Тәуелділік кезеңі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Факультет :гуманитарлық
Кафедра :психология
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_____________________
Аубакирова Р.Ж.
“____”___________2009ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: «Виртуалды және интернет-тәуелділігінің психикалық аспектілері»
Орындаған:Пх-515 тобының студенті ______________ Кейкова
Жетекші:Абдуллина Г.К. аға оқутышы ____________
Семей
2009
Мазмұны
Кіріспе…………………………………………............………………...........3
I. Интернет-тәуелділігінің шығу тарихы жайлы зерттеулер...............................6
1.1. Интернет тәуелділіктің пайда болуы, кезеңдері.......................................12
1.2. Интернет-тәуелділіктің белгілері мен механизмдері...............................16
II. Жеткіншектік шақтағы интернет-тәуелділігінің аспектілері.......................19
2.1. Жеткіншектің психикалық даму ерекшеліктері.......................................19
2.2. Жеткіншек интернет тұтынушысы ретіндегі мотивациясы мен қарым-қатынасы.................................................................................................................24
III. Тәжірибелік зеттеу бөлімі...............................................................................43
Қорытынды.....................................................................................................63
Қолданылған әдебиеттер......................................................................................65
Қосымша
Кіріспе
Өзектілігі: Қоғамдағы өсіп келе жатқан компьютеризация және «Интернетизациямен» байланысты
Соңғы екі онжылдық ондаған миллион адамдардың кәсіби әрі күнделікті
Интернет-тәуелділігі феномені көптеген ғалымдарды алаңдатуда және осы мәселе төңірегінде
Қазіргі шақта компьютер біздің өмірдің таптырмас бөлігі, алайда кей
Сонымен компьютер, бұл зат біздің өмірге салыстырмалы жақында еніп,
Қазіргі кезде жастардың белгілі бір бөлігі компьютерлік Интернет тәуелділігінің
Өркениеттілік компьютерлік желілердің негативті әсері кәмелетке толмағандардың қылмыстық бағдарларын
Сондықтан да аталған тақырып қазіргі таңда еліміздің болашағы болып
Зерттеу обьектісі: Интернет-тәуелділігі және оның жеткіншектік шақтағы көріністері.
Зерттеу пәні: Интернет-тәуелділігіне жағдай жасайтын факторлар, оның белгілері және
Зерттеу мақсаты: интернет-тәуелділік құбылысының негізін ашу, жеткіншектік жастағы
Зерттеу болжамы: Егер жеткіншектердің бойындағы интернет-тәуелділіктің алдын алуда жаскезеңдік
Зерттеудің міндеттері:
Интернет–тәуелділігінің пайда болу себептері, кезеңдері, белгілері мен механизмдерін ашу;
Жеткіншектің жас ерекшеліктері негізінде интернет тұтынушысы ретіндегі психологиялық аспектілерін
Жеткіншектердің бойындағы тәуелді әрекет-қылықтың алдын алу шараларын қарастыру, тиімділігіне
Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
Әлеуметтік психологияның өзекті интернет-тәуелділік мәселесі жан-жақты қарастырылып, мазмұны ашылды;
Интернет-тәуелділіктің психикалық аспектілері: психологиялық және физиологиялық симптомдар, интернет тұтынушылардың
Интернет-тәуелділіктің жеткіншек бойындағы көрінісі анықталып, әсері түсіндірілді;
Жеткіншектің бойында интернет-тәуелділігінің алдын алу және түзету әдістемелері ұсынылады.
Зерттеудің практикалық мәні:
Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті анықтауға арналған тест-сұрақшасы; К.Леонгардтың
Зерттеу кезеңдері:
І кезеңінде бірінші кезеңінде интернет-тәуелділік мәселесі бойынша ақпараттар,
ІІ кезеңде интернет–тәуелділігінің пайда болуы, дамуы, оның кезеңдері, белгілері
ІІІ кезеңде теориялық-ғылыми мәліметтерді тәжірибелік-зерттеу жұмысында қолднып ой қорытындыланды.
Зерттеу базасы: Тәжірибелік зерттеу жұмысын Семей қаласының №17 орта
Зертеу жұмысының құрылымы: Ғылыми зерттеу жұмысы кіріспе, екі бөлім
І. Интернет-тәуелділігінің шығу тарихы жайлы зерттеулер
Өткен ғасырда үлкен жылдамдыққа ие болған ғылыми техникалық прогресс
Интернет-тәуелділікпен алғашқы болып өз қызметінде Интернетті пайдаланып, қызметкерлерінде он-лайнда
M.Orzack, 1998 мәліметтерінде М.Орзак Интернет-тәуелділікке тән келесідей психологиялық
Психологиялық симптомдар:
көтеріңкі көңіл-күй және компьютердің алдындағы эйфория сезімі;
тоқтау дың мүмкін еместігі;
компьютер алдында өткізілетін уақыт көлемінің артуы;
жанұя және жолдастарын елемеу;
компьютерден алыс кездерде бос болу сезімі, депрессия, мөлшерден тыс
өз қызметі жайлы қызметкерлеріне немесе жанұя мүшелеіне жалған айту;
жұмыс немесе оқудағы проблемалар.
Физииологиялық симптомдар:
карпальды канал синдромы (бұлшықеттің ұзақ күйзеліске ұшырау мен байланысты
көз сұйық затының құрғауы;
бас ауруы;
омыртқа ауруы;
уақытында тамақтанбау;
жеке гигиенаны сақтамау;
ұйқының бұзылуы.
К.Янг (Young, 1998) зерттеулеріне сәйкес қауіпті белгілерге (Интернет-тәуелділігінің нышандары)
электрондық поштаны тексеруге деген бағыттылық;
келесі он-лайн сеансына алаңдаушылық;
он-лайн уақытын арттыру;
итернетке төленеін ақшаның артуы.
Орныққан итернет-аддикцияның белгілеріне К.Янг (2000) бойынша келесі критерийлер жатқызылады:
интернетке толық ену;
желіде өткізілетін уақытты үнемі арттырып отыру;
интернетті пайдалануды тоқтату кезіндегі тынымсыздық сезімдері;
уақытты басқарумен байланысты проблемалар;
қоршаған ортамен (жанұя, мектеп, жұмыс, достар) проблемалар;
желіде өткізген уақыт жайлы жалған айту;
интернетті пайдалану кезіндегі көңіл-күй өзгерісі[5]..
Көрсетілген тәуелділіктің арасындағы таралым 1-5%-ды құрайды (Griffiths, 2000; Young,
К.Янг (Young, 1998) Интернет-тәуелділіктің 5 негізгі түрін сипаттайды:
киберсексуалды тәуелділік – порносайттарға кіруге және киберсекспен айналысуға, чаттарда
виртуалды танысуларға құмарлық – жанұямен, достармен реалдық қатынастардың орнына
желіге деген тым жоғары қажеттілік – онлайндық азарттық ойындар
тым көп ақпарат қабылдау (жабысқақ «веб-серфинг») – жүйедегі үнемі
компьютерлік тәуелділік – компьютерлік ойындарға үнемі қатысу (атыс ойындары
К.Янг және Р.Роджерс (Young, Rodgers,1998) жүргізген пилотаждық зерттеуге 259
Зерттеушілердің пікірінше индивидуалист бола тұра, аддиктілер ұзаққа созылатын изоляцияға
М.Шоттон (Shotton, 1989) компьютерден тәуелділіктің типологиясын дайындадаы, онда бұл
Бірінішіден, бұл «желішілер» (networkers): олар оптимист, тәуелділіктің басқа типтерімен
Екіншіден, бұл «жұмысшылар» (workers) – саны бойынша ең аз
Үшіншіден, бұл «зерттеушілер» (explorers) – саны ең көп топ.
Kraut et al.,1998; Shapira et al.,2000 көрсеткендей, Интернетке тәуелділер
Американ зерттеушісі S.Calpan (2002) Интернетке тәуелді тұлғалардың депрессия, жалғыздық,
Н.В.Чудова (2002) болса, әртүрлі зерттеушілердің нәтижелері жалпылай келе, Интернет-аддиктілердің
Менделевич В.Д., 2003 көрсетуінше, интернетке тәуелді адамдарда басқа аддикциялардың
Д.Гринфилд (Greenfield, 1999) көбінесе интернет-тәуелділікпен қатар (жағдайлардың 20%-нда кездеседі)
M.Griffiths (1998) Интернет-аддикция Интернеттің әртүрлі формаларын пайдалану негізінде қалыптасуы
Интернет-аддикцияның дефиницияларын (қысқаша түсінігі, ұғымы) кеңейте отырып, К.Янг, R.Davis
Интернет-аддикция құбылысы әртүрлі әрекет-қылықтық тәуелділіктердің қосындысынан тұрады (жұмыс істеу,
балалар сеніміділігін пайдалану: тыйым әрекеттерді орындату мақсатында баланы қызықтыру;
порнографияға кіруге мүмкіндік: порнография желіде оңай таралғандықтан бала оған
деструктивті мазмұнды контент-сайттар: мысалы, бомба немесе нашақорлық заттарды дайындау
Ата-аналар баласының қандай сайттарға кіретінін қадағалап, бала әрекет-қылығының кез-келген
DOOM, QUAKE тәріздес ойындар зорлығы бар желілік ойындар мен
ТМД елдеріндегі компьютеризацияның дамуымен байланысты интернет-аддиктілердің де саны (әсіресе
Интернет – адамзат миының жемісі. Интернет – әлемдегі әртүрлі
Интернеттің даму жылдамдығы соншалықты, оның коэффициенті айында пайызбен есептеледі.
Тұтынушылар арасында Желі қарқынды таралуымен қатар жарнамалаушылар да оған
Ғылыми және азаматтық пайдалануда қолданылып жүрген Интернет бүгінгі күнде
1984 жылы Вильям Гибсон «Neuromancer» романын жарыққа шығарды, онда
Қазіргі шақта компьютер біздің өмірдің таптырмас бөлігі, алайда кей
Сонымен компьютер, бұл зат біздің өмірге салыстырмалы жақында еніп,
1.1. Интернет-тәуелділіктің пайда болуы.
«Интернет-тәуелділік» ұғымы 1990 жылы пайда болды. Мамандар тәуелділіктің бұл
Бүгінгі адамдарға, әсіресе жастарға қауіп төндіріп тұрған ең үлкен
Осындай технологияның зиянды жемістерінің бірі интернет болып табылады. Интернет
Бұл құралдарды мағлұмат алу және ойын-сауық үшін қолдану
Егер де адам пайдалана алатын кәсіби немесе басқа бір
Тәуелділік, жалпы алғанда, өмірдің басқа салаларына қанағаттанбауды білдіреді.
Ол балалар әрдайым интернетті немесе компьютер ойынын ойлап, проблемаларды
Аддиктивті әрекет–қылықтың белгілі бір түрі бола отырып, интернет тәуелділік
Ресей психологтарының мәліметтері бойынша компьютерлік ойын ойнайтын адамдардың 10-14%
Бала виртуалды реалдылыққа қай себептермен енеді? Себептердің бірі көңіл
Бала болса, толық еркіндікте, өзімен–өзі. Келесі себеп ата–ана немесе
Егер де баланы өз жанұясы, ата–анасымен қарым-қатынасы немесе өмір
Аталған себептердің барлығы баланың күнделікті өмір проблемаларынан, танылмаған әрі
Күн және түн тәртібі толығымен трансформацияланады – жақындар және
Егер де бала компьютер алдында күні бойғы уақытын өткізсе,
Біздің қазіргі өмір қарқыны, жанұя үшін өмір сүру мен
Психолог М.Гриффитс тәуелді ойыншыларды екі категорияға бөліп қарастырады. Алғашқылары
Интернет–тәуелділігінің қалыптасуы біртіндеп жүреді. Берілген тәуелділіктің қалыптасуының кезеңдерін бөліп
1.Жеңіл қызығушылық кезеңі.
Бала алғашқы рет компьютерлік ойын ойнағаннан кейін ойынның сюжеті
2.Қызығушылық кезеңі.
Бұл кезеңде балада жаңа қажеттілік пайда болады – компьютерлік
3.Тәуелділік кезеңі.
Мұнда баланың құндылықтық–мағыналық сферасында күрделі өзгерістер пайда болады. Өзіндік
4.Құштарлық кезеңі.
Бұл интернет тәуелділіктің ақырғы кезеңі. Ол адамның ойындық белсенділігінің
I.2. Интернет-тәуелділіктің белгілері мен механизмдері
Интернет тәуелділікке бейім адамдар Интернетке аддекватты қарайтын адамдардан ерекшеленетіні
Ата–ана Интернеттегі ойыннан біраз уақытқа көңіл бөлуді сұрау кезінде,
Баланы компьютерден алып тастаудың өзінде де ол өте қозулы
Компьютердегі программаларды жаңарту және жаңа ойындар сатып алу үшін
Жеткіншек үй жұмысы, міндеттері, сабақ жайлы ұмытады.
Қоректену және ұйқы графигі толық бұзылады, бала өз денсаулығын
Өзін үнемі сергектік күйде сақтау мақсатында жеткіншек кофе және
Компьютер алдында көп қоректенеді.
Компьютер алдында ойнау немесе жұмыс істеу барысында бала эмоционалды
Қоршаған адамдармен үнемі түрлі Интернеттік тақырыптарда әңгімелесу басталады.
Компьютер алдында эйфория сезімін сезеді.
Өзінің компьютерлік фантастика әлеміне келесі енудің ұсақ–түйегіне дейін ойластырады
Біраз уақыттан кейін дамып келе жатқан ағзада асқорыту жүйесінің
Егерде бала келесідей әрекеттер жасайтын болса, ата–ана мен жақындарға
Компьютерден алыстамай ішіп жейді, сабағын оқиды.
Компьютер қасында түн өткізе бастайды.
Компьютер алдында отыру үшін мектептен қала бастады.
Пәтерге кіре салысымен компьютерге бағытталады.
Тамақ ішу, тіс тазалау, шашты тарау, киім ауыстыруды ұмытып
Компьютер сынып қалған жағдайда қозулы, агрессивті күйде болады, немен
Компьютер алдына отыруға тыйым салынса, бопсалап қорқытады.
Интернет–тәуелділік механизмдеріне тоқталсақ, ол ағзаның түсініксіз талаптары мен психикалық
Кейін индивидуалды ерекшеліктер және мотив негізінде тәуелділік қалыптаса бастайды:
Бірінші механизм – бұл реалдылықтан кету. Бұл механизмнің негізі
Тәуелділіктің қалыптасу механизмдерінің психологиялық аспектілері жеткіншек немесе баланың күнделікті
Бала психикасы жағымсыз әсерлерге әлі де тұрақсыз, кез келген
Рольдік ойын көмегімен бала проблема, сабақ, шаруа және тағы
Интернет–тәуелділіктің қалыптасуының келесі механизмі –бұл рольді қабылдау. Бұл механизм
Рольдік ойын – бұл танымдық қызметтің тиімді әдісі. Тәуелділіктің
Сөйтіп, басқаның ролін қабылдауға қажеттіліктің пайда болуы психологиялық факторлардың
Реалдылықтан кетуге деген құмарлық және қатты қажетсіну.
Өзін компьютерлік ойын персонажымен ұқсатуға деген қажеттілік[67]. .
Берілген факторлар бірлесе немесе біреуі басым болып жүзеге асуы
Егер де бала өз өмірімен толық қанағаттанып, проблемаларын рационалды
II. Жеткіншектік шақтағы Интернет-тәуелділігінің аспектілері
Жеткіншектік шақтағы интернет-тәуелділігінің психологиялық физиологоялық әлеуметтік себептерін, жеткіншектің психикалық
II.1. Жеткіншек психикалық даму ерекшеліктері
Жеткіншектік кезеңнің шектері шамамен балалардың орта мектептің V-VIII кластарында
Жеткіншектік кезеңнің баланың дамуындағы ерекше орны оның «өтпелі», «бетбұрыс»,
Жеткіншектің жеке басы дамуының аса маңызды факторы – оның
Алайда жаңаның қалыптасу процесі біраз уақытқа созылады, көптеген жағдайларға
Осының бәрі ересектіктің дамуын анықтайтын алуан түрлі жағдайлар жасайды,
Жеткіншектердің ересектігінің дамуындағы жалпы бағыт әртүрлі және әрбір бағыттың
Жеткіншектік кезең қиын әрі сыналатын кезең деп саналады. Бұлай
Жеткіншектік кезеңде дамудың сыналу көріністерінің пайда болуында биологиялық және
Жеткіншектің дамуындағы биологиялық факор мәселесі баланың ағзасында нақ осы
Ағзаның қайта құрылуы эндокриндік жүйедегі өзгерістерден басталады. Гипофиздің, әсіресе
Бойдың ұзаруы, салмақтың артуы, кеуде клеткасы шеңберінің өсуі –жеткіншек
Бұлшықеттің және бұлшықет күшінің неғұрлым жедел артуы жыныстық жетілудің
Бұлшықет күшінің артуынан жеткіншектің дене күшінің мүмкіндіктері ұлғаяды. Мұны
Әртүрлі мүшелер мен талшықтардың өсуі жүректің қызметіне шамадан
Жеткіншектік шақта ағзаның ішкі ортасында белсенді қызмет атқаратын ішкі
Жыныстық толысу мен дене күші дамуындағы өзгерістердің жаңа психологиялық
Жеткіншектің ағзасында болатын елеулі өзерістер ұзақ уақыт бойы осы
Антрополог Р.Бенедикт балалықтан ересектікке өтудің екі типін бөліп көрсетті:
Антропопологтар зерттеулерінің теориялық маңызы зор бала өмірінің нақты әлеуметтік
Л.С.Выготский сын жастарды зерттеуде жаңа проблемалар санадағы негізгі жаңа
Сонымен, жеткіншектік кезеңдегі «дағдарысты» түсіндіруде теориялық ой-пікірдің дамуы жеткіншектік
II.2. Жеткіншек Интернет тұтынушысы ретінде
Интернеттегі жеткіншек әрекеті қызметтің жаңа түрі болып табылады, ол
Интернет тұтынушыларының мотивациясын зерттеушілер ішінде А.Е.Войскунский мен О.Н.Арестова еңбектерін
Іскерлік мотив. Тұтынушылардың көпшілігі үшін Интернеттегі жұмыс нақты мақсатқа,
Танымдық мотив. Бұл мотив жаңа білімдерді алумен байланысты. Тұтынушының
Қарым–қатынас мотиві(коммуникативті мотив). Ол жаңа танысуларды, қызығулары жақын адамдарды
Корпоративті мотив(ынтымақтастық мотив). Адам қызметтерінің көптеген түрлері құрамы бойынша
Өзіндік табылу мотиві. Бұл мотив негізінде терең психологиялық құбылыстар
Рекреация мотиві және ойындық мотив.Ойын және рекреация әр адамның
Аффилиация мотиві. Берілген мотив адамның қызметінің әлеуметтік мәні мен
Тұлғаның өзіндік жүзеге асу және даму мотиві. Тұтынушылардың айтарлықтай
Көрсетілген мотив типтері психологиядағы тұлғаның мотивациялық
бағыттылықтың негізгі түрлерін репрезентациялайды: продуктивті, әлеуметтік–коммуникативті, танымдық, дамытушы.
Интернет өз дамуында программисттердің кәсіби ортада қарым–қатынас жасаудан анағұрлым
Интернет аудиториясы әрдайым өсіп бара жатқандықтан, интернеттің қоғамға әсер
Интернет – технологияларды дамыту туралы сұрақтар алғашында Желіні утилитарлы
Ғылыми-зерттеулердің мәліметтеріне сүйене отырып, «интернет–тәуелділігі» диагнозының негізгі 5 типін
киберсекс;
виртуалды танысулар;
онлайнды биржалық сауда;
және азарттық ойындарға құмарлық;
компьютерлік ойындарға деген құмарлық[2]..
Емдеу сәтті аяқталуы үшін, адам өз бойында ауру бар
«Тәуелділік» (addiction) термині Интернетті көп кездесетін әлеуметтік және психологиялық
Сапалық анализдің көрсеткіші бойынша, бұл құбылыстың кең таралуына жағдай
Түрлі ауытқулардың қалыптан күшеюі, көптеген сайттарда таралған жалған тіпті
Кибер–тәуелділігінің пайда болуын интерактивті компоненттер жеделдетіп жібереді ол жанұя
Фантастикалық Интернет әлеміне ену үйрену үшін септігін тигізеді; бұдан
1992 жылы Кимберли Янг ғылым докторы дайындаған ACE (Accesibility,
Ақпаратқа, интерактивті зоналарға және порнографиялық бейнелерге қатысты қол жетерлік;
Жіберілетін ақпараттың персоналды басқарылуы және анонимділігі;
Бейсаналы деңгейдегі ішкі сезімдер он–лайндағы қарым–қатынасқа үлкен сенім деңгейін
Кішкентай балалардың Интернетке қаншалықты жиі кіретінін білу аса маңызды,
Интернет–тәуелділігінің деңгейін анықтайтын ресми түрде қабылданған критерийлер болмағандықтан дұрыс
Сіз өзіңізді Интернетпен уайым басқан адам ретінде сезінесіз бе?(алғашында
Желіде өткізген уақытты көбейту жайында қажеттілік сезесіз бе?
Интернетті пайдалануды шектеу немесе тоқтату әрекеттерін жасау кезінде өзіңізді
Онлайнда өзіңіз белгілеген уақыттан артық уақыт өткізесіз бе?
Өміріңізде Интернет үшін жұмысқа, оқуға немесе жеке өміріңізге қауіп
Сізде жанұя мүшелері, дәрігерлер не басқа адамдардан Желіде өткізген
Интернетті проблемалардан немесе жағымсыз көңіл–күйден арылу үшін (мысалы, жәрдемсіздік,
Пациент бес не одан көп сұраққа иә деп жауап
Интернет идеалды зерттеушілік құрал болғанымен студенттерде оқуда проблемалар пайда
Неке, ата–ана мен бала арасындағы қатынас, жақын достық та
Жақын адамдар Интернет адам санасын билеп бара жатқанын алғаш
Тәуелді адамдарда финанстық проблемалар пайда бола бастайды. Мысалы, 1996
Тәуелді адамдарда жұмыспен байланысты проблемалар пайда болады, мысалы, интеретті
Интернет–тәуелділігінің денсаулыққа зияны алкоголизм кезіндегі бауыр циррозы сияқты айқын
Саулнама көрсеткіштері бойынша ауру адамдардың шамамен 54%–ы он–лайнда
Жанұяның қатынастар үшін де бұл күйзелістік сипатта өтеді. Тәуелді
Киберсексуалды құмарлық интернет–тәуелділіктің спецификалық түріне айналды. Алғашында бұл порнография
Жеткіншектік шақтың ерекшеліктерін қарастырған әртүрлі көзқарас және теориялар бар.
Қоғамда қазіргі өркениет құндылықтарымен қатар негативті девиантты (ауытқыған) әрекет-қылық
Жеткіншектер мен жастарға тән қазіргі девиантты тәуелді әрекер-қылық формаларының
Интернет адамдар коммуникациясының үлкен зонасы болып табылады. Компьютерлік желілерді
Интернеттегі қарым-қатынас құралдарының түрлі классификациясы бар, дегенмен неғұрлым жалпы
Диалогтық коммуникация, off-line және on-line (электрондық пошта, ICQ);
Полилогтық коммуникация, off-line және on-line (конференциялар, чаттар).
Бірінші түрі анағұрлым сенімді және жеке қарым-қатынас жасаумен ерекшеленеді,
Интернетке қарым-қатынас құралы ретінде жүгінудің себептері:
Реалды байланыстардың ішінде қарым-қатынастың жеткіліксіз болуы. Мұндай жағдайларда егер
Релды өмірде белгілі бір себептер бойынша фрустрацияға ұшыраған эмоцияны
Контактілер еркіндігі және қалаулылығы. Пайдаланушы байланысты өз еркімен бастайды
Қарым-қатынастың эмоционалды компонентінің күрделілілігі, мәтінді эмоционалды толтыруға тұрақты бағыттылық.
Нормативсіз, әдеттегіден тыс әрекет-қылыққа бағытталу. Көбіне тұтынушылар өздерін реалды
Виртуалды тұлғаны құрастыру жас ерекшеліктік сипатқа ие, өзіндік анықталумен
Виртуалды тұлғаны жасау үшін тек қана өзін түрлі рольдердің
Интернет–тәуелділігі құбылысы шетел психологиясында 1994 ж. зерттеле бастады. интернет–тәуелділігі
E–mail–ды тексеруге деген жабысқақ құмарлық;
Интернетке келесі рет кіруге дейінгі үнемі күту сезімі;
Адамның Интернетте тым көп уақыт өткізетініне айналадағылардың шағымдары;
Адамның Интернетке тым көп ақша жұмсауына айналадағылардың шағымдары[28].
Инттернет–тәуелділігінің себептерін талдау Интернетке тәуелді адамдардың көпшілігі желіге қарым–қатынас
Компьютер тұтынушыларының Интернетке құмарлығы бірнеше факторлармен шарттас болып табылады:
интерактивті зоналар мен порнографиялық бейнелердің, ақпараттардың қол жетерлік деңгейде
тасымалданушы ақпараттың анонимділігі және персоналды басқарылу мүмкіндігі;
онлайндағы қарым-қатынсқа сенудің үлкен коэффициентін астарсаналық деңгейде бекітетін ішкі
белгілі бір чат немесе телеконференцияға яғни белгілі бір топқа
Қазіргі кезде жастардың белгілі бір бөлігі компьютерлік Интернет тәуелділігінің
Тәуелді әрекет-қылықтың мұндай мәселесімен айналысатын мамандар оның симптомдарын бөліп
Интернет туралы жабысқақ ойлар, жүйеде тым көп уақыт өткізу;
реалды әлемде «әлсіз» қызмет ету, келесі рет Интернетке шығуды
Интернеттегі жұмыстан тіпті аз уақытқа айырылуға деген қабілетсіздік;
қанағаттану мақсатында Интернетте өткізу уақытын үнемі арттырып отыру;
мәжбүрлі түрде Интернет байланысымен үзілген жағдайдағы қозулар;
реалды әлемде болғандағы тынымсыздық, оның артуы;
кибер кеңістігінде өткізген уақытына байланысты жанұя мүшелеріне, әскерлестеріне, жолдастарына
Интернетте жұмыс істеу барысында үй шаруасы, оқу, қызметтік міндеттер,
Интернеттегі жұмысқа терең үңілу салдарынан жанұяның бұзылуы, достармен қарым-қатынас
Интернеттегі жұмысты қамтамасыз ету мақсатында жанұя бюджетінен болсын не
Интернетті қолдануды басқаруды бастау немесе аяқтауға деген үнемі талпыныстар
Глобальдық компьютерлік желілердің негативті әсері кәмелетке толмағандардың қылмыстық бағдарларын
Психологтардың айтуынша, жеті жасқа дейінгі шақта және он екі
Глобальдық жүйеде отырған жеткіншек өзін кәмелетке толған адам ретінде
Жеткіншектердегі қалыптасқан адамгершіліктік позицияның жоқ болуы белгілі бір бағыттылығы
Экспеттер болса, күніне бір сағаттан арттық компьютерлік ойын ойнаумен
Жеткіншектік шақтағы хакерлік формадағы Интернет тәуелділігі шектеулі масштабта таралса
«Жеткіншектік шақта қалыпты болудың өзі қалыпсыз нәрсе» Анна
Аддиктивті жеке тұлғаға тән өзіндік ерекшеліктері бар. Тұлғааралық
Әлеуметтіліктің үстіртін сипаты және уақыттағы шектеулілігі қоршаған ортаға
Кінәсі жоқ адамдарды кінәлауға бағыттылық (ол адам кінәсіз екендігі
Әрекет-қылықтық стереотиптілігі және қайталануы. әрекет-қылықтың қалыптасқан стереотипін оңай болжауға
Тәуелділік аддиктивті бағыттылығы бар адамдардың әсеріне бағынудан көрінеді. Кей
Аддиктілердегі үрей деңгейі тәуелділі, толымсыздық комплексімен тығыз байланысты. Оның
Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу – күрделі әрі жауапты
Әлеуметтік-саяси және экономикалық өзгерулержеке тұлғаны оқыту, тәрбиелеу, дамытудың барлық
А.А.Реан көрсетуінше, мектеп тек оқыту функциясын ғана емес, сондай-ақ
интеллектіні дамыту;
эмоционалды сфераны дамыту;
стрессорларға тұрақтылықты дамыту;
өз-өзіне сенімділікті және өзін-өзі қабылдауын дамыту;
дүниеге жағымды қатынасты, басқаларды қабылдауын дамыту;
жеке тұлғасының автономдылығын дамыту;
өзін-өзі жетілдіру мотивациясын, оқу мотивациясын, жеке тұлғаның өзіндік жүзеге
Аталып өткен функциялардың көпшілігі шын мәнінде де оқу-тәрбие процесінде
Тәрбиелеу проблемасымен байланысты бұл сұрақ ересектермен тығыз байланысты. К.Г.Юнг
Ересек өзі жіберіп жүрген қателіктерін бала бойында түзетуге тырысады.
Жеткіншектер ең алдымен ата-анасы және тәрбиелеуші ересектерден тәуелсіз болуға
Кейбір авторлардың пайымдауынша (С.В.Березин, К.С.Лисецкий, Е.А.Назаров) жеткіншектерге тән бірқатар
Жеткіншектік шақтағы есеюдегі ең алдымен қарама қайшылықты даму ерекшелігі
Педагогикалық және әлеуметтік-психологиялық тәжірибеде ауытқушылық әрекет-қылық көрсететін балаларды «қауіп
невротизациялық ерекшелігң бар балалар;
психосоматикалық аурулары (жекелей айтқанда логоневроз) бар балалар;
акценттелген, психопатияланған балалар;
жағдайы төмен отбасы балалары;
экологиясы жағымсыз аймақтарда өмір сүретін балалар[47]..
Г.Ф.Кумаринаның мәліметтері бойынша (1996) мұндай балалар қатарына әрбір бесінші
«Қауіп тобындағы» балалар әлеуметтік психикалықдезадаптацияның белгілі бір дәрежесімен сипатталады(адаптацияның
А.А,Налчаджяннің пікірі бойынша жеке тұлғаның әлеуметтік-психикалық дезадаптациясы бір жағынан
Ересектің пікірі бойынша әлеуметтік-психикалық дезадаптация тұлғааралық негативизм және еонфликтілерде
Жеке тұлғаның әлеуметтену проблемасы әлеуметтік-психикалық дезадаптация проблемасымен тығыз байланысты.
Ал А.А.Налчаджян керісінше адамның бейімделе алмаушылығы әлеуметтену дәрежесінің тым
Жеке тұлға біруақытта бірнеше топтың мүшесі бола алады, біріне
бейімдейтін әлеуметтену
бейімдемейтін әлеуметтену
бұны негізге ала отырып, әлеуметтік-психикалық бейімделмеген жеке тұлғаның келесідей
Қалыпты бейімделу – құрылымындағы патологиялық өзгерістері жоқ проблемдік жағдайдағы
Қорғаныстық қалыпты бейімделу Танымал қорғаныстық механизмінің көмегімен жүзеге асырылады
Қорғаныссыз қалыпты бейімделу Жеке тұлғадан рационалды шешімді қабылдауды талап
Аралас қалыпты бейімделу әлеуметтік ольдермен байланысты қорғаныссыз адаптивті танымдық
Девиантты бейімделу – берілген топ немесе әлеуметтік ортадағы
Конформистік бейімделу Топ мүшелері үшін әдеттен тыс әдіс және
Новаторлық (шығармашылық) бейімделу Адам іс-әрекетінің және рольдерді орындаудың бір
Патологиялық бейімделу - әрекет-қылықтың патологиялық механизмдері мен формаларының көмегімен
Бұдан басқа жағдайға бейімделуге байланысты А.А.Налчаджян жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық
проблемдік жағдайды өзгертіп жою жолдары арқылы бейімделу (әлеуметтік жағдайды
жағдайды сақтай отырып бейімделу (өзін-өзі жетілдіруге жағдай жасамайтын терең
Оқушылардың жеке тұлғалық және интеллектуалды дамуындағы өзгерістерді бақылау, оқу-тәрбие
Қазіргі білім беру жүйесінің тенденциясын ескере отырып психолог қызметінің
Аддиктивті әрекет-қылықты делинквентті әрекет-қылықпен (қылмыстық жауапкершілікке тартылуға апармайтын ұсақ
Девиантты әрекет-қылық индивидтің берілген қоғамда қалыптасқан немесе ресми қабылданған
Девианттылықты талдауға мүмкіндік беретін критерийлер бұл баланы қоршаған ортаның
Жеткіншекті девиантты әрекет-қылықтың бір түріне жатқызылуы басқа да түрлеріне
Интернет тәуелділігінің профилактикасына бағытталған шараларға келесілерді жатқызуға болады:
әрине, қазіргі кездегі жағдайда жас адамды жүйелік ресурстарды пайдаланудан
тәуелділікті босатып, емдеудің негізгі принципі – орнын басу. Сондықтанда
ата-ана жеткіншекке Интернет арқылы қарым-қатынас жасаудың қауіпсіздік ережелерін үйрету
компьютермен қарым-қатынас жасаудың мәдениетін қалыптастыру керек. Ал бұл үшін
Интернет тәуелділікпен күрес жүргізудің эффективті әдісі бұл түрлі басқарушы
Компьютерді жеткіншектің пайдалануына ыңғайлы жерге орналастыру қажет, сондай-ақ компьютерді
Баланың бойында Интернет-тәуелділігін байқаған жағдайда қолданылатын шара: мұндай
Зиянды жағдайлар: әрине интернет күнделікті өміріміздің маңызды қажеттіліктерінің бірі
Интернеттегі хат жазысу жағдайлары өздерін басқа біреудің атынан таныстыратын
Балаларды қызықтыратын нәрселерді пайдаланудың жолын табу керек. Балалардың дүниесіндегі
Ойын кезінде бала ойынға сай берілген мағлұматтарды өте аз
Жазалау арқылы оқу-білім беру қай жас үшін болса да
Қорқыныш арқылы адамда мойынсыну сезімі дамиды бірақ үйрену қабілеті
Ұрыс естуін бала немесе адам өзін ақымақ сезінетіндіктен ақыл-ой
Бала өзін қаншалықты бақытты сезінетін бір ортада білім алса,
Балаңызға күнде тіс тазалауды, тамақтан бұрын қол жууды, өтірік
Тәжірибелік зерттеу жұмысы
Тәжірибелік зерттеу жұмысы Семей қаласының №17 жалпы білім беретін
Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті анықтауға арналған тест-сұрақшасы
№
Сұрақ
Жауап
Иә Жоқ
Компьютерлік ойындар ойнаған кезінде эйфория, көтеріңкі көңіл-күйде боласыз ба?
Ақырғы кездері осы күйге жету үшін көп уақыт талап
Комьютердің алдына отыруға мүмкіндігіңіз болмаған кездерде жайсыздық сезімін сезесіз
Білезік сүйектеріңіз ауырады ма?
Комьютерлік ойындар үшін кездесулерге бармай қалған кездеріңіз болды ма?
Сіз Интернетте күніне 3 сағат және одан артық уақыт
Комьютер алдында отырған кезде сіздің негізгі іс-әрекетіңізге қатысы жоқ
Тікелей қарым-қатынас жасағаннан Интернет арқылы қарым-қатынас жасағанды ұнатасыз ба?
Достарыңыз немесе туыстарыңыз сізге Интернетте тым көп уақыт өткізесіз
Негізгі іс-әрекетіңіз бойынша - білімнің төмендеуі немесе оқудың нашарлауын
Компьютерің алдында жүмыс істегенде шынашағыңыз ұйып қалатын кездер болды
Арқаңызда үнемі ауырлық сезімдері бола ма?
Кейінгі кездерде сізді көздің кеуіп кетуі сияқты құбылыс мазалап
Кейінгі кездерде сізде ойнауға деген қатты құмарлық пайда болды
Интернетте көбірек уақыт өткізу үшін сіз жуыну, тісті тазалау,
Интернетті пайдалана бастағаннан бері сізде ұйқының бұзылуы пайда болды
Кілт.
14-16 өте жоғары;
11-13 жоғары;
7-10 орташа;
4-6 төмен;
0-3 өте төмен.
Өте жоғары – көрсеткіші сыналушыда Интернет және компьютерлік ойындардан
Жоғары – сыналушы бойында Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділігі
Орташа – орташа деңгейдегі тұлғалардың бойында берілген тәуелділік түрі
Төмен – бұл категорияға жатқызылатын адамдарда берілген тәуелділіктің түрі
Өте төмен – сыналушы тұлғада Интернет және компьютерлік ойындардан
«Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті анықтауға арналған тест-сұрақшасы» диагностикалық
8 «А» сыныбы
Барлығы: 16
Қатысқандар: 16
Қатыспағандар: 0
Орташа жас мөлшері: 14-15
Өткізілген тест бойынша алынған нәтиже көрсеткіштері.
№
Аты-жөні Интернет және компьютерлік
ойындардан тәуелді Қалыпты
өте жоғары жоғары орташа төмен өте төмен
1 Акшабекова С.
+
2 Атогулов М.
+
3 Атымбаева М.
+
4 Әкімбеков Д. +
5 Еркінова А.
+
6 Жалелова Н.
+
7 Жумамаметұлы Н.
+
8 Камзин А.
+
9 Кариев Е.
+
10 Қожаев Ж.
+
11 Құдайбергенов Ш.
+
12 Құмарханова А.
+
13 Құсманова Г. +
14 Макенов Д.
+
15 Садырбаев Р.
+
16 Советказина А.
+
«Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті анықтауға арналған тест-сұрақшасы» диагностикалық
8 «Б» сыныбы
Барлығы: 17
Қатысқандар: 17
Қатыспағандар: 0
Орташа жас мөлшері: 14-15
Өткізілген тест бойынша алынған нәтиже көрсеткіштері.
№
Аты-жөні Интернет және компьютерлік
ойындардан тәуелді Қалыпты
өте жоғары жоғары орташа төмен өте төмен
1 Абдыхамитова Ә.
+
2 Абекашова С.
+
3 Жайсанбаев Ж.
+
4 Жұманкенов Е.
+
5 Жұманов Е.
+
6 Кәкімсеитов Е.
+
7 Кенжебеков А. +
8 МуратоваА.
+
9 Нурбекова М.
+
10 Сағидолла Л.
+
11 Сағымбаева А.
+
12 Санатова Г.
+
13 Сеитканов З.
+
14 Сериков Ж.
+
15 Тайботаева М. +
16 Тельманова Л.
+
17 Халыкова А.
+
Берілген диагностикалық әдістеме (Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті анықтауға
8 «А» сыныбында өткізілген Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті
8 «Б» сыныбында өткізілген Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті
Берілген диагностикалық әдістеме (Интернет және компьютерлік ойындардан тәуелділікті анықтауға
К.Леонгардтың тест-сұрақшасы
Бұл сұрақшаның көмегімен «компьютердің құлы» деген кім және оның
Сұрақша 78 сұрақтан тұрады және оның интерпретациясы өзгеріссіз келтірілген.
1. хатты пошта жәшігіне салғаннан кейін, хат онда тұрып
2.басқа адамдардың сізбен салыстырғанда істерге, заттарға қатысты ретсіз болады
3.терезеде қисық ілініп тұрған перде немесе үстелдегі жылжып кеткен
4. еңбекті көп қажет ететін, қара жұмысты өзіңіздің сүйікті
5. егер де сіздің үй немесе жұмысыңызда бірдеңе дұрыс
6. күні бойы өз болашағыңыз немесе белгілі бір мәселе
7. әр зат өз орнында жатуы үшін көп көңіл
8. ұйықтамас немесе бір жаққа кетпес бұрын газ немесе
9. мектеп шағында қате жазып қойған жағдайда дәптердің беттерін
10. өз еркіңізден тыс пойыздың астына түсу немесе жоғары
11. өз жұмысыңызды неғұрлым адал ниетпен орындауға тырысасыз ба?
12. егер сізге әділетсіз қатынас көрсетілген жағдайда өз мүддеңіз
13. әдетте белгілі бір мәселелер бойынша өзіңіздің жеке пікіріңізді
14. басқа адамға әділетсіздік танытып жатқан жағадайда ол адамды
15. көптеген бөгеттерге тап болсаңыз да, өзіңіздің белгілеген мақсатыңызға
16. әділетсіздіктен қайғы-қасірет тартасыз ба?
17. егер де сізді біреу ренжітсе, ренішті тез ұмытасыз
18. сізді біреу қорласа, татуластыққа алғашқы болып қадам жасайсыз
19. мектепте оқыған шағыңызда сыбыр сөз (подсказка) немесе жолдастарыңыздан
20. адамдарға қатысты ашуларыңыз ұзақ па?
21. сіз жайлы сенбейтін және сақ адам деп айтуға
22. күшті ішкі алаңдау немесе белгілі бір нәрсеге қатты
23. белгілі бір адамға немесе зат, құбылысқа тез ашуланасыз
24. кішкентай кезіңізде үйіңізден қаштысыз ба?
25. сізді қасақана ызаландырған, ренжіткен жағдайда қолыңызға ерік беріп,
26. бас ауруына бейімділігіңіз бар ма?
27. кей кезде сізді алыста болуға тартады ма?
28. алкогольді қабылдағаннан кейін барлығын ойламастан тез орындайтын тік
29. өзіңізді іскер, пысық, белсенді адаммын деп санайсыз ба?
30. орындықтың үстінде ұзақ уақыт отыру сіз үшін қиын
31. өзіңізді көңіл көтеру шараларына сай адаммын деп санайсыз
32. сіз туралы сәтсіздіктер болған жағдайлардың өзінде әзіл-оспақты түсіне
33.сізге ұйымдастырушылық сипаттағы жұмыс ұнайды ма?
34. сізді еті тірі, өжет адам деп айтуға болады
35. жолдастарыңызбен бірге болған кезде көңіл-күйіңіз жеңіл көтеріледі ме?
36. көңіл-күйіңіз жабыраңқы болып тұрады ма?
37. жалпы алғанда өмір ауыр нәрсе деп санайсыз ба?
38. болашақта сізді жақсы ештеңе күтпейді деп санайсыз ба?
39. әңгіме барысында негізінен үндемегенді дұрыскөресіз бе?
40. қатты көңілді бола аласыз ба?
41.адамдармен көп қарым-қатынасқа түсесіз бе?
42. жиі күлесіз бе?
43. көңіл-күйіңіз өмірлік оқиғалар және күйзелістермен ерекше байланысты ма?
44. көңіл-күйіңіз себепсіз жиі өзгереді ме?
45. ұялшақсыз ба?
46. көңіл-күйіңіз ауа райына тәуелді деп санайсыз ба?
47. көтеріңкі көңіл-күйде жатып, жабыраңқы көңіл-күйде оянып, бірнеше сағат
48. алкогольден масаю кезінде көңіл-күйіңіз өзгереді ме?
49. көңілді ортада шатты көңіл-күйде боласыз ба?
50. белгілі бір нәрсемен қатты шабыттана, жігерлене аласыз ба?
51. өзіңізді қуаныш сезіміне қатты бөленген күйді сезген кездеріңіз
52. толық үмітсіздік, терең торығу сезімдерін бастан кешірген кездер
53. аз уақыттың ішінде көңіл-күйіңіз қатты қуаныштан терең қайғы,
54. балалық шағыңызда пәтерде жалғыз қалған кезде қорқыныш сезімін
55. қараңғы подвалға түсу сіз үшін қиынға соғады ма?
56. сізбен немесе сіздің ата-анаңызбен қайғылы оқиға болып қоюы
57.түңгі уақытта зираттан өту сіз үшін қиын ба?
58.өзіңізді қорқақпын деп санайсыз ба?
59. қорқынышты түстерді жиі көресіз бе?
60.өзіңізді балалық шақпен салыстырғанда, әлдеқайда батыл адам деп санайсыз
61. жұмсақ жүректісіз бе?
62. қан көрінісі сізге әсер етеді ме?
63.жануарларды жақсы көресіз бе?
64.көзден жас ағатындай кинофильм сізге әсер ете алады ма?
65. табиғаты сүюші адамсыз ба?
66. басқаның қайғысы үшін қатты мазаланасыз ба?
67. адамды өлтіруге барар ма едіңіз?
68.таныстарыңызбен әрқашан да шыншылсыз ба?
69. бұдан бұрын сізде истериялық талмалар, немесе жүйке жүйесінің
70. өз қызметіңізге әрқашан да мұқият қарайсыба?
71. мектепте оқыған кезде қуана-қуана сахнада өлең жолдарын оқыдыңыз
72. жұмысқа немесе мектепке барғызбаған ұрыс-керіс немесе келеңсіздіктер болды
73. жаңа жағдайларға оңай бейімделесіз бе?
74. өзіңіздің шынайы қатынасыңызды көрсетпес бұрын, адамдармен жайдары бола
75. көркем өнер немесе театр үйірмелеріне қуана-қуана қатысасыз ба?
76. өзіңізді мазалап жүрген мәселелерден оңай көңіл аудара аласыз
77. егер сіз театр қойылымына қатысып, өзіңізді ұмытып, толықтай
78. көп халықтың алдында сахнадға шығу сіз үшін қиын
Нәтижені есептеу
Жауаптың кілтпен сәйкес келуі - 1 балл, сәйкес келмеуі
Кілттер
1. педантты жеке тұлғалар: 1И, 2И, 3И, 4И, 5И,
2. тұтылып қалған жеке түлғалар: 11И, 12И, 13И, 14И,
3. қозулы жеке тұлғалар: 22И, 23И, 24И, 25И, 26И,
4. гипертимді жеке тұлға: 29И, 30И, 31И, 32И, 33И,
5. дистимді жеке тұлға: 36И, 37И, 38И, 39И, 40Ж,
6. циклотимді жеке тұлға: 43И, 44И, 45И, 46И, 47И,
7. экзальтты жеке тұлға: 50И, 51И, 52И, 53И коэффициент
8. үрейлі – күмәншіл жеке тұлға: 54И, 55И, 56И,
9. эмотивті жеке тұлға: 61И, 62И, 63И, 64И, 65И,
10. демонстративті жеке тұлға: 68И, 69И, 70И, 71И, 72И,
13-ке дейін – қалыпты жағдай;
13-20 – жасырын акцентуация;
20-дан жоғары – айқын акцентуация.
«К. Леонгардтың тест-сұрақшасы» диагностикалық әдістемесіне хаттама
8 «А» сыныбы
Барлығы: 16
Қатысқандар: 16
Қатыспағандар: 0
Орташа жас мөлшері: 14-15
Өткізілген тест бойынша алынған нәтиже көрсеткіштері.
№
Аты-жөні Педантты Тұтылып қалған Қозулы Дистимді Гипертимді Циклотимді Экзальтты
1 Акшабекова С. +
2 Атогулов М.
+
3 Атымбаева М.
+
4 Әкімбеков Д.
+
5 Еркінова А.
+
6 Жалелова Н.
+
7 Жумамаметұлы Н.
+
8 Камзин А.
+
9 Кариев Е.
+
10 Қожаев Ж.
+
11 Құдайбергенов Ш.
+
12 Құмарханова А.
+
13 Құсманова Г.
+
14 Макенов Д.
+
15 Садырбаев Р.
+
16 Советказина А.
+
8 «А» сыныбында өткізілген К. Леонгардтың тест-сұрақшасының нәтижелері.
«К. Леонгардтың тест-сұрақшасы» диагностикалық әдістемесіне хаттама
8 «Б» сыныбы
Барлығы: 17
Қатысқандар: 17
Қатыспағандар: 0
Орташа жас мөлшері: 14-15
Өткізілген тест бойынша алынған нәтиже көрсеткіштері.
№
Аты-жөні Педантты Тұтылып қалған Қозулы Дистимді Гипертимді Циклотимді Экзальтты
1 Абдыхамитова Ә.
+
2 Абекашова С.
+
3 Жайсанбаев Ж.
+
4 Жұманкенов Е.
+
5 Жұманов Е.
+
6 Кәкімсеитов Е.
+
7 Кенжебеков А.
+
8 МуратоваА.
+
9 Нурбекова М. +
10 Сағидолла Л.
+
11 Сағымбаева А.
+
12 Санатова Г.
+
13 Сеитканов З.
+
14 Сериков Ж. +
15 Тайботаева М.
+
16 Тельманова Л.
+
17 Халыкова А.
+
8 «Б» сыныбында өткізілген К. Леонгардтың тест-сұрақшасының нәтижелері.
К. Леонгардтың тест-сұрақшасының нәтижелері бойынша сыныптың екеуінде де, ұқсас
Депрессия шкаласы (Т.И. Балашова дайындаған)
Бұл тест Интернет-тәуелділігіне шалдыққан адамның бойында депрессияның бар немесе
Депрессия деңгейі (ДД) келесі формула бойынша есептеледі:
ДД=Sтік+ Sқай ;
мұндағы:
Sтік – 1,3,4,7,8,9,10,13,15,19 – «тікелей» сөйлемдердегі сызылған сандардың қосындысы;
Sқай – 2,5,6,11,12,14,16,17,18,20 – «қайтымды» сөйлемдердегі сызылған сандардың қосындысы;
Мысалы: 2-ші сөйлемде 1 саны сызылса, 4; 5-ші сөйлемде
Нәтижесінде 20-80 балл аралығында дерессия деңгейі анықталады.
50-ге дейін – депрессия жоқ;
50-ден 59-ға дейін – жеңіл депрессия;
60-тан 69-ға дейін – субдепрессивті күй немесе жасырын депрессия;
70-тен жоғары – нағыз депрессиялық күй.
«Т.И.Балашованың депрессия шкаласы» диагностикалық әдістемесіне хаттама
8 «А» сыныбы
Барлығы: 16
Қатысқандар: 16
Қатыспағандар: 0
Орташа жас мөлшері: 14-15
Өткізілген тест бойынша алынған нәтиже көрсеткіштері.
№
Аты-жөні Депрессия жоқ Жасырын депрессия Жеңіл депрессия Нағыз депрессия
1 Акшабекова С.
+
2 Атогулов М.
+
3 Атымбаева М. +
4 Әкімбеков Д.
+
5 Еркінова А.
+
6 Жалелова Н.
+
7 Жумамаметұлы Н.
+
8 Камзин А.
+
9 Кариев Е.
+
10 Қожаев Ж.
+
11 Құдайбергенов Ш.
+
12 Құмарханова А. +
13 Құсманова Г.
+
14 Макенов Д.
+
15 Садырбаев Р. +
16 Советказина А.
+
8 «А» сыныбында өткізілген «Т.И.Балашованың депрессия шкаласы» диагностикалық әдістемесінің
«Т.И.Балашованың депрессия шкаласы» диагностикалық әдістемесіне хаттама
8 «Б» сыныбы
Барлығы: 17
Қатысқандар: 17
Қатыспағандар: 0
Орташа жас мөлшері: 14-15
Өткізілген тест бойынша алынған нәтиже көрсеткіштері.
№
Аты-жөні Депрессия жоқ Жасырын депрессия Жеңіл депрессия Нағыз депрессия
1 Абдыхамитова Ә.
+
2 Абекашова С.
+
3 Жайсанбаев Ж.
+
4 Жұманкенов Е.
+
5 Жұманов Е.
+
6 Кәкімсеитов Е.
+
7 Кенжебеков А.
+
8 МуратоваА.
+
9 Нурбекова М.
+
10 Сағидолла Л.
+
11 Сағымбаева А.
+
12 Санатова Г.
+
13 Сеитканов З.
+
14 Сериков Ж.
+
15 Тайботаева М.
+
16 Тельманова Л.
+
17 Халыкова А. +
8 «Б» сыныбында өткізілген «Т.И.Балашованың депрессия шкаласы» диагностикалық әдістемесінің
Анықтаушы кезең қорытындысы бойынша келесідей салыстырмалы диаграммаларды көрсетуге болады.
8 «А» және 8 «Б» сыныптарында өткізілген Интернет және
8 «А» және 8 «Б» сыныптарында өткізілген К. Леонгардтың
8 «А» және 8 «Б» сыныптарында өткізілген «Т.И.Балашованың депрессия
Анықтаушы кезеңде жүргізілген зерттеудің нәтижесі сыныптың екеуінде де интернет-тәуелділігіне
1-кезең: эксперименталдық топқа (8 «Б» сыныбы )интернет-тәуелділігін төмендетуге арналған
2-кезең: өткізілген интернет-тәелділігін төмендетуге арналған бағдаламаның тиімділігін тексеру, яғни
3-кезең: қорытындылау кезеңі: бүкіл тәжірибелік зерттеу жұмысындағы екі топ
Қалыптастырушы кезеңнің 1-кезеңінде эксперименталды топқа (8 «Б» сыныбы) интернет-тәуелділігін
Интернет-тәуелділігін төмендетуге арналған бағдарлама
Бұл бағдарлама интернеттен тәуелсіз болғысы келетін адамдарға арналған. Бағдарламада
«Субтұлғалар ортасы» жаттығуы;
«Өзін-өзі жазу» жаттығуы;
«Мен кіммін?» жаттығуы;
«Психосинтетикалық автобиография» жаттығуы;
«Мәселені мақсатқа айналдыру» жаттығуы.
Эксперименталды топқа (8 «Б» сыныбына) «Субтұлғалар ортасы» , «Өзін-өзі
Қорытынды
Қазіргі балаға бір нәрсе үйрету үшін онымен жақын қарым-қатынас
компьютер ойындары балаларды тыныштандырады. Шығыс Вирджиния университетінің медициналық бөлімінің
салмақты болу үшін; баланың не жеткіншектің маңызды проблемаларының бірі
қатал болған жағдайда, қаталдыққа жол ашатын фильм немесе ойындарды
қатал қаһармандарға еліктемеулері үшін фильмді балаңызбен бірге көріңіз немесе
жағдайға қарай әрекет жасаңыз және жоспар құрыңыз: бала ұнататын
Балаға мектеп уақытында мектепке бару керек, сабақ уақытында сабақ
Сабыр, салмақтылық, үйлесім
Сабырлы, салмақты, үйлесімді болу баланың жан дүниесі үшін өте
Балаға үйретудің ең тиімді жолы сабыр салмақтылық үйлесім ережесі
Компьютер ойындары және мультфильмдерге қарсы шығудың орнына оларды пайдалы
«Жедел» сөзімен де түсіндіріп жеткізе алмайтын дәрежеде жылдам ақпараттандыру
Қолданылған әдебиеттер
«Как справиться с компьютерной зависисмостью», Краснова С.В., Казарян Н.Р.,
«Происхождение разума на Земле», сборник докладов, Приамурское географическое общество,
«Интернет-аддикция в подростковой среде», Пережогин Л.О., http://www.rusmedserv.com/psychsex
«Вопросы профилактики адиктивного поведения в подростковом возрасте», Торопов А.А,
Brener V. Psychology of computer use: parameters of internet
Budman S. H. Behavioral health care dot-com and beyond:
Cunningham J. A., Humphreys K., Koski-Jannes A. Providing personalized
Eppright T., Allwood M., Stern B., Theiss T. Internet
Galanter M., Brook D. Network therapy for addiction. //
Galanter M., Keller D. S., Dermatis H., Biderman D.
Griffiths M. Psychology of computer use: some comments on
Korn D. A. Expansion of gambling in Canada. //
O'Reilly M. Internet addiction: a new disorder enters the
Plusquellec M. Are virtual worlds a threat to the
Praterelli M. E., Browne B. L., Johnson K. Internet
Shaffer H. J., Hall M. N., Van der Bilt
Shapira N. A., Goldsmith T. D., Keck P. E.
Аксакалова Ж.К. Психологические аспекты семейного воспитания подростков//Вестник КазНУ. Серия
Александров А.А. Профилактика курения у подростков//Вопросы психологии.-2008.-№2.-с.55-64
Анн Л.Ф. Психотренинг с подростками.- СПб.: Питер, 2007.- 271с.
Ауытқушы мінез-құлықтың шығу себептері мен факторлары//Мектептегі психология. Психология в
Байжанова А. Қиын балалардың психологиялық себептері//Психология. Социология. Политология.-2006.-№11-12.-19-23б.
Болбачану А.В. Содержание коммуникативной потребности подростка в разных условиях
Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь справочник по психологии. –
Возрастная и педагогическая психология: Хрестоматия. Учеб.пособие для студентов сред.пед.учеб.заведений/Сост.:
Грачева Л.В. Тренинг внутренней свободы. Актуализация творческого потенциала. –
Головин С.Ю. Словарь практического психолога. СПб.: Питер, 1998.-589с.
Дуйсебаева Л. Эффективные технологии в профилактике и реабилитации несовершеннолетних//Мектептегі
Егоров А.Ю. Нейропсихология девиантного поведения.-СПб.:Речь, 2006.-224 с.
Змановская Е.В. Девиантология: (Психология отклоняющегося поведения): Учеб. пособие для
Зубок Ю.А., Чупров В.И. Молодежный экстремизм//Социс.-2008.-№5.-с.37-47
Краткий психологический словарь/Сост. А.А.Карпенко; Под общ.ред. А.В.Петровского, М.Г. Ярошевского.-М.:
Кроль Л.М., Михайлова Е.А. О том, что в зеркалах:
Қайырова Ж.А. Мінез-құлық ауытқушылығының себептері//Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика.-2005.-№6.-46-52б.
Қалиева Г. Қиын балалармен жұмыс істеуде жанұяның атқаратын рөлі//Ұлт
Құдышева Н. Мінез-құлық қиындығының кейбір себептері//Психологияны мектепте және ЖОО-да
Құлымбаева А. Жеткіншектердің өзін-өзі бағалауы//Психологияны мектепте және ЖОО-да оқыту.-2006.-№2.-5-6б.
Мухина В.С. Возрастная психология: феноменология развития, детство, отрочество: Учебник
Назмутдинов Р.А. Психологическое исследование ценностно-потребительской сферы девиантных подростков//Вестник КазНУ.
Обухова Л.Ф. Детская (возрастная) психология. Учебник.-М., Российское педагогическое агентство.
Особенности отношения родителей к ребенку с трудностями в общении/Смирнова
Подхватилин Н.В. Психокоррекционная профилактика подростковой наркозависимости. – М.: 2002,
Потребительское поведение подростков/Ревзуев Б.Г., Савельева А.А.//Вопросы психологии.-2006.-№3.-с.55-67
Психология индивидуальных различий. Тексты/Под ред. Ю.Б.Гиппенрейтер, В.Я.Романова. М.: Изд-МГУ,
Психология и лечение зависимого поведения/Под ред. С.Даулинга/Пер с англ.
Прученков А.С. Социально-психологический тренинг в школе. - М.: ЭКСМО-Пресс,
Пути становления самодетерминации личности в подростковом возрасте/Калитеевская Е.Р., Леонтьева
Раклова Е.М. Созависимость – аддикция отношений//Білім-Образование.-2008.-№2.-с.110-11
Рамендик Д.М. Тренинг личностного роста: Учеб.пособие. - М.: Форум:
Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога: Учеб. пособие: В
Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога: Учеб. пособие: В
Сборник психологических тестов. Часть I: Пособие/Сост. Е.Е.Миронова – Мн.:
Сборник психологических тестов. Часть III: Пособие/Сост.Е.Е.Миронова – Мн.: Женский
Социально-психологические осбенности переживания сексуального опыта в подростковом возрасте/Собкин В.С.,
Стюарт Дж. Тренинг организационных изменений. – СПб.: Питер, 2001.-256с.
Тұрдалиева Ш. Жасөспірімдер дамуындағы қарым-қатынастың маңызы//Мектептегі психология.-2006.-№3.-9б.
Тұрманова Ж. Жасөспірімдер белсенділігі мен кәсіптік бағдары//Психологияны мектепте және
Тюменова Ю.А. Нормативная регуляция подростками социальных отношений//Вопросы психологии.-2006.-№1.-с.23-32
Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Высоцкая Н.В. Подростки ХХI века.
Феномен «виртуализации» правосознания подростков и юношей как следствие субъектной
Шаповаленко И.В. Возрастная психология (Психология развития и возрастная психология).-М.:Гардарики,
Шнейдер Л.Б. Девиантное поведение детей и подростков. – М.:
http://forum.racing.kz/index.php?showtopic=14440
http://old.afew.org/russian/drugusers_articles/08drugusers.php
http://planetadisser.com/see/dis_131201.htlm
http://psichology.vuzlib.net/book_o762_page_24.html
http://psygrad.ru//biblioteka/rraznoe/povedencheskie-addiktsii. Shtlm
http://www.proza.ru/2006/05/12-266
http://www.kursovik.com/referat/140016.html
http://www.studyroom.ru/gotovie/socialnaj_pedagogika/socped00018.htm
http://www.unesco.kz/publications/hivaids/Teacher_Manual_Kg_ru.pdf
http://www.kazreferat.info/referat.php?go=psyhology
http://www.nauka.kz/diss/nir/section.php?SECTION_ID=1283
http://www.referat.ru/pub/item/18870
http://www.humanities.edu.ru/db/msg/58133
http://www.psyboxes.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=73&Itemid=22&limit=1&limitstart=1
www.narcom.ru/cabinet/online/88.htlm
www.zercalo.ru/therapy/p_b_addict1.shtlm
Қосымша
«Субтұлғалар ортасы» жаттығуы.
Бұл жаттығуды бос уақытта жақын адамыңызбен бірге бала ойыны
Нақ осы шақтағы өзіңіздің ең батыл тілектеріңізді атап өтіп,
Барлық арман жазылғаннан кейін, көмекшімен бірге бүкіл тізімді мұқият
Тізімді оқу барысында, тілектеріңізді ауызша айтып жатқан кездегі ішкі
Негізігі тілектеріңіздің тізімін құру (10-20 тілек, қалаулар).
Бұл тілектердің ішінен ең қалаулы 5-6-ын таңдап алыңыз.
5-6 тілектің ішінен ең маңыздыларын таңдап алыңыз.
Ал енді үлкен қағаздың бетіне диаметрі 20 см шеңбер
Түрлі түсті қарындаш немесе фломастермен тілектеріңізді көрсетіп оған сәйкес
Әр субтұлғаға (кіші шеңбердегі 5-6 тілекке) есім (Мысалы, «Сыншыл»,
Тілектеріңізді қандай түсте көретініңізге байланысты өз «Меніңізді» әртүрлі түспен
Бұл жаттығуды субтұлғалардың есімдерін ауыстыра отырып, бірнеше рет қайлалауға
«Өзін-өзі жазу» жаттығуы.
Бұл жаттығу адам өз ағзасының түрлі аурулар мен тәуелділіктерден
Адам жазылу процесі қашан басталып, қашан аяқталатынын өзі үшін
Ауруларды емдеу әдістерін іштей іріктеп, таңдау дұрыс болады: ағзаны
Өткендегі ұқсас жағдайдағы сырттан келген көмектің арқасында емделу туралы
Аурудың бастапқы күйде және өзін-өзі емдеу процесінің аяқталу күйін
Бұл кезеңде адам мәселенің позитивті шешілуіне, аурудан жазылуға бет
Ендігі тәуелді адам өз ауруын аналогиялықжағдайдағы жағымды тәжірибеге қойып
Берілген кезеңде интернет-тәуелділік мәселесі шынымен де жағымды нәтижеге бағытталған
Бұл жаттығуды интернет-тәуелділігіне шалдықпаған адамның басқаруымен жүргізу қажет, ол
«Мен кіммін?» жаттығуы.
Бұл жаттығу адам өз «менін» тауып, өзін-өзі бағалау деңгейін
Жаттығуды өткізу үшін неғұрлым қолайлы, жайлы жерді табу алғашқы
Қойылған сұраққа жауап алынғаннан кейін тәуелді адамның астарсанасына тоқтатылған
Жаттығудың үшінші кезеңі – интернеттен тәуелді адамның өзін-өзі бағалау
«Психосинтетикалық автобиография» жаттығуы.
Бұл жаттығу интернет-тәуелділігіне шалдыққан адамның өміріндегі, оның қылық-әрекетіндегі мәнді
Автобиография зерттелгенннен кейін жалпы қорытыды жасауға болады: интернет-тәуелділігі адамға
«Психосинтетикалық жаттығу» әдістемесінің тиімділігін арттыру мақсатында тең екі бөлікке
«Мәселені мақсатқа айналдыру» жаттығуы.
Бұл жаттығу адам интернет-тәелділігінен интернет-тәуелділігінің көмегімен арылуға мүмкіндік береді.
Тәуелділіктің әрекеттері нәтижесінде пайда болған және әлде де түзіліп
Одан кейін бұл мәселені баршаға да мәселе болып көрінетіндей
Әр мәселе үшін оның жою жолын құрастыру қажет, яғни
Сонымен кез-келген мәселе зиян емес, ал керісінше интернет-тәуелділігін
43
Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін факторлар
Жеткіншек жастағы балалардың психикасына психотропты заттардың әсері
Интернетке тәуелділіктің психологиялық-педагогикалық негіздері
Жеткіншек жастағы балалардың психикасының дамуы және қалыптасуы
Жасөспірім шақтағы интернет-тәуелділіктің теориялық негіздері
Вертуальды және интернет тәуелділігінің психикалық аспектілері
Психологиялық эксперименттің тазалығы
Торғай өзені – Төсім бекеті бойынша су өтімі қисықтарын тұрғызу және ағындыны есептеу
Ақсай өзені – Ақсай бекеті бойынша су өтімі қисықтарын тұрғызу және жылдық ағындыны есептеу
Диагноз қою және ем тағайындау