Үстеме шығындар шоттарының тиістілері
Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім. Дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебі
1. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
1.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының
1.2 Күмәнді дебиторлық
1.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі
1.4 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі
2. Кредиторлық қарыздар есебі
2.1 Алдағы кезең шығындарының есебі
2.2 Берілген аванстар есебі
2.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің алашақ (кредиторлық) қарыздарының есебі
2.4 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі
2.5 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі
2.6 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген
2.7 Салық міндеттемесінің есебі
2.8 Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
Саудалық дебиторлық берешек – негізгі іс-әрекет нәтижесінде
Саудалық емес дебиторлық берешек – іс-әрекеттің басқа түрлері
1) алынуға тиісті шоттар;
2) алынған вексельдер;
3) басқалар.
Алынуға тиісті шоттарға : ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен
Қарыз капиталының қозғалысын несиелеу – ол пайыз түрінде
1. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлағалардан
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын
Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
Тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
Вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
Негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
Ұйымның лауазымды адамдарыны (тұлғаларанының) дебиторлық борышы;
Басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
Ұйымның қаржы қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
Кейбір жағайларда сапаның төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
Дт: 6030 баға шегерімі – шоты
Кт: 1210 алынуға тиісті борыштар – шоты
Түріндегі бухгатлтерлік жазуы жэазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол
Дт: 6020 Сатылған тауралардың қайтарылымы – шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар – шоты
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу барысында мына
Нөмірі 7 Журнал-ордер – 1250 «Жұмысшылар мен басқа
Нөмірі 9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – 1610 «Берілген
Нөмірі 10 Журнал-ордер – 1290 «Күдікті қарыздар бойынша
Нөмірі 11 Журнал-ордер – 1210 «Сатып алушылар мен
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады:
1210 «Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы».
1290 «Күдікті қарыздар бойынша резервтер».
1220 «Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы».
1280 «Басқадай дебиторлық борыштар».
1620 «Алдағы кезең шығындары».
1630 «Берілген аванстар».
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен
1.2 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс
1210 «Алынуға тиісті шоттар»
1210«Алынған вексельдер»
1210«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары»
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген
1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» шоттарына
Мысалы: сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Дт: 7010 Сатылған өнімдердің
өзіндік құны
Кт: 1320 Дайын өнімдер
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Дт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Кт: 6010 Дайын өнімдерді сатудан алынатын табыс шоты
Сатылған тауарлар үшін есептелеген ҚҚС сомасына:
Дт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Кт: 3130 Қосылған құн салығы сомасы
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Жоғарыда екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпоырндар мен
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына 1210 «Алынуға тиісті
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі себептермен
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
Тауралрды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар,
Тұрақты баға келісімшартта көрсетліп, тауарларды төлеу кезінде қадағалаанды
Тұрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау
Мысалы: бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары
Вексель дегеніміз – ооынң иесінің белгіленген мерзім, яғни
Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық
ВЕКСЕЛЬ
100000 (жүз мың) теңге
Төленуге тиісті сома мөлшері
«ККК» фирмасы
Вексель бойынша ақша алушы ұйымның аты
13.12.2004 жыл
Төлену серзімі
«НҰР» акционерлік қоғамы
Вексель беруші ұйымның аты
Нұрхан_______________________________МО
Тиісті адамдардың қолдары және ұйымның мөр таңбасы
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім
Дебиторлық қарыздың өтелу серзімін белгіді бір уақытқа ұзарту;
Шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды
Пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
Айналымға жіберу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік есепте весельдер сатлыған, вексельге айырбасталған тауарлар және
Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға
Аударылмалы вексель – (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге (трассатқа)
Вексельдерде сонымен қатар пайыздық және пайыссыздық деп екіге
Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз
Пайыссыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді,
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр түрлі
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттің
Вексельдер эмитенттер бойынша:
Қазыналық және жекеше.
Төлем түрлері бойынша:
Жай және аударылмалы.
Төлем кепілділігінің барлығына қарай:
Қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша:
Мерзім вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.
Вексельдерді толтыру мен ресімдеу белгіленген ережені сақтауды керек
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер алынғанда:
Дт: 1210
Кт: 1210 «Алынуға тиісті борыштар» шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың борыштарының жабылуына, яғни
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 1210 «Алынған вексельдер» шоты түріндегі бухгалтерлік
Айта кететін бір жағдай көпетген уақыттарда вексельде көрсетліген
500000+500000*5%*6/12=500000+12500=512500 теңге
Егер осы сомадағы вексель алты айға емес тоғыз
500000+500000*5%*9/12=500000+18750=518570 теңге.
Жоғарыда қарастырылған мысалымыз бойынша бухгалтерлік жазуларымыз келесідей түрде
А) вексель алынғанда
Дт: 1210 Алынған вексельдер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Ә) вексель бойынша сатып алушылардың борыштары есептелген пайыз
Дт: 1010 Ақшалар шоты
Кт: 1210 Алынған вексельдер шоты
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
Борыштары шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетіліген қызметке есептеліген
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс сомасына шегерілді
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің борышы олардың
6 Сатылған (тиеп жіберліген) тауар, өнім, көрсетліге қызмет
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдері
1.2 Күмәнді дебиторлық борыштар
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке
Тікелей еспетен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп
Егер сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резевтер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Бұрын есептен шығарылған дебиторлық қарыз сомасы есеп берудің
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 6010 Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай кірістер
«Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» есебі №10 журнал-ордер жүргізіледі.
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резерв сомасына;
Дт: 7210 Жалпы әкімшілік шығындар шоты
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резервтің есебінен 80000 (
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар
Артық жасалынған күдікті қарыздар резерв сомалары сторно етіледі.
Дт: 7210 Жалпы және әкімшілік
шығындар шоты
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты
Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы дебиторлық борыштары сомасынан
Мысалы: «ҚКК» фирмасының дебиторлық қарызы 200000 (екі жүз
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдары алып қарасақ та
Несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі
Дебиторылқ қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық борыштар
Жоғарыда аталған несиеге сатудан алынатын таза табыстан еспетелегн
Мысалы: «ҚКК» фирмасының 2004 жылғы көрсеткіштері:
Сатылған тауарларының көлемі
Сатылған тауарларының қайтарылғаны
Сауда щегерімі
Күмәнді қарыздар бойынша резерв
Соңғы үш жылдағы «ҚКК» фирмасының күмәнді қарыздар бойынша
Жылдар Сатылғантауарларының көлемі Күмәнді қарыздар бойынша шығындары Пайыздар
2000 900000 29700 3,3
2001 930000 31500 3,38
2002 950000 36100 3,8
Барлығы 2780000 97300 3,5
«ҚКК» фирмасының бухгалтері бұл жылдардағы күмәнді қарыздар бойынша
(1000000-50000-10000)*3,5%=32900 тг
Осы табылған күмәнді қарыздар соамыс бойынша «ҚКК» фирамсының
Дт: 7210 Жалпы және әкімшілік шығындары
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резерв
Жоғарыдағы сандарды есекере отырып, 2004 жылдың қаржылық
Негізінен несиеге стаудан алынатын таза табыстан есептелген
Күмәнді қарыздарда бағалу үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды
Негізгі дебиторлық борышқа жасалынған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
Алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек
Осы атап өткен екінші әдісіміз бойынша мысал келтірейік:
«ҚКК» фирмасының 2004 жылғы 31 желтоқсанға алынуға
Сатып
алушылар Түсуге тиісті борыш
(барлығы) Уақтылы түспегені Бір тоқсан кешіктірілгені Екі тоқсан
«Арал»
фирмасы 350000
150000 200000
«Шалқар» фирмасы 250000
100000 150000
«НҰР» АҚ 500000 300000 100000
100000
Барлығы 1100000 300000 250000 200000 100000 250000
Күмәнді борыш пайызы
5 10 20 30 50
Күмәнді борыш бойынша резерв
15000 25000 40000 30000 125000
Жоғарыдағы берілген мысалымызда «ҚКК» фирмасының алынуға тиісті шоттарының
Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты арқылы жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Күмәнді қарыздарға резерв жасалды 7440 1290
2 Күмәндіқарыздар бойынша құрылған резерв сомасының есебінен дебиторлық
3 Жыл соңында күмәнді қарыздар бойынша құрлған резерв
4 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
5 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
1.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі
Жалпы кез келген ұйымның бухгалтерлік есебіндегі мына шотта:
1220 «Еншілес серіктестіктердің борышы»
1220 «Тәуелді серіктестіктердің борышы»
1230 «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» 1240
«Шаруашылық веріктестіктері» дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген және
«Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаның» қатысушысы өзінің жеке қаржылық
Меншіктің осы түрлерін айқындайтын анықтамалар азаматтық кодексте толық
Еншілес, тәуелді серіктестіктерге, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға ұйым
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 6010 «Негізгі қызметтен алынатын кіріс» немесе «Негізгі
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес
Дт: 1220, 1230 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және
Кт: 3130 « Қосылған құн салығы шоты»
Шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімді бағамдық айырмашылыққа;
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 6250 «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты түрінде
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» немесе 1030 «Ағымдағы
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Еншілес , тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» шоттарының тиістілері;
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Дт: 3510 «Тауарлы-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін алынған аванстар»
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Осы жоғарыда айтылғандармен қатар шетелдік валютадағы борыштар
Дт: 7430 «Бағамдық айырмашылық бойынша шығындар» деп аталатын
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
№ Операциялар мазмұны
1 2 3 4 5
1 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға
Өз бағасына;
Қосылған құнға салынған салық сомасына
2120-2130
2120-2130
3010-
Шоттардың тиістілері
3130
2 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
3 Ай соңында (аяғында) еншілес, тәуелді және бірлесіп
4 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген
5 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген
6 Алынған қарызға, кредитке есептелген пайыз сомасы 1270
7 Акция дивидендіне есептелген пайыз сомасы 1270 6120
8 Есептелген дивиденд және пайыз ретіндегі борыш сомасы
1.4 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті дебиторлық
1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы».
1280 «Есептелген пайыздар».
1250 «Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы».
1280 «Өзге де дебиторлық борыштар».
Бұл шоттарда «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер» бөлімшесінде
«Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты ұйымның сатып
Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар
Дт: 1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты
Дт: 1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
Кт: 1280 «Басқадай несиелік борыштар мен аударымдар» шоты
1280 «Есептелген пайыздар (проценттер)» шотында ұйымның шартта қаралған
Жылдағы негізгі құралдар, алынған вексельдер, берілген заемдар бойынша
Дт: 1280«Есептелген пайыздар» - деп аталатын шот,
Кт: 6120 «Акциялардың дивидендтері және пайыз түріндегі кірістер»
Есептелген пайыздар бойынша борыштардың жабылуына:
Дт: 1030 «Ақшалар» шоттарының тиістілері,
Кт: 1280 «Есептелген пайыздар» деп аталатын шоты түріндегі
1250 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» деп аталатын
Жалпы әкімшілік-шаруашылық қажеттілігі (шығындары! Және қызметтегі іссапарлары үшін
Дт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» шоты
Кт: 4420 «Алдағы кезеңдердің кірістері» шоты түріндегі
Есеп беру тиісті тұлғалар өздерінің борыштарын өтеген уақытта
Есеп беруге тиісті тұлғалардың аванс ретінде алған сомаларының
Дт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы»
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Есеп беруге тиісті тұлғалардың кәсіпорынның есебінен шығарған
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар»;
деп таталатын шоттардың тиістілері.
Кт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы»
Жабдықтаушыларға олардан алынған ақау материалдарды қайтаруға байланысты дебиторлық
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1310 «Материалдар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
Банктегі шоттан қателесіп есептен шығарылған сомаға:
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Құны акцептелген (төленген) тауарлы-материалдық қорлармен айналымнан тыс активтер
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1210 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты
Ағымдағы жал бойынша алынуға тиісті жал төлемдері мен
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты,
Кт: 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет
Төтенше жағдайлардан болған залалдардың орнын толтыру бойынша дебиторлық
Дт: 1280«Басқадай дебиторлық борыштар» шоты,
Кт: 6310 «Тоқталынған операциялардан болатын кірістер (зияндар)»
Сонымен қатар «басқадай дебиторлық борыш» шотында төленуге тиісті
Басқадай дебиторлық борыш шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге қызметтегі іссапары және басқа
2 Жұмысшылар мен қызметкерлерге берілген банк несиелері 2150
3 Жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымның кассасына бұрын аванс
4 Жұмысшылар мен қызметкерлерге аванс ретінде берліген соманың
2.1 Алдағы кезең шығындарының есебі
1620 «Алдағы кезең шығындары» деп есеп беретін кезеңде
Алдын ала (мерзімінен бұрын) төленген сақтандыру полисінің сомасы,
Келесі кезеңдерге жазылған газет, журнал және басқа да
Маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық шығындары және тағы
Осы айтылғандармен қатар алдағы кезең шығындарына жаңа өндірісті
«Сақтандыру полисі» шотында төленген сақтандыру полисінің сомасы есептеледі.
Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан төленген
Дт: 1620 «Сақтандыру полисі» шоты;
Кт: 1030«Есеп айырысу» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасын
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар» шоттарының тиістілері;
Кт: 3210 «сақтандыру полисі» шоты.
«Жал төлемі» шот алдағы кезеңдер үшін төленегн
Алдағы кезеңдер үшін төлем төленген жағдайда:
Дт: 1620 «Жал төлемі» шоты;
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Ал есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемі есептен шығарылған
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар» және тағы да басқа шоттардың
Кт: 1620 «Жал төлемі» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы.
«Басқадай алдағы кезең шығындары» шоты «Сақтандыру полисі» мен
Алдағы кезең шығындары шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан
2 Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасы
3 Алдағы кезеңнің жал төлемі есеп айырысу шотынан
4 Есеп беретін уақытта жал төлемі есептен
2.2 Берілген аванстар есебі
Берілген аванстардың есебі келесі шоттарда есептелінеді:
«Тауарлық-материалдық қорлрады жеткізіп беру үшін берліген аванстар» шоты;
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген
Ал берілген аванстар 1610 дегеніміз ұйымның
Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай
«Тауарлық-матриалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар» шоты
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Несие есебінен берілген аванс сомасы:
Дт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін
Кт: «Банктен тыс мекемелердің несиелері» шоты немесе
Шетелдік ақша бірлігі, яғни валюта түрінде берілген аванстар
Дт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
Кт: 6250 «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты.
Бұрынырақта аванс ретінде берілген соманың пайдаланғаннан қалғаны қайтарылғанда:
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген
Бұрынырақта берілген аванс есебінен жабдықтаушыларға тиісті қарыз соамлары
Дт: 1210 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу»
Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлық-матреиалдық қорларды жеткізгені үшін
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Жабдықтаушыларға олардн алдағы уақытта алынатын тауарлар, материалдық
2 Мердігерлерге олардың алдағы уақытта атқаратын жұмыстары мен
3 Бұрын төленген аванс соамыс есебінен қоюшы мердігерлерге
4 Аванс ретінде жабдықтаушы-мердігерлерге алдын ала аударылған
2.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің алашақ (кредиторлық) қарыздарының
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі «Еншілес серіктестіктердің
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
Дт: 1310 «Материалдар» шоты;
Кт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы»,
2120 «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын
Дт: 2700 «Материалдық емес активтер» шотының тиістісі ;
2410 «Негізгі құралдар» және тағы да басқа шоттар;
Кт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы»,
2120 «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды
Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына:
Дт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы»;
2120 «Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша
Бас кәсіпорын мен еншілес серіктестіктер арасындағы есеп айырысуларды
Дт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «Тәуелді серіктестіктердің алашағы»
Кт: 1220 «Еншілес серіктестіктердің берешегі», «Тәуелді серіктестіктердің берешегі»
2.4 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатылатын тауарлар немесе
Осы аталған операцияларға сәйкес кәсіпорынның алынған аванс сомасына:
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған
Ал сатып алушыларға босатылған тауарлар, көрсетілген қызметтер құнынан
Дт:1610 «Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған аванстар» немес
Кт: 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі»
Кәсіпорынның алған аванстарының талдамалық есебі әрбір аванс берген
Алынған аванстар бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Сатылатын тауарлық-материалдық қорлар немесе көрсетілеін қызметтер үшін
2 Сатып алушы немесе тапсырыс беруші тұлғаның қарыз
3 Сатып алушы немесе тапсырыс беруші тұлғалардан аванс
2.5 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп
Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 «Келіп
Фактураланбаған жабдықтар есебі
Кейбір жағдайларда келіп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары (шот-фактуралары)
Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушілермен есеп айырысулар есебі жөніндегі
Құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
Фактураланбай қалған жабдықтар бойынша есеп айырысудан;
Мерзімінде төленбеген есеп айырысулардан.
Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай
Кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларжан сатып алынған
Дт: 1310 «Материалдар» немесе 1330 «Тауарлар» деп аталатын
Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп
Ал бұл тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығы
Дт: 3130 «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын
Кт: 3310«Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын
Жабдықтаушылардың шот фактурасының қай шоттан төленгеніне қарай:
Дт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Шот-фактура бойынша кәсіпорынның жабдықтаушылрағ таураларды сатып алу барысында
Дт: 3130 «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын
Кт: «Орны толтырылатын қосылған құнға салынған салық»
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Келіп түскен тауарлық-материалдық қорлар үшін,
Сатып алу құнына:
Сатып алынған тауарларға есептелнген (жұмыс, қызмет) қосылған құн
1310-1317, 1330, 1420
3310
3310
2 Жабдықтаушы-мердігерлердің шоттары акцептелді:
Материалдарды жеткізу және өңдеу қызметтерінің құнына;
Қосылған құн салығының құнына
1310-1317, 1330
1420
3310
3310
3 Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін мердігерлердің талап еткен
Жұмыстың құнына,
Қосылған құн салығы сомасына
2524
1420
3310
2.6 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген
Жалдық міндеттемелердің есебі
Бұл міндеттемелер есебі 3390 «Жалдық міндеттеме» деп аталатын
Төленуге тиісті сыйақы есебі
Алынған несие, жалдық келісімшарт және шығарылған бағалы қағаздар
Дт: 7310 «Есептелген сыйақы бойынша шығындар шоты» шоты;
Кт: 3380, 4160, 7310 «Төленуге тиісті
Есеп айырысу шотынан есептелген пайыздар сомасы төленегн кезде:
Дт: 3380, 4160, 7310 «Төленуге тиісті сыйақы»
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысудың есебі
Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі «Жинақтаушы зейнетақы қорымен
Зейнетақы бойынша жарналар соамыс есептеген уақытта кәсіпорынның бухгалтериясында
Дт: 3350 «Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу»
Кт: 3220 «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп
Ал бұл соманы кәсіпорын тиісті қорға аударған уақытта:
Дт: 3220 «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен
Кт: 1030 «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу
Зейнетақы қорына төленетін жарналар жұмысшылар мен қызметкерге есептелген
Қазақстан Республикасының 1996 жылғы маусым айының үшінде шыққан
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айрысудың есебі шоты бойынша
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақы сомасынан жинақтаушы
2 Жинақтаушы зейнетақы қорына есептелген сомалар есеп айырысу
Басқа да есептелген шығындар есебі
Басқадай шығындардың есебі «басқа да кредиторлық борыштар мен
Негізгі құрал-жабдықтарды жөндеуге арналған резервтер көп уақыттарды
Негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу үшін арналған резерв сомасын құру
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»
7210 «Жалпы әкімшілік шығындары» және тағы да басқа
Кт: 3390 «Басқа да кредиторлық борыштар мен есептелген
Жөндеу жұмыстарын жүргізу немесе олардың төлемақысымен байланысты нақты
Дт: 3390 « Басқа да кредиторлық борыштар мен
Кт: 8310«Көмекші өндіріс» немесе «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп
Жылдың аяғында пайдаланбаған резервтер сомасы сторно етіледі (шегеріліп
Басқа да кредиторлық қарыздар шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алу бойынша
2 Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар үшін
3 Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар мерзімі
4 Келісімшарт бойынша ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
5 Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құрал үшін
2.7 Салық міндеттемесінің есебі
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық
3110 Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы
Салық салынатын табыс = Жылдық табыс – Шегерімдер
жиынтығы
3120 Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен
Дивидендтер;
Депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға
Ұтыс;
Заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау
Бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде
3130 Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның
3140 Акциздік (жанама) салық – сатып алушы төлейтін
Акцизді есептеген кезде 1210 шоты дебиттеліп, 3140 шотының,
3150 Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын
3160 Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығынның есебі
3170 Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған
Көлік құралдарына салынатын салық жл сайын төленеді және
40 тонналық және одан да жоғары жүк көтеретін
2.8 Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген
Несие мерзімділік, қайтарымдылық және төленетін жағдайында коммерциялық және
Несие беру банктердің өздерінде бар несие қорларының көлемінде
Кәсіпоырн несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану
Несиені пайдаланғаны үшін банк үстеме пайызын есептейді. Еспетелінген
Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алу (заемдық
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік тоқталыдады:
Қорытынды
Қазақстан Республикасындағы барлық шаруашылық субъектілердегі табыстар есептеу тәсілінен
Қорыта келгенде, басқа да кредиторлық қарыздар мен есептесулердің
Кәсіпорынның дебиторлық және кредиторлық қарыздарын басқара отырып, шикізат
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
«Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы 2003, В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец,
«Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» : оқулық /
Беттер 140-172, 274-287.
Қазақстан Республикасының Заңы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары (Қазақстан Республикасы Қаржы
www.referattar.com
www.ektu.kz/cgi-bin/irbis64r/cgiirbis_64.exe
www.ularumit.kz/kaz
«Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі» оқулық/ Б.С.Мырзалиев
Бюджетпен есеп айырысу операциялардың есебі
Дебиторлық борыштардың есебі
Сатып алушылармен тапсырыс берушілер борышының есебі
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Дебиторлық және кредиторлық берешектер есебі
Дебиторлық борыштар есебіне жалпы сипаттамасы
Бюджетпен есеп айырысу
ДЕБИТОРЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ ТУРАЛЫ
«Шымкен құс» ЖШС дебиторлық және кредиторлық қарыздар қозғалысын талдау және жетілдіру жолдарын ұсыну
Дебиторлық қарыздың есебі