Көркем шығармаларды ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ..........................................................................................................3-6
Теориялық бөлім...............................................................................................7
І. Аударма теориясының негізгі ұғымдары ...............................................7
1.1 Көркем шығармалар мәтінінің ерекшеліктері ....................................7-11
1.2. Аударма теориясының негізгі ұғымдары ..........................................11-12
1.3 Аударманың жалпы, жеке және арнайы теориялары ........................12-15
Практикалық бөлім
ІІ . Көркем шығармаларды ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару
2.1. Көркем шығарманы аударудың лингвистикалық сипаты ...............15-22
2.2. Көркем шығарманы аударудың стилистикалық сипаты ..................23-29
2.3 Аударманың психолингвистикалық классификациясы ....................29-36
а) көркем шығармадағы қос сөздердің қолданылу ерекшеліктері ....31-34
ә) көркем шығармадағы біріккен сөздердің қолданылу ерекшеліктері ..36
б) фразеологиялық және еркін сөз тіркестерінің қолданылуы ................36
ІІІ. Қорытынды .........................................................................................36-38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ..........................................................39-40
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Адамзат аударма арқылы араласып - құраласады.
Көркем аударма – аударматанудағы ең бір күрделі де күрмеулі
Олай дейтініміз – көркем аудармада шығармашылық белгі-сипаттарының лингвистикалық және
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Ағылшын тілінде жазылған көркем шығармаларды
Зерттеу нысаны. Тіл табиғатын, сөз мағынасы мен қызметін анықтауға
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты –
ағылшын тіл біліміндегі аударматану теориясының даму ерекшелігін зерттеу,
шетел ғалымдарының тілдік тұлғасын ағылшын тілі мен
ағылшын тілінен көркем шығарманы аударудың концептуалды және когнитивтік
аударматану теориясының танымдық негізде қалыптасып даму бағытын уәждейтін ұғымдық
көркем шығарманы аударудың әдіснамалық негізі мен когнитивтік парадигмасын
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері. Ағылшын
Зерттеу дереккөздері. Ағылшын тілінен көркем шығарманы аудару
Зерттеудің теориялық маңыздылығы. Көркем шығарманы аудару теориясының
Зерттеудің практикалық мәнділігі. Курстық жұмыста ұсынылған көзқарастар мен пікірлер
Зерттеудің әдістері мен тәсілдері. Зерттеу барысында жинақтау,
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар.
көркем шығарманы аударудың даму тарихы ХХ ғасырдың І
Зерттеу жұмысының құрылымы. Курстық зерттеу кіріспеден, әрқайсысы бірнеше бөлімдер
Теориялық бөлім
І Көркем шығармалардың аударылу ерекшеліктері
1.1 Көркем шығармалар мәтінінің ерекшеліктері
Көркем шығармаларды аудару мәселелерінің қалыптасып, дамуы диалектика мен динамика
Көркем шығармаларды аударудың тарихи қалыптасуы мен теориялық
«Көркем шығарманы аудару теориясы аясында байқалар ағымдық және бағыттық
аударма нақты ғылым саласында қол жеткізген нәтижелерге сүйенеді;
ол ғылыми қауымдастықтың сол нәтижелерді қабылдауын негізге алады;
көркем шығарманы аудару белгілі бір үлгі бойынша нақты мәселелер
«Тілдің тарихын білу деген сөз – оның өңіп-өскен жолын
1.2. Аударма теориясының негізгі ұғымдары
Қоршаған әлемді тану, оның тілдік бейнесін жасау міндеттерін шешуден
ағылшын лингвистикасындағы когнитивтік парадигманың даму сипаты реттілікпен
тілдік құралдардың танымдық қызметіне орай бес түрлі кезеңнің өзгешелігі,
танымның күрделі заңдылықтарын пайымдауға, оның тілдік бөлшектермен ажырамас бірлігін
ағылшын тіл біліміндегі аударматану теориясының даму ерекшелігін зерттеу,
шетел ғалымдарының тілдік тұлғасын ағылшын тілі мен
көркем шығарманы аударудың әдіснамалық негізі мен когнитивтік парадигмасын
көркем шығарманы аудару теориясының әлеуметтік негіздерін қоғамдық факторлардың жалпы
көркем шығарманы аудару теориясының халықтық танымнан бастау алар қағидаларына
1.3 Аударманың жалпы, жеке және арнайы теориялары
Қазақстанда ағылшын тіл білімінің сан салалы теориялық ұстанымдарын
Демек, бүгінгі көркем шығарманы аударудың атқарар қызметі
Көркем шығармаларды аударудың ерекшеліктері – лингвистика заңдылықтарына арқа сүйеу
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер белгіленді:
– тәржіменің теориялық
– көркем шығармаларды аудру
– қазақ –
– көркем шығармаларды
– аударманың тілді
– аударманың төл
– аударманың әдіс-тәсілдерін
- тәржіме тағылымдарын
Практикалық бөлім
ІІ . Көркем шығармаларды ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылу
2.1 Көркем шығарманы аударудың
лингвистикалық сипаты
Ұлттық мәдениеттердің бетбұрысты белестерінде аударманың алар орны арта түсті.
Төл әдебиетімізде аударма арқылы дүниеге келген шығармалардың үлкен
Ағылшын жазушысы Эрнест Хемингуэй шығармасының қазақша аудармасы
Бұл тараушада пішін мен мазмұн бірлігіне қол жеткізу, эвфонияны
Кезкелген тәржіме тіліне қарап сол кезеңдегі ұлттық әдеби тіл
Тілдің өзіндік сипатына байланысты тәржіменің түпнұсқадан да асып түсуі
Ол әрбір халықтың тарихының, тұрмысының, сенім-нанымының, әдет-ғұрыптарының, үйренген үрдістерінің,
Эрнест Хеменгуэй «Шал мен теңіз »көркем шығармасының мазмұны тереңде
Эрнест Хеменгуэйдің «Шал мен теңіз» көркем шығармасында суреткердің жасаған
Автор шындық құбылыстарды типтендіре жинақтау арқылы суреткер
Эрнест Хеменгуэйдің «Шал мен теңіз» көркем шығармасында автор кейіпкердің
Сөйтіп, ұлы жазушы адам мінезін даралауға асқан жауапкершілікпен қараған,
The old man dropped the line and put his
Қария қармақбауды тастай беріп, табанымен басты да, қолына гарпунды
Эрнест Хеменгуэйдің шығармасынан эпикалық образ — кескін-кейпі, мінез-құлқы, іс-әрекетімен
The old man felt faint and sick and he
Шал әлсіреп, есеңгіреп қалды, көзіне түк көрінбеді. Гарпунның бауын
Эрнест Хеменгуэйдің шығармасын зерттей отырып, шығармадағы сөздің реңін,
The old man felt faint and sick and he
Then it spread like a cloud. The fish was
Шал әлсіреп, есеңгіреп қалды, көзіне түк көрінбеді. Гарпунның бауын
Осы бір үзіндіден Эрнест Хеменгуэйдің шығармасында айқындау, яғни заттың
Көркем шығарманың авторы идеялық, эстетикалық, мақсатына жету аметафора
1. First it was dark as a shoal in
2. Then it spread like a cloud. The fish
1.Қан әуелі қошқылданып, тереңде қаптай жүзген қалың балық шоғырындай
2.Аппақ күмістей жайын балық толқында акырын ғана тербетіліп жатты.
Шығармада автор да, аудармашы да «аппақ жайын күмістей
2.2. Көркем шығарманы аударудың стилистикалық сипаты
Э. Хемингуэйдің «Шал мен теңіз» шығармасын мына
The old man looked carefully in the glimpse of
Шал қашан көзі бұлдырағанша, одан жанарын тайдырмады. Көзінің алды
Осы үзіндіде тайдырмады етістігі метафоралық тәсілмен өзінің тікелей мағынасынан
The fish had turned silver from his original purple
Енді балықтың құйрығын қайыққа тақап байлау үшін жіптен кесіп
Көркем шығармада автордың тарапынан тілдің морфологиялық тұлғаларының стильдік қолданылу
Э. Хемингуэйдің «Шал мен теңіз» шығармасында түйдек-түйдек,тілім-тілім, күмп етті
Сондай-ақ эмоционалдығы оған қоса адамның бір затқа, құбылыскқа өзіндік
“Don’t think, old man,” he said aloud. “Sail on
- Мұны ойлап басыңды қатырма, шалым, — деді өзінен
Көркем шығармада экспрессивті-эмоционалды лексика әртүрлі жолмен пайда болған. Бірқатар
The old man felt faint and sick and he
Э. Хемингуэйдің «Шал мен теңіз» шығармасының стильдік қызметі,тәсілдері мол
The old man felt faint and sick and he
Then it spread like a cloud(теңеу ұқсас емес заттарды
Шал әлсіреп, есеңгіреп қалды, көзіне түк көрінбеді. Гарпунның бауын
Жоғарыдағы үзіндіде айтылу мақсатына қарай хабарлы сөйлемдер. Автор
Мысалы, The old man felt faint and sick and
Шал әлсіреп, есеңгіреп қалды, көзіне түк көрінбеді,- деген сөйлемді
Көркем шығармада экспрессивті-эмоционалды лексика әртүрлі жолмен пайда болған. Бірқатар
Бейнелі сөздердің қайнар көзі еліктеуіш, одағай сөздерде жатыр
Көркем шығармада экспрессивті-эмоционалды лексика әртүрлі жолмен пайда болған. Бірқатар
Бейнелі сөздердің қайнар көзі еліктеуіш, одағай сөздерде жатыр
Фразеологизмдердің жоғарыда көрсетілген төрт белгісі негізінен тұрақты сөз тіркестеріне
Автордың түсіндіруінше, фразеологиялық түйдекке де, фразалық тіркеске де ортақ
В. В. Виноградов пен Н. М. Шанскийдің қолданылуы мен
Көркем шығарманы аудару кезінде синтаксистік құрылыстың ойды айтып немесе
Аударма мәдениеті үздіксіз өсіп келеді. Сонымен бірге, қазіргі бар
Курстық жұмыстың тақырыбын аша отырып, үндестік табиғатта да, ән-күйде
Тәржіме тарихын түзетін тұста қазақ аудармасының шежіресіне орай бірқатар
Ағылшын көркем аудармасының тарихын жазу үшін біз міндетті түрде
2.3 Аударманың психолингвистикалық классификациясы
Ғылымның психолингвистикалық негіздерінен жоғары тұратын пәлсапалық рефлекстер арқылы
Белгілі бір лингвистикалық тұжырымды түсінуді, оның ішкі идеялық мазмұнын
Көркем шығармадағы қос сөздердің қолданылу ерекшеліктері:
1. The old man was thin and gaunt with
deep-creased - қос соз, scars-тыртық.Мұндағы қос сөз кейіпкердің қолындағы
2. They picked up the gear from the boat.
hard-braided - қос сөз соз. Автор да, аудармашы қайықты
3. The boy had brought them in a two-decker
two-decker – қос сөз, сын есім.
4. “He used to come to the Terrace sometimes
harsh-spoken - қос сөз, сөйлемде дөрекі ,
5. Each line, as thick around as a
green-sapped - қос сөз, оңып рең жасыл түс
6. Just then he saw a man-of-war bird
man-of-war bird –соғыс кемесі, қазақ тілінде еркін сөз тіркесі
7. But the bird was almost out of sight
sun-bleached (weed) - қос сөз, қураған сөз деген мағынаны
8. He loved green turtles and hawk-bills with their
Бұл сөйлемде екі қос сөз берілген, hawk-bills, armour-plating,бұлар сөйлемде
9. lay in the stern in the sun, compact
fast-moving - қос сөз, тез, шапшаң қимылды
10. They talked at night or when they were
storm-bound - қос сөз, алай-түлей қатты дауыл деген
11. Everything that shows on the surface today travels
north-east – қос сөз, солтүстік-шығыс деген ұғымды білдіреді
12. He held the line against his back and
north-west - қос сөз, солтүстік батыс деген ұғымды
13. He shipped his oars and brought a small
medium-sized - көлемі орташа, ағылшын тілінде қос сөз,
14. He remembered the time he had hooked one
panic-stricken қос сөз, үрейлі арпалыс (өлім мен өмір
Шығармада көптеген жоғарыда келтірілген мысалдарда қос сөздерді тауып, талдау
Көркем шығармадағы біріккен сөздердің қолданылу ерекшеліктері:
1. The shack was made of the tough budshields
budshields -лашық, біріккен сөз.
2. The newspaper lay across his knees and the
The boy left him there and when he came
was barefooted-жалаңаяқ, біріккен сөз.
3. Some of the younger fishermen, those who used
Motorboats - моторлы қайық. Ағылшын тілінде біріккен сөз,
4. It is a big school of dolphin, he
widespread - кең таралған, ағылшын тілінде біріккен сөз, ал
5. But these poisonings from the agua mala came
Whiplash - қылыштай осып өтті , ағылшын тілінде біріккен
6. He was sorry for them all, even the
heartless - тас жүрек, ағылшын тілінде біріккен сөз болады,
7. Once he stood up and urinated over
Phosphorescent–біріккен сөз, аудармасы (фосфорландыратын) фосфор+иіс
8. Some time before daylight something took one
daylight - таңсәрі, ағылшын тілінде де, қазақ тілінде
9. Maybe if I can increase the tension just
Backbone – негіз деген аудармаға ие, ағылшын тілінде біріккен
Фразеологиялық және еркін сөз тіркестерінің қолданылуы
“I am not religious,” he said. “But I will
Our Fathers and ten Hole Marys – сүттен ақ
Н.Ғабдуллин аудару кезінде қазақ оқырманына ағылшын тілінің ерекшелікерін фразеологизмдерді,
Қорытынды
Аудармашы ғалымдардың қабілеті, мүмкіндігі, ішкі сезімі, өзіндік дүниетанымы,
ғылымдар тоғысын құраған алғашқы кезеңдердің өзара сабақтасқан сипатымен түсіндірілетін
таным нысанын құрайтын заттар мен құбылыстардың универсалды табиғаты негізінде;
қазақ тілінің ғылыми негізде қалыптасуының жалпы теориялық ілімдердің дамуымен
алғашқы қазақ зерттеушілерінің Ресей лингвистикалық мектебінде дәріс ала отырып,
Тіл философиясы ұстанымдарының үстем болуымен, соның арқасында тілдік
Адамзат тіршілігінің ең басты құралы деп танылатын тіл
Курстық жұмысымызды қорытындылай келе, лексикалық және стилистикалық қолданыстардың кеңінен
Пайдаланылған әдебиеттер:
Абдрахимова Г.Б. Роль предпереводческого анализа для достижения адекватности перевода
Айтбаев О., Қазақ тіл білімінің мәселелері.- Арыс баспасы, Алматы
Аханов К. Тіл біліміне кіріспе. Алматы, 1965,16-18 б.
Балақаев М, Е.Жанпейісов, М.Томанов, Б.Манасбаев. Қазақ тілінің
Бахтин М.М.,Эстетика словестного творчества – М.,Искусство 1979,422с
Влахов С. , Флорин С. Непереводимое в переводе. –
Гак В.Г. Курс перевода. Французский язык.- М., 1997. 11-19
Гарбовский Н.К. Теория перевода. – М., 2004.49-51с.
Гольперин И.Р.,Текст как объект лингвистического иследования М.,Теория переводов 2001.115
Ермагамбетова А.С., Мадигожина С.П. Ағылшын тілінен қазақшаға аудару жаттығулар
Жақыпов Ж.А «Аударматануды аңдату»- Астана, Аударма баспасы 2004,234-236 б.
Загидуллин Р.З. Языковая личность переводчика // Иностранные языки в
Загатова С.Б. Некоторые вопросы переводоведения // Актуальные
Казакова Т.А. Практические основы перевода. – СПБ., 50-54с.
Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). – М., 1990,77,45с.
Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). – М., 1990,77,45с.
Латышев Л.К., Семенов А.Л. Перевод: теория, практика и методика
Федоров А.В.,Основы общей теории перевода. - СПб., 2002г,334-335 с.
Пайдаланылған көркем әдебиетттер:
1.Hemingway Ernest.The old man and the sea.Green hills of
Ғабдуллин Н.,Шал мен теңіз – Астана., Аударма 2002-368 б.
2
Көркем шығармаларды ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылу ерекшеліктері
Поэзиялық шығармаларды аудару
Көркем шығармаларды орыс тілінен ағылшын тіліне аударудағы ерекшеліктер
Аударма өнері және көркемдік түсініктері
Көркем аударма ерекшеліктері.Көркем аударма міндеттері. Аудармашыға қойылатын талаптар, аудармашы қызметі
Қазақ тіліне аударманың өзектілігі
Аударма
Көркем әдебиетті аударудың теориялық негізі
Қазақ әдебиетіндегі аударманың орны, маңызы
ЖАЗБАША АУДАРМАНЫҢ АЛГОРИТМІ