Өндіріс материалдарын есебін талдау
Өндірістегі материалдар есебін жетілдіру және талдау
Мазмұны
Кіріспе.......................................................................................................................
Өндірістегі материалдар есебі.
1.1 Өндірістегі материалдар есебін ұйымдастыру және
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері.............................................................
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау есептеу
1.4. Өндірістік материал қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі ........................................................................................................................
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды түгендеу............................................
2. Кәсіпорын өндірістегі материалдар есебінің аудиті
2.1. Өндіріс материалдар аудиті.........................................................................
2.2. Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс аудиті................................................
2. Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру.
3.1.Өндіріс материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін талдау..............
3.2. Тауарлы - материалдық қорлар құрылымын
3.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздері................................
Қорытынды...........................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер............................................................................
Қосымшалар.
Кіріспе.
Менің дипломдық жұмысым тақырыбы «Өндірістегі материалдар есебін жетілдіру және
Кез-келген кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды, ақша қаражаттарды және басқа да
Өндірістегі материалдар субъектісі айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады.
Тауарлы-материалдық қорлар өзгерісі;
Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
Шығындардың есептелуі;
Есеп берудегі айқындама.
Нарықтық экономика жағдайында материалдық қорлардың айналымдылығын жоғарылату маңызды және
Дипломдық жұмысымдағы негізгі мақсатым төмендегі мәліметтерді қарастырып шығу:
Тауалы-материалдық қорлардың бухгалтерлік есебі;
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау мен жіктеу;
Қоймадағы материалдар есебінің ұйымдастырылуы;
Тауар мен қамтамасыз ету негізінде құрылды. 2000жылы
Елбасының аграрлық саясатты дамыту бағдарламасы сәйкес ауыл шаруашылығының өнімдерін
1. Өндірістегі материалдар есебі есебі.
1.1 Өндірістік материалдар есебін ұйымдастыру және
Өндіріс процесіне еңбек құралдары мен қатар материалдық қорлар еңбек
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады:
Негізінен өндіріс барысында функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық
Негізгілер-шығарылатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын материалдар болса, ал
Негізгі өндіретін өнімі: Сүт, Қаймақ, Сүзбе, Айран т.б
Өндіріс процесінің жүргізілуі:
Қоймаға сүтті қабылдау
Сүттің майлылығын тексеру
Қоймадан сүттерді цехтарға жөнелту
Цехтарда сүтті қайнату немесе өңдеу
Лабораториялық тексеруден өткізу
Дайын өнімді қоймаға жөнелту
Қоймада тоңазытқыштарға бөліп орналастыру
Жеткізушілерге қоймадан дайын өнімді босату
Тапсырыс бойынша клиеттерге жеткізу
«Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімдерін өндіру
ИП «Орынбаев»
ИП«Құрбанбаев»
Сайрам ауданының тұрғындары
«Базар» АК өнімдері
жабдықтаушылар бізге өз өнімдерін жеке автокөліктері арқылы
Біздің шығарған өнімімізге нарықта сұраныс жоғары болғандықтан бізге басты
Облыстық онкологиялық аурухана.
Облыстық балалар аурухана.
Қалалық перзентхана.
№74 мектеп
ХҚТУ-асханасы
«Қарлығаш» балалар үйі
Қалалық жұқпалы аурулар емханасы ж\е т,б
облысымыздың, ауданымыздың, қаламыздың ауруханалары мен бала-бақша және жеке сауда
№ кесте 1
«Ақ-қаймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімін қалаларға, аудандарға,
«Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының делдалдық сауда -саттық
Тауарлы-материалдық қорларды тиімді қолдану мәселелерін сүт өнімдерінің майлылығын жоғарлату
Тауарлы-материалдық қорлар есебінің негізгі міндеттері:
операциалардың құжаттарда уақытылы және дұрыс көрсетілуі, материалдардың түсуі мен
материалдардың сақталу орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде сақталуын бақылау;
қордың бекітілген нормасының сақталуын бақылау;
қойма қорларының жағдайын бақылау;
қажет емес және артық материалдарды анықтап, олардың өткізілуін бақылау;
өндірісте материалдардың қолданылуын жүйелі бақылау;
дайындалған қорлардың нақты өзіндік құнын және көлік дайындау шығындарын
көлік дайындау шығындарының өндірістің өзіндік құнына дұрыс аударылуын бақылау;
тауарлы-материалдық қорлар бойынша субъектінің есептік саясатының сақталуын және дұрыс
Жабдықтау және қойма шаруашылығының, салмақ өлшеу шаруашылығының дұрыс ұйымдастырылуы
Өндіріс барысында материалдар үш топқа бөлінеді және әр түрлі
Толығымен тұтынылады-шикізат, материалдар.
Шикізаттан- дайын өнімге
Жеке дайындалатын өнімдер
Атқаратын ролі және бағыты бойынша өндіріс процесінде барлық материалдар
Негізгі материалдар дайындалып жатқан өнімге оның материлдық негізін құрай
Көмекші материалдар негізгі материалдар сияқты өндіріліп жатқан өнімнің құрамына
Өндіріс процесінде бағыты және қолданылу әдістері бойынша материалдарды келесі
Немесе өнеркәсіптің өндіру саласын атайды (мұнай, газ). Материал-дар деп
Сатылып алынған жартылай фабрикаттар, орағыш бұйымдар, конструкциялар және бөлшектер-бұл
«Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы-материалдық қорлар
Бухгалтерлік есептің №7 «Тауарлық-материалдық қорлар есебі» стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық
шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен құрамдас
Аяқталмаған өндіріс;
Субъектінің іс-әрекет барсында сатуға арналған дайын өнімдер, тауарлар.
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми-негізделген жіктемені, есеп
Материалдық қорлар былайша жіктеледі:
негізгі материалдар – шығарылатын өнімге заттық негіз
көмекші материалдар-өндірілетін өнімге белгілі бір қасиеттер
Сонымен қатар материалдар синтетикалық шоттар бойынша (шоттардың
1310 «Шикізаттар мен материалдар» ескі шотта бойынша 201-208-
1312 «Отын» шоты –көлік құралдарын пайдалануға, өндірістік технологиялық
1313 «Ыдыс және ыдыстық материалдар» шотында ыдыстардың барлық түрінің
1314 «Қосалқы бөлшектер» шоты- жөндеу жұмыстарын жүргізуге машиналар
1315 «Басқада материалдар» шотында өндіріс қалдықтары (ағаш кесінділері, қиындылар,
1316 «Басқа жаққа өнделуге берілген материалдар» шоты басқа жаққа
1317 «Құрылыс материалдары» шотын субъект салушылар қолданылады. Мұнда
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері.....
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау 2 ҚЕБХС сәйкес
Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге
7БЕС 4 т. Сәйкес ТМҚ өткізудің таза құны әдеттегі
Өндіріске босатылған материалдыар құнын анықтаған кезде
ЖШС «Ак-каймак» өздерінің тауарлы-материалдық қорларында орташа өлшемдік құн
орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалыс болған
ФИФО- есепті кезең соңында есепте тұрған материалдарды құнын ескеріп
Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру - әдетте өзара бірін-
НИФО- «кейін түсті-бірінші кетті» бағалары бойынша материалдарды есептен
Стандарттық баға- нормативті өзіндік құн. Өндіріске босатылған материалдар
Материлдарды әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен артықшылықтарын қарастырайық
ФИФО Орташа өлшемді Ерекше теңестіру НИФО Стандартты құн
Кемшіліктер Ескірген өндірістік шығындарға ұшыратады, пайданы көтереді және
Артышылықтары ТМҚ шын бағалауды жүргізеді Қолданылуы қарапайым, есеп
2-кесте
ХҚЕС-на көшудегі қорларды есепке алудың ерекшелігімен айырмашылығы
Қорлар кәсіпорынның едәуір маңызды активтерінің бірі және түсімдерінің негізгі
■ құрылыс шарттары бойынша туындайтын аяқталмаған
• қаржы құралдары (З9-ХБЕС);
■ ауыл шаруашылығы қызметіне және ауыл
Стандарт:
• ауыл және орман шаруашылығы өнімдерін,
• сату шығыстарын алып тастай отырып,
өз қорларын әділ құны бойынша бағалайтын тауар брокерлері мен
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес қорлар былайша жіктелуі мүмкін:
• Дайын өнім өндіруге (немесе қызмет
Өндіріске арналған тауарлар мен материалдарға тиесілі шығындар 1310-«Шикізат және
■ Аяқталмаған өндіріс - дайын болу
Өндірістік процеске тартылған шикізат пен материалдарға жұмсалған шығындар, сонымен
Кәсіпорын шығарған және сатуға арналған дайын өнім. Аяқталған, бірақ
■ Қайта сату үшін сатып алынған
Барлық тауар қорлары екі жалпылама сипаттмалармен ерекшеленеді: сауда компаниясының
■ Қайта сатуға арналған мүлік(жер, үй,
1. 7-ҚБЕС бойынша, 2-ХБЕС бойынша сатып алуға жүмсалған шығындар:
сатып алу бағасы - сатып алушының бағасы;
сырт жерден әкелуге баж - импорт бажы және басқа
делдалдық ұйымдарға төленетін комиссиялық сыйақы;
көліктік-дайындау шығыстары - тасымалдауға,
өңдеуге жұмсалған шығыстар;
қорларды сатып алуға тіке байланысты өзге де шығыстар, объектіні
2-ХБЕС-ның 11 -тармағында делдалдық ұйымдарға комиссиялық сыйақылар туралы еш
Мысалы: делдалдық ұйымдарға төленетін, олар арқылы қорлар сатып алынатын
2. Қайта өңдеуге жұмсалатын шығындар - шығарылатын өнімдердің нақты
- шикізат шығындары; еңбек шығындары;
- өндірістік үстеме шығыстар - өндірілетін
Қайта өңдеу бойынша шығындарға жумсалған тұрақты қосымша шығыстарды бөлу
2-ХБЕС-на сөйкес тікелей шыәындардан өзге. қайта өңдеуге жумсалеан шыгындареа
2-айырмашылык. 2-ХБЕС элементтер бойынша мұндай топтастыруды белгілемейді. Өнім шығаруға
Турақты үстеме өндірістік шығыстар өндіріс көлеміне тәуелсіз езгермей қалатын
Ауыспалы өндірістік үстеме шығыстар шикізаттың жанама шығындары және жанама
3. Өзге шығындар - қорларды белгіленген жерге дейін және
3-айырмашылык. Шығындардың бәрін бірдеп қорлардың өзіндік құнына кіргізуге болмайды
в) қорларды олардың қазіргі тұрған орнына және жағдайына
г) сатуға жұмсалатын шығындар;
Келіп түскен қорлар нысандарын ҚР Қаржы министрлігі 19.03.2004 ж.
№ Нысанның № Нысанның аталуы Нысанды қолдану
1 ТМҚ-3 Кіріс ордері Жеткізушілерден н\е қайта өңдеуден түскен
2 ТМҚ-2 ТМҚ-ның қабылданғаны туралы акт Жеткізушілер құжаттарының деректерімен
3-Кесте
Дебит Кредит Операция мазмұны
Есеп беретін сомалардың есебінен сатып алу
1310 1250 Шикізат пен материалдар
1330 1250 тауарлар
1310,1330 3310 Жеткізушілерден шикізат пен материалдар,тауарлар сатып алынды
Қорлар келіп түскен кезде шоттар корреспенденциясы.
4-кесте
Қорлардың әрбір түрін дайындаудың нақты өзіңдік қунын есептеп шығару
нақты шығындар бойынша есепке алу әдісі;
норматив шығындар бойынша есепке алу әдісі - өндірістік кәсіпорындар
бөлшек бағалар әдісі - бөлшек сауда ұйымдары үшін. Нормативтік
Норматив шығындар әдісі үздіксіз өндірісте қолданылады. Қорлар бірлігінін. өзіндік
Өндіріске есептен шығарғанда немесе сатқан кезде қорларды бағалау
Қорлардың өзіндік қүнын есептеу тәсілдерінің (әдістерінің) салыстыруын қарастырайық. 7-ҚБЕС-ның
1. 23-тармақ - арнайы жобалар үшін шығарылган
Бұл әдіс қорларды және өндірістің әрбір жеке бірлігі бойынша
2. 25-тармақ - қалған қорлар үшін
Бұл әдістер бізге-7-ҚБЕС-нан белгілі. Қорларды есептен шығару сомасының баланс
Орташа елшенген құн әдіс
Артықшылықтары - бағалардың өзгеру ықлалын есептік кезеңнің ішінде қорлардың
Қай әдісті тандаған жөн ? Осы жағдайда барлығы кәсіби
4-айырмашылық. ЛИФО әдісіне 2-ХБЕС-нда тиым салынған. Оны қолдану есептілістің
2-ХБЕС кәсіпорынның оларды пайдалану сипаты жағынан соған ұқсас барлық
Сатудың ықтимал таза бағасы Жылдық қаржылық есептілікті жасаудың алдында
2-ХБЕС талаптәрының қорларды бағалау бөлігі 7-ҚБЕС-ның талаптарына сай келеді:
Ықтимал таза өткізу құны - бұл жұмысты орындауға жумсалған
Қорлардың айналым
құныдылығы ( айналымы)
Орташа қорлар
Мұнда, өткізілген тауарлардың өзіндік құны - өндіріске жұмсалған қорлардың
Орташа қорлар
Қорлардың айналымдылығы (күндермен) =
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны
Қандай қорларды ұзақ сақтаймыз, есептік күнге осы қорларды неге
Өтімсіз қорлар - бұл ұзақ уақыт пайдаланылмаған және кәсіпорынға
Ақпаратты ашу
Қаржылық есептілікте мыналар ашылуға жатады:
- қорларды бағалау үшін бекітілген есеп
- таза өткізу құны бойынша есепке
- есептік кезеңнің ішінде шығыстардың сапасында
есептік кезеңде танылған қорлар құнының төмендеу (қалпына келу) көлемі;
қорлар құнын қалпына келтіруге алып келген жағдайлар (оқиғалар);
міндеттемелерді қамтамасыз ету үшін кепіл ретінде пайдаланылған қорлардың баланстық
ХҚЕС: Қорлардың бағалануын есепке алу.
2-ХҚЕС-ына сәйкес қорлар (inventory - американша, stock - ағылшынша)
■ қалыпты қызмет барысында сату үшін
■ осылай сату ушін өндіріс процесінде,
■ өндіріс процесінде немесе қызметтер көрсету
Демек, қорлар анықтамаға сәйкес мынадай үш санатқа бөлінеді:
1) шикізат пен материалдар (raw materials inventory);
2) аяқталмаған өндіріс [work-in-process (work-in-progress) inventory];
3) дайын өнім (finished goods) және тауарлар (goods).
Компания бухгалтері қорлардың өзіндік құнына нелер қосылатынын және қорлардың
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен UJbifa-рулар және қорлардың
Қаржы есептілігін ХҚЕС-ына сәйкес жасайтын ұйымдар шоттардың жұмыс жоспары
Тауарлық топтар әдісі
Тауарлық топтар әдісін пайдаланған кеэде «Ақ-қаймақ»ЖШС мысалында; Баланста 31.12.2005
Бухгалтерлік есепте компания бухгалтері 31.12.2005 ж.
мынадай жазба жасайды:
Д-т 7216 - «Қорлардың өзіндік қүнын ӨТҚ-ға дейін есептен
К-т 1361 - «Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу
Бухгалтерлік баланста мынадай ақпарат болады:
Қысқа мерзімді активтер:
Қорлар
Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу жөніндегі резерв
Жиыны - 346 900 тенге
Тікелей есептеп шығару әдісі.
Д-т 7216 - «Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін есептен
К-т 1330 - «Тауарлар» - 400 теңге (340 900
Бухгалтерлік баланста мынадай ақпарат болады:
Қысқа иерзімді активтер:
Қорлар - 346
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығару ережесі.
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығарған кезде қорлардың
Егер қорлар өткізу үшін арналса, онда есеп-қисап өткізудің ағымдағы
Егер қорлар жасалған шарттар бойынша сатуға арналса, онда есеп-қисап
Егер шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнім өзіндік
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңде дүркін-дүркін жүргізіледі.
Өткізудің таза құнының ұлғаюйынан болған қорларды кез келген қайта
Д-т 1361 - «Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу
К-т 7216 - «Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ғa дейін есептен
Тікелей есептен шығару әдісін пайдаланған кезде:
Д-т 1330 - «Тауарлар»
К-т 7216 - «Қорлардың өзіндік қунын ӨТҚ-ға дейін есептен
Қорлардың құнсыздануын резервке алу.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары бойынша қорларды еселке алу «Қорлар»
2-ХБЕС-нің 9-тармағында былай делінген: «Қорлар міндетті турде өзіндік құн
Бұл тармақты тағы да аз бағалау ережесі (LCM -Lower
Сонымен, қорлар қаржылық есептілігінде ең ұстамды баға бойынша ескерілетін
1) тауарларға арналған рынок бағаларынын жалпы төмендеуі;
2) қорлардың табиғи жағынан зақымдалуы;
3) моральдық жағынан ескіру;
4) бұйымның жасалуын аяқтау үшін қажетті қосымша шығындар.
Қорлар құнының өткізудің мүмкін болатын таза бағасына дейін төмендетілу
1. Баптылық әдісі - қорлардың (тауарлардың) әрбір атауы бойынша
2. Негізгі тауарлық топтар әдісі - тауарлардың
Қорлардың тиісті атауларының өзара байланыстылығынан баптылық әдісті іс жүзінде
Қорлардың жалпы деңгепі әдісі - барлық тауарлық қорлар өзіндік
4-кесте
Қорлар
түрлері Өзіндік құны ӨМТҚ(нарықтық баға) LCM баптылық LCM тауарлық
А 100 103 100 - -
В 200 195 195 300 -
С 300 295 295 295 -
Жиыны 600 595 593 595 596
Мысалы, жоғарыда аталған әдістер бойынша қорлар қүнын бағалау:
Осы мысалдан қорлар қүнының төмендеу шамасын былайша анықтаймыз:
- баптылық әдіс кезінде - 7 мың теңге (600
- негізгі тауарлық топтар әдісі бойынша - 5 мың
- қорлардың жалпы деңгейі әдісі бойынша - 4 мың
Қорлар құнының ӨМТҚ-на дейін төмендеудің жалпы шамасын, сондай-ақ қорлар
Бұл жағдайда қорлардың өзіндік құнын өткізудің таза құнына дейін
Д-т 7216
К-т 1330
Өткізудің таза құнын бағалау мерзім сайын әрбір есепті кезеңде
Егер қорлар құнын ӨМТҚ-на дейін төмендетудің бұрын уағдаласқан шарттары
Яғни өткізудің мүмкін болатын таза құнын ұлғайтудан туындаған қорлардың
2-ХБЕС «қорлардың құнсыздануына резерв» немесе «провизия» термин-дерін қолданбайды және
Жауап мынадай: ХҚЕС (1-ХБЕС) бойынша қаржылық есеп беруді әзірлеу
Мысалы, болашақтағы экономикалық пайданың ықтималдылығы.
Айталык. сақтау мерзімінің өтіп кетуіне байланысты қорлардың бір бөлігі
Бұлардан экономикалык пайда, сол қорлардык, құны ескі-құсқы заттар сияқты,
Тәуекел - зиян келтіру немесе пайдадан айрылу, әлеуетті ысыраптар
3 айдан 6 айға дейін - 5%
6 айдан 9 айға дейін - 10%
9 айдан 12 айға дейін - 15%
1 жылдан асса - 50%
Мысалы, Excel бағдарламасында тауарлык материалдык қорлардың пайдаланылған уакытын талдау
Қорлар атауы Жеткізілу айы, жылы 31.12.2006ж қалғаны
3-айға дейін 3-6 ай 6-9 ай 9-12 ай 1жылдан
Сүт 11.06. 14.май
Қаймақ 05 05 25 25
Ірімшік 02 05 96
Сүзбе 09 04 6
Айран 03 04 12
Биолакт 08 05 100 100
Жиыны 256.5 14 5 100 25 98
Резер ;% 0 5 10
Қорлар құнының құныныңтөмендеуіне резерв сомасы 31.2
5-кесте
Осы кесте бойынша кәсіпорын қаржылық есеп беруге түсініктеме жазбасында
Қорлар -өзіндік құны
Минус қорлардың кұнсыздануына резерв
Қорлар - баланстық құны
Осы кестеде кәсіпорында корлардың жату мерзімдері бойынша 2005 жылдың
Айталық қорлардың 3 айға дейін қозғалыссыз жатуын, қалыпты жағдай
Құнсызданған және/немесе нормативтен артық тауарлық-материалдық қорлардың кейбір түрлері бойынша
- жарамдылық мерзімі 6-12 ай шегінде өтетін қорлар,
- резервтің 50%;
- 1 жылдан аса қойма бойынша қозғалысы жоқ
«Ақ-қаймақ» ЖШС –нің мысалында: 152 000 теңге сомасында ақша
Салык кодексінін 84-бабына сәйкес иемденіп алынған тауарлар (жұмыстар, кызмет
1.3. Өндіріс шығындарын есепке алудың әдістері мен өнімнің өзіндік
Өндірісті ұйымдастыру ерекшелігі мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
Калькулятциялауды жасау мерзімі: алдын-ала және кейінгі болып екіге бөлінеді.
Алдын-ала жасалатын калькулятциялау өнімді шығарғанға дейін өндіріске қажетті деңгейдегі
Жоспарлы калькулятция - өнімге және бүйым бірлігіне мүмкін
Сметалық (болжамдық) калькулятция-бұл жоспарлы калькулятцияның бір түрі,
Нормативті калькулятция- шығындарды есептеудің нормативтік әдісін және кәсіпорында
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру ерекшелігіне байланысты өнімнің өзіндік құнын
Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау және өндіріске кеткен шығындарын
Өнімнің өзіндік қунының нақты (есеп беру) калькулятциясы накты шығындармен
Калькуляцияның бұл түрі нақгы шығындар туралы есептік мәліметтің негізінде
Шамаланган калькуляция нақты шығындар және тоғыз айдың ішінде алынған
Калькуляцияның бұл түрі ағымдағы жылдағы өндірілген өнімнің нәтижесін алдын
Калькуляциялау кезінде өнімнің өзіндік қүнының калькуляциясын және шығындарды есептеу
Шығындардың есеп объектісі болып сол шығындардың өндірістегі аналитикалық есебі
Есеп объектісі мен калькуляциялаудан басқа калькуляциялық бірлік тізімін белгілеу
Сонымен, іс жүзінде пайдаланатын калькуляциялық өлшем бірлігін келесі топқа
-натуралды бірліктері — дана, метр, килограмм, тонна, литр жөне
-ірілендірілген (иесіздендірілген) бірлігі — тігін бұйымынын. прейскуранттық
нөмірі, белгілі бір артикулдағы жүз жұп аяқкиімі және т.б.;
-өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін пайдаланылатын шартты-
натуралды бірлік, ондағы пайдалы заттың қүрамы әртүрлі тербелісте болуы
Кешендік өндірісте бір шикізаттан бір технологиялық процессте екі немесе
Кешендік өндіріс шығындарын тарату кезінде келесі әдістерді қолданады:
- шыгындарды шегеру. Бұл әдіс кезінде өндірісте алынатын өнімдердің
Аралас (қиыстыру) әдісі. Бүл әдісті кешенді өндірісте бірнеше негізгі
Олар келесі жұмыс кезеңінен түрады: жалпы кешендік шығыннан ілеспе
Өндірістін технологиялык және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік кұнын
Өнімнін өзіндік құнынын әдісіне әсер ететін негізгі факторлар ретінде
өндіріс типі;
өндірістің күрделілігі;
шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты;
өндіріс циклынын ұзактылығы;
аякталмаған өндірістің колда бары, кұрамы және көлемі.
Өнеркәсіп салаларында өнімнің өзіндік кұнына бұл факторлардың тигізетін әсері
Бұл аталған өнімдердің өзіндік құнын есептеу аса күрделі әдістемелерді
Күрделі өнім деп жекелеген бөлшектерден, түйіндерден, детальдардан тұратын өнімдерді
Мысалы, машиналар, станоктар, құрал-жабдықтар, автобустар және т.б. Күрделі өндірісте
әдістемесіне қосымша қиындықтар туғызады.
Калькуляциялау әдістемесін анықтауда өндіріс циклының үзақтығы басты роль атқарады.
Өндірістік циклы ұзақ өнеркәсіп салаларында өзіндік күнын калькуляциялау әдістемесін
7 БЕС шығынды есептеудің үш негізгі әдісін қарастырады. Одан
Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өнімдік құнын калькуляциялаудың
Сонымен, көмірді өндіру өнеркәсібі бірнеше кезеңнен тұрады: дайындык жұмыстары,
Бірінші нусқа кезінде тікелей және жанама шығындар бүкіл өнімді
Екінші нусқаны аяқталмаған өндірісі бар кәсіпорындар қолдаиады. Бұл арада
Үшінші нусқа бір мезгілде өнімнің бірнеше түрлерін шығаратын немесе
Карапайым әдістің төртінші нұсқасын өнімнің өзіндік құнын анықтамай-ақ шығындар
Жылу мен электр энергиясын ендірудің шығындарын есептеудің және энергияның
Тапсырыстык әдісі
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстык
Осы тәсілдің кейбір ерекшеліктері бар, атап айтсақ:
барлық шығарылған шығындар туралы мәліметтерді шоғырландырып және оларды жеке
уакыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша шығындарды шоғырландыру;
тек бір ғана шотты жүргізу, "аякталмаған өндіріс" (батыс есебінде
үсынады.
Тапсырыстың өзіндік қүнын калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі пайдаланылады.
Тек дайындау цехында (құю, үсталық-пресс және т.б.) шалафабрикатты әдіс
Цехтар шығындары әрбір (жекелеген) табыстын кескінінде, калькуляциялаудың бекітілген номенклатурасы
Ал үстеме шығыстары олардьщ өндірілген орны бойынша есептелінеді және
Ақаудан алынган жоғалтулар, әдетте, өздерінің тиесілі тапсырыстарына есептен шығарылады.
Тапсырыс орындалып біткен соң және онын техникалық қабылдануы тапсырыс
Бұл әдісті қолдану барысында іс жұзіндегі өзіндік кұн тапсырыс
Кіші сериялык ендірісте тапсырыс саны ағымдағы айда шығарылатын болып
Тораптар мен детальдардың (бөлшектердің) бірінші түрі бойынша олардың шығындарының
Кәсіпорынның экономикалық қызметінің қызметкерлері жекелеген және кіші сериялык өндіріс
Тапсырыстар бойынша шығындар топтастырылып, өндіріс есебінің карточкаларында әрбір тапсырыстын
Бөлістік әдіс - бұл шығындарды есепке алудың және өнімнің
Дайын өнім немесе шалафабрикат шығарумен аяқтайтын технологиялық процесті бөлістік
Тікелей шығыстар (шикізат, негізгі материалдар, шалафабрикаттар, өндіріс жұмысшыларының жалақысы
Үстеме шығыстар белістердің арасына таратылады, ал олар әрбір бөлістердің
Бөлістік әдісін колданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері —
Енбек шығындарын, ресурстардың шығыстарын құжаттауда және жедел (оперативтік) есеп
Өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялаудың және шығынды есепке алудың белістік
Шалафабрикаттык нұсқа әрбір бөлістер бойынша есептік калькуляция жасайды және
Бөлістік әдісі кезінде өндірістегі шығындарды есепке алу ендіріс есебінің
Алғашқы шикізаттан өндірістің бір процессінде әртұрлі сорттағы немесе маркадағы
Процесстгік әдіс негізінен бөлістік әдістің жеңіддетілген бір турі ретінде
Нормативтік тәсілі өндірістегі шығындарды есепке алудың жөне өнімнің өзіндік
Нормалар және шығындар сметаларынын. өзгеру тәртібін рәсімдеп, сондай-ақ кәсіпорынның
Нормативтік әдістің кезінде әрекет етіп түрған норма мен оның
Нақты шығындарды нормамен салыстырғанда ресурстардың үнемделуі немесе артық жүмсалуы,
Нормадан ауытқуларға кұжатталған және құжатталмаған болып келеді.
Қүжатгалған ауытқулар алғашқы күжатгардың мәліметтері бойынша ашьшған дабылдары жатады
Құжатталмаған ауытқуларга ауытқудың жалпы сомасы мен оның күжатталған бөлігінің
Егер де өндірісте күжатгалмаған ауытқулар бар болса, онда ол
Ауытқу теріс те (артык жұмсалғаны) және оң да (үнемделгені)
Теріс ауытқулар (материалдар, отындар, энергиялар, технологиялык процестерде кэрастырылмаған, қосымша
Оң ауытқулар жекелеген учаскелердің жетістіктерін баяндайды (материалдардың тиімді пайдалануын
Өндірісте материалдар қатаң белгіленген лимиттер шегінде беріледі. Материалдардың берілуін
Материалдардың жоспардан тыс босатылуына кұжаттар жасау, материалдарға жедел бақылау
Ақауға шығарылған енімнің орнын қалыпқа келтіру үшін қажетті материалдарды
Нормалардан ауытқуларды есепке алу шикізат пен материалдарға, олардың жұмсалуын
Құжаттау әдісі материалдарды ауыстыру салдарынан туындайтын ауытқуларды, сондай-ақ жеке-дара
Әрбір келіп тускен материалдың партиясын салыстырып көру әдісі өндіріске
босатылған, қымбат тұратын (тері, тоқыма және т.б.) материалдардың әрбір
Қолданып жүрген нормадан ауытқуды партиялардың шығыс нормасын шығарылған өнімнің
Инвентарлык, әдісте материалдардың нақты шығысын белгіленген норма шығысымен салыстыру
Үстеме шығындарды есептеу мен тарату нақгы шығынның сомасын аныктауды,
Кәсіпорынның экономикалық қызметі тарапынан бақылау жасау материалдарды,
сондай-ақ қызметтердің жөне қызмет көрсетуші адамдар жалақысының окладтарын (ставкаларын)
Машиналар мен жабдықтарды пайдалану мен күтіп үстауға кеткен
шығындарды (егер үстеме шығындардың бұл тобы есепте беліп көрсетілетін
енім түрлері бойынша таратады, бірақ ол кезде өнімді әзірлеу
құрал-жабдықтың жүмыс істеген сағатының денгейі, яғни өндіріске қажет болған
машина/сағатының саны ескеріледі. Машиналар мен жабдықтарды пайдалану
мен күтіп үстауға кеткен шығындарды тарату кезінде сметалық (нормативтік)
ставкасын пайдалану керек, ал олар, өдетте, бұйымды әзірлеу үшін
технология бойынша кұрал-жабдықтардың жүмыс істеген машина/сағатының саны бойынша, кұрал-жабдықтың
Үстеме шығыстарды (егер олар жеке топқа бөлініп алынбаған болса,
Ірі сериялық және жаппай өндіріс жағдайында шығындардың жиынтык есебі
Шығындардың есебін алу айдың басындағы қолданылып жүрген нормалар және
Нормадан ауытқу әртүрлі себептердің салдарынан болса, онда олардың кінәлі
Сонымен қоса, ауыткулар әртұрлі өзгерістермен байланысты болады, атап айтқанда,
Ай басына қалған аяқталмаған ендірісі ай барысындағы шығындары және
Мысалы. Қолданылып жүрген нормалар бойынша өнімнің бір өлшем бірлігіне
(12300-12160)*100
12300
(32800 х1,Ш )
100
Жаңа нормаларды негізге алғанда аяқталмаған өндіріс қалдығы 324267 тенге
Жанама шығындардың баптарын тікелей шығындардың жаңа нормасына көбейтіп, сосын
Нормалар есептік айдың барысында өзгеруі мүмкін, сондықтан ол нормативтік
Нормалардың өзгеруі және шығыстардың жаңа нормативін белгілеу аякталмаған өндірістің
Өндірістегі шығындардың жиынтық есебі шығындардың жиынтық есебі ведомосында жүргізіледі.
Шығарылған өнімнін нормативтік өзіндік құнын анықтау үшін біртектес өнім
Бұйымның бір түрі бойынша өндіріске кеткен шығындарды есептеген кезде
Өнімнің нақты өзіндік құнын анықтаған кезде есептік айдағы ауытқуларды
1.4. «Ақ-қаймақ» ЖШС-гі тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі.
Материалдардың түсуі мен есептен шығуына толтырылатын алғашқы құжаттар негізінде
Бухгалтерия материалдардың әрбір номенклатуралық номеріне карточканы «Құжаттарды тапсыру-өткізу реестрінде»
Материалдар номенклатурасының аз көлемінде карточкалардың орнына беттері нөмірленген сол
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар
Негізінен қоймалардан түскен құжаттар рет-ретімен жинақталып, жөнелту қағаздары мен
Құжаттар деректерін салыстырып болғаннан кейін кәсіпорында белгіленген есеп топтары
Кәсіпорынның материалдық қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады
Бухгалтерияда материалдардың жинақтама есебінің жинақтаушы тізім-демесінің негізінде (сальдо әдісі
Кәсіпорын бухгалтериясында материалдың шығысына арналған құжаттар-дың бірінші даналарының негізінде
8010-8040 шоттарының дебетіне жазылады. Бухгалтерияда, алғашқы құжаттардың негізінде
Қоймадағы қорлардың сақталуына жүйелі түрде бақылауды жүзеге асыру үшін
Кәсіпорын цехтарында айдың аяғындағы пайдаланбай дайындалмай қалған материалдар өндіріс
Өндірісте материалдардың пайдаланылуына бақылау жасау үшін мынан-дай әдістер қолданылады:
Қоймадағы бір материалды екіншісімен ауыстырғанда нормадан ауытқуларын құжатпен рәсімдейді,
Қазіргі кезде ашу, санау, өлшеп көрудің көмегімен нақты дайындалған
Көп көлемді партиялар бойынша есептеуді қолдану мүмкін болмағанда немесе
Кәсіпорынның бухгалтериясы жағынан жүргізілетін жүйелі тексерулер
Бухгалтерияның өзінде сорттық есеп реестрлерін жүргізуден бас тартуға мүмкіндік
Мынадай тауарлы-материалдық қорлар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады:
Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде;
Шектеулі-алу карталардың да күн сайын қорытындыларын қойма есебі карточкаларына
Материалды жауапты тұлғалар кезең сайын кіріс және шығыс құжаттарының
Шектік карталар шектің пайдалану уақытына байланысты қоймалармен және цехтармен
Бухгалтерия жақтан жүргізілетін жүйелі тексерулер бухгалтерияның өзінде сорттық есеп
№3 Кесте
Материалдардың синтетикалық есебінің жинақ ведомосты 2006 жыл
Қыркүйек айына №1310 «Материалдар» счеты (теңге)
Реестр нөмірі
немесе күні Материалдар тобының нөмірі Реестр бойынша барлығы
4034 3034 2021
Ай басындағы қалдық кіріс
4.09.№83 199500
50500
84900 40300
12000
- 2800
3400
1720
242600
65900
86620
Кіріс барлығы Шығыс
15.09.23.
25.09.28. 135400
73800
115000
12000
13200
5600 5120
-
4000
152520
87000
124600
Шығыс барлығы
Ай соңында
қалдық
188800
146100 18800
83500 4000
3920
211600
183520
Бухгалтер
Қоймада
құжаттар
карточкасы
Бухгалтерия
бойынша материал-
Дың синтетикалық
Есебінің жинақ
ведомості
Ақшалай түрдегі
Материалдар
Қозғалыс ведомості
Топтық айналым
Ведомостары
Материалдар
Түсуін есепке алуға
Арналған журнал-
Ордерлер
Бас кітап
№ 1-сн және 4-сн
нысан бойынша
материал
Запись –
Сверка -
7-кесте. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймалық және бухгалтерлік есеп құжат айналымының
Әр айдың соңында материалдардың қалдық кітабы бухгалтериядан қоймаға беріліп
Қойма есеп карточкаларын қолмен жазу мәліметтік есептеу орталықтарына беру
Материалдардың синтетикалық есебінің жинақ ведомосты негізінде, бухгалтерияда, «Материалдардың ақшалай
Материалдардың қозғалыс ведомостында есепті кезеңнің басы мен аяғына қалдықтарды
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды түгендеу.
Тауарлы-материалдық қорларды түгендеу – бухгалтерлік есептің маңызды әдісі болып
Бухгалтерлік есептің №24 "Мүліктер мен міндеттемелерге түгендеу жүргізу тәртібі
материалды жауапты тұлғалардың өзгеруі;
төтенше жағдайларда;
бухгалтерлік және қойма есеп мәліметтері арасында ауытқулар жайлы хабар
ұйымдарды тарату кезінде, немесе жойылу балансын жасар алдында.
Тауарлы-материалдық қорларды түгендеу – кәсіпорын меншігінің сақталуын және материалдық
Таурлы-материалдық қорларды түгендеу әдетте, белгілі бір қоймада, цехтарда тұрса
Түгендеу кезінде түскен тауарлы-материалдық қорларды материалдық жауапты адамдар түгендеу
Ол тізімде: материалдар қашан, кімнен түскені, кіріс құжаттарының күні
Түгендеу ұзақ уақыт бойы жүргізілген кезде, ерекше жағдайларға және
Басқа кәсіпорындарға тиесілі, бірақ жауапты сақталуда тұрған тауарлы-материалдық қорларды
Осының ішінде сатып алушылар мен тапсырыс берушілер үшін тиелген
Жол үстіндегі тауарлы-материалдық қорларды түгендеудің нәтижелері «Жол үстіндегі материалдар
Өзге кәсіпорындарда қайта өңдеуде тұрған тауарлы-материалдық қорларға арналған тізімдерде
Қоймадағы ыдыстардың тізімдемеге түрі, мақсаты мен сапасы бойынша енгізіледі
Кәсіпорын ведомостында тауарлы-материалдық қорлардың атауы мен олардың сипаттамасы, түгендеу
Түгендеу нәтижелерін бухгалтерияда мынадай тәртіппен реттейді:
артық қалдықтар мен жетіспеушіліктің өзара есебі 1300 «Материалдар бөлімі
шоттарының дебеті мен кредиті бойынша бейнелейді;
артық болып шыққан қорлар кірістелуі тиіс және олардың пайда
себептері мен кінәлі тұлғалары ашылады; артылып қалған қорларды сомасына
- табиғи кемуінің салдарынан нормалардың шегінде материалды
қорлардың жетіспеушілігін өндіріс қалдықтарына есептен шығарады
6280 «Басқа дебиторлық қарыздар» шотының «Қорлардың бүлінуінен
болған жетіспеушіліктер мен зиян» деген аралық шоты кредиттеледі және
2417 «Аяқталмаған құрылыс», 7210 «Жалпы және әкімшілік шығыстар»,
8048 «Басқа шығыстар» шоттары және басқалары дебеттеледі;
- кему нормаларынан тыс жетіспеушілік қорлардың бүлінуінен
мүмкін зияндар сондай-ақ қорлардың ұрлануынан болуы мүмкін және
соған себепті болған тұлғалар табылмауы мүмкін, сондықтан оған
жауапты адамға қойылған талап негізсіз болған жағдайда 1430 «Басқа
Қоймада материалдық қорларды ұрлау, олардың жетіспеушілігі, қасақана жою немесе
Қорытынды есеп беруде тауарлы-материалдық қорларды ашып көрсету. Шаруашылық жүргізуші
Бағалаудың «ФИФО» әдісінің немесе орташа мен таза құнының нәтижесін,
"Ақ-қаймақ" ЖШС-гі аяқталмаған өндірістің есебі. Бухгалтерлік есеп стандарты бухгалтерлік
8010- Негізгі өндіріс ,8020-Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары, 8030-Қосалқы өндірістер,
Кәсіпорында аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына беру
Келесі есепті жылдың басында аяқталмаған өндірістің 1340-шоттарында есепке алынған
Мүлікті жария ету соның ішінде ТМҚ жария ету.
Мемлекет жүргізіп отырган мүлікті жария ету жөніндегі біржолғы акция
Кәсіпорынның қарамағында еселте көрсөтілмеген тауарпы-материалдық құндылықтар бар, айналымдағы тауарлар
Қазақстам Республикасы Азааттык кодексінің (бұдан әрі - АК) 115-бабының
Бұл ретте мүлік жылжымайтын және жылжымалы болып бөлінеді.
Жылжымайтын мүлікке (жылжымайтын дүние, жылжымайтын зат) АК 117-бабының 1-тармағына
"Мүлікті жария етуге байланысты рақымшылық жасау туралы" 2006 жылғы
2. Өндіріс материалдары мен аяқталмаған өндіріс
2.2 Өндіріс материалдар есекбі аудиті.
«Ак-каймак» ЖШС ТМҚ аудиттін тексергенде қолда барын және
Материалдық құндылықтардың сақталуын бақылаудың ажырағысыз бөлігі қойма
Тауарлы-материалдық қорларға баланстағы келесі активтер жатады: шикізаттар мен материалдар,
Аудит процедуралары Ақпарат көздері мен бағалау критериилері
1.Материалдық –техникалық қамтамасыз ету мен бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды
2. бастапқы есепті, бухгалтерлік регистерді және қорлардың қозғалысы
3. ТМҚ синтетикалық және аналитикалық есебінің дұрыстығын тексеру Бас
4. Баланстағы ТМҚ бағалаудың дұрыстығын тексеру 4-7,30
5. ТМҚ бар болуы мен сақталуын, оларды түгендеуді жүргізудің
6. Қойма шаруашылық ұйымдастырудың дұрыстығын зерттеу Техникалық құжаттама, қойма
7. Қойма есебін, ТМҚ қозғалысы бойынша бастапқы құжаттарды рәсімдеудің
8. Кәсіпорының өндірістік қорлар мен есеп беру күндерінің
9. Түскен материалдар кіріске алудың толықтылығы мен ұзақтылығын
10. Өнімнен жабдықтау, жұмыспен қызметті орындау жөніндегі шарттардың сақталуын
11. ТМҚ-ны өндіріске босату жөніндегі операциялардың негізділігі мен оларды
12. ТМҚ бағалау тәсілдерін таңдаудың дұрыстығын анықтау Есеп саясаты
8-кесте
Тауарлы-материалдық қор аудитінің негізгі міндеті болып есептің дұрыс жүргізілуін
Тауарлы-материалдық қорларды аудиторлық тексеруінің әдісі келесі сұрақтарды қамтиды:
1.Тауарлы-материалдық қорлардың баланста көрсетілуінің дұрыстығын
2. Тауарлы-материалдық қорлардың сақталуы мен нақты санын тексеру;
3. Кәсіпорынның соңғы қорытынды кезеңінде қойма есебін тауарлы-материалдық қорлармен
4. Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысы туралы алғашқы құжаттардың толтырылу дұрыстығын
5. Кәсіпорын қоймасына келіп түскен қорлардың толық немесе уақытылы
6. Кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың дайын өнім жасауға
жіберілген операциялар мен олардың бухгалтерлік есеп шоттарындағы дұрыс жүргізілуін
7. Кәсіпорын тауарлы материалдық қорларды қай әдіс бойынша бағалау
8. Кәсіпорынның материалдыұ қорларды сату және өңдеуге басқа кәсіпорынға
9. Кәсіпорындағы шикізат пен материалдық және басқа да қорлардың
10. Әкімшілік шешімдерді, актілерді және басқа да құжаттарды тексеру
Ұзақ мерзімді активтер секілдіағымдығы активтерді тексеру мәліметінде тауарлы материалды
Аудиторлық тексеру кезінде тауарлы-материалдық қорлардың нақты санымен сай келцін
жылдық түгендеу мәліметімен танысу;
қорлар тобын анықтау қажет яғни сол арқылы қоймадағы сақталынған
тауарларды топқа бөлу арқылы ішінара тексеру.
Тауарлы-матеиалдық қорларды қоймада рет-ретімен орнықты сақталуына көңіл аудару қажет
Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнына: қорларды алумен байланысты шығындар, орналасқан
Кәсіпорында өндірістік қорлардың өзіндік құнын бағалау келесі әдістер арқылы
орташа өлшенген құн әдісі;
спецификалық дәлме-дәл келтіру әдісі;
ЛИФО әдісі;
ФИФО әдісі.
Келісім шартқа отырып тексеруге келген аудитор кәсіпорынның есеп саясаты
Материалдық қорлардың сақталуын қамтамасыз етуге тек қана бухгалтерлік есепті
Материалдар – негізінен өндіріске тікелей қатысады. Олар негізгі құралдар
Негізгілер – дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін (нан пісіргенде
Көмекші материалдар - өндірілетін өнімнің өзіндік құнына кіргенімен негізгі
«Ақ-қаймақ» ЖШС негізгі өндіретін материалы – ол сүт өнімдері
Кәсіпорындарда тауарлы-материалдық қорларды бухгалтерлік есептің №7
Аудитор материалдық қорлардың кәсіпорында барымен сақталуын тексеру үшін алдымен
Мысалы; өлшеуіш құралдары; бақылау өткізу жұмысының тиімділігін; күзет және
Тауарлы-материалдық қорларды қоймада дұрыс сақтауын қамтамасыз ететін басты жағдай
Аудитор қоймалық шаруашылықты тексеріп болған соң, қоймадағы материалдық қорлардың
Түгендеу комиссиясының құрамына материалды жауапты тұлға міндетті түрде қатысуы
Кей-кездерде аудиторлар кейбір себептер бойынша түгендеуді қоймаға яғни материалға
Қоймаға түгендеу жүргізбес бұрын жауапты тұлғадан материалдың кірісі мен
ОПИС-те материалдық қорлар есепте қабылданғаны бойынша номенкла-турасымен немесе өлшем
Аудитор тексеру кезінде келесілерге көп көңіл бөлуі керек: олар
Тексеру кезінде аудитор материалдардың біреуін лабораторияға тексеруге жіберетін болса
Түгендеу мәліметін құру кезінде ОПИС-ке түгендеу комиссиясының барлық мүшелері
Дайын ОПИС-ті аудитор бухгалтерияға ведомостарды салыстыру мақсатын-да өткізеді. Салыстыру
Аудитор кәсіпорын бухгалтериясы жасаған салыстыру ведомосін тексеру керек. Материалдық
«Қызыл» қалдық келіп түскен материалдарды толық немесе уақытылы
Карточкада: қойма номері, материалдардың аты, маркасы, сорты, көлемі, өлшем
Алғашқы құжаттар олардың мәліметтері карточкаға жазылғаннан кейін бухгалтерияға беріледі.
Аудитор қызметінің негізгі бағытының бірі өндірістік қорларды талдау болып
Тауарлы-материалдық ресурстарының қозғалысын бақылау бас бухгалтерге тапсырылған және сонымен
Бөлімшесінің счетының материалдық қорларының қалдығы туралы есепті мәліметінің шындығын
Кәсіпорынның бизнес – жоспарының өндірістік бағдарламасын орындау үшін материалдық
"Ақ-қаймақ" ЖШС-не керекті майлы сүт, көк сүт және сүзбе
ЧП «Орынбаев»
АҚ «Базар»
Сайрам елді мекенінің тұрғындары
Аудитор келіп түскен материалдық қорлардың толық және уақытылы кіріске
Өндірістік қорлардың аудиторлық тексеруінде материалдық қорлардың қоймадан дайын өнім
Материалдарды жіберу бойынша операцияның есеп жазулары мен құжаттарын оқу
Аудитор дайын өнімнің аудитін сапалы жүргізу үшін кәсіпорынның келісім
Бухгалтерлік есепте өзіндік құн бойынша – дайын өнімді жасап
ға кеткен барлық өндірістік шығындардан тұрады.
- нақты өндірістің өзіндік құны;
жоспарлы өндірістің өзіндік құны.
Толық өзіндік құны бойынша. Бұл кезеңнің шығындары қосылған
өндірістің өзіндік құнынан тұрады. Кезең шығындары:
жалпы және әкімшілік шығындар;
процент төлеу шығындары;
тауарлы-материалдық қорларды сату бойынша шығындар.
Кәсіпорынның келісім бағасы бойынша. Дайын өнімді бағалаудың бұл
әдісінде нақты өзіндік құннан бөлек аналитикалық шотта есептеледі.
Тұрақты келісім бағалар кезінде бұл әдіс кең тараған, өйткені
Бөлшек сауда бағасы бойынша. Бұл әдіс бөлшек жүйелерімен қоғамдық
тамақтану кәсіпорындар арқылы сатылатын тауарлар есебі үшін қолданылады.
Әр айда кәсіпорын өнімді қоймадан жібереді және қоймадан тұрақты
Төмендегі кестеден ауытқудың есептелуі мен бөліну әдісі көрсетілген.
Көрсеткіштер Есепті бағасы бойынша Нақты өзіндік құн
1
1. Дайын өнімнің ай басындағы қалдығы
2. Өндірістен келіп түсті
Қорытынды
Нақты өзіндік құнының есепті бағасынан ауытқуының қатынасы
% түрінде
-
-
-
Тиелген дайын өнім
Дайын өнімнің ай соңындағы қалдығы
Нақты өндірістік өзіндік құнның есепті бағасының құнынан
ауытқуларды бөліп есептеу.
Кестеде көрсетілгендей ауытқу % минус. Бұл өнім өндіру кезінде
2.2 Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс аудиті.
Аяқталмаған өдіріс дегеніміз – бұл өндірісте толық өңделмеген яғни
8000 Негізгі өндіріс
8010 Негізгі өндіріс
8020 Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары (дүмбілдері)
8030 Қосалқы өндірістер
8040 Үстеме шығындар
80 «Негізгі өндіріс» ,
Аяқталмаған өндірістің нақты қалдығын анықтау үшін Бас кітаптағы мәліметпен
Өндіріс келесі түрлерге бөлінеді:
жалпы өндіріс;
сериялық өндіріс;
жеке өндіріс.
Негізінен жалпы және сериялық өндірісте оны баланста нормативті өндірістің
3. Өндіріс материалдарын есебін талдау.
3.1.Тауарлы-материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін
талдау.
Кәсіпорынның өндірістік жағдайын қарқынды дамуының негізгі элементінің бірі –
Өнім өндіру жоспары орындалу үшін келесідей жағдайлар жасалуы тиіс:
Алғашқы яғни экстенсивті жолы бойынша өнім бірлігіне кететін материалдық
Кейінгі немесе интенсивті жолы бойынша өнім бірлігіне кететін материалдық
Материалдық ресурстарды пайдалануда талдау келесідей тапсырмалармен қамтамасыз етіледі:
А) іске асатын жоспарлы бағалау үшін материалдық – техникамен
тау, өндірістегі өнім көлеміне ықпал етуіне немесе орындалу дәрежесіне
және өнімнің өзіндік құнына, басқа да көрсеткіштерге байланысты;
Б) материалды ресурстарды пайдалану деңгейінің тиімділігін бағалау;
В) ішкі өндірісте материалдық ресурстарының қалдығының үнемділігін табу
Материалдық ресурстар талдауының ақпараттық көздері болып материалды техникалық жабдықтау
Өнімді өндіру мен өткізу көлемінің өсу қарқыны тауардың сапасының
Тауарлы – материалдық қорлардың негізгі міндеттері:
Материалдық – техникалық қамсыздандыру жоспарының нақтылығын,
оның орындалу деңгейін және оның өндірілген өнім көлеміне әсерін,
Материалдық ресурстардың пайдалану тиімділігінің деңгейін бағалау;
Материалдық ресурстардың ішкі өндірістік резервтерінің үнемделуін және оларды пайдалану
Өнімді өндіру мен өткізу динамикасын және жоспардың орындалу деңгейін
Бұл көрсеткіштердің көлемінің өзгеруіне әсер ететін факторларды анықтау;
Өнім шығару мен өткізуді жоғарлатудың ішкі шаруашылық резервтерін көрсету;
Көрсетілген резервтерді тереңдету бойынша шараларды өңдеу.
2- сызба. Өнімді өндіру мен өткізуді талдаудың объектісі.
"Ақ-қаймақ" ЖШС – де материалдық ресурстарды және өнімді өндіру
Осы кәсіпорында өнімді өндіру мен өткізуді талдаудың келесідей ақпарат
"Ақ-қаймақ" ЖШС – гі өнімді өндіру мен өткізу көлемінің
жылдан – жылға ұлғаюда, тауарлардың сапасының жоғарылауы тікелей шығындар
"Ақ-қаймақ" ЖШС – де тауарлы-материалдық қорлардың негізгі 6
Келесідей тауарлы-материалдық қорлар кіріске алынды яғни қоймаға келіп түсті;
Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде:
1315 «Басқа материалдар» шоты дебеттеледі де, 6280 «Негізгі емес
3. Өндірістегі ақаулардан алынған материалдар, өндіріс қалдықтары,
өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алынған кезде;
20 «Материалдар» шоттары дебеттеледі де, 8011,8021,8031,8041 –осы шоттар кредиттеледі.
Материалдық техникалық жабдықтау жоспар бойынша істелінгенін тексеру яғни нақты
Кәсіпорынды материалдық ресурстармен қамтаммасыз ету талдаудың бірінші мәселесі болып
Сыртқы көздеріне – келісім шартқа отырған жабдықтаушылырдың әкелген материалдық
Ішкі көздеріне – шикізат қалдықтарын қысқарту, шикізатты екі рет
Материалдық - ресурстармен нақты тұтыну ол – жалпы тұтыну
№5 Кесте
Материалдық ресурстардың келісім – шарт бойынша тұтынуын қамтамасыз ету
Материал түрі Жоспар бойынша қажеттілік
Қажеттілікті жабу көздері Орындалған келісім-шарт бойынша Келісім бойынша қажеттілікті
Келіп түсті Келісім бойынша орындалды %
ішкі сыртқы
Сүт өнімі
4700
50
4650
4420
95,0
4190
94,8
9-кесте
Жоспар бойынша қамтамасыз ету коэффициент.
Қам коэф жос = 50+4420/4700=0,951
Нақты жұмыс бойынша жағдай нашар өйткені материалды жеткізіп беру
Қам коэф нақты = 4190+50/4700=0,90
Бұл жерде сүт өніміне 90%-ға ғана қажеттілікті қамтамасыз
Жабдықтаушылардан келіп түскен материалдардың сапасы тексеріледі және де мемлекеттік
Сүт сапасы
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарында сүт сапсына әсер етуші факторлар
Жобалық Жүйе
құжаттама Ұйым технологиясы
Технологиялық Инфрақұрылм
құжаттама
10- кесте
Кәсіпорынның басты мәселесі болып – материалды жоспар бойынша жеткізу
Қоймадағы шикізаттар мен материалдар қалдықтарының күй жағдайына үлкен көңіл
Қалдықтарды негізінен келесідей топтарға бөлеміз:
ағымдағы қалдықтар;
маусымдық қалдықтар;
- сақтандырылған қалдықтар.
Ағымдағы қалдықтардың көлемі күнделікті жеткізіп беру немесе тасымалдау ара
Қал ағым = Ара қаш * Шығ күн
Талдаудың даму сатысында шикізаттар мен материал қалдықтарының нақты
Көлемге сай екендігі екені анықталады. Осы бағыт бойынша материалдардың
№6 Кесте
Материалды ресурстар қалдықтарының жағдайын талдау.
Материал Күнделікті орташа шығын
Нақты қалдықтар
Қалдық нормасы,
күні
Максимальді нормадан ауытқу
Т күн максимальді минимальді күн
Сүт өнімі 20 160 8 12
7-сызба
Кестеде көрсетілгендей шикізаттар мен материал қалдықтарын тексереді, өйткені артық
Бұл жағдайда өнім өндірудің келесі түрі қолданылады:
VВПi = Өі + Қалді
7 Кесте
Осы факторлардың өнім өндіруге әсерін келесі кестеден көреміз.
Көрсеткіштер Жоспар Нақты Ауытқу
Дайындауға кеткен шикізат массасы
Ауыспалы қалдықтардың өзгерісі
Шикізат қалдығы,
Өнім өндіруге кеткен шикізат шығыны
Өндірілген өнімнің саны
Өндірістегі бір өнімді өндіруге кеткен шикізат шығыны
4325
+5
205,5
4114,5
2743
1,5
4867
-2
275,4
4593,6
3168
1,45
542
-7
+69,9
+479,1
+425
-0,05
8-кесте
Өндірілетін өнімге әсер ететін басқада факторлар.
Факторлар
Алгоритм есебі
Әсер ету есебі
Ауытқу.
Дайындауға кеткен шикізат массасы
Ауыспалы қалдық-тардың өзгерісі
Шикізат қалдықтары-ның массасының өзгерісі
Бір өнімді өндіруге кеткен шығындардың өзгерісі
( Өнақ- Өжос)/ҰШжос
-(Қалнақ-Қалжос)/ҰШжос
-(Қалнақ-Қалжос)/ҰШжос
-(ҰШнақ-ҰШжос)*VВПнақ/ҰШжос
( 4867-4325) / 1,5
( -2 -5) / 1,5
( 275,4-205,5)/1,5
(1,45-1,5)*3168/1,5
+ 361,3
+4,3
46,6
+105,6
Барлығы: +425,0
3.2. Өндірістегі материалдық қорлар
құрылымын талдау.
"Ақ-қаймақ" ЖШС-де тауарлы-материалдық қорларын келесілер құрайды. сүт, құмшекер
Материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін сипаттау үшін жалпы және жеке
Материал сиымдылығының жеке көрсеткіштері материалдық ресурстарының жекелеген түрлерінің пайдалану
"Ақ-қаймақ" ЖШС-гі қоймадағы шпалдардың цехы материал сиымдылығы болып
Шығындардың жалпы сомасы өндірілген өнім көлеміне, оның құрылымы-на және
"Ақ-қаймақ" ЖШС-ң балансында материалдар жыл басына қарағанда
№ 9 Кесте
"Ақ-қаймақ" ЖШС-ң 2004 жылдың басымен соңындағы
баланс активтерінің құрылуы.
№
Көрсеткіщтер
Жыл басында
Жыл соңында
Жыл бойы өзг. Құры-лымдық өзгеріс-тер
Сома-сы Үлес салм Сома-сы Үлес салм Мың тг
1 Тауарлы-материалдық қорлар
251803
100
190448
100
-61355
24,3
2
Материалдар
74305
29,5
88445
46
14140
19
16,5
3 Аяқталмаған өндіріс
87
0,03
36
0,02
-51
0,6
-0,01
4
Дайын өнім
177411 70 101967 53,5 -75444 -43 16,5
№10 кесте
"Ақ-қаймақ" ЖШС-гі бухгалтеясы мен құрылымдық
бөлімдердің өзара байланысы.
Құрылымдық бөлімдер Құжаттардың аты және құрамы.
Цехтар Шаруашылық операцияларының жеке құжаттары (өнімнің шыға-рылуы және т.б.),
Қоймалар Тауарлы-материалдық қорлар қозғалысының құжаттары (келіп түсуі, шығарылуы).
Жоспарлау бөлімі Жоспарлау көрсеткіштерін кәсіпорынның барлық іс-әрекетіне қолдану.
Еңбек және еңбек ақы бөлімі Жұмыс істейтіндердің категорияла-ры бойынша
Кадрлар бөлімі Жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару, демалысқа жіберу бұйрықтары.
Басэнергетиктің бөлімі Энергияны қолданғаны туралы есептеу жүргізу құжаттары.
Техникалық бақылау бөлімі Ақау өнімдерінің актілері
Снабжения бөлімі Қоймадан материалдарды, дайын өнімді жіберу және өткізу
Бас механиктің бөлімі Негізгі құралдардың қозғалысының құжаттары
3.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздері.
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің
Кк / қ = Мак / Қтм
Э.А.Маркарьян, В.В. Ковалев және Г.П. Герасименко оны меншікті айналым
Кк / қ > 0,6 – 0,8
Қорлар мен шығындардың меншікті айналым қаражаттары мен қамтама-сыз етілудің
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің құрамымен емес,
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері – тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі көрсеткіш анықталады:
Меншікті айналым капиталының бар болуы ( Ма.к ).
Осы көрсеткіш меншікті капитал мен (баланс пассивінің 1 бөлімі)
Ма.к = Мк – Ұа = 1бП – 1бА.
Ма.к – бұл көрсеткіш бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп
Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
қарыздың қалыптасу көздерінің бар болуы.
(Ма.к / ұз).
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым капиталдың ұзақ
Мак / ұз = Мак + Ұз = Мак
Тауарлы-материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы көрсеткішті
НК = Мак / ұз + Қнқ.
Тауарлы-материалдық қорлардың бар болуының үш көрсеткішіне
Меншікті айналым капиталының (Ма.к) артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-),
+ Мак = Мак – ҚШ.
Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қалыптасу көздерінің артықшылығы
+ Мак / ұз – КШ,
- Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің
+ НК = НК - КШ
«Ақ-қаймақ»ЖШС-де тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш
Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы;
Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы;
Тұрақсыз қаржылық жағдайы;
Дағдарысты қаржылық жағдай.
Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипат-талатын уақытта қалыптасады,
ҚШ < Мак немесе Мак > Қш.
Негізінен бұл теңсіздік тауарлы-материалдық қорлар меншікті айналым капиталымен жабылатынын
Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталады.
Мак / ұз < ҚШ < НҚ
Осы келтірілген қатынас тиімді жұмыс істеп тұрған кәсіпорын тауарлы-материалдық
Тұрақсыз қаржылық және қалыптасқан жағдай келесі теңсіздікпен сипатталады;
ҚШ > НК немесе НК < ҚШ
Көрсетілген бұл қатынаста кәсіпорын өзінің тауарлы-материалдық қорларының бір бөлігін
Кәсіпорында тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерімен қатар қаржылық жағдай үшін
Оларды келесідей топтарға бөлеміз:
Қаржылық жағдайы жақсы кәсіпорындар;
Қаржылық жағдайы орташа кәсіпорындар;
Қаржылық жағдайы нашар кәсіпорындар;
- Банкроттыққа шыраған кәсіпорындар.
Осы кезде өндірістік кәсіпорының қаржылық жағдайы қаражаттарды жұмсау-дың
қалыпты өндірістік – шаруашылық және ұдайы өндіру қызметін қамта-масыз
ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздар бойынша уақытылы есеп айырысулар;
кәсіпорынның дамуы бойынша.
Осы кезде кәсіпорын материалға шығынын анықтап соның ішіндегі пайданы
Материалдық айналым қаражатының айналымдық коэффициенті – бұл кәсіпорынның талдау
Бұл кезде есептеу мына формуламен іске асырылады:
Кз = S / Зс
Кз – материалдық айналым құралдарының айналымдылық коэффициенті;
S - сатылған өнімнің толық өзіндік
Зс - өндірістік қорлардың орташа құны.
Кәсіпорында айналымдық көрсеткіші неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым қорлар
Келесі кезекте төмендегі кестелерді талдайық. Осы кесте арқылы "Ақ-қаймақ"
бойынша топтауға мүмкіндік беретін абсолютті көрсеткіштерін анықтау. Қаржылық тұрақтылықтың
№11 Кесте
«Ақ-қаймақ» ЖШС-гі ТМҚ –ды, оларды қалыптастыру көздерімен қамтамасыз ету
№
Көрсеткіштер Символдар Жыл басы Жыл соңы Жыл бойына ауытқу
1 Меншікті капитал Мк 22806506 26237406 3430900
2 Ұзақ мерзімді активтер Ұз.а 9875868 43654897 33779029
3 Меншікті айн.кап. бар болуы Ма.к 12930638 -17417491 -4486853
4 Ұзақ мерз. міндеттеме Ұз.м - - -
5 Т.М.Қ. менш. Және ұзақ мерз қалп көзд бар
6 Қысқа мерзімді несиелер Қн 1202340 2162930 960590
7 ТМҚ-дың қалыптасу көзд. Жалпы мөлшері Нқ 5980800 6669950
8 ТМҚ ҚШ 2518030 1904480 -613550
9 Өзін айн кап артық(+) н/се жетіспеушілігі (-) +-Мак
10 ТМҚ менш, ұзақ мерз қалып көзд (+) н/се
11 ТМҚ негізгі қалыптасу көзд жалпы мөлш арт(+) н/се
Қорытынды.
Дипломдық жұмысымды қорытындылай келе кәсіпорында тауарлы –материалдық қорлардың алатын
«Ақ-қаймақ»ЖШС-де құжаттау негізінен қолмен жүргізіледі. Осы себепке байланысты менің
Дипломдық жұмысымның ішіндегі басты қарастырып отырған мәселем тауарлы –материалдық
Осы дипломдық жұмысымда серіктестіктің алдыңғы жылдардағы тапқан табыс көрсеткіштерін
«Ақ-қаймақ»ЖШС-нің жоспары бойынша 2008 жылдан бастап тәулігіне 4-5 тонна
76
Сайрам ауданының ттұрғындары
Жабдықтаушылар
АО «Базар»
Жеке фермерлер
Тоңазытқышка орналастыру
Қоймаға қабылдап алу
Лабараториялық тексеру
Цех 3
Цех 4
Цех 1
Сүзбе
Цех 2
Пастериленген сүт
Биолакт
Айран
Қаймақ
мақ
Көк сүт
Қалалық дүкендер
Тапсырыс берушілер
Ауруханалар мен бала-бақша
Тұтынушылар
Қоймаға дайын өнімді қабылдау
Сыртқы орамын жасау технологиясы
Өнімді өндіру мен өткізу ырғақтылығы
Талдау
обектісі
Ассортименті бойынша өнімді толығымен
өндіру мен өткізу көлемі.
Өнімнің сапасы
Өнімді өндіру мен өткізу құрылымы
Тауарлық өңдеу мен өткізу сатысы
Фермерлік лабаратория
Заводтық(цехтық) лабаратория
Өндіріс сатысы
Сиыр тұқымы
сапасы
Малдың жекелілігі
Еңбек сапасы
Сиыр тұқымы
Өндіріс технологиясы
Әлеуметтік іс-
Шаралар
Сапаны
экономикалық
ынталандыру
Стандарттау және сертификаттау жүйксі
Баға құру және несиелеу жүйесі
Ақауға экономикалық жауапкершілік жүйесі
Сапаны бақылау
Нормаланған өнім сапасы
формалар
потенциял
қабылдаулар
нақтылық
кешенділік
әдістер
Мамандан-дыру
дициплина
жүйелілік
мотивация
процестер
икемділік
Технология-
лылық
квалификация
Мерзімділік
Басқарушы- лық
Орындау деңгейі
Технология деңгейі және оны ұйымдастыру
Ресурстық қамтамасыз ету деңгейі
Өнімді дайындау және өндіріс
сандық
нормалар
өндірістік
професионал-дық
инженерлік
циклдар
квалифика-циялы
үздіксіздік
әлеументтік
стандарттар
ауысымдылық
нақтылық
Көліктер
карталар
Сапа көрсеткіштері
жобалық
Эксплута-циялық
өндірістік
болжамдық
құндық
Натуралды бірлік(кг)
қатыстық
базалық
кешенділік
бірліктік
Сатылары бойынша
Сапа деңгейін бағалау бойынша
Өлшем бірлігі
Сипаттамалық қасиеттері бойынша
Тауарлы балықтарды өсіру
Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындарының есебін ұйымдастыруды жетілдіру
Автокөлік жолдарына жөндеуді ұйымдастыру туралы
Құрылыс компанияларындағы шығындар есебі мен аудитін ұйымдастыру
Материалдардың қоймадағы есебі
Жұмыстың көлемі мен құрылымы
Құрылыстағы өндіріс шығындарының есебі
Қорлар есебі
Тауарлық материалдық қорларды бағалау
КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ