Активтердің құрылымы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І Коммерциялық банктердің активтік операциялары және олардың сипаттамасы
1.1 Банктің активтік операцияларының мәні мен құрылымы
1.2 Банк операциялары туралы түсінік 10
1.3 Банк активтерін сапасына байланысты жіктеу 13
ІІ Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің активтік операцияларын
2.1 Коммерциялық банктердің активтік операцияларының құрылымын жақсарту жолдары
2.2 Банк активтік операцияларын сақтандыру 27
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттер 32
Кіріспе
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және бөлінбес
Коммерциялық банктер өздерінің табыстық базасын кеңейтіп, рентабельділігі мен
Халыққа дәстүрлі активтік операцияларды (несиелік, есеп-айырысу кассасы, валюталық
Коммерциялық банктердің дұрыс жұмысын атқаруы олардың өзінің және
Банктік қызметтің маңызды және басты бөлігін пайда табу
Активтік операцияларды жүзеге асыру барысында банктер әртүрлі жұмсалымдар
Банктер мен кәсіпорындардың активтерінің құрылымындағы айырмашылық олардың міндеттемелерінің
Банктің өз және тартылған қаражаттарын жоғары табыс алу
Осыған байланысты курстық жұмысымның мақсаты:
банктің активтік операцияларының мәнін көрсету;
банктердің активтерінің ұтымды құрылымын анықтау және активтердің сапасын
Қойылған мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешу қажет:
Банктің активтік операцияларының құрылымы мен оның ерекшеліктеріне тоқталу;
Банктің активтік операцияларының құрылымына әсер ететін факторларды қарастыру;
Банк активтерінің сапасын анықтайтын көрсеткіштерге нақты материалдар негізінде
Банктің активтік операцияларын жетілдіру жолдарын қарастыру;
Жұмысты жазу барысында «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік
І Коммерциялық банктердің активтік операциялары және олардың сипаттамасы
1.1 Банктің активтік операцияларының мәні мен құрылымы
Банктің активтік операциялары оның операцияларының маңызды бөлігін құрайды.
Банктің активті операциясы бұл банктердің кіріс табуымен өтімділікті
Банктің активті операциялары негізгі кіріс көзін құрайтын операция
Бұл операцияға нақты ақша және кассалық қызмет операциясы,
Кассалық операциялар нақты ақша негізінде жүзеге асырылады. Бұл
Банктің есеп қарыз операциясы кең көлемді кіріс әкелетін
Кіріспеде айтылып өткендей бұл операциялар банк балансының актив
Банк активтерінің құрылымы деп банк балнсының активінің сапасы
Әрбір банк активтердің ұтымды құрылымын белгілеу және сақтау
Бірінші топқа: қолма-қол ақша және оған теңестірілген қаражаттар
Екінші топқа: басқа кәсіпорындардың, ұйымдардың бағалы қағаздарына салынған
Үшінші топқа: кәсіпорындарға, ұйымдарға берілген қарыздар жатады. Бұл
Төртінші топқа: банктің негізгі құралдары жатады: ғимараттар, құрылғылар
Банк өз активтерінің құрылымын олардың жекелеген топтары және
Егер активтердің бірінші тобын қарастыратын болсақ, Орталық Банкте
Алайда, корреспонденттік шоттағы қаражаттарды активтің басқа түріне орналастыру
Қаражаттардың екінші топтағы активтеріне орналастырылуы акционерлік қоғамдардың,
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында бұл қызметпен тек санаулы
Бір мезгілде бұл топтың активтері банктің қарыздар тобының
Акционерлік қоғамдардың, кәсіпорындардың, ұйымдардың бағалы қағаздарына қаражаттар жұмсау
Екінші топтың активтерінің құрылымында да негізгі үлесті кәсіпорындарға,
Екінші топтағы активтердің ішінде шамасы бойынша едәуір орын
Коммерциялық банктердің дамуымен байланысты банкаралық несиелер де тұрақты
Активтердің төртінші тобын негізінен коммерциялық банктің өндірістік-техникалық базасын
1.2 Банк операциялары туралы түсінік
Банк заңды тұлға коммерциялық ұйым жарғыға сәйкес банк
Екінші деңгейлі банк бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
Банк операциясы бұл азаматтық, құқылық қызметпен нақты істерді
Ерекшеліктері:
Іскерлік қатынастардың ұзақтығы.
Банктік операцияның сенімділігі.
Бекітілген заңдарға сәйкес, арнайы деңгейде қалыпты жүргізілуі.
Банк операцияларын мерзімділігіне байланысты күнделікті дәстүрлі, дәстүрлі емес
Дәстүрлі банк операциясы деп банк операциясын жүзеге асыру
Дәстүрлі операциялар:
есеп, қарыз, несие операциялар.
депозит, аманаттар қабылдау.
- клиенттің шотын жүргізу.
Банк қаржысымен қызығушылығына байланысты арнайы лицензия негізінде жүзеге
Оған:
валюталық
траст
лизингтік
факторингтік т.с.с.
Коммерциялық банк қызметтерінің принципі.
Коммерциялық банк (акционерлік) заң жүзінде ақша қаржыларын тартуға
Банктік статус Ұлттық банктен банк операциясын жүргізу туралы
Банк ашуға ниет білдірген заңды немесе жеке тұлға
Ұлттық банк белгілеуі бойынша олар төмендегі құжаттарды, банктік
Өтініш
Техника экономикалық негіздер (бизнес план)
Іскерлік жоспарымен 3 жыл мерзімде белгіленген есеп
Банк бастығы туралы анкета. (банктік тәжірибе, жоғары экономикалық
Банк жарғысы (ашылатын банкті атау, мекен-жайы, жүргізілетін операция
Құрылтайшының төлем қабілеті туралы аудиторлық қортынды және жарғылық
Лицензия түрлері:
Жаңа банк ашуға;
Бөлімшелер ашуға;
Валюталық операциялар жүргізуге;
Халық қаржыларын таратуға;
Коммерциялық банктің функциялары:
1. аманаттар қабылдау;
2. несиелендіру жүргізу;
3. шаруашылық мекемемен есеп айырысу;
4. айналымға бағалы қағаз тағы сол сияқты құндылықтар
5. кеңес беру және
Принциптері:
Өзіндік қаржылар есебінен қызмет ету рентабентілікті
Еркін түрде қаржы тарту орналастыру экономикалық еркіндікте болу.
Нарық жағдайына байланысты клиенттермен сенімділік қатынаста болу.
Қызмет бағытын, экономикалық орнын еркін таңдау.
1.3 Банк активтерін сапасына байланысты жіктеу
Банктің активтерінің сапасы олардың өтімділік, тәуекелділік, және табыстылық
Алдымен активтерді үш топқа бөледі:
Өтімді активтер. Оларға: кассадағы қолма-қол ақша, Орталық Банктегі
Өтімді активтердің мөлшері салымшылардың орналастырған ресурстарын қайтаруға қатысты
Жұмыс істеп тұрған активтер. Олар клиенттерге берілген қарыздар,
Бұлар табыс әкелетін активтер, бірақ белгілі-бір дәрәжеде тәуекелі
- Өтімсіз активтер. Оларға қозғалмайтын мүлікке, банктің
Мұндай жұмсалымдар банктің өз қаражаттары есебінен жұмсалыуы қажет.
Келесі сатыда активтердің белгілі-бір уақыт кезеңіндегі динамикасына талдау
Мұндай жіктеудің көптеген түрлері бар. Анағұрлым белгілісі -
Ерекше есептелген активтер. Бұл категориядағы активтер тап осы
-Қауіп тудыратын активтер. Мұндай активтерде қарыздың қайтпай қалу
-Күдікті активтер. Күдікті ретінде жіктелген активтерге қауіп тудыратың
Шығынды активтер, яғни қайтарылмайтын немесе құндылығының жоқтығы сонша
Осындай тәсілмен топтастырылған активтердің динамикасына талдау жасау тәуекелге
Пруденциалдық нормативтер жайлы ереже бойынша, төменде көрсетілген сандық
1-топ тәуекелділік дәрежесі нөлге тең активтер. Оларға мыналар
касса (теңгелер және халықаралық экономикалық ынтымастық пен даму
Ұлттық Банктегі шоттардағы қаражаттар, Ұлттық Банктегі міндетті депозиттер;
Монетарлық бағалы металлдар;
Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін елдердің Орталық
Мемлекеттік және басқа да жоғары өтімді бағалы қағаздар;
Несиелер (депозиттермен, жоғары өтімді бағалы қағаздармен монетарлы бағалы
Қазақстан Республикасы Үкіметтіне берілген несиелер;
2-топ тәуекелділік дәрежесі 0,2-ге тең активтер. Олар:
- Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына
3-топ тәуекелділік дәрежесі 0,5-ке тең активтер. Олар:
Монетарлы емес бағалы металдар.
4-топ тәуекелділік дәрежесі 1-ге тең активтер. Олар:
Экономикалық ынтымақтастықпен даму ұйымына кірмейтін елдердің валютасы;
Басқа банктердегі ағымдағы шоттардағы және мерзімдік депозиттердегі қаражаттар;
Сатуға арналған бағалы қағаздар және басқа қағаздар;
Басқа банктерге берілген несиелер ;
Төлемдер бойынша есеп айырысулар;
Материалдық қорлар;
Негізгі құралдар;
Есептелген проценттік табыстар;
Проценттерді және шығындарды алдын ала төлеу;
Бағалы қағаздар бойынша премиялар және скидкалар;
Банк дебиторлары;
Уақытша активтер;
Активтерді тәуекелділік дәрежесі бойынша өлшеу Сәйкес баланстық шоттағы
Банк активтерінің барлығы белгілі бір тәуекелде болады. Банк
Банктік қадағалау органдары пайдаланатын активтерді топтастырудың заңдастырылған жүйесі
Қазақстанда бес буынды жіктеу қолданылады. Ол негізгі сома
Банктер ай сайын айлық баланспен бірге Қазақстан Республикасы
Жіктеу активтердің сапасына, яғни олардың қайтарылу мүмкіндігіне негізделеді.
Активтер және баланстан тыс талаптар стандартты және жіктелетін
Актив бойынша талап орындалады деп ойлауға негіз бар
Несиелік портфельдің жіктелінуі екінші деңгейдегі банктердің берген барлық
Банктер берген несиелер, қарыз берушінің несие бойынша төлемдердің
Стандартты;
Күдікті, бұл өз кезегінде;
а) субстандартты
ә) қанағаттанарлықсыз
б) тәуекелі жоғары күдікті
3. Үмітсіз.
Стандартты несие – бұл өтеу мерзімі жетпеген және
Бұл категориядағы несиелерде олардың қайтпай қалу белгілері болмайды.
Субстандартты несие - негізгі қарыз және пайыздың қайтарылуы
Қанағаттанарлықсыз несиеге негізгі қарыз немесе пайыздың қайтарылуы бойынша
Мына негіздердің біреуі бар болған жағдайда несие күдікті
негізгі қарыз немесе проценттің қайтарылуы бойынша төлем 60
қарыз алушының қаражаттарының үнемі жеткіліксіздігі;
сауықтандырудың бір жылдан көп емес мерзімге жариялануы;
қарыз алушыға материялдық зиян келтірген форс-мажорлық жағдайлар қарыз
Егер келесі негіздердің біреуі бар болса, онда несие
негізгі қарыз және процентті қайтару бойынша төлемнің 90
қарыздың бір реттен көп ұзартылуы;
қарыз алушының банкрот деп жариялануы;
сауықтандырудың бір жылдан көп мерзімге жариялануы;
қарыз алушыға материалдық зиян келтірген және оның ары
Егер жіктелген несие жоғарыда көрсетілген критерийлер бойынша несиелердің
Қаржылық жағынан тұрақты қарыз алушыға берілген бланктік несие
Банктің басқа банктерге орналастырған депозиттерінің жіктелінуі.
Банк басқа банкке депозиттер орналастырған кезде, соның ішінде,
Мерзімдік депозит банкте депозиттің негізгі сомасының немесе ол
Талап етілгенге дейінгі депозиттерден (“ностро” корреспонденттік шоты) қаражаттарды
Дебиторлық қарыздардың жіктелінуі.
Дебиторлық қарыздар контрактіде алдын ала көрсетілген, оларды өтеу
Дебитордың өтімділігі және қаржылық жағдайының төменделуінің байқалса, бірақ
Дебиторлық қарыздың өтелуі ұзартылса, онда ол несие бойынша
Шартты міндеттемелер де (баланстан тыс міндеттемелер) несиелер сияқты
Несиелік портфельді талдаудың нәтижелері қарыз бойынша зиянның орнын
Резервтік қорды құраудың көзі банктің пайдасы болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында коммерциялық банктер жіктелінген активтер
Субстандартты активтер бойынша пайыз уақытында төленіп тұрса негізгі
Қанағаттанарлықсыз активтер бойынша пайыз толығымен төленген жағдайда негізгі
Күдікті активтер бойынша барлық жағдайда негізгі қарыздың 50
ІІ Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің активтік операцияларын
2.1 Коммерциялық банктердің активтік операцияларының құрылымын жақсарту жолдары
Банк қаражаттарын орналастырған кезде несиелік операциалармен бағалы қағаздармен
Қаражаттарды орналастыру проблемасының айқын шешімі банк бара алатындай
Біріншіден, банктер кәсіпкерліктің анағұрлым қатаң реттелетін саласы болғандықтан
Екіншіден, банк пен оның клиенті арасындағы қатынас сенім
Үшіншіден, коммерциялық банктің акцияларын ұстаушылар басқа инвесторлар сияқты
Төртіншіден банктік активтердің құрылымына елдегі жалпы саяси және
Заңдық актілер және бұйрықтар коммерциялық банктердің активтік операцияларына
Банктің тартылған қаражаттарының көп бөлігін талап етілгенге немесе
банктің клиентерінің несиеге негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткілікті
Коммерциялық банктер, өтімділікке және қауіпсіздікке қатысты шектеулермен қатар,
Өтімділік пен пайдалылық арасындағы бұл келіспеушілік банк қаражаттарын
Банк басшылығы бір жағынан жоғары табыс алуға мүдделі
Банктің өтімділікке қолма-қол ақша деңгйін жоғары ұстау арқылы
Шетелдік банктік тәжірибе өтімділікті басқару үшін активтердің құрылымына
Банктің өтімділігін және пайдалылығын тұрақты қамтамасыз ету үшін
бірінші реттегі резервтер
(депозиттер пайызбен алынғанда)
екінші реттегі резервтер
(депозиттерге пайызға алғанда)
қарыздар (барлық актив-
терге пайызбен алғанда)
Осы жерде шетелдік банктік тәжірибеде бірінші реттегі резервтерге
Бірінші реттегі резервтерге кассадағы қолма-қол ақша және Орталық
Екінші реттегі резервтерге өтімділігі өте жоғары сатылуға арналған
Енді банктің құрылымының оның пайдалығына әсерін қарастырайық. Мысал
«Банк Центркредит« Ашық Акциянерлік Қоғамының балансының активтері жөніндегі
Кесте 1
Активтердің құрылымы
Көрсеткіштер 31.12.2000 31.12.2001
1. Пайдалығы (активтерге %-пен алғанда) 0,6 0,4
2. Активтердің құрылымы (%)
2.1. 1-ші өшіреттегі резервтер (қолма-қол ақша, 75-кореспондентік шоттағы
2.2. 2-ші реттегі резервтер (өтімділігі өте жоғары бағалы
2.3. Несиелер 31,4 36
2.4. 3-тұлғалардың капиталына инвестициялар 0,4 0,1
2.5. Негізгі құралдар 11 4,6
3. Жоғарғы табыс әкелетін активтердің үлесі (%) 51,8
4. Тәуекелі жоғары активтердің үлесі (%) 42,8 40,7
Кестеде қарап мынадай қортынды айтуға болады. Ағымдық мезгілде
Жоғарыда айтылып өткендей банктік қаражаттарды әртүрлі активтерге орналастыру
Екінші әдістің, яғни активтерді үлестіру әдісінің пайда болуы,
Жалпы қор әдісінің негізінде барлық ресурстарды жинақтау идеясы
Бұл әдіс басшылығынан өтімділік және пайдалылық принциптерінің біркелкі
Жалпы қор әдісі арқылы қаражаттарды орналастыру кезінде өтімділікке
Активтерді үлестіру әдісі, банкке қажетті өтімді активтердің мөлшері,
Активтерді ғылыми әдістер және операцияларды зерттеу көмегімен ұтымды
2.2 Банк активтік операцияларын сақтандыру
Сақтандыру қоғамдық қалыпқа келтірудің басты элементті болып
Сақтандыру жарнасы жоғалған соманы іздестіру үшін жабдықтарды қалпына
Банктік сақтандырудың бір формасы ретінде депозиттермен аманаттарды айтуға
Сақтанушы бұл өзінің жеке меншік мүлкін басқа
Сақтандырушы белгіленген құнды куәландіріп мүмкін шығындарды өз мойнына
- инвестициялық
- нарықтық
- қаржылық
- проценттік
-табиғи және өндірістік
өтімділіктің болмауы.
Банк қызметтіндегі сақтандырудың 1 формасы ретінде әр түрлі
мақсатта жинақталған қорларды айтуға болады.
Екінші деңгейдегі банктердің операциялық тәуекелділігін қамтамасыз ету үшін
Банк сақтандыру мекемесінің қызметін несиелену кезінде толық пайдалана
Қорытынды
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы негізгі тұрғыдан қатарлас
Банктер нарықтық экономикада басты делдалдар болып табылады. Өз
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
Қазіргі уақытта коммерциялық банктердің активтерінің құрылымы өзінің диверсификациялануының
Банктің активтерінің құрылымында несиелердің үлесінің көп болуы банктің
Несиелік жұмсалымдар өз уақытында өтелмеуімен және берілген қарыздардың
Қазақстандық тәжірибеде банктер активтерінің сапасын бағалау үшін жоғарыда
Банк өз қызметінде үнеміпайда алып отыруға тиісті. Ал,
Қысқа мерзімді мемлекеттік бағалы қағаздармен және бағалы металдармен
банктің несиелік портфелінде күдікті және проблемалы қарыздардың үлесін
табыс әкелмейтін активтерді лизингтік операциялар арқылы табыс әкелетін
банк активтерінің диверсификациялануын ұлғайту;
клиенттерге трасталық операцияларды көрсетуді ұлғайту және тағы басқалары.
Банктің активтері бойынша мүмкіндік зияндардың орнын жабу үшін
Пайдаланылған әдебиеттер
“Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы” Заң
“Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктерінің активтерін және шартты
«Пруденциялық нормативтер туралы» Ереже 23-мамыр; 1997 жыл
Ачкасов А.И «Активные операции коммерческих банков» – Москва
«Банковкое дело» О.И Лаврушина-Москва «Финансы и
«Банковское дело» В.И Колесникова- Москва «Финансы и статистика;
«Банковское дело» Г.С Сейткасымова- Алматы «Қаржы-қаражат»
1998 жыл
8. “Банковское дело” Ю.А Бабичевой-Москва “Экономика” 1994жыл
10. “Денежное обращение и банки” Г.Н Белоглазова-Москва
11. “Основы банковского менеджмента” О.И Лаврушина-Москва “Инфра-м”;
12. Рид Э; Котлер Р; Гилл Э “Коммерческие
13. Усоскин В.М. “Современный коммерческий банк: Управление и
14. “Финансы, денежное обращение и кредит”Архипова, Сенчогова К
Москва “Проспект” 2000 жыл
Жуков А. И “Инвестиции и ликвидность банка” “Деньги
Зайцева Н.В “Оперативный анализ риска, потери ликвидности в
Ильясов С. М “Управление активами и пассивами банков”
Ларионова И.В “ Анализ деятельности кредитной организаций на
Фетисов Г. “Факторы определяющие надежность коммерческого банка”
“ Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының есеп беру
“Деньги, кредит,банки” Лаврушин О.И. Москва: 2001ж
“Финансы. Денежное обращение. Кредит” Под. ред Дрободиной Л.А.
“Банки и банковские операций” Под ред. Жукова Е.Ф.
“Техника банковского дела” Бухвальд Б. Москва. 2001ж
“Экономический анализ деятельности коммерческого банка” Батракова Л.Т. Москва:
“Деньги, банковское дело и денежно кредитная политика” Делан
“Коммерческие банки и их операций” Маркова О.М; Сахарова
“ Операций коммерческих банков: российский и зарубежный опыт“
2
Ағымды активтердің құрамы мен құрылымы
Коммерциялық банк активтерінің құрылымы
Банк активтік операцияларын сақтандыру
Несие беруші - несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы
Банк активтері
Активтік операциялар
Активтерді басқарудың шетелдік тәжірибесі
Материалдық емес активтердің есебі
Кәсіпорынға сипаттама және онда ұзақ мерзімді активтер есебінің жағдайы
Банк өтімділігі және оған ықпал етуші факторлар