Тауар қатынасы
МӘЛІМЕТТЕР ҮЛГІЛЕРІ
1. Мәліметтер үлгілерінің түрлері
2. Реляциялың есептеу тілдіері
3 Реляциялың алгебра тәсілімен қатынастарды өңдеу
4. Реляциялың мәліметтер қоймасы қатынастарының қасиеттеері
5. Қатынастарды қалыптандыру
6. Қалыпты түрлер
7. Мәліметтердің желістік үлітісі
8. Мәліметтердің иерархиялың үлгісі
9. Мәліметтер үлгілерінің артықшылықтары мен кемшіліктері
3.1. Мәліметтер үлгілерінің түрлері
Мәліметтер үлгісінің ұғымы дегенде мәліметтерге қолданылатын амалдарды және
Жалпы мәліметтер қоймасыңда мәліметтерді бейнелеп сипаттаудың екі деңгейі
Ақпараттық үлгі бағдарламалық жабдықтауды қолданушыға түсінікті болатындай түрде
Онда ақпарат қолданушыны қызықтыратын жағдайлар мен олардың өзара
ПЖ-ның
Ақпараттық
үлгісі
нобайы
3 1-сурет. Компьютерде ПЖ-ны ақпараттық үлгілеу
Мәліметтер қоймасын басқару жүйесін (МҚБЖ) қолдайтын мәліметтер үлгісінің
Мәліметтер қоймасын басқару жүйесінің (МҚБЖ) жабдықтарымен қолданылатын логикалық
Даталогиялық үлгіні тұрғызу барысыңда бейнеленелі отырған пәндік саланың
Егер мәліметтер қоймасын тұрғызғанда пәндік сала туралы ұқсас
пәндік саланың инфологиялық үлгісі деп атайды. Пәндік саланың
мәліметтер банкісін жобалау барысынд пәндік саланың мамандары мен
Даталогиялық үлгіні сақталу ортасына байланыстыратын болсақ, онда физикалық
Даталогиялық деңгейдегі мәліметтер үлгісінің негізінен үш түрі бар:
— реляциялық;
— желістік;
— иерархиялық.
МҚБЖ осы мәліметтер үлгілерінің мүмкіндіктерін жүзеге асыруды қамтамасыз
Мәліметтер үлгісінің иерархиялық түрін өздеріне арқау ететін "ДИАМС",
Мысалы "ОКА" жүйесінде тармақтардың әрбір ұшында сегмент деп
Иерархиялы үлгілерде әрбір бастапқы сегментке жалпы туындалған бірнеше
Мысалы "ОКА" жүйесі арқылы "Автотауар" мәліметтер қоймасы
3.2-сурет. "ОКА" жүйесіндегі "Автотауар"
Мәліметтер қоймасының сипаты
Желістік үлгілердегі байланыстар бағыты мен сипаты ақиқат болмағандықтан,
Мәліметтердің желістік үлгісінің схемасы 3.3-суретте көрсетілген.
Реляциялық үлгілер мәліметтер қоймасын (МҚ) тұрғызуда кең қолданылады.
Реляциялық үлгі мультиүлгілік жүйені тұрғызудағы виртуальді үлгі орнына
3.3-сурет. Желістік үлгінің схемасы
Атрибут — ақпарат бірлігінің элементі болып, және ол
Реляциялық МҚ-ның қатынасы шектеулі шарттарды сақтау арқылы екі
S(rеl) = < А, R, Dom, Rеl, V(s)>,
Мұндағы А - атрибуттар атының жиыны;
R — қатынастар атының жиыны;
Dom — атрибугтардың доменге енуі;
Rel— қатынастар құрылымының сипаты;
V(s) — МҚ-дағы шектеулер жиыны.
Реляциялық МҚБЖ-дағы қатынастарға амалдар қодану тілдері реляциялық есептеу
Реляциялық алгебра тілдері реляциялық алгебрга (Кодд алгебрасына, а-алгебрасына)
3.1.1. Реляциялық есептеу тілдері
Нәтижелі қатынастарды қанағаттандыратын қасиеттерді сипаттау, яғни декларативті ыңғай
Қарапайым тілдегі сөйлемдерді мағынасы бойынша ақиқат және жалған
Реляциялық есептеуде көбінесе математикалық логиканың келесі ұғымдары қолданылады:
— "конъюнкция (және) - л",
— айнымалылар мен тұрақтылар таңбасы. Реляциялық есептеудің
— термдер, яғни кез келген айнымалылар мен
— аргументтері терм болатын формула-предикаттар, мұндағы предикат
- формулалар, яғна қарапайым формулаларға жалпылық кванторды (аII)
Мысалы, {0, 1} немесе {жалған, ақиқат} жиыны үшін
Ал, А деген аксиома
Реляциялық есептеу тілдері қолданушьшарға МҚ-ға "сұраныстарды" жазу үшін
3.1-кесте. Логикалық амалдарға мысал
Х У
0
0
1
1 0
1
0
1 0
0
0
1 0
1
1
1 1
1
0
1 1
1
0
0
Реляциялық есептеудің алғашқы тілі АLҒА Коддтың өңдеуі арқылы
3.1.2. Реляциялық алгебра тәсілімен қатынастарды өңдеу
Қатынастарға амалдар қолдану барысында алгебралық түрдегі жазуларды немесе
Қатынастарға қолданылатын амалдарға: декарттық көбейту, бірігу, қилысу, бөлу,
Декарттық көбейту амалын қарастырайық.
қатынастарынан Ғ — нәтижелі қатынасы алынады:
Ғ1 х Ғ2 = Ғ.
Ғ1
Ғ2
ОҚЫРМАНДАР
ӘДЕБИЕТТЕР
Аты-жөндері
Оқұлықтар Алған мерзімі
Балашов Қ.
Шаденов Е.
Информатика Физика Ағылшын тілі 02.01.01
04.01.01 08.01.01
Ғ
ТІРКЕУ ПАРАҒЫ
Аты-жөндері Оқулық Алған мерзімі
Балашов Қ.
Балашов Қ.
Балашов Қ.
Шаденов Е.
Шаденов Е.
Шаденов Е. Информатика
Физика
Ағылшын тілі
Информатика
Физика
Ағылшын тілі 02.01.01 04.01.01 08.01.01 02.01.01 04.01.01 08.01.01
3.4- сурет. Декарттық көбнйту амалына мысал
Бірігу амалы бірдей құрылымдағы бастапқы екі қатынас үшін
Ү = Ү1 Ү2.
Ү2
Ү2
ТАҒАМДАР
КИІМДЕР
Аты Құны
Аты Құны
Нан 25 тг./дана
Көйлек 1500 тг./дана
Сүт 40 тг./л
Қалпақ 500 тг./дана
Ет 290 тг./кг
Орамал 1000 тг./дана
Тұз 20тг./кг
Кеудеше 750 тг./ дана
Қант 80 тг./кг
Ү
ТАУАРЛАР
Аты
Құны
Нан
25 тг./дана
Сүт
40 тг./л
Ет
290тг./кг
Түз
20 тг./кг
Қант
80 тг./кг
Көйлек
1500 тт./дана
Қалпақ
2000тг./дана
Орамал
1000 тг./дана
Кеудеше
750 тг./ дана
3.5-сурет. Бірігу амалына мысал
Қилысу амалы орындалғанда, екі қатынастарда да бар кортеждер
R = R1 R2.
Қилысу амалының нәтижесі 3.6-суретте көрсетілген.
R.1
СТУДЕНТ
Аты-жөні Пән Баға
Асқаров М.
Жұмабаева Н.
Сәрсекова Р.
Омаров Е.
Тілегенов А.
Өмірзақов А. Тарих
Тарих
Тарих
Тарих
Ағылшын тілі
Тарих 3
5
5
3
5
3
R2
СТУДЕНТ
Аты-жөні Пән Баға
Асқаров М.
Жұмабаева Н.
Сәрсекова Р.
Тілегенов А
Өмірзақов А. Физика
Тарих
Тарих
Ағылшын тілі
Тарих 3
5
5
5
3
R
СТУДЕНТ
Аты-жөні Пән Баға
Жұмабаева Н.
Сәрсекова Р.
Тілегенов А.
Өмірзақов А. Тарих
Тарих
Ағылшын тілі
Тарих 5
5
5
3
3.6-сурет. Қилысу амалына мысал
Бөлу амалы - берілген қатынастардан қандай да бір
RЗ = D(Т,L)
мұндағы D - бөлу амалының белгісі;
Т - бөлінетін қатынас;
L — бөлуші қатынас;
RЗ — нәтижелік қатынас.
Бөлуші қатынас бірнеше болуші қатынастар атрибуттарынан түзіліп, ал
R3
СТУДЕНТ
Аты-жөні Пән Баға
Жұабаева Н.
Сәрсекова Р.
Тілегенов А Тарих
Тарих
Ағылшын тілі 5
5
5
3.7-сурет. Болу амалына мысал
Айырмашылық амалының орындалуы арқылы екінші қатынастарға енбеген, тек
Мысалы, 3.6-суреттегі R1, R2 қатынастарына осы амалды орындасақ,
R4=R1/R2
R4
СТУДЕНТ
Аты-жөні
Пән Баға
Омаров Е.
Тарих 3
3.8-сурет. Айырмашылық амалына мысал
Келесі, проекция амалы арқылы нәтижелік қатынасқа алғашқы қатынастардан
R5 = R1[Р]
мұндағы R5 — бастапқы қатынас;
R1 — нәтижелік қатынас;
Р — проекция шарты.
Яғни, 3.6-суреттегі R1 қатынасын қарастырайық. Ондағы "Пән",
R5
СТУДЕНТ
Пән Баға
Тарих
Тарих
Тарих
Ағылшын тілі 4
5
3
4
3.9-сурет. Проекция амалына мысал
Қосылу амалын екі қатынасқа қолданып, нәтижесінде бір қатынас
мұндағы U - қосылу нөтижесі;
р — қосылу амалының шарты;
U1,U2 — бастапқы қатынастар.
Бастапқы бірінші қатынастың әрбір қатары екінші қатынастың барлық
U1
МАМАНДАР
МАМАНДАР
Аты-жөндері Мамандығы
Аты-жөндері Мамандығы
Асқаров М.
Жұмабаева Н.
Сәрсекова Р.
Жұматов Ж.
Исаев И. Экономист
Дәрігер
Бухгалтер
Дәрігер
Бухгалтер
Экономист
Дәрігер
Бухгалтер 35
30
34
U
МАМАНДАР
Аты-жөндері Мамандығы Жасы
Асқаров М.
Жұмабаева Н.
Сәрсекова Р. Экономист
Дәрігер
Бухгалтер 35
30
34
3.10-сурет. Қосылу амалына мысал.
Таңдау амалы бір қатынас үішн орындалады:
Т=I[p],
мұндағы Т — нәтижелік қатынас;
I — бастапқы қатынас;
р — тандау шарты.
Бұл амалдың орындалуы барысында бастапқы қатынастан қандай да
І
СТУДЕНТ ТОБЫ
Топтардың белгісі Студенттер саны
Банк ісі-1
Банк ісі-1
Салық-2
Салық-2
Салық-3
Мемлекеттік бюджет-1
Құнды қағаздар нарығы -1 20
19
18
17
16
16
Т
СТУДЕНТ ТОБЫ
Топтардың белгісі Студенттер саны
Салық-3
Мемлекеттік бюджет-1
Құнды қағаздар нарығы -1 17
16
16
3.11-сурет. Таңдау амалына мысал
3.11. Реляциялық мәліметтер қоймасы
қатынастарының қасиеттері
Реляциялық мәліметтер қоймасындағы қатынастар оның мазмұнына қарай, объектілік
Объектілік қатынас объектілер туралы мәліметтерді сақтайды. Объектілік қатынаста
ҚЫЗМЕТКЕР
Аты-жөні
Ахиет Т.
Елубаев С.
Жандосова Ж.
Сақабаев Н.
Шарипбаев А. 01.01.1975
22.03.1978
05.06.1968
16.08.1977
23.02.1978 Жүргізуші
Оқытушы
Кәсіпкер
Заңгер
Экономист 3
2
6
4
1
3.12-сурет. Қызметкер қатынасы
ҚЫЗМЕТКЕР қатынасында "Аты-жөні" атрибуты кілтке жатады. Ол кестенің
Объектілік қатынаста бірдей (ұқсас) кілттер қатары қайталанбауы
Байланыстық қатынас екі немесе одан да көп объектілік
Байланыстық қатынасқа мысал ретінде ЖҮРГІЗЕДІ (Қызметкер, көлік) қатынасын
КӨЛІК
Маркасы Түсі Шығару мерзімі
Волга
Таврия
Москвич-2141
ГАЗель
Мазда 626 Ақ
Көк
Ақ
Көгілдір
қызыл 1990
1996
1989
1997
1999
3.13-сурет. Көлік қатынасы
ЖҮРГІЗЕДІ байланыстық қатынасы 3.14-суреттегі мәліместерден құралады.
ЖҮРГІЗЕДІ
Қызметкер Көлік
Ахмет Т.Т
Елубаев С.Е
Жандосова Ж.А.
Сақабаев Н.Ф.
Шарипбаев М.А. Москвич-2141
Таврия
ГАЗель
Волга
Мазда 626
3.14-сурет. Қызметкер қатынасы.
Байланыстық қатынастардағы кілттер сыртқы кілттер деп аталады, себебі
Реляциялық үлгі мәліметтердің бүтінділігі үшің сыртқы кілттерге шектеу
Реляциялық үлгі қоймасында әрбір қатынасқа қойылатын тағы бір
ТАУАР
Тауар түрлері Амалдар
Қоймадағы Дүкендегі
Маталар
Киімдер
Ыдыстар
Кілемдер
Жіптер Тауарды қабылдау
Тауарды түсіру
Тауарды тіреку
Тауарды шағару Тауарды түсіру
Тауарды сату
3.15-сурет. Қалыптастырылмаған тауар қатынасы
ТАУАР
Тауар түрлері Қоймадағы Дүкендегі
Маталар
Киімдер
Ыдыстар
Кілемдер
Жіптер Тауарды қабылдау
Тауарды түсіру
Тауарды тіреку
Тауарды шағару Тауарды түсіру
Тауарды сату
3.16-сурет. Қалыптастырылған тауар қатынасы
3.15 және 3.16-суреттердегі ТАУАР қатынасындағы кілтке "Тауар түрлері"
Бірінші қалыпты түрге келтірілген (ІҚТ) қатынас әдетте екі
Кез келген кестелердегі қатынастарды мәліметтердің реляциялық үлгідегі
— кестедегі бағаналар аты әр түрлі болып,
— кестедегі барлық қатарлар құрылымдарының бірдей болуы;
— кестенің барлық қатарларының әр түрлі болуы;
— кестедегі қатынастар басқа қатынасты құрамды бөлік
— сыртқы кілттер үшін сілтеме бүтінділіктің сақталуы.
3.1.4. Қатынастарды қалыптандыру
Реляциялық мәліметтер қоймасының қатынастары құрылымдық және семантикалық
Мәліметтер қоймасындағы қатынастар атрибуттарының құрамында
Жалпы түрде, егер кез келген уақыт мезетінде А-ның
Атқарымдық тәуелділіктер көмегімен қатынастар кілтінің ұғымы анықталады.
Мәліметтерді өңдеу жүйесінде, объектілер жиынтығындағы әрбір объектіні ерекше
Егер объектілер жиынтығын сипаттауда кілті жоқ атрибуттардың бірігулері
Мысалы "ЖИНАҚ КАССАСЫ" үшін шоттарды белгілеуге арналған ШОТ
Кілтті таңдау барысы мәліметтер үлгісін жобалаудағы манызды сәт.
Алғашқы кілт ұғымынан басқа, құрама кілт және екінші
Атқарымдық тәуелділіктің қарапайым түрі екі атрибутты қамтиды. Мысалы,
Ол үшін А және В атрибуттары арасындағы атқарымдық
Біз қарастырып отырған мысал үшін тәуелділік келесі түрде
Оқулық аты - Авторы;
Нөмірі -Оқулық аты;
Оқулық аты - Шыққан жылы,
Оқулық аты - Баспахана.
Қатынастар ІҚТ күйінде болса, кілттік емес атрибуттардың барлығы
Кілттік емес атрибут барлық құрамды кілттен тәуелді болып,
Нөмірі Оқулық аты Авторы Баспахана Шыққан жылы Беті
100 Экономикалық теория негіздері Әбубәкіров Я. және т.б.
101 Экономикадағы ақпараттық жүйелер Бралиев Н. және
102 Ақпараттық менеджмент Баралиев Н. және т.б. Алматы:Экономика
103 Информационные системы в эконоимка Дик В.В.
3.17-сурет. Әдебиет –автор қатынасы
Егер А,В, С атрибуттарына А
Оқулық аты Авторы
Келесі көп мәнді тәуелділік
Көп мәнді тәуелділік болуы үшін кем дегенде үш
ЖЕТЕКШІ
Аты-жөні Топ Секция
Әбілханова Ж.
Ықыласова Д.
Әбілханова Ж
Ықыласова Д
Ықыласова Д
2
1
1
2 Волейбол
Баскетбол
Шахмат
Шахмат
Волейбол
3.18-сурет. Тізім қатынасы
Бұл мысалда жетекші мен бірнеше топ арасындағы байланыс
1 Х
Аты-жөні Топ
Егер жетекшілер де көп болып, секциялар да бірнешеу
3.1.5. Қалыпты түрлер
Қалыпты түр атқарымдық тәуелділіктің нақты түріy шектеп және
Мысалы, ДҮКЕН-ТАУАР қатынас кілтін қарастырайық (3.19-сурет).
ДҮКЕН-ТАУАР қатынасында "Дүкен", "Сипаты", "Телефон", "Тауар", "Бағасы" атрибуттары
— дүкендер туралы мәліметтер қайталанады, себебі, бір
— мәліметтердің артықшылығына қатысты мәселе, яғни,
— дүкендерге қатысты мәселелердің туындауы. Бұл жерде
Осындай жағдайларға байланысты ІҚТ-дағы қатынас әрі қарай түрлендіруді
Егер қандай да бір қатынас ІҚТ күйінде болып
Нөмірі Дүкен Сипаты Телефон Тауар Көлемі Бағасы, тг
1 Рамстор Гипермаркет 578-575 Телевизор 50х50см2 56000
1 Рамстор Гипермаркет 587-575 Стол 100x200 см7 10000
2 Астана Супермаркет 206-075 Телевизор 45x45 см2
3 Алып Супермаркет 297-668 Көйлек 54 р 1500
4 Диана Минимаркет 556-810 Стол 100х200см2 10000
4 Диана Минимаркет 556-810 Көйлек 44 р. 1500
3.19-сурет. Дүкен-тауар қатынасы 60
ДҮКЕН-ТАУАР қатынасыңда ДҮКЕН және ТАУАР қатынастарын 2ҚТ-да қарастырайық
ДҮКЕН
Нөмірі Дүкен Сипаты Телефон
1 Рамстор Гипермаркет 578-575
1 Рамстор Гипермаркет 587-575
2 Астана Супермаркет 206-075
3 Алып Супермаркет 297-668
4 Диана Минимаркет 556-810
3.20-сурет. Дүкен қатынасы
ТАУАР
Нөмірі Тауар Көлемі Бағасы, тг
1 Телевизор 50х50~см2 56000
1 Стол 100x200 см7 10000
2 Телевизор 45x45 см2
3 Көйлек 54 р 1500
4 Стол 100х200см2 10000
4 Көйлек 44 р. 1500
3.21-сурет. Тауар қатынасы
ДҮКЕН қатынасында транзитивті атқарымдық тәуелділік байқалады:
Нөмірі Сипаты
Бұл жағдайда дүкендер
Транзитивті тәуелділіктің бар болуы ақпараттың қайталануына,
Егер қандай да бір қатынас 2ҚТ-да болып, ондағы
Мұндағы транзитивті атқарымдық тәуедділікті келесі екі атқарымдық тәуелділік
біріншіден, қатынастың ықтимал кілті кілттік емес атрибутты атқарымдық
екіншіден, қарастырылып отырған атрибут басқа кілттік емес
ЗҚТ-ға ТІЗІМ қатынасы (3.22-сурет) арқылы мысал қарастырайық.
ТІЗІМ
Аты-жөні Қызметі Жалақысы, тг
Әбілғазиев Е.
Бойко И.
МанарбекД.
Смагүлов А
Юсунов Т Директор
Технолог
Инженер
Инженер
Технолог 14000
8000
9000
9000
8000
3.22-сурет. Тізім қатынасы
ТІЗІМ қатынасында келесі атқарымдық тәуелділіктер бар:
Аты-жөні Қызметі
Қызметі Жалақысы
Аты-жөні Жалақысы
ТІЗІМ қатынасының кілті - Аты-жөні. Мұндағы "Аты-жөні
ҚЫЗМЕТ = ТІЗІМ [Аты-жөні, Қызметі]
ЖАЛАҚЫ = ТІЗІМ [Қызметі, Жалақысы]
ҚЫЗМЕТ және ЖАЛАҚЫ қатынастары екі атрибутты және оларда
ҚЬІЗМЕТ
Аты-жөні Қызметі
Әбілғазиев Е.
Бойко И.
МанарбекД.
Смагүлов А
Юсунов Т Директор
Технолог
Инженер
Инженер
Технолог
3.23-сурет. ҚЫЗМЕТ қатынасы
ЖАЛАҚЫ
Қызметі Жалақысы, тг
Директор
Технолог
Инженер
Инженер
Технолог 14000
8000
9000
9000
8000
3.24-сурет. Жалақы қатынасы
Егер қатынастарда кілттен де басқа тәуелділіктер түрі бар
Дегенмен, R қатынастар схемасы F-атқарымдық тәуелділігі бойынша
Мысалы АВТОКӨЛІК қатынасын қарастырайық (3.25-сурет).
АВТОКӨЛІК
Көлік маркасы Шыққан жылы Құнды, доллар
МАЗДА-626
НИССАН-ПАТРОЛ
МАЗДА-626
БМВ-325
КИА-СПОРТЕДЖ
БМВ-325
МАЗДА-626
1993
1994
1995
1996
1996
1999 5800
7500
6400
8000
5800
8500
6100
3.25-сурет. Автокөлік қатынасы
АВТОКӨЛІК қатынасында — "Көлік маркасы", "Шыққан жылы" атрибуттары
Көлік маркасы, Шыққан жылы
Соңғы тәуелділіктегі тосын жағдайда автокөлік құны өзгергенде оған
Осы тосын жағдайды болдырмау "Құны"
Нәтижелі шыққан "МЕРЗІМ", "ҚҰН" қатынастарьп (3.26, 3.27-суреттер) "Шыққан
МЕРЗІМ
Көлік маркасы Шыққан жылы
МАЗДА-626
НИССАН-ПАТРОЛ
МАЗДА-626
БМВ-325
КИА-СПОРТЕДЖ
БМВ-325
МАЗДА-626
1993
1994
1995
1996
1996
1999
3.26-сурет. Мерзім қатынасы
ҚҰН
Шыққан жылы Құнды, доллар
1992
1993
1994
1995
1996
1996
1999 5800
7500
6400
8000
5800
8500
6100
3.27-сурет. Құн қатынасы
Егер қатынаста көп мәнді атқарымдық тәуелділік болса, ол
ЖУРНАЛ
Журанл аты Шыққан мерзімі Кітапхана
ҚазЭУ хабаршысы
ҚазЭУ хабаршысы
Таңшолпан
Таңшолпан
Мысль 2001,№1
2001,№1
2001,№1
2001,№2
2001,№3 ҚазЭУ хабаршысы
РҒТК
Ұлттық кітапхана
Ұлттық Ғылым Академиясы
Ұлттық Ғылым Академиясы
3.28-сурет. Журнал қатынасы
Тосын жағдайды жою үшін бастапқы қатынасты бір кілттен
ЖУРНАЛ-ШЫҚҚАН МЕРЗІМІ
Журанл аты Шыққан мерзімі
ҚазЭУ хабаршысы
ҚазЭУ хабаршысы
Таңшолпан
Таңшолпан
Мысль 2001,№1
2001,№1
2001,№1
2001,№2
2001,№3
3.29- сурет Журнал-шыққан мерзімі қатынасы
ЖУРНАЛ-КІТАПХАНА
Журанл аты Кітапхана
ҚазЭУ хабаршысы
ҚазЭУ хабаршысы
Таңшолпан
Таңшолпан
Мысль ҚазЭУ хабаршысы
РҒТК
Ұлттық кітапхана
Ұлттық Ғылым Академиясы
Ұлттық Ғылым Академиясы
3.30-сурет. Журнал –кітапхана қатынасы
Қатынас 4ҚТ-да болуы үшін ол БКҚТ-да болып және
Қатынастарды қалыптандыру — олардың нобайларын декомпозициялау немесе ыдырату
4ҚТ-дағы қатынасты 5ҚТ-ға ыдырату орындалғанда, нәтижесі қосылу бойынша
Сонда 5ҚТ-да қосылу бойынша тәуелділік мүмкін болатын кілтпен
Сонымен, қатынастарды қалыптандыру кезеңі келесі түрдегі атқарымдық
- кілттік емес атрибуттардың кілттерден аракідік тәуелділігін;
- кілттердің кілттік емес атрибуттардан тәуелділігін;
- кілттік емес атрибуттардың кілттен транзитивті тәуелділігін және
Осы тәуелділіктерді жою мәліметтердің қайталануын және ендіру, жою,
Мәліметтер қоймасын жобалау барысында қалыптандыру үрдісінің алатын орны
- пендік саладағы объектілерді және олардың арасындағы
- сосын, бастапқы қатынастарды жинақтау-ыдырату немесе композициялау-декомпозициялау жүзеге
- келесі, қалыптандырылған қатынастар схемасы МҚБЖ
Жалпы, қалыптандыру түрлері мәліметтер қоймасындағы қатынастар санын
3.2. Мәліметтердің желістік үлгісі
Қазіргі МҚБЖ желістік үлгілер негізінде тұрғызылған. Мәліметтер қоймасының
Көптеген МҚБЖ қарапайым желістік құрылымда болады, яғни әрбір
Желістік мәліметтер қоймасының қатынастар жиыны және тармақтармен шоғырланған
Тармақтармен шоғырланған қатынастар W(Т1,Т2 деп негізгі бір Т1
Осы шарт мәліметтердің желістік үлгісіне сәйкес, шектеуге жатады.
- қандай да бір тармақтармен шоғырланған
- саны қанша болса да, тармақтармен шоғырланған
- саны қанша болса да, тармақтармен шоғырланған қатынастардағы
Көп деңгейлі желісте өзара байланысып тармақтармен шоғырланған қатынастарға
Компьютер жадында тармақтармен шоғырланған қатынасты ұйымдастыру барысында байланыс
Компьютер жадындағы сақтаулы қатынастардың мәні жазба түрінде болса,
Тәуелді қатынас мәні мен негізгі қатынастың жалғыз мәнінің
Желістік мәліметтер қоймасы келесі құрылымнан тұрады:
S(rel) = < А, R, WW, Dom, Rel,
мұндағы А — атрибуттар атының жиыны;
R — қатынастар атының жиыны;
WW— тармақтармен шоғырланған қатынастар жиыны;
Dom — атрибугтардың доменге енуі;
Rel — қатынастар құрылымының сипаты;
Net — қатынастар жиынының тармақтармен
шоғырланған қатынастарға енуі;
V(s) — МҚ-дағы шектеулер жиыны.
Мәліметтерді тармақтармен шоғырланған қатынастарға ендірудің немесе
Ендіру тәсілі автоматты және автоматты емес түрде: сипатталуы
Мәліметтерді шығару әдістері міндетті және міндетті емес болып
Міндетті емес әдісте негізгі қатынастан кез келген мәнді
Тармақтармен шоғырланған қатынас пен атқарымдық тәуелділік туралы келесі
Мәліметтер қоймасының желістік схемасында қатынастар мен тармақтармен шоғырланған
F = {F1(Х1), F2 (Х2) . . .
Мұндағы Хі -Fі файлындағы кілттің атрибуты.
Қосымша, {XI, Х2 . . . Хі, .
Желістік ациклді мәліметтер қоймасы деген ұғымды қарастырайық. Егер
Желістің екі деңгейлі құрылымын алу алгоритмін қарастырайық.
1. А1 А2 түріндегі атқарымдық тәуелділікке Fі
F1і(Банк#, Президент, Мекен-жай)
F2 (Департамент#, Бөлім#, Қызметкерлер)
F3 (Департамент#, Амалдар, Мерзім)
F4(Аты-жөні#, Бөлім)
F5(Аты-жөні#, Амалдар).
2. Бірінші адымда қалыптасқан файлдар жұбы кілттер
W23(F2,FЗ), W35(FЗ,F5), W45(F4,F5)'
3. Егер екінші адымда екі тармақтармен
4. Екінші адымда тармақтармен шоғырланған қатынас құрамына
Жалпы желістік мәліметтер қоймасындағы амалдарды қарастырғанда МҚБЖ арқылы
Бірінші ыңғай: мәліметтер қоймасымен жұмыс жасайтын қоймалық тіл
Екінші ыңғай: жалпы бағдарламалық тіл жабдықтары (Паскаль, Ассемблер,
Бұл ыңғайда мәліметтер қоймасымен
Ішкі бағдарламалардағы параметрлер арасында
3.3. Мәліметтердің иерархиялық үлгісі
Мәліметтердің иерархиялық үлгісімен жұмыс жасауды қатынастар, тармақтармен шоғырланған
Мәліметтердің иерархиялық үлгісі деп төмендегі екі шектеуді орындайтын
1 Бірде бір тармақтармен шоғырланған қатынасқа тәуелді болмайтын,
2. Тек бір ғана тармақтармен шоғырланған қатынаста түбірліден
Бұл шектеулер иерархиялық МҚБЖ-ларда ескеріледі.
Мәліметтердің иерархиялық үлгісінің құрылымын 3.31-суреттен көруге
Мәліметтердің иерархиялық үлгісіңде мәліметтерді сызықты тізбекпен бейнелеудің бірнеше
Солардың біріне — "соңына дейін жүріп өту" принципі
- түбірлі қатынастың бірінші мәнінен бастап, әрбір деңгейде
- бірінші адым тоқтаған тармақтармен шоғырланған қатынаста барлық
- осы тармақтармен шоғырланған қатынастың барлық мәңдері тізіледі;
- жеткен деңгейден алдыңғы деңгейге көтеріліп, егер бірінші
Мәліметтердің иерархиялық үлгісінің құрамындан тармақтармен шоғырланған қатынастар үшін
Иерархиялық мәліметтер қоймасының құрылым алу алгоритмін қарастырайық.
А В түріндегі әрбір атқарымдық тәуелділік
S1 (Департамент#, Төраға, Мекен-жай)
S2 (Бөлім#, Департамент, Қызметкерлер)
S3 (Амалдар#, Мерзім)
S4 (Аты-жөні#, Бөлім)
S5 (Амалдар#, Тапсырма#, Аты-жөні#, Ұзақтығы)
S 6 (Амалдар#, Құжаттар# Қор).
2. Қатынастарды белгілері бойынша топтарға бөлейік: егер
S1 S2 S4, S5 (бұл кілттер Департамент атрибутын
S3, S5, S6 (бұл кілттер Амалдар атрибутын
3. Топтағы жұп қатынастар кілттердің Kj
4. Топтан тармақтарымен шоғырланған қатынас тізбектері табылып,
Мысалы, бірінші топ: W12(S1S2), W24(S2 ,S4), W45(S4,S5) тізбегі
5. Төртінші адымнан тыс қалған атрибуттарды кілттік емес
6. Егер екінші адымдағы топтардың ортақ қатынастары
7. Негізгі – тәуелді" жұбындағы ортақ
Жалпы, иерархиялық мәліметтер қоймасын пайдаланған бағдарламалық тілдерде өңделген
3.4. Мәліметтер үлгілерінің артықшылықтары мен кемшіліктері
Жоғарыда қарастырған мәліметтер үлгілерін салыстырмалы түрде талдау нәтижесі
Дегенмен, төменде сипатталған мәліметтер үлгілерің нақты тандау басқа
Қарастырылған негізгі ұғымдар
Даталогиялық үлгі, реляциялық үлгі, желістік үлгі, иерархиялық үлгі,
Мәліметтер үлгілерін салыстыру
Мәліметтер үлгісінің түрлері Артықшылықтары Кемшіліктері
Реляциялық Қарапайымдылығы, мәліметтердің тәуелсіздігі, теориялық негіздері әдістерінің
Желістік Мәліметтердің өрнектеудегі жан-жақтылығы, бірнеше қатынастардың мәндері Күрделілігі,
Иерархиялық Қарапайымдылығы, жадыдан аз орын алатындығы Мәліметтердің өзара
Мәліметтер үлгілері
Туризм және тауар-ақша қатынасының теориясы
Құн және қосымша құн теориясы
Delphi-де мәліметтер қорымен байланысты ұйымдастыру
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау коэффициенттері
Несиенің қатынастарының пайда болуы және дамуы
Ақшаның маңызы мен қызметі
Фирманың жұмыс атқару микро және макро орталығының негізгі факторлары
Тауар – ақша қатынасы жағдайында табиғатты пайдалану
Дүниежүзілік экономикалық байланыстағы Қазақстанның орны