ластау деңгейі бойынша мұнай өндірісі Қазақстан
Мұнайлы аудандарда экожүйелшік мониторинг жүргізу барысында Күшімова А.Г.
Аймақтық мониторинг – бүкіл кен орын аймағында қоршаған
Облыс бойынша жылына 22878,6 т қалдық мөлшері түзіліп,
Қалдықтардың бір бөлігі пештерде жандыру және жол қоспасы
"ТШО" ЖШС 2006 жылы 12034 т қалдық шығарды,
Қала үшін үлкен экологиялық қауіптің көзі – булану
Құрады, көп бөлігі қалыңдығы 30 см мұнай өнімдері
Қазіргі таңда Атырау облысы экологиялық апат аумағы болып
Қоршаған ортаға "ТШО" компаниясының шаруашылық іс-әрекетінің әсер ету
Саласы:
Топырақ-өсімдік жамылғысы;
Атмосфералық ауа;
Жануарлар дүниесі.
Газ өңдеуші зауыт:
Топырақ-өсімдік жамылғысы;
Жер асты суы;
Атмосфералық ауа.
Топырақ-өсімдік жамылғысы, топырақтың жоғарғы қабатының бұзылуын, жер жұмыстары
Қазіргі кезде қатты жабынды жолдар салынған. Бүкіл ұңғымалар
Теңгіз кешенінің атмосфералық ауа сапасына үнемі бақылау 1994
Жүргізілетін бақылаулар мұнай өндіру дәрежесінің өсуіне байланысты атмосфералық
"ТШО" объектілерінде атмосфералық ауны негізгі ластау көзі болып
Өткен жылдардағы бақылаумен салыстырғанда соңғы 10-15 жыл ішінде
Ұңғымаларды белсенді бұрғылау кезінде қасқыр, түлкі тағы басқа
Мұнай саласының қалдығы уытты емес қоспаға дейін өнеркәсіп
"Қазақойл-Ембі" ААҚ бойынша 2006 жылы қоршаған ортаны қорғау
Каспий теңізінің желкөтерме суларынан кен орындарын қорғау мақсатында
Мұнайдың леспе газын пайдалану үшін 14 пеш қалпына
Қазіргі кезде Диаров М. (2001) ақпараты бойынша үлкен
1993-2006 жылдар аралығында "ТШО" бірлескен кәсіпорында 3,2 млн
Батыс ғалымдарымен тіркелген күкірт пен азот тотықтары қалдықтарының
100 млн тонна мұнай өндіруде көміртегі оксидінің жалпы
Жер асты байлықтарын іздестіру және өндіру мақсатындағы бұрғылау
Қазір әлемде, соның ішінде Атырау облысында экологиялық ахуал
Әсіресе, ірі өндірістік нысандарды жобалау және орналастыру кезінде
Солтүстік Каспий аймағында су деңгейінің көтерілуі табиғатта елеулі
Жер асты байлығын игеру қажеттілігі болғанымен, қоршаған ортаға
Вищаренко В.С.(1990) экологиялық жағдайдың ұйымдаспағанына қаланың экологиялық жағдайын
Воробьева және оның әріптестерімен (1990) қаланың картасын құра
Алтай өлкесіндегі қалалардың атмосфералық ауасының ластануының талдауы көрсеткендей,
Шектеулі рауалды концентрациясының санитарлық-гигиеналық деңгейінде атмосфералық ауа сапасының
Алматыда Вирфель И.А. (1990) желдің жылдамдығының төмендеуі және
Ауаның ластануы халық денсаулығына үлкен қауіп туғызып, өмір
Шандала М.Г., Звиняцковский Я.И. (2003) қоршаған ортаның бағдарламасын
1.2 Дені сау халық деңгейін қалыптастыруда қоршаған орта
Аз мөлшердегі эколгиялық факторлардың адам ағзасына өмір бойы
Көртеген ғалымдардың жұмыстары арқасында атмосфералық ауа құрамындағы зиянды
Атмосфералық ластанудың адамға жағымсыз әсер спектрі барынша әр
Белгілі жағдайда ауру туғызатын өндірістік ортаның және еңбек
Химиялық факторларға өндірістік деп аталатын, яғни ағзаға ену
Өндірістік аэрозольдерге органикалық емес және органикалық табиғаты бар
Өндірістік ортаның функционалдық факторларына вибрация, иондық және иондық
Инфекциялық және саңырауқұлақ аурулардың көзі болып табылатын вирустар,
Жағымсыз факторлардың бесінші тобы еңбек практикасының ұйымдасуына, ұзақтығына,
Жоғарыда айтылған 5 жағымсыз фактордың төртеуі көмір өндірісінің
Воробьева А.И. мен басқа авторлар (1990) газ шығарындылары
Жарияланған жұмыстың көптеген саны қоршаған ортаның ластануына
2004-2006 жылдар аралығында жарияланған жұмыстар ішінен көп бөлігі
Гигиеналық ғылымның маңызды мәселесі болып қоршаған орта жағдайының
Қоршаған орта ластануының дәрежесіне байланысты халықтың ауруға шалдығу
Мысалы, Aujezdska A., Zloch Z., Tvrzky
Плзень тоқ пен тік ішектің ісікке шалдығуына байланысты
Қазақстанда облыстық денсаулық сақтау мәліметінде Атырау облысы бала
Қоршаған ортаға уытты заттардың үздіксіз түсуі ең алдымен
Батыс Қазақстан облысының дәрігер мен санитаралық мамандардың мәліметіне
Негізгі ластаушы заттарға күкіртті ангидрид, көміртегі тотығы, азот
Абилғазиев А.А. (2001) көзқарасы бойынша Атырау облысының климаттық
Сарқамыс поселкесі халқының денсаулығын бағалау үшін құрамында облыстық
Утепкалиев М. (2002) зерттеуі бойынша халықтың жалпы саны
· Көру мүшесінің патологиясы - 49% ,
· Жүрек-қантамыр – 66,1%, гипертониялық , жүрек
· Лор-мүшелер аурулары – 55,3%, отит, кереңдік,
Зерттеу нәтижесі бойынша бүкіл халықтың 68% құрайтын әйелдер
Балалардың 90%-ы темір жетіспеушілік анемияға шалдыққан, себебі олар
Сонымен 1993-2001 жылдар аралығында 189 өлім тіркелген, оның
Суржиков В.Д. (1990) қысқа және ұзақ уақыт атмосфералық
2005 жылмен салыстырғанда 2006 жылдың нәтижесінде облыс халқының
Аталған аудандарда едәуір көп таралған. Инфекциялық аурулардан вирусты
Экологиялық қолайсыз аймақтарда тұратын халықтың денсаулық жағдайын зерттеу
Республика халқының денсаулығына таңдамалы зерттеу бағдарламасына сәйкес зерттеулер
Калжигит Х.С., Сагын Х. (2001) зерттеулері бойынша аса
Халықтың жалпы ауруға шалдығуының жоғары деңгейі 40 және
Атырау облысының облыстық денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша
Бірінші реттік ауруға шалдығу 100 мың тұрғынға 2001
Зерттеу нәтижесінде әр екінші әйел анемиямен, ал репродуктивті
Ауру әйелдердің босануы жоғарғы дәрежеде қауіппен өткен, олардың
Шадиметов Ю.Ш. (1995) табиғаттың өзгеруін әлеуметтік-гигиеналық және экологиялық
Халық денсаулығына атмосфералық зиянды қоспалардың әсерін болжау өзекті
Бұл болжам тек халық денсаулығының көрсеткіші мен ауадағы
Кушимова А.Г. (2001) мен Серіков Ф.Т. (2002) қалалық
Жүргізілген зерттеу жұмыстарын қорытындылай келе, Атырау облысы тұрғындардың
3 этапты (анкеталық тест, дәрігерлік қарау, мамандардың медициналық
1.
2.
3.
Анықталған аурулар нозологиялар бойынша жіктелген:
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
Ересектер арасында тыныс алу мүшесі ауруларына шалдығудың жоғары
Өлім деңгейінің өскені де тіркелген – 268 (2002
Аурудың өсуі аймақта экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық жағдайдың төмендігімен
Бөлім 2. Зерттеу әдістері мен көлемі
2.1 Ауаның құрамын анықтау
Экологиялық жағдайды, яғни Индер техногенді кен орынның қоршаған
Атмосфералық ауада ластаушы заттардың мөлшерін анықтау кезінде ауа
Техногенді кен орынның жалпы шығарынды заттарды талдау барысында
Ылғалдылық Асман аспирациялық психрометрімен өлшенді. Ауа қозғалысының жылдамдығы
Атмосфералық ауада күкірт қос оксидін анықтау әдісі ауадан
Азот қос тотығын анықтау азот қос оксиді мен
Көміртегі оксиді мөлшері ГМК-3 газ анализаторында көміртегі оксидінің
Күйені анықтау әдісі АФА-В фильтрінде аулауға негізделген. Фильтрді
Ауаның шаңдануы аэрозольды фильтрден өткен ауаның аспирациясынан кейін
2.1 Ауаның шаңдануын анықтау
Ауның шаңдануын анықтау үшін ауа сынамаларын алу Индер
Шаң сынамаларын өндіру биіктігінің орта тұсынан, ал 2
Бір сағат ішінде шаң бөлінуінің максималды қарқындылығын анықтау
Бір сағат ішінде шаң бөлінуінің максималды қарқындылығы мына
m0 = Qr x q x K0 x
бұл жерде:
Qr – бір сағат ішінде орын ауыстыратын материал
q – материалдың орын ауыстыру кезіндегі салыстырмалы шаң
К0 – ылғалдылық коэффициенті, %;
K1 – жел жылдамдығын ескеретін коэффициент, м/с;
K4 – себу биіктігін ескеретін коэффициент, м.
Жылына жалпы шаң шығарындысы мына формула бойынша есептелінеді:
M0 = Q x q x K0 x
бұл жерде:
Q – бір жылда орын ауыстыратын материал мөлшері,
q – материалдың орын ауыстыру кезіндегі салыстырмалы шаң
К0 – ылғалдылық коэффициенті, %;
K1 – жел жылдамдығын ескеретін коэффициент, м/с;
K4 – себу биіктігін ескеретін коэффициент, м.
Жоғарыда жүк арту мен түсіру кезіндегі шаң бөліну
Жылына карьердің тау жұмыстары кезінде ашық беттен ұшырылатын
M0 = 0.0864 x m0 (365-T),
бұл жерде:
m0 төмендегі формула бойынша есептелінген, яғни бір
m0 = K0K1 (F+0.2F1+0.1F2)Wcq, г/с,
Т – тұрақты қар жамылғысы бар күндер саны,
К0 – ылғалдылық коэффициенті, %;
K1 – жел жылдамдығын ескеретін коэффициент, м/с;
F – бет түрі, мың м2;
F1 – 1-3 жыл аралығындағы жұмыс тоқтағаннан
F2 – 3 жыл аса жұмыс тоқтағаннан кейін
Wc – беттен шаңның салыстырмалы ұщырылуы, кг/м2/с;
q – тау массасы бөлшектенуінің коэффициенті, м/с.
Кәсіпорын шығарындысының жылдық нормативті көлемі (MHj шартты тонна)
MHj = ∑ mHj Ki ;
бұл жерде:
m – табиғи күйдегі ластаушы заттардың нормативі, т/жыл;
n – ластаушы заттар саны;
i – ластаушы зат түрі;
Ki – ластаушы заттың салыстырмалы қауіптілігін ескеретін келтіру
Ki = 1/ШРКi x γ;
бұл жерде:
ШРКi – ластаушы заттың шекті рауалды орташа тәуліктік
γ – жылына 400 мм кем емес
Кәсіпорынның қауіптілік категориясы мына формула бойынша есептелінді:
n
КҚК = ∑ (-------)Li
I=i ШРКi
бұл жерде:
Mi – жылдық шығарынды массасы;
ШРКi – i затының орташа тәуліктік шекті рауалды
n – ластаушы заттар саны;
Li – i затының зияндылық дәрежесін күкіртті газдың
Бөлім 3. өзіндік зерттеулердің нәтижелері мен оларды талдау
3.1. Гигиеналық зерттеулер нәтижелері
Индер кен орнының техногенді минералды түзілімдерінің эклогиялық ерекшелігі
Жалпы аймақта 3 өзіндік үйінді бар. Оның әрқайсысы
Зерттеулер Индер кен орынның рудасы құрамында зиянды қоспалардың
Сонымен қатар, техногенді үйінділерді қайта өңдеу барысында карьер
Топырақ-өсімдік жамылғысы болмағандықтан жұмыс реті төмендегідей:
бульдозер көмегімен рудалық массаны жинау.
дайын руданы алып, автосамосвалдарға арту және тасымалдау.
Өндіру жұмысы кезінде тасымалдау жабдықтарының келесі түрі мен
ауыспалы ковштары бар ЭО-5111 Б және ЭО-5124 типті
Т-170 трактор үлгісіндегі ДЗ-171,1 бульдозері
жүк көтеруі 13 т КРАЗ-6510 автосамосвалы.
Зерттеу карьерден зиянды заттардың атмосфераға тау жұмыстарын жүргізу,
ұйымдаспаған көздерден ластаушы заттардың атмосфераға шығарынды саны төмендегі
Кесте 6
Арту және түсіру жұмысы кезінде бөлінген шаң мөлшері
Аты Белгіле-нуі өлшем
бірлігі Жабдық типі бойынша мөлшері
өндіру рудалық жабындыны тазалау
ЭО-5124 немесе ЭО-5111 ДЗ-171.1.05
(Т-170)
Орын аустыратын материал мөлшері:
1 жыл ішінде
1 сағат ішінде максималды мөлшері
200 т.т./1,6
6 сағаттық жұмыс кезінде жылына 2160 сағат жұмыс
Q мл.м3 0,125 0,125 0,173
Qr м3/ч 85,73 65,625 100
Материалдың орынауыстыру кезінде шаңның салыстырмалы бөлінуі q г/м3
Материалдық ылғалдылығы W % 8,0 8,0 8,0
Ылғалдылық коэффициенті K0 - 0,3 0,3 0,1
Жел жылдамдығы V м/с 5,2 5,2 5,2
Жел жылдамдығын ескеретін коэффициент K1 - 1,4 1,4
Материалды себу биіктігі h М 5 5 5
Себу биіктігін ескеретін коэффициент K4 - 1,25 1,25
Есептеу нәтижесі
Жалпы 1 жыл ішінде шаң шығарудың мөлшері
M0=QxqxK0xK1xK4 M0 т/жыл 0,19687 0,19687 0,0908
1 сағат ішінде шаң бөлінудің максималды қарқындылығы m0
Кесте 7
Карьердің тау жұмыстары кезінде ашық беттен ұшырылатын шаң
Аты Белгіленуі өлшем
бірлігі Жабдықтаәр түрі бойынша мөлшері
өндіру
Бет түрі– 1-3 жыл аралығындағы жұмыс тоқтағаннан кейін
– 3 жыл аса жұмыс тоқтағаннан кейін бет
F1 мың м2
10,0
F2 мың м2 10,0
Беттен салыстырмалы ұшырылуы Wc кг/м2/с 10-6
Материал ылғалдылығы W % 8
Ылғалдылық коэффициенті K0 - 0,1
Жел жылдамдығы V м/с 5,2
Жел жылдамдығын ескеретін коэффициент K1 - 1,4
Тау массасы бөлшектенуінің коэффициенті q - 0,1
Тұрақты қар жамылғысы бар күндер саны T
Есептеу нәтижесі
Жалпы бір жыл ішінде шаң шығарындысының мөлшері
M0=0,0864xm0(365-T) M0 т/жыл 0,0000576
1 сағат ішінде шаң бөлінуінің максималды қарқындылығы
m0=k0k1(F+0,2F1+0,1F2)Wc q m0 г/с 0,000000
Кесте 8
Техногенді минералды түзілімдер қоймаларында арту кезіндегі бөлінген шаң
Аты Белгіле-нуі өлшем
бірлігі Жабдықтар түрі
ТО-28 тиеуші ДЗ-171.1.05 бульдозері
Орын ауыстыратын материал мөлшері 1 жыл ішінде
1 сағат ішінде максималды мөлшері
Q
мл.м3
0,125
0,125
Qr м3/ч 34,375 100,0
Руданы өңдеу кезінде шаңның салыстырмалы бөлінуі q
Материал ылғалдылығы W % 8,0 8,0
Ылғалдылық коэффициенті K0 - 0,1 0,1
Жел жылдамдығы V м/с 5,2 5,2
Жел жылдамдығын ескеретін коэффициент K4 - 1,4 1,4
Материалды себу биіктігі h м 1,2 1,2
Себу биіктігін ескеретін коэффициент K5 - 0,6 0,6
Есептеу нәтижелері
1 жыл ішінде шаң шығарылуының жалпы мөлшері M0
1 сағат ішінде шаң бөлінуінің максималды қарқындылығы m0
Карьерде шаң түзілу мен зиянды компоненттердің бөлінуі экскаватор,
Бақылау нәтижесінде рудалық қойма мен карьер бетінен шаң
Сонымен қатар, жұмыс барысында күйе, көмірсутектер және азоттың
Жоғарыда айтылған атмосфераға түсетін зиянды заттар шығу көзі
Атмосфераға түсетін жылдық нормативті шығарындылар көлемінде азоттың қос
Кесте 9
Атмосфераға түсетін жылдық нормативті шығарынды мөлшері, шартты тонна
Ластайтын заттар К1 – келтіру коэффициенті 2003
mHj , т/жыл MHj , шартты т/жыл mHj
Көміртегі тотығы 0,33 0,6567 0,2165 5,254 1,7338
Азот қос тотығы 25,0 0,3358 8,395 2,6876 67,19
Күкірт ангидриді 20,0 0,0419 0,839 0,3287 6,574
Күл 20,0 0,1357 2,714 1,0857 21,714
Көмірсутектер 0,67 0,2065 0,1384 1,6522 1,1069
Рудалық шаң 6,67 - - 0,2082 1,3887
Абразивті шаң 20,0 - - 0,042 0,840
Фторлы сутек 50 - - 0,0048 0,240
Марганец және оның оксидтері 100 - - 0,0021
Кремний қосылыстары 50 - - 0,0008 0,040
1,3766 12,363 11,266 101,037
Кәсіпорынның қауіптілік категориясын есептеу нәтижесі мынаған тең болды:
КҚК=
(5,254/3)0,9+(2,6876/0,04)1,3+(0,3288/0,05)1+(1,0857/0,05)0,9+(1,6522/1,5)1+(0,2082/0,15)1+(0,042/0,04)1+(0,0048/0,02)1,3+(0,0021/0,01)1,3+(0,0008/0,02)1= 1,6559+237,408+6,576+15,961+1,05+0,1561+0,1315+0,04=278,9397.
Алынған көрсеткіш 103 –нен кіші болғандықтан карьер IV
Зерттеу нәтижелерін талдау барысында ауа мен газ құрамындағы
3.2. Аймақтың экологиялық жағдайын жақсартуға қатысты шаралар кешені
Индер кен орнында кондиционды емес борат рудаларын өндіру
Үйінділерді өңдеу барысында негізінен шаң бөліну тау массаларын
Автокөліктің руданы арту және тасымалдау жұмысы кезінде шаңмен
Төменде шаңды басу үшін су мөлшерінің есептеулері көрсетілген
Кесте 10
Суаруға қажет су мөлшері мен суару машиналарының саны
Аты Руда бойынша
Арту үшін суару:
Q=0,01 x A x (W0-W) x V x
V – су тығыздығы, т/м3 1,0
K – су кету мен булануды ескеретін коэффициент
Q – тау массаларын суаруға кететін су шығыны,
A – тау массаларын бөлшектеу коэффициенті 0,25
W – бастапқы тау массаларының ылғалдылығы 8,0
W0 – тау массаларының оптимальды ылғалдылығы 19,2
Судың тәуліктік шығыны, м3/тәулік
Q1=V1 x Q, мұндағы 28,816
V1 – өндіретін тау массалларының тәуліктік көлемі, м3/тәулік
Q2= Q1 x N, мұндағы
Q2 – судың жылдық шығыны, м3/жыл 6685,35
N – + температуралы күн саны
Судың жылдық шығыны м3/жыл 6685,35
Кесте 11
Тау массаларын суаруға керекті суару машиналарының саны
Аты Көрсеткіштері
Машиналардың ауысымды өнімділігі, м3, мұндағы 270
VБ – бак сыйымдылығы, м3 32
ТСМ – ауысым ұзақтығы, мин 600
ТПЗ – дайындық-соңғы операция ұзақтығы, мин 40
ТЛН – жеке бас қажеттіліктерге жұмсау уақыты, мин
ТН – бактың толу уақыты, мин 10
ТДВ – қозғалыс уақыты, мин 24
L – орын ауыстырудың қашықтығы, км 4
V – қозғалыстың орташа жылдамдығы, км/час 20
Тр – су құюдың уақыты, мин 30
Тәуліктік өнімділік, м3/тәулік
Qсут = nCM x QCM 540
Жылдық өнімділік, м3/жыл
Qгод = Qсут x (N-N1-N2-N3-N4), мұндағы 85320
N – жыл ішіндегі жұмыс істеген күн саны
N1 – жөндеу жұмыстары жүргізілген күн саны 12
N2 – мереке күндері 3
N3 – метеожағдайға байланысты жұмыс тоқтатылған күндері 5
N4 – технологиялық периодқа кететін тәулік саны
Суаруға жұмсалатын судың тәуліктік шығыны 28 м3/тәулік болған
Инвентарь паркі 1
Экскавация кезінде шаңды басу үшін тау массасы үйіндісін
Карьер аймағындағы ұсақ тасты жамылғысы бар жолдарды шаңнан
3.3 Жер беті және жер асты суларын қорғау
Индер кен орны территориясы аридті-континентальды климатты құрғақшыл ауданда
Гидрогеологиялық қатынаста зерттелінген территория жыралық су бассейніне жатады.
Ұңғыма дебиті 0,12 л/сек құрайды, тереңдігі 3,8 м
Карьерге жер асты суының келуі сағатына 14,7 м3-ден
Су химиялық құрамы бойынша хлоридті-сульфатты натрийлі болып келген.
Карьерге құятын судың көзі – жер асты сулары
Карьердегі артық су мөлшерін сору мақсатында 6 НД
Тұндырғыштағы су шаң басуға, жолдарды суаруға және байыту
3.4. Жер ресурстарын қорғау
Зерттелінген объект территориясы мен маңайындағы жерлерде топырақ жамылғысы
Биологиялық қайта қалпына келтіру шаралары шабындық мақсатында көп
Жоғарыда айтылған шараларды іске асыру барысында Индер кен
Қорытынды
Атырау облысының өндірісінің дамуы бүкіл Республика аймағындағы
Минералды өнеркәсіптің күшті дамуы мен техникалық жағынан жетілуі
Кен орындарын жасау үшін биосфераға әсер етеді, ол
Кәсіпорынға қоршаған ортаны қорғау жөнінде шаралар енгізу үшін
Адам денсаулығына қоршаған ортаның әсерін кешенді бағалау мен
Техногенді кен орын атмосфералық ауасының ластану деңгейін анықтау
Жұмыс барысында атмосфераға күйе, көмірсутектер және азоттың шала
Жоғарыда айтылған атмосфераға түсетін зиянды заттар ұйымдаспаған көзге
Жүргізілген көп факторлы талдау барысында атмосфералық ауа құрамындағы
Карьер IV-ші қауіптілік категориясына жатады және атмосфералық ауаның
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, мынадай бітімге келуге болады:
1.
2.
3.
Пайдаланылған әдебиеттер
Абдрахманов М., Умбеталиева Г. Экологические проблемы Атырауской области
Алдабергенов Н. Қоршаған ортаны құрбандыққа шалып қол жеткізген
Алферов В.П., Голубев И.Р. Влияние атмосферных загрязнений на
Aujezdska A., Zloch Z., Tvrzky J., Janouch J//
Бейм А.М., и соавт. Эколого-гигиеническая оценка состояния природной
Бейсенова Ғ.С., Самақова А.Б., Есполов Т.И., Шілдебаев Ж.Б.
Викулов Ю.Г. Физическое развитие подростков, молодежи и экологическая
Вищаренко В.С. Принципы управления качеством окружающей среды городов//
Вирфель И.А. К вопросу изучение переноса окиси углерода
Воробьева А.И. и соавт. Гигиеническая оценка влияния атмосферных
Гальперин В.И. Защита атмосферы от пылегазовых выбросов горнохимических
Губарев А.В., Левашов О.М., Абросилов А.Д., Скрипко Е.В.
Двинских С.А., и соавт. Системный подход к
Димитриев А.Д., Косолапова А.Б. Окружающая среда и здоровье
Заводская Л.Н., Инкарова Ж.И., Абдрахманова М.Н. // Окружающая
Ергова А.И., Юрченко О.В. Экологические аспекты развития объектов
Изуткин Д.И., Квасов С.Е., Коптева Л.Н. Самооценка работающих
Исраилов Г.И., Вайсброд К.А. Вентиляционная способность легких у
Калжигитов Х.С., Нургазиев К.Ш., Ергалиев Т.О., Абилгазиева А.А.
Калжигитов Х.С., Ергалиев Т., Сагын Х. Анализ заболеваемости
Карасаева А.О., Бисембаев В.К. Профилактика, раннее влияние заболеваний,
Кенжегалиев А.К, Хасанова А.А., Мухтарова А.К. Экологическое состояние
Кенжегалиев А.К, Хасанова А.А., Моисеева Г.П. Экологическое состояние
Комаров В.С., и др. Рудничный воздух и его
Колядо В.Б., Мартыненко А.И., Попов В.П. Оценка состояния
Копытенкова О.И. Функциональное состояние органов дыхания у детей,
Красавин А.Н., Цукерман Н.С. Комплексная программа работ по
Крылова А.И., Рапута В.Ф., Суторихин И.Ф. Математические проблемы
Ксандопуло Г.И., Лейман З.А. Новая технология комплексной переработки
Куанышева М. Плюс промышленность, минус экология // Казахстанская
Кушимова А.Г. Экосистемный мониторинг в нефтегазовых районах Прикаспия//
Кучерин Н.А. Снижение временной нетрудоспособности на промышленных предприятиях.-Л.:
Методические указания на методы определения вредных веществ в
Рафиков С.А. Международные сотрудничество в области ее оценки//
Расин МүС. Гигиена труда в угольной промышленности.-М., 1991.-с.347
Салимгереев М.Г. Деятельность ОАО"Казахойл-Эмба"// Экология и устойчивое развитие.-2001.-
Сериков Ф.Т. Экологическое состояние Северного Каспия и природоохранные
Сестагер А.Н. Семинар-тренинг в Атырау // Экология и
Шандала М.Г., Звиняцковский Я.И. Гигиенические аспекты экологии человека
Суржиков В.Д. Загрязнение атмосферного воздуха и его влияние
Утепкалиев М.Е. Медико-экологическое состояние региона// Экология и устойчивое
Уайсов Е.И., Жумагалиев А.Т., Жанкабаев Н.Ж., Шуратов И.Х.,
Чердебаев Б.Д. Деятельность компаний "ТШО" и ее влияние
Атмосфералық ауа
Атмосфера құрамы
Атмосфералық ауаны және қоршаған ортаны қорғау
Өндіріс бөлмелеріндегі зиянды заттар
Қазақстандағы атмосфералық ауа ластануының мониторингі
Атмосфераның қасиеті
Метеорологилық элементтерге анықтама, метеоөлшеуіш құралдар
Қысым және өлшеу аспаптар
Атмосфералық ауа гигиенасы
Атмосфералық қысым