Еркін сөз тіркестерінің аудармасы

ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АУДАРМАНЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКСТРАЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ................................................................................................3
1 Аударма процесінің деңгейлері.......................................................6
2 Сөз тіркестер мен сөйлемдердің аудармасы..................................7
2.1 Еркін сөз тіркестерінің аудармасы..............................................7
2.2 Эквивалентсіз лексиканың берілуі...............................................18
2.3 Әлеуметтік-саяси мәтіндегі ерекше
номинациялы аббревиатуа..................................................................22
2.4. Аударма түрлері...........................................................................26
ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................27
Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................29
КІРІСПЕ
Қоғамдық өмір көптеген өзара байланысты салалардан көрінеді. Соның
Жоғардағы аталғандардың ішінде саяси сала ерекше орын алады,
Саяси сала адам қоғамы мен қатар пайда болды
Қоғам өмірінде маңызды рөл атқара отырып, саяси сала
«Аударма және оның прицптеріне деген әртүрлі көзқарастар, аудармашылдық
Аударма теориясы ғылыми пән ретінде нақты бекітілді. Оған
Көркем әдебиетті, ғылыми техникалық мәтіндерді, ақпараттық-газет материалдарын, сонымен
«Қоғамдық-саяси аударма» тақырыбының өзектілігі – қазіргі кезде қоғамдық-саяси
«Қоғамдық–саяси аударма» тақырыбына қатысты міндеттер алғашқы орынға
Қоғамдық-саяси мәтін мазмұнын тек жеткізуге бағытталған және оның
Жұмыстың басты міндеті- қоғамдық саяситерминологияның әлеуметтік маңызын көрсету
Қоғамдық-саяси терминология қызмет көрсететін қоғамдық-саяси қатынастар саласы берілген
«Белгілі бір себеппен аударма практикасында бекітілген терминологиядан ауытқу
Практикалық материал ретінде жұмыста келесі құжаттар қолданылған:
«Қолдану декларациясы»- 2000жыл Британ және Ирландия үкіметтері қол
«Шотландиядағы деволюция» - 2000 жылдың мамырында РЮО Парламентінің
Шотландия парламенттің мүшесі, Шотландия ұлттық партиясының өкілі Вельсонды
3) Қашқындар жөніндегі Норвегия Кеңесі ұсынған адамды құқыққа
4) Проседуралық терминология және халқаралық байланыс құқығы бойынша
5) Ағылшын – орыс фразеологиялық сөздігі.
М. 2000 ж. П.П. Литвинов.
Зерттеу барысында біз келесі әдістерді қолдандық: Түгелімен таңдау,
Практикалық маңызы:
Берілген жұмыс қоғамдық–саяси аударма мәселелеріне ғана емес, аударманың
1 Аударма процесінің деңгейлері
Қогамдық-саяси және
Профиционалды қызметтегі сияқты аударудың анализге аудару қызыметінің әрекет
Аударушы әрекетінің 1-ші деңгейі: тексттегі сөздерді мен жалпы
Аударушы әрекетінің 2-ші деңгейі : текстті тереңдетіп түсіну
Деңгейлері:
. Мағынасы бойынша байланысқан сөздер, сөз тіркестері немесе
Тексттің единицасы ретінде сөйлемді түсіну
Текстті толығымен түсуну
3)А.ә. . Басқа тілдердің құралдары арқылы қабылданған ьағыналық
4) А.Ә : Жалпы түсінушілік апаратқа сүйенген үлкен
Жоғарыдағы көрсетілген концепция қысқаша аудармашының қызметін көрсеткен.
1)тексттің сөздері мен жалпы струтурасын тану
Аудармашының қызметі сөздерді тану мен қабылдаудан және тексттің
Шетел текстін қабылдаудағы маңызды рөлді сөздерді тану атқарады.
Сонымен аудармашының бірінші деңгейде емес орындалатын әрекеті үшін
текстті тереңдетіп тусіну
Аудармашы шығармашылығында басқа маңызды факторлардың бірі- текстті толық
2 Сөз тіркестер мен сөйлемдердің аудармасы
2.1 Еркін сөз тіркестерінің аудармасы
Сөзбен сөйлемнің арасындағы аралық бірлік сөз тіркесі болып
Еркін сөз тіркестері ретінде құрамындағы сөздер өзіндік мағынасын
Аударма барысында қиындық туғызатын сөз тіркестерінде анықтауыш өзінен
Мысалы: And then don’t forget, the two countries
friendly
Years (“Herald Tribune” The Hague, Thursday, Marsh 26.1998
Бұл сөйлемде friendly анықтауышы синтаксистік түрде анықтауышы treaty
Аудармасы: И, кроме того, не следует забывать, что
Бұдан гөрі қиынырағы сөз тіркесінің жетекші бөлшегі, яғни
Мысалы: Election procedure – Порядок проведеие выборов
Punitive talk – Разговоры о карателных мерах
The full court – полный состав Суда
The full court shall sit except when it
Аудитория: Кроме случаев, специально предусмотренных в статуте МС,
The full court сөз тіркесінде full – полный
Аударманы ана тілінің нормаларына сәйкес кестендіру мақсатында кейде
Мысалы: Adhere measures – меры, принятые на данный
Security arrangements – Меры по обеспечению безапостности (стр.25)
Appointive office – пост, занимаемый по назначению (стр.23)
Non – proliferating treaty – договор о (стр.32)
(нераспространений ядерного оружия)
Negotiating state – участвующее в переговорох государство (стр.118)
Үш мүшелі сөз тіркестері түрлі нұсқаудағы сын есім,
Екі мүшелі сөз тіркесі сияқты, үш мүшелердің арасында
Мысалы: The work of the steering committee is
(Информационно – аналитический бюллетень “Контакт” Тбилиси 2000, стр.9)
Ауд: Работу (специального когнитита) координирует
Норвежеской совет по делам беженцев.
Мысалы: The United nations development program issues on
Human Development report (материалы семинаров по правам человека
Ауд: Программа развития ООН публикует ежегодный отчет по
Мұндай сөз тіркестерінің лакониттік сипаты бөлшектердің көмескелігіндегі болып,
Ауд: Забастовка протеста лондонских автобуыных кондукторов в связи
Көпмүшелі атрибутты сөз тіркесі өзінің синтаксистік байланысы бойынша,
Мысалы: most favored – nation trading – status
(Санников Г.Н. Conference terminology M. 1996 стр.78)
Бұл сөз тіркесінде status тірек сөзі мағынасы бойынша
Ауд: торговый статус найболее блогоприятствуемой нации
Көптеген сөз тіркестерінің арасында құрамындағы анықтауыш құрушы бөлшектері
Келесі сөйлемді қарастырайық:
Мысалы: The president pursued his better – late
Better late than never лучше поздно, чем никогда
Ауд: Президент начал обханивать конгресс, исходя из того,
А) Көпмушелі сөз тіркесін аудару барысында келесі тәртіпті
1) анықталушы зат есімді аудару (сөз тіркесінің соңғы
2) Сөз тіркесі мүшелерінің арасындағы мағыналық байланысты талдау
3) Сөз тіркесін анықтауышы сөзден бастап аудару, содан
Мағыналық байланысына қарай көпмүшелі сөз тіркестері екі мүшелі
Сөз тіркесінің соңғы сөзін аударамыз: комитет. Бұдан барлығы
В) Кейбір сөз тіркестерінде анықтауыш қызметін атқаратын зат
С) Атрибутивті сөз тіркестері сын есімнен немесе есімшеден
Мысалы: (Информационно – аналитический бюлетень «Конткат» Тбилиси,2000) Sudden
National liberation front successes – успехи Национально –
Д) Егер атрибутивті сөз тіркесінің басында географиялық атауды
Мысалы: London district committee – районный комитет Лондона
Е) Бұл жағдайда, атрибутивті сөз тіркесінің ортасында сын
Ғ) Атрибутивті топқа тек Зат есім ғана емес,
Мысалы: Take – it – or – leave
С) Ағылшын тілі мен орыс тілінің граматикасы мулдем
Мысалы: The general was maneuvered out of the
П: 1974 жылы өзінің қарсыластарының нәтежиесінде Генералдыңпезидентінің орнынан
Генералу пршилось уйти с поста президента в 1974
Аударма мағына, пршилось уйти, в результате , его
Мағынасы ішіндегі кіретін компонетте байланысты болатын еркін сөз
Тілде дайын білім ретінде шығатын фразеологиялық бірліктің ерекшелігі
Семантикалық тұтас білім бола тұра, фразеолгиялық бірлік, сонымен
Фразеологиялық бірлік пенн еркін тіркестердің ұқсастығы жартылай немесе
Жартылай ұқсастық деп, еркін тіркес пен фразеологиялық бірлікте
H: to come home (үйге келу) to come
Берілген сөздердің - фрозеологиялық варианты бірінші және екінші
Толық ұқсастық деп, барлық тіркестер тілде еркін, немесе
H: a big gun /үлкен қару/ - a
To win these days, to be the big
П: Беделді адам болып, табысқа қол жеткізу үшін,
Н: a hot potato /ыстық картоп - a
П: Мұғалімдердің жалақысын көтеру – ешкім айналысқысы келмейтін
Н: to sit on the lence /заборда отыру
Red tape /қызыл тесмьма - red tape /бюрократизм,
Аудармашының негізгі міндеті – кездескен сөз тіркесінің белгілі
Әлеуметтік – саяси стиль басқа стиль түрлеріне қарағанда,
1) Орыс тілінде толық келісім тауып, аудару барысында
Н: to open smb s eyes to smith
The report opened my eyes to the real
П: Шынайы жағдайға бұл доклад мемлекеттің көзімді ашты.
H: to separate the wheat from the chaff
The reality is often blurred by an overdose
Ақиқат қашанда жалғандықтың тұманында көрінбей қалады, бидай мен
Н: to pe good on the paper –
Н: a domino effect – домино эффекті.
Аfter the Soviet Union Sell apart, many feared
П: Совет үкіметінің құлдырауынан кейін, Европалықтардың көбі, көп
2) Образды түрде орысшамен сәйкес келетін фразеологизмдер.
Н: to be in the air – ауада
At the moment the fate our country is
П: Қазіргі кезеңде еліміздің жағдайы қыл үстінде тұр.
Н: a leap in the dark – белгісіздікке
Electing candidates with little or political experience to
П: Саяси қызметке тәжірибесі аз немесе мүлдем жоқ
Н: to buy a pig in a poke
The voters bought a pig in a poke
П: Конституцияға дауыс берушілер, қаптағы мысықты сатып алумен
3) Аудару барысында, образы толықтай өзгеретін фразеологизмдер:
Н: a tempest in a teapot – түкке
The agency s clash with the company was
П: Агенство мен компания арасындағы қақтығыс жай ғана
Н: to hang fire – жұмысты тоқтата тұрып,
They have hung fire for the reform. /Литвинов
П: Олар реформаны тоқтата тұруды ұйғарды.
Н: to let the grass grow under ane
He certainly doesn’t believe 3n letting the grass
П: Ой шарасыздықтан, теңіз жағасында ауа – райын
Н: to be spitting in the wind –
Trying to resolve the problem of Chechnya only
П: Чения мәселесі, соғыс арқылы шешілуге келмейтін жағдай.
Мысалы: «Herald Tribune» «Геральд Трибюн».
Бірінші сөз транслитерация арқылы, ал екінші – транскрипция
«Christian Science Moniton» «Крисчен Сайбенс Монитер», ағылшынша екі
H: Galsworthy-Голуорси
Porsetshire-Дорсетиеир
«Queen Elisabeth»- «Куин Елизабет» корабль
National Bradcasting Coportion- Нэшнт бродкастинг корпорейшн
Powning Street-Даунинг Стрит
Impeachment-имтичмент
Tribalism-трайбализм
Linkage- линкадж
2)Калькалау : Бұл ағылшынша тіліндегі сөзді немесе сөз
H.: \ Алексеева Т.К , Дарская В.Г, Лясуцкая
BACKDENCHER- заднескамеечшик
Shuttle diplomacy- «четночная дипломатия»
«shadow cabinet»- теневой кабинет
White House- Белый зал
3)Бейнелеуіштік аударма.
Аударманың бұл түрі , сөздердің немесе сөз тіркесінің
А) Орыс тілінде оны білдіретін реалия болмағанда
H.: MAVERICH- ГОСУРДАРСТВЕННЫЙ ДЕЯТЕЛЬ( страна) (мемлекеттік қызметкер) Өзгелерге
Address- Жоғарғы Ассамблеяның пленарлы жиналысына қатысу,
В) ағылшын тіліндегі сөздермен үйлесім табатындары:
H: nedotiated serrlemenr- келісім барысында шешім шығару.
Better- late- than-never admission-«ештен кеш жақсы принципі бойынша
4) Нейральды лексикамен аударылатын фразеологизмдер:
H: \ Гутнер М. А. А guite to
To cut no ice-ештеңеге қол жеткізбеу.
2.2 Эквивалентсіз лексиканың берілуі.
Ағылшын тілінің көптеген лексикалық бірліктері, орыс тілінің сөздік
Транслитерация және транскрипция.
Транслитерация әдісі, ағылшын тіліндегі сөзді орыс тіліне әріп
Baltimore- Балтимар
« Washington Post- Вашингтон Пост»
Транслитерация жолы арқылы шығарылған сөз, ағылшын тілінің айтылуын
Транскрипициялық әдіс арқылы ағылшын тіліндегі сөздердің және сөз
« Gardian» - «Гардиан»
«Know-how-Hoy-xay»
General Motors-Дженерт-моторс
Транскрибировация арқылы ағылшын лексикалық бірліктерінің берілуі, екі тілдің
(h) орыс тілінде (х) немесе (r) беріледі.
Harrow-Xappoy: Halifax- Томифалс:
(Th) как (Т), немесе (С)
«Truth» -«трус»
Elisbeth- Элизабет.
Тарнслитерация мен транскрипция құралдары салыстырмалы түрде бөлек-бөлек сирек
Сөйлеу белгісін орнату үшін және орыс тілінен аудару
Кейбір реалдар транскрипцияланады, мысалы: Wall Street/Уол Стрит, Whitehall/Уайтхолл,
Кейде реалдың үлкен саны ағылшын немесе америка саяси-әлеуметтік
Н.: the Senate may vote on the governors
А.:Мүмкін,сенат ,бағдарламаға дейінгі жаңа таңдау қатарында губернатордың
H.: Apparently, the officers who overthrew the president
А.: Білуімізше, офицерлер Индия тәуелсіздігі жылына он бесінші
Бірінші жағдайда lame-dusk сөзін жазбаша түрде аударуға тура
Қосымша, lame-dusk сөзі тек қана сенатқа қатысты емес,
Ағылшынша-орысша сөздікте В.К.Мюллер (изд.17 ші,М.,Орыс тілі,1977) lame-dusk сөзіне
А)жолы ауыр адам;бақытсыз,мүгедек;
Б)бирж.банкрот,ұтылған маклер
С)амер.таңдалмаған мүше (конгресс және т.б)
д)ав.сленг,бұзылған ұшақ
е) полит.өзіне тиесілі тұрақта қызметін аяқтаған қызметкер (қабылдаушысына
Басқа мысал алсақ, lame-dusk сөзінің елге қатысы жөнінен.
Н.: By now Britain had become mostly a
Қазіргі уақытта Ұлыбритания дипломатия және экономика әлемінде үлкен
Бұл сөйлемде өзінің контексінен кері қарай аударылады.
Екінші мысалға назар аударсақ,
Yom Kippur- Израил елінде қазан айында аталып өтілетін
Мұндай кезде,мәтіннің мазмұнын түсінбей, осы факті туралы білім
Ағылшын-америка шығарлымында кең таралған стилистикалық қабылдау
Мысалдар келтіре кететін болсақ.
«Морнинг Стар» газетінде америка сенаторының жолдаған сөзі жарияланды:
Н.: …unless the Middle East time-bomb was
А.: Егер таяушығыстағы бомба жарамсыз етілмесе, әлемді жаңа
Сенатор айтқан сөз Апокалипсис жұрнағы, ақырзаманды білдіреді. Armageddon-
Келесі мысалды алсақ, бір сөйлемдегі аллюзия мен реалды
H.: Teddy Kennedy was holding his press conference
Аудармада мына үш нәрсеге мән бергеніміз жөн:
Біріншіден, Ағылшын жазуында мемлекеттік немесе қоғамдық қызметтегі есімдерді
Екіншіден, бұл сөйлем үлкен жанұядан шығып, төзімділік пен
Үшіншіден, бұл сөйлемдегі Кеннеди атауы Chappaquiddisk-сол күні өзі
Барлық сөйлемге былай аударма жасалған:
А.: Э.Кеннеди пресс-конференцияны шақырып,1976 жылғы президенттікке сайлауға ұсынған
Аудармашыға көмек ретінде мына әдебиеттерді:
Brewer’s Dictionary of Phrase and Fables
British Encyclopedia
The Oxford Dictionary of Quotations
Random House Diction
Және т.б сөздіктер мен анықтамалықтар.
2.3 Әлеуметтік-саяси мәтіндегі ерекше номинациялы аббревиатуа
Зерттеу жұмысында номинация мәселелері бұл орын аббревиация
Қысқартулардың әр түріне байланысты қағида біздің көзқарасымыздың дифференциялды
Аббревиатур мәселесіне қатысты көзқарас,қызыл тілді куәгер күрделі сұрақтармен.
Аббревиатурды диахрондық жоспарда да, соның ішінде тілдік факті
Е.С.Кубрякова пікірінше, семантикалық бөлік аббревиатур туралы білімге қатысты.мотиациядан
Қысқартулар автономды және автономды емес деп екіге бөлінеді.
Автономды қысқарту бірнеше сөздің атауы өзге сөздермен сәйкес
Қысқартылған есім →толық есім→Пән мәні
Қысқартылған есім→пән мәні
Мәтіндегі автономды емес қысқартуға ереже сияқты инициал түрі
Адам құқығы туралы өткен семинар материалдарынан аббревиатурға мысал
WHO
World Health Organization
Әлемдік денсаулық сақтау қауымдастығы
FAO
Food and Agriculture Organization of the United Nations
Ауыл шаруашылығы мен тамақтану сұрақтары бойынша ООН қауымдастығы
IMF
International Finance Corporation
Әлемдік қаржы корпорациясы
ECA
Economic Commission For Africa
Африка экономикалық комиссиясы
IAEA
International Atomic Energy Agency
Әлемдік атомдық энергия агенттігі
UPU
Universal Postal Union
Барлық пошталық бірлестік.
Мұндай жағдайда, зерттеушілер аббревиатур теңдігін, кей жағдайларда ғана
Графикалық аббревиатурдың төменгі сатысында неавтономды номинацияны білдіруі, мәтінге
Ағылшын жәнек орыс тілі сөйлем мүшелері ой мен
Аударма ісінде арнаулыф құрылымдар, орыс тілінде қолданбайтын, ішкі
Субъект- инфинитивтік айналым.
Мысалы Жақында сайланған министр өзінің қалауы бойынша халықтың
Герундиалдық айналым. Мысалы Вьетнам халқы өздерінше совет үкіметінің
Угандыда соғыстың аяқталуымен жаңа перспектива пайда болды.
2-бет. Келесі мәтінді орыс тіліне аудару кезінде екі
Мысалы: Министр сұрақтарға жауап бермей, ұқыпты бекітті. Бұл
Келесі тексті аударуда біздің ойымызша келксі мысалдардың ұқсастығы:
а) бірінші сөйлемнің екіге жіктеліп тұрған себебі екі
2) б) бірінші және екінші сөйлемдердің екінші құрамдарының
с) тұрақтв сөйлемнен екінші сөйлемнің бөлінуі (and басталуы).
2.4. Аударма түрлері.
Аударма әлеуметтік панетикалық мәтінді аудару барысында аударманың қандай
Сөзбе- сөз аудару.
Ағылшынша сөйлемдер қазақ тіліне ешқандай өзгеріссіз аударылады. Мысалы:
Тура аударма (аудармада келесі өзгерістер бар).
To bulloklore бұл сөз ді яғни аударғанда қорқыту
Қорытынды
Алдымен қоғамдық-саяси аударма мәселелеріне арналған тақырып кездейсоқ
Қазақстан республикасы Тәуелсіз Мемлекеттер Одағы елдері өкілдерімен ғана
Бұл жумыста барлық күш-жігер қоғамдық-саяси аударманың лингвистикалық және
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері шешілді, қол жеткізілді. Өйткеі,
Екінші бөлімде сөз тіркестері мен сөйлемдердің аудармасы қарастырылды.
Сөйлемдерді аудару аспектілерін зерттеу барысында қоғамдық- саяси
Практикалық бөлімі адам құқығы бойынша семинар материалдарынан, ағылшын-орыс
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Богацкий И., Дюканова Н.
Бизнес-курс английского языка
Киев “Логос”, Москва “Айрис Пресс”,1999 с.-156
2. Флорин Сидер
Муки переводческие
Москва,“Наука”,1983,с.-184
3. Михеев А.В.
Общественно-политический перевод и современная английская риторика, вып.22
Москва, 1987,с.-438
4. Крупнов В.Н.
В творческой лаборатории переводчика
Москва, “Международные отношения” 1980, с.-346
5. Санников Г.Н. Conference Terminolojy. Москва, 1996.
6. Литвинов П.П.
Англо-русский фразеологический словарь
Москва, “Яхонт” 2000
7.Гутнер М.А.
A guide to translation from Russian into English
Москва,1982, с.-158
8. Памухина Л.Г.,Глуховская А.Г.,Сочилина З.И.
Деловой английский ч-3
Москва “Вече”, 2000 с.-345
9. Зражевская Т.А., Гуськова Т.И.
Трудности перевода с английского на русский
Москва, “Высшая школа”, 1984, с.-232
10.Зиборова Г.М.
Трудности перевода общественно-политического текста с английского на русский
3-е издание, исп. и доп.
Москва, “РОССПЭН”, 2000, с.-228
11.Апресян Ю.Д.
Новый англо-русский словарь
3 части, Москва 1998
12.Баркалая З.С.
Оксфордский русско-английский словарь
Ярославль, “Престиж” 1993

Ұқсас жұмыстар

Инверсияны ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару анализі

Етістікті тұрақты сөз тіркестер

Терминологиялық сөз тіркестері

Мәтінді дәлме - дәл жеткізу

Аударма барысындығы сөйлем мүшелерін өзгерту

Аударма фразеологизмдердің түрлері

Ағылшын, орыс, қазақ тілдеріндегі идиомаларды аударудың ерекшеліктері

Фразеологизмдердің еркін сөз тіркестерінен айырмашылығы

Шетелдік аударматану