Сақтандыру қағидасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік қорғаудың түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын қызметі
1.2 Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік модельдері 10
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ 17
2.1 Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайы
2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін негізгі әлеуметтік
2.3 Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару ерекшеліктері 23
2.4 Нарықтық қатынастар жағдайындағы халықты әлеуметтік қорғауды басқару субъектілерінің
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ
3.1 Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың негізгі
3.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әлеуметтік-экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары
Қорытынды 45
ҚолданылҒан Әдебиеттер тізімі 47
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика механизмдерін қалыптастыру мәселелерінің арасында халықтың белгілі бір
Нарыққа өту жағдайларында халықтың әлеуметтік қорғалуын қолдау мен нығайтуға
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, таңдалған бітіру жұмыстың тақырыбы “Қазақстандағы
Әлеуметтік қорғау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-демографиялық және басқа
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы процестерді дамыту
адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін әлеуметтік
халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді еңбек
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін жаңа тиімді, әрі әділ
Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер белгіленді: Қазақстандағы әлеуметтік қорғау
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қорғау жүйесі.
Бітіру жұмысында Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары мен Заңдар, нормативтік
1 ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік қорғаудың түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын қызметі
Әлеуметтік саясат негізінде тиімді әлеуметтік қорғау жүйесін құру жатыр.
Өтпелі экономикалық елдерде “әлуметтік қорғаныс”термині жаңа болып табылады.
Әлеуметтік қорғау – бұл қоласыз жағдайларда (кәрілік, мүгедектік, денсаулық
Әлеуметтік қорғау жүйесі кең мағынада бұл құқықтық, әлеуметтік, саяси
еңбекке қабілетті азаматтарға өз еңбек салымы есебінен, экономикалық өзіндігі
әлеуметтік осал қатардағы азаматтарға мемлекет есебінен, бірақ
мемлекет қойған күнкөріс минимумынан төмен емес.
Әлеуметтік қорғау жүйесі тар мағынада – бұл нарық жағдайындағы
Қазақстан мүше болып табылатын халықаралық еңбек ұжымының анықтауы бойынша
1) тұрақты ақылы еңбекке ынталандыру;
2) негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ондай
3) халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына арналған
4) азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар
Әлеуметтік қамтамасыз ету – халықтың әлеуметтік осал қатарына (мысалы,
Қазіргі кезде көптеген батыс елдерде мынадай ойлар жүріп жатыр:
Әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесін белгілі әлеуметтік топтарды экономикалық және
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі – әлеуметтік еңбек саласындағы реттеуші механизмдерінің
Әлеуметтік көмек – тіршілік жағдайын қолдауда объектіге көмекті қамтамасыз
Осылайша, әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы әлеуметтік қорғаудың субъектілері мен
Әлеуметтік қорғаудың нысандарын шартты түрде үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа ең төменгі табысы бар мұқтаж азаматтарға берілетін
Сурет 1 – Әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы
Екінші топқа жұмыс қабілетін жоғалтқан жағдайға табыстың болмауы есебінен
Үшінші топқа жұмысқа қабілеті жоқ халық топтары жатады, олар
Әлеуметтік қорғау объектілері – республика халқы, әлеуметтік кластар, әлеуметтік
Әлеуметтік қорғаудың негізгі субъектісі болып ғасыр бойында әр елде
Әлеуметтік қорғау құрылымдық компоненті болып берілген қоғамға тиісті белгілі
Күнкөріс минимумы жұмысшылардың, зейнеткерлердің, балалардың қажеттіліктерін минималды деңгейде қанағаттандыруды
Әлеуметтік қорғаудың маңызды институты болып әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесі
Әлеуметтік қорғау жүйесі белгілі бір қағидаларға негізделеді. Оларға мыналар
Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі экономика және саясат арасындағы байланыс қағидасы.
“Жалпы тәуекелділікті сақтандыру” қағидасын “ынтымақтастық жауапкершілік” қағидасымен үйлестіру.
Әлеуметтік қорғау жүйесін құрудағы альтернативтілік қағидасы. Әлеуметтік қорғау жүйесін
Жалпы әлеуметтік кеңістік қағидасы. Мемлекет халықты әлеуметтік қорғаудың жалпы
Өкілдікке шек қою қағидасы. Әлеуметтік көмек мемлеккеттік, аймақтық, жергілікті
Әлеуметтік көмек динамизациясы жағдайдың өзгеруімен байланысты жүру қағидасы.
Өзін-өзі басқару қағидасы. Ол мемлекеттік басқармалардан өзін-өзі басқару органдарын
Сақтандыру қағидасы. Сақтандыру – халықты әлеуметтік қорғаудың ең тиімді
Шығындарға қатысу қағидасы. Белгілі әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыру азаматтардың өз
Қамтамасыз ету қағидасы. Салық есебінен әлеуметтік көмекті қаржыландыру.
Ескерту қағидасы. Апаттық әлеуметтік жағдайлардың болуын ескерту/7,63б/.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің объектісі мен субектісі өзара атқаратын қызметтері
Кең мағынадағы әлеуметтік қорғау атқаратын қызметтері келесідей: экономикалық, еңбектік,
Тар мағынадағы әлеуметтік қорғау келесі қызметтерді орындайды: бағалық, орнын
Экономикалық қызмет халықтық өмірлік деңгейін көтеру үшін экономикалық өсудің
Әлеуметтік қызмет әлеуметтік қорғауда адамның өмірлік деңгейін және жағдайын
Ақпараттық қызмет азаматтарға Қазақстанның әлеуметтік экономикалық жағдайы туралы толық
Аналитикалық қызметі халықтық өмірлік деңгейін жүйелік талдауға арналған.
Еңбектік қызмет. Әлеуметтік қорғау – бұл нақты мақсаты, заты
Технологиялық қызмет. Барлық еңбек сияқты әлеуметтік қорғау өзінің технологиясы
Үлкен рөльді орнын толтыру қызметі ойнайды. Ол халыққа қалыптасқан
Жағдай жасау барлық әлеуметтік топтарға өзінің экономикалық жағдайын өздері
Бейімдеу қызметі әртүрлі категориядағы халықты жаңа қоғамға бейімдеумен айналысады,
1.2 Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік модельдері
Әлеуметтік қорғаудың дамыған жүйесі фундаментальді компания пен нарықтық басқарудың
Бір қарағанда, Еуроодак елдерідегі әлеуметтік қорғаудың ұлттық жүйесінде ұқсастықтарға
Әлеуметтік қорғаудың моделі әлеуметтік қамту бағдарламасының қалыптасуы мен ұйымдар
Бисмарктық деп аталатын континентальдық модель әлеуметтік қорғаудың деңгейі мен
Оның негізгі принциптерінің бірі – жаодамалы жұмысшылар мен кәсіпкерлер
Бұндай сақтандыру жүйелерін мемлекет бюджеті қаржыландырмайды. Әлеуметтік қамтудың
Әлеуметтік сақтандырудың миндеттеріне қарамастан (Германияда ол заңмен бекетілген) ол
Аталған модель негізінде сақтандыру салымдарының деңгейіне қарай сақтандыруға бөленген
ФРГ-ның әлеуметтік қорғау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру айрықша маңызға ие.
1) Сақтандыру қағидасы. Аталған көмекті қаржыландыру сақтандыру ұйвшы мүшелерінің
2) Қамтамасыз ету қағидасы. Әлеуметтік көмек бұрынғы салымдарына қарамастан
3) Қамқарлық қағидасы. Әлеуметтік көмекті әрбір қажет адам қиын
ФРГ-дағы әлеуметтік қорғау жүйесі өзін өзі басқару принципіне негізделген.
100 жылдан астам уақыт өмір сүріп келе жатқан Германиядағы
Германиядағы әлеуметтік қорғау мекемелері қоғамдық ұйымдар статусына ие. Бұл
ФРГ-ғы әлеуметтік қорғау жүйесіне әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыратын қарым-қатынас
Мендетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру сақтанушылар төлемі. Бірақ оның
Әлеуметтік сақтандыру ұйымдарында қаржылық қиындық туындағанда, мемлекет оның міндеттерін
Ұлыбритания мен Ирландияда қолданылатын англосаксондық модель немістердінің бөлек. Ағылшын
Біріншіден, барлық материалдық көмекке зәру жандарға тарату, екіншіден бірдей
Бұл модельдің негізінде әрбір адамның қандай топқа жатағындағына қарамастан,
Бұл модельде кәсіби емес, ұлттық ынтымақтастық басты орында. Әлеуметтік
Англосаксондық модельдің кейбір никі өзгешеліктері де бар. Мәселен,
Әлеуметтік қорғаудың британдық жүйесінің екі ерекшелігі бар. Біріншіден, қарртық,
Әлеуметтік қорғаудың үйлестіру жұйесі екі ірі топқа бөленеді, ол
Барлығы азаматтарға, Англия территориясында ұзақ мерзім тұрын жатқан
Бүгінгі әлеуметтік сақтандардың негізгі әлеуметтік бағдарларын бөліп көрсетуге болады:
Бағдарламаның алғашқы түрі ХХ ғ. 40 жылда Беверидж концепциясының
Бұл фонд есебінен зейнеткерлік және медициналық сақтандыру, ауруға төлемауы,
Кіріске негізделмеген бағдарламаларға өзге кірістері жақтарға берілетін турғын үй
Белгілі бір топқа арналған, кіріспе негізделмеген бағдарламалар мемлекеттік бюджеттің
Бұл бағдарламаларға әлеуметтік қолдау мүгедентерге, қарттарға және балаларға төлемақы
Әлеуметтік қорғаудың екінші түрі – мемлекеттік бюджеттен қаржыланатын мидициналық
Ұлыбританияғы әлеуметтік қорғаудың қаржыландыру жүйесі денсаулық сақтау және
Әлемеуттік сақтандыру жүйесінде сақтанушылар кіріс көлеміне байланысты төрткеке бөлінеді:
1) жалдамалы жұмысшылар мен кәсіпкерлер. Оларға белгілінген кіріс жалақыдан
2) сақтандыру кірісі аптасына 4,55 фунд\стерлинг және қосымша жылдық
3) екі топқа қарағанда керекті құқықты немденуге сақтандыру тәжірибесі
4) мекеме басшылары, әкімшілік-басқару өнілдері. Олардың кіріс көлемі бірінші
Белгілі бір жағдайда кейбір категорияға (оқушылар, уақытша жұмыссыздар) кіріс
Сақтандыру фонды жұмысшылардың орташа кірісіне негізделген төлеш есебінен қаржыланады.
Британ мемлекеттің әлеуметтік қорғау жүйесіне тән мынау: ол белгілі
Бұл бағдарлауы жүзеге асыру үшін қаражат бірдей әлеуметтік кіріс
Әлеуметтік қорғаудың бірі моделі Дания, Швеция, Финляндияға тән. Барлық
Скандинавиялық модельдің ерекшелігі-қоғамның қолдауын қажет ететін жағдайлар мен әлеуметтік
Аталған модельді қалыптастырудан негізге талап жоғары үйымдастырылған қоғам түрінде
Күні кешеге дейін жалдамалы жұмысшылар әлеуметтік салымдардан босатылған болатын,
Швед әлеуметтік қорғауның негізгі қағидасы – оның әмбебаптылығы, яғни
Швед моделінің «алтын ғасырың ХХ ғ. 60 ж.б.-70 жылдар.
90-жылдардың басында жұмыссыздықтың орташа Еуропалық деңгейдің 10-14 %-не
Сол кезеңнен бастап әлеуметтік секторды мемлекеттің қаржыландыруы қысқара бастады.
Әлеуметтік аяда шығындарды азайту тұрғындар мен профсоюдың кері реакциясын
Социал – демократтардың партиясы қоғамның әртүрлі топтары арасынан бітім
Италия, Испания, Греция, Португалия әлеуметтік қорғау моделінің Оңтүстік Еуропалық
Соңғы 10 жылдықта әлеуметік – экономикалық және құрлымдық жүйедегі
Италиядағы әлеуметтік қорғаудың негізгі проблемалардың бірі – Оңтүстік және
Елдегі жалпы жұмыссыздық деңгейі 1999 жылы 11,3% боды. Солтүстіктегі
Өзге Батыс Еуропа елдеріне қарағанда Италияда әйелдердің жұмыс жасамайтын
Тағы бір мәселе – экономикадағы әлеуметтік сектордың нашарлығы. Сондай
Әлеуметтік шығындардың ассиметриалық құрылымы проблема туындатып орыт. Бұның себебі,
Туу көрсеткіші бойынша Еуропадада ең соңғы орында, бір отбасыға
Мемлекеттің әлеуметтік сферадағы еркін қаржыландыруын шектейтін мемлекеттік қарыздардың көптігі
Әлеуметік саладағы пробеламалардың қатарына әуеуметтік органдар мен әлеуметтік
Мәселен, 1904 жылы Парма қаласының 48 мың тұрғындары
Батыс Еуропа және Италияға күні бүгінге шейін экономиканың көлеңкелі
Итальян әлеуметік саясатындағы жаңа кезең 1992 жылдан басталады .
Ерлер үшін 60 пен 65 жастағы, әйелдер үшін 55
Кейінгі жылдары зейнетақы жүйесінің реформалары жалғасты. Жаңа зейнетақы реформалары
90 жылдардың ортасында ұкіметтің әлеуметтік сферадағы басты міндеті
90 жылдары басталған реформалар негізінде үш басымдықты анықтауға
Италияның әлеуметтік саясатың мемлекеттің қарауынды болды. Еуроодақтың экономикалық саясаты
Әлеуметтік қорғаудың еуропалық жүйесінің ерекшілігі-шығын көлемінің көптігі оның көлемі.
90 жылдардың басында жүргізілген сауалнама негізінде еуропалық елдердің респонденттерінің
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ
2.1 Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайы
Біраз алдыңғы уақытқа дейін Қазақстанда бұрынғы одақтан қалған халықты
Егеменді ел болғаннан кейін 1999 жылы Республикада халықты әлеуметтік
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінде толық ынтымақтастық және мемлекеттік институтардың
Құрамына Қазақстанда кіретін халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік қорғау жүйесін
Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері белгілі бір дәрежеде экономикалық
Бірдей дәрежеде дамып келе жатқан елдерде тарихи, мәдени, саяси
Әлеуметтік қорғауға ие болу құқығын алу жарнаға емес, қауіпті
Толықтай ынтымақтастық қағидасына негізделген жүйелер барлық азаматтарға бірдей, төмен
Ынтымақтастық шектеулі болған жағдайда төлем алу құқығы адамның енгізген
Сонымен қатар, әрбір азамат жеке алымдардан алынатын, сондай-ақ әлеуметтік
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Экономикалық қарым-қатынастардың өзгеруі
Мемлекет өтпелі кезеңдегі алғашқы сатысында инфляция деңгейіндегі әлеуметтік қорғау
Енгізілген жаңалықтарға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік қорғау жүйесі өзінің
Соңғы жылдардағы экономикадағы оң өзгерістер мен тұрақты өсуді қамтамасыз
Әлеуметтік қорғаудың қазіргі жүйесі толық ынтымақтастық иеленудің қағидасы мен
Толық ынтымақтастықтың қағида негізнде мүгедектерді, жұмыссыздарды асыраушысынан айрылғандарды жасының
Республикамызда ынтымақтастықты шектейтін және жұмыс жасаушылардың қосымша қорғанысын қамтамасыз
Ынтымақтастығы зейнетақы жүйесі – қарттық кезеңдегі қамтамасыз ететін
Заңмен белгіленгендей, сондай-ақ қажетті таратуды қажет етпейтін факторға байланысты
Қаржылық және әлеуметтік қоғаудың жалпы қалыптасқан жүйесі мемлекет негізінде
1) жетілдірілмеген заңнама: әлеуметтік саланы реттейтін заңнама, әлеуметтік қатерлер
2) әлеуметтік көмекті алу құқығын жүзеге асыратын, экономикадағы формальды
айқындықтың жеткіліксіздігі: дербес сәйкестендіру жүйесі немесе жәрдемақыларды алу мен
Қолданылып жүрген жүйені сақтау қызмет параметрлерінің нашарлауына және әлеуметтік
2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін негізгі әлеуметтік
Мүгедектігіне немесе асыраушысынан айырылуына байланысты жәрдемақы алуға құқығы бар
Мемлекеттік әлеуметтік зейнетақылар мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру жүйесіне енеді. Асыраушысының
Жәрдемақы туралы өтініш ол өз құқығын білгеннен кейін шектеусіз
Жәрдемақы алу туралы өтініш әр адаманың тұрғылықты жердегі әлеуметтік
Әлеуметтік қамсыздандыру органы 5 күннен кем емес мерзім ішінде
Мүгедектігіне байланысты төлемдер.
Қазақстан Республикасының “Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңында
ҚР-ң азаматына минималды жалақы мен зейнетақы мөлшері жасының ұлғаюына,
Осыған байланысты 2005 жылы 12 сәуірде “ҚР мүгедектерді әлеуметтік
Мүгедектерді әлеуметтік қорғау әлеуметтік көмек, медициналық, әлеуметтік және кәсіби
Өткізілген медициналық реабилитация ауру, жарақат салдарынан болған әлсіздікті жою
Өткізілген медициналық реабилитация ауру, жарақат салдарынан болған әлсіздікті жою
Республикамызда алты аймақтық әлеуметтік көмек көрсету орталықтары жұмыс істейді.
Ж анұялық жәрдемақыны төлеу
Тууды қалпына келтіру және демографияның жағдайын реттеу үшін республикада
18 жасқа толмаған ата-аналар қамқорлығындағы балалар;
18 жасқа толмаған және стипендия алатын күндізгі бөлім студенттері
асырап алынған балалар, егер олардың өзге ата-аналары болмаса;
стационарлық-медициналық және шипажайларда емделіп жатқан балаларға, сондай-ақ мектеп интернаттарда
Жәрдемақы алуға үміттенген отбасында отбасы туыстары (ата-әжесі, ата-анасының іні-қарындастары
Уақытша жұмысқа жарамсыздығына байланысты жәрдемақылар
Уақытша еңбекке жарамсыз жандарға жәрдемақы жарақат алуына, отбасы мүшелерінің
Егер жұмысшы жұмыс барысында зақымданып, ауырып қалса, онда оған
Екі жасқа дейінгі жас баласы бар анаға, баласы ауырып
Әскери оқу кезеңінде немесе өндірістен аластатылмай белгілі бір
Уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы мынандай жағдайда төленбейді:
Жұмысшы қылмыс жасау барысында алған жарақаттары салдарынан еңбекке жарамсыз
Соттың шешімі бойынша жұмысшыны еріксіз емдеу уақытында;
Жұмысшы қамауға алынған және соттың медициналық тексеру кезінде болған
Ішімдік, есірткі, токсикология өнімдерін қабылдап, соның салдарынан жарақаттанып, еңбекке
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар және
Ядролық сынақтар жүргізілген территорияларда тұратын әйелдерге жүктілікпен босану уақытша
Жұмысшылар жұмысқа шыққан күні жұмыс берушіге уақытша еңбекке жарамсыз
Жұмысшы уақытша еңбекке жарамсыздықты куәләндыратын қағазды, жәрдемақы алу үшін
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақылары жалақы төлеуге белгіленген уақыты төленеді.
Жұмысшының өліміне байланысты жәрдемақы төленбей қалған жағдайда, оны бірге
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақысын төлеуге бөлінген қаржыны дұрыс жұмсау жауапкершілігі,
2.3 Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару ерекшеліктері
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқаруда қоғамдық тәжірибе
әлеуметтік сақтандыру;
әлеуметтік қамсыздандыру;
әлеуметтік көмек немесе қызмет;
жұмыс берушілердің қаржы есебінен корпоративтік қорғау;
жеке қорғау (жеке сақтандыру, зейнетақы жүйесі);
салық жеңілдіктері мен несиелер;
қайырымдылық қорлар /15, 32б/.
Әлеуметтік салық төлейтін барлық асыраушысынан айырылған жағдайға, жұмысы жоқ
Әлеуметтік сақтандыру жүйесін еңгізу кезінде бастауыш кезең ерекшеліктер ескеріледі.
1) Еңбекке қабілеттілік пен асыраушасынан айырылған жағдайда көрсетілетін
Еңбекке қабилеттілік пен асыраушысынан айырылған жағдайда әлеуметтік қорғау жүйесін
Бірінші деңгей, барлық азаматтар бюджет есебінен бірдей төлемақы беру,
екінші деңгей формалды сектор жұмысшыларына міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен
Әлеуметтік сақтандыру жүйесінен берелетін төлем көлемі белгілі бір уақыт
Әлеуметтік сақтандыру і төлемінен міндетті зейнеткерлік салымдар ұсталады. Төлемдер
Үшінші деңгей оқыс жағдай немесе еңбек жағдайында ауруға ұшырау
Сақтандырушы компаниялар төлемнің минималды мөлшері заңмен белгіленеді және жұмыс
Сақтандырудың аталмыш түрін енгізу жұмыс жағдайын жақсарту мен қауіпсіздікті
Республиканың және жергілікті бюджет есебінен қаржылынатын мемлекеттік үйымдар жұмысшылары
Сонымен қатар, еңбекке қабілеттік пен асыраушысынан айырылған жағдайда азаматтардың
2) Жұмысынан айырылған жағдайда көрсетілетін әлеуметтік көмек. Жұмысынан айырылған
Бірінші деңгей барлық жұмысқа жарамды азаматтарды жұмысқа орналастыруда, кәсіби
Екінші деңгей формалды сектор жұмысшыларын белгілі бір мерзім ішінде
Азаматтардың әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төлем алу құқығы мына жағдайда
Түрлі деңгейдегі құқық бузушылықтарды дисквалификациялау жүйесі қарастырылады. Оның негізінде
Жұмыссыздықтан міндетті сақтандырудың жүйесін енгізу азаматтарды жұмыстан айырылу кезінде
3) Кәрілікке байланысты әлеуметтік көмек. Ынтымақтастық жүйесінің төлемдері жүзеге
Жинақтаушы зейнетақы жұйесінің жағдайын түсіндіру мен белсенді насихаттау қарастырылады.
Кәсіпорындардың мендетті зейнетақы салымдарын мерзімінде толық беруді қадағалауда салық
Жинақтаушы зейнеткерлік қорлардың зейнетақы төлемдерінің механизмдерін жүзеге асыру жалғасады
Зейнеткерлік туралы заңға, өзгертулер енгізіледі және мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы
4) Аз қамтылған жандарға көрсетілетін әлеуметтік көмек Кедейшілік деңгейін
Табиғи түрде әлеуметтік көмек те балалар зейнеткерлер, мередектер сияқты
Қоғамдық жұмыстардан төлемақы деңгейі азаматтардың ұзақ қалуын қамтамасыз етпейді,
Қарттар мен мүгендентердің үй-интернаттары тәруді дәстүрлі формадағы институционалды көмек
Аталған әлеуметтік-экономикалық құралдар бір-бірін толықтырып отырады. Олардың қолдануы әлеуметтік
Егер әлеуметтік тәуекелдік жұмыс қабілетін жоюға алып келсе, онда
Қазақстанда мемлекеттік бюджеттен 1999-2003 жылдар аралығында әлеуметтік қорғауға арналған
Біздің ойымызша, мемлекеттің әлеуметтік қорғауға арналған бағдарламаларының макродеңгейде жеке
Кесте 1.
2000-2004 жылдардағы бюджеттің шығыстарының құрамы (млн.тенге)
Аты 2000 2001 2002 2003
Жалпы мемлекеттік қызметтер 28856 35114 50772 45566 63958
Қорғаныс 17198 20379 32481 37710 47463
Қоғамдық тәртіп 32492 47738 64319 77742 91550
Білім беру 78491 84668 106419 121145 148941
Денсаулық сақтау 44825 54323 62323 71119 89757
Әлеуметтік қорғау 159064 171065 186715 201415 239230
Әлеуметке қорғауға арналған шығыстардың жалпы бюджет шығыстарындағы үлесі
34,0
28,4
24,6
24,1
22,5
Осы көрсеткіштің ЖІӨ салмағы 7,9 6,6 5,7 5,3 5,3
Тұрғын-үй шаруашылығы 6012 22106 30454 24728 33986
Мәдениет, спорт 12237 17487 18076 22831 33788
Отын-энергетика - - 5500 7419 8486
Ауыл шаруашылығы 6917 11440 23158 28769 45490
Өндіріс 2867 7191 4771 5463 3865
Көлік байланыс 12865 37804 44212 57425 81235
Басқалар 26160 31325 59042 48163 86086
Қарызға қызмет көрсету 19442 35541 37764 38936 35437
Ресми трансферттер - - - 12636 12497
Несиелер 20997 25842 33594 33095 40842
Шығыстар барлығы 468423 602023 759610 834162 1062611
ЖІӨ салмағы 23,2 23,2 23,4 22,1 23,6
ЖІӨ 2016400 2599900 3250600 3776300 4495000
Ескеру: Қаржы Министрлігінің статистика бюллетені, 2000-2004 ж.
Қорыта келгенде өзімізде халықтың тұрмыс деңгейінің өсуіне ықпал жасау
Қолайлы экономикалық жағдай білімге, денсаулық сақтауға, әлеуметтік қорғауға жұмсалатын
2.4 Нарықтық қатынастар жағдайындағы халықты әлеуметтік қорғауды басқару субъектілерінің
Елдегі халықтың өмір сүру деңгейі мен әл-ауқатын жақсарту халықты
Басқару жүйесінде басты рөльді басқару субъектісі орындайды. Осы ретте
Біздің ойымызша, халықты әлеуметтік қорғауды басқару құрылымындағы басты тұлға
Халықты әлеуметтік қорғаудың басқару тұлғалары
Сурет 2 – Халықты әлеуметтік қорғауды басқару тұлғаларының құрылымы
Біздің ойымызша, халықты әлеуметтік қорғауды басқару құрылымындағы басты тұлға
Аса бір маңызды мәселелердің бірі аса әлжуаз, жұмысқа жарамсыз
Нарықтық қатынастардың дамуымен халықты әлеуметтік қорғауды басқару жүйесінде жеке
Әртүрлі әлеуметтік бағдарламаларды енгізу жолымен халықты әлеуметтік қорғау жүйесін
Көптеген компаниялар өнеркәсіптің жұмыс нәтижелері бойынша қолдау жасайды: табыстың
Аса ірі кәсіпорындар мен оның бірлестіктері деңгейіндегі әлеуметтік қызметтер
Осылайша, бұл бағдарламалар нәтижесінде мемлекеттік бюджетке қысымды төмендетеді және
Бірақ, ескере кететін бір жайт, нарықтық қатынастар қалыптасуы кезінде
Осылайша, Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуымен, мемлекетсіздендіру мен жекешелендірумен кәсіпорындар
Жұмысшыларын және жанұяларын әлеуметтік қорғау бойынша негізгі функцияларын жеке
Сонымен қатар балансында әлеуметтік мекемелері бар жеке кәсіпорындарға салық
Нарықтық жағдайдың жақсару шартында халықты әлеуметтік қорғауды басқарудың басқа
Республикада әртүрлі деңгейдегі 3,5 мың МҚҰ тіркелген және жұмыс
МҚҰ қызметі, біздің ойымызша, келесі өлшемдермен сипатталады: мобильділігі, икемділігі,
Мемлекет және жалпы қоғам көзқарасынан қайырымдылық қорлар құру мақсаты
Қазақстанда қайырымдылық ұйымдар енді ғана дамып жатыр, ал басқа
мемлекеттік органдардың әлеуметтік функцияларының бір бөлігі қайырымдылық ұйымдар өзіне
мемлекетпен қайырымдылық ұйымдарға бөлінген қаржы есебінен әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге
қайырымдылық ұйымдар жеке тұлғалар мен өнеркәсіптік компаниялардың қайырымдылық қаражаттарын,
Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғау ісіне қоғамдық ұйымдарды қосу процесі
социалистік қоғамдық құрылымда кедейшілік мәселелерінің жоқтығымен қайырымдылық қасиеттерінің жоқтығы;
қайырымдылық қызметті реттейтін құқықтық нормативтік базаның жоқтығы;
халықтың көп бөлігінің өмір сүру деңгейінің төмен деңгейі және
Қазақстандағы қайырымдылық еркін қайырымдылыққа емес, барлық кезде өзінің мақсатына
қайырымдылық ұйымдары мен олардың қызметі туралы қоғамның ақпараттануының төмен
Сонымен қатар, Қазақстанда мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес органдардың
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2006 жылғы 1 наурыздағы халыққа
Бұл концепцияны асыруда аталған ұйымдар заңды негізде дамуы үшін
Жоғары айтылғандардан нарықтық қатынастар жағдайында жеке бизнеске және мемлекеттік
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ
3.1 Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың негізгі
Қазақстандағы Әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың басты бағыттары халықаларық
Жаңа жүйе аралас болуы керек, оған ынтымақтастық элементтерімен қатар
Әлеуметтік қорғаудың жаңа жүйесінің басты міндеттері мен мақсаттары экономикалық
Қауіпті жағдайлар кезінде барлық азаматтар әділ қорғау қызметін көрсету,
Әлеуметтік саланы реттейтің заң әлеуметтік қауіптер негізінде құрылуы міендетті..
Әлеуметтік қорау жүйесін мыналар жүзеге асыруы қажет:
1) әлеуметтік қорғау құқығы әрбір адамның қолы оңай жететіндей
2) әрбір азаматтың мемлекетіне тәуелділігін емес және жауапкершілігін арттырады.
3) төлемақы оны қажет ететіндерге және оған құқығы бар
4) жүйенің негізгі кампоненттері тез реттелуі керек, Белгілі бір
Жоғарыда аталғандарды есепке ала отырып әлеуметтік қауіп негізінде әлеуметтік
1) әлеуметтік қауіпке байланысты барлық азаматтарға бюджет есебінен және
2) жинақтаушы зейнетақы жүйесі;
3) белгілі бір азаматтар тобының бюджет есебінен қолдау көрсететің
Сонымен қатар әлеуметтік қауіп төнген жағдайды ерікті сақтандыруды жүзеге
Әлеуметтік қорғау жүйесінің институционалды базасын әлемдік тәжірибе негізінде қарастыруда
Барлық әлеуметтік төлемді басқару мен бақылау үшін жеке теңестірудің
Ана мен баланы кең көлемде әлеуметтік қамтамасыз ету –
Мүгедектік мәселесін шешу шаралары қарастырылады. Ол мүгедентердің негізгі құқықтары
Әлеуметтік қауіптердің жеке бағдарламасын дамытудың, мүгедектердің интеграциясына көмек көрсетудің
Нақты әлеуметтік көмек тек қажеттіліктің шынайы критерийлері негізінде тұрғындардың
Әлеуметтік қорғауды жүзеге асырудағы маңыздысы әлеуметтік нормативтер рөлін аттыру,
Әлеуметтік қауіпті азайту мен алдын алу мақсатында мемлекет бірқатар
Тұрғындар өмрі мен денсаулығына қатер төндіретін қауіптің алдын алу
үшін еңбек заңдылықтары мен еңбек қорғау заңының орындалуын қадағалайтын
Мүгедектік қауіпін азайту мақсатында медициналық көмек көрсету жүйесі және
Әлеуметтік сақтандыруды енгізу негізінде төлемақы төлеу принциптері жасына байланысты
Әлеуметтік қорғау жүйесіне жас азаматтарды ғана емес, сонымен қатар
3.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әлеуметтік-экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары
Кедейлікті қысқартуда әлеуметтік қорғау саясаты маңызды рөл атқарады. Күнделікті
Әлеуметтік қорғау деп қоғамдық дамудың нақтылы жағдайларына сәйкес азаматтарға
Ең төмен әлеуметтік төлемақылар мөлшерін есептеудің негізі орта есеппен
Казіргі жағдайда халықты әлеуметтік қорғау жүйесі одан ары қарай
Әлеуметтік төлемдердің ішінде көлемі жағынан екінші орында тұрған әлеуметтік
Айлық есептік көрсеткіші негізінде анықталатын (АЕК) бала тууға байланысты
Кесте-2.
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың негізгі көрсеткіштері
2002 2003 2004 2005
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақыларды алушылар мың адам, солардың ішінде
Жасына қарай берілетін жәрдемақысы, мың адам
Мүгедектерге берілетін жәрдемақысы, мың адам
Асыраушысына айырылған жағдайда (жұмыс істемейтіндер саны), мың адам
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа көлемі барлығы, теңге
792,3
18,2
388,7
385,4
3630
791,7
16,7
391,6
383,4
4095
786,4
15,5
391,3
379,6
4394
790,4
15,0
396,7
378,7
4602
Ескерту: дерек көзі: Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министірлігінің
Атаулы әлеуметтік көмек Қазақстан Республикасының 2001 жылы 17 ішілде
Атаулы әлеуметтік көмек табысы аз отбасыларына, соның ішінде орташа
Халықтың тұрмыс деңгейі-халықтың ауқаттылығын көрсететін категория, адамның материалдық әлеуметтік
- тұтынуға қолданылатын табыстар (жан басына шаққандағы ай сайынғы
- орташа еңбек ақы,
Халықтың тұрмыс деңгейінің көрсеткіштеріне мыналар жатады:
-халықтың ақшалай табыстарының номиналдық (аталуы) көрсеткіші (ай сайын жан
-ең төменгі еңбек ақы,
-номиналдық (атаулы) еңбек ақының ең төменгі еңбек ақыға қатынасы,
-жасына қарай берілетін ең төменгі зейнетақы,
-күнкөріс минимумы (жан басына шаққандағы ай сайынғы көрсеткіш),
-табысы күнкөріс минимумынан төмен халықтың үлес салмағы, %,
-азық-түлік себетінің құны (жан басына шаққандағы ай сайынғы көрсеткіш),
-табысы азық-түлік себетінен төмен халықтың үлес салмағы, %.
Экономиканың даму барысында елде жан басына шаққандағы коэффициент тұрақты
Мұндай үрдіс Қазақстанның өңтүстік және батыс облыстарында (Атырау, Маңғыстау),
Зертеушілердің деректеріне сүйенсек, Қазақстанда күнкөріс минимумының көлемін анықтайтын нақты
анықтауда (сонын ішінде жұмыссыздардың және өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдардың,
Кесте-3.
Табысы күнкөріс минимумынан төмен халықтың үлес салмағы
Аймақтар аты 2004 жылда
Барлығы Соның ішінде
Қалалық жер
Ауылдық жер
Қазақстан Республикасы
Ақмола облысы
Актөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Батыс-Қазақстан
Жамбыл облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Оңтүстік Қазақстан
Павлодар облысы
Солтүстік
Қазақстан
Шығыс Қазақстан
Астана қаласы
Алмата қаласы 16,1
14,0
14,3
15,2
29,1
14,4
18,3
13,5
19,0
26,5
21,0
23,0
14,5
12,0
14,9
1,1
2,0 9,2
10,4
6,4
10,3
20,6
3,0
14,6
7,4
7,6
21,4
15,4
17,0
6,6
3,7
7,1
1,1
2,8 24,8
16,8
24,9
17,3
41,8
22,4
21,2
38,9
32,1
35,7
47,0
26,4
28,0
17,0
25,6
-
-
Дерек көзі: 2004 жылғы табыстар ауытқуының негізгі көрсеткіштері.
ҚР статистика жөніндегі Агентігі, 2005
Мемлекеттің атаулы көмегін алушылар-балалар, балалары бар отбасылар кедей халықтың
Бүгінгі күнде ана мен баланы әлеуметтік қорғауда төлемдердің үш
-жүктілік және босану бойынша төленетін жәрдемақы,
-көп балалы аналарға төленетін арнайы мемлекеттік жәрдемақылар,
-мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек.
Келешекте арнайы мемлекеттік жәрдемақылардың көлемі ұлғаяды және екі жәрдемақы
Бала мен ананы қорғау жүйесі жақсы жолға қойылғанымен әйелдерге
Мұндай шешілмеген мәселелерге әйелдің жүкті болған кезінде бала кутуге
Мүгедектерді әлеуметтік қорғау тұралы заңдардың сақталуын бақылау халықты
Жаңа заң жобасының негізінде мүгедектерді қорғаудың әлдеқайда тиімді жүйесін
Үш сатылы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде міндетті әлеуметтік сақтандырудың
Қазақстанда міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізудің мынандай мақсаттары бар:
1) Негізгі әлеуметтік сақтандыру тәуекелдер болған жағдайда экономиканың секторындағы
Сондықтан да әлеуметтік сақтандыру негізінде әлеуметтік тәуекелдер пайда болған
Әулеметтік сақтандыру енгізуен бірге формалдық секторда жұмыспен қамту ынталандырылады,
Жұмыс істейтін азаматтардың өз келешегіне және отбасының берекесі үшін
2) Қосымша қаржыландыру көздерін тарту. Сақтандыруды қаржыландыруға 3% әлеуметтік
Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыларға әлеуметтік салықты төлеуші барлық
Заңға сәйкес сақтандыру еңбек ету қабілетінен айырылған, жұмысынан айырылған
Келшекте салымшылар және жұмыс берушілер міндетті зейнетақы жрналарына төлей
3) Ерікті зейнетақы сақтандыру жүйесінің дамуы елешекте күтліп отыр.Тәжірбие
Қазақстанда бұл реформа 1998 жылы зейнетақымен қамтамасыз ету жаңа
Бұл процесс 1991-1997 жылдардағы өндірістің құлдырауынан, жұмыспен қамтылған халықтың
Кесте-4.
Ынтымақтастық зейнетақы жүйесінің негізгі индикаторы, 2004 жыл
Жасына қарай берілетін зейнетақы алушылар саны, мың адам
Жасына қарай берілетін зейнетақының ең төменгі мөлшері, теңге
Зейнетақының ең жоғары көлемі, теңге
Зейнетақының орташа көлемі, теңге
Күнкөріс минимумы, теңге
Нақты зейнетақының индексі, % 1,616
5800
10924
8529
5427
97,6
Дерек көзі: Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің ақпараттары бойынша
Келешекте бұл төлемдердің зейнетақымен қамтамасыз етудегі үлес салмағы жинақтаушы
Өзінің картаюын ойлау және азаматтардың еңбек ету барысынд қаржы
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі Қазақстанда жеті жыл бойы жұмыс істеіді.
Қазіргі жағдайда жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысушылардың нақты көрсеткішін айту
Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысатын азаматтардың зейнетақы жарналары ай сайын
Бұл жерде халықтың кейбір топтарының еңбек ақысы жоғары болмағандығын
Қазіргі кезде 6,7 миллионан астам жеке зейнетақы есебі ашылған,
Міндетті зейнетақы жарнасын төлеудің тиімділігін арттырудың нақты тетіктерін әзірлеу,
Жинақтаушы зейнетақы қорлары портфеліндегі ұзақ мерзімді қаржылық құралдар үлесін
Аталған проблеманы шешуге бағатталған ұсыныс, біздің пікірімізше, зейнетақы жинақтары
Қазіргі уақытта жеке жұмыспен қамту агенттіктерінің (ЖЖҚА) рыногы негізінен
Қазіргі уақытта, Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
Жалпы, өнірлік дисбаланс көбінесе, облыстық еңбек рыноктарынды жұмыс күшіне
Халықты әлеуметтік қорғауға жұмсалатын шығыстар мемлекет
шығыстарының жүйесінде үлкен орын алады.
Реформаларды аяқтауда мемлекет әлеуметтік қорғау жүйесін қаржыландырудың негізі көзі
Әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру әлеуметтік салықты 3%ға төменделу мен
Әлеуметтік сақтандырудың міндетті түрлерің енгізу жүйегі қатысатың азаматтарды бөлуде
Әлеуметтік қауіптер түрі мен төлемдерге заңдық жүйелеудің кезеңдік сатысы
Әлеуметтік қорғау жүйесін реформалау республика тұрғындарының
мүдделеріне қатысты болғандықтан, тұрғындар барлық қызықтыратын сұрақтар бойынша
Әлеуметтік қорғауды реформалауда әлеуметтік сақтандырудың ролі артқаның есепке ала
Азаматтардың әлеуметтік төлемдерді алуы бірдей тіркеу коды арқылы жүзеге
Тұлғалар мемлекеттік мәліметтер базасы, инфрақұрылымдардағы әкілшілік шығындарын азайтады, сақтандырушы
Қорытынды
Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым тиімді жүйелері
мемлекеттік жәрдемақылар;
міндетті әлеуметтік сақтандыру;
жинақтаушы зейнетақымен қамтамасыз ету;
әлеуметтік көмек сияқты негізгі элементтерді қамтиды деген қорытынды жасауға
Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар туындаған кезде барлық
Жұмыс берушілер мен еңбеккерлер аударымдардың есебінен қаржыландырылатын міндетті әлеуметтік
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі әр азаматтың өзін-өзі зейнетақымен дербес қамсыздандыруына
Әлеуметтік көмек азаматтардың жекелеген санаттарын бюджет қаражаты есебінен қосымша
Бұдан басқа, азаматтың әлеуметтік қатерлерін өзін-өзі ерікті сақтандыруға
Осындай аралас жүйе ынтымақтастыққа негізделген жәнедербестендірілген жүйелердің артықшылықтарын үйлестіуге
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Әлеуметтік қорғаудың жүйесі
Өтпелі кезеңнің басында мемлекет бұрын беймәлім болып келген инфляция,
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізу мен заттай жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен
Соңғы жылдардағы Қазақстандағы экономикалық қатынастар жүйесі реформалау нақты әлеуметтік
Осының бәрі инфляция болмау үшін кедейшілік болмау үшін тиісті
Қаржы ресурстарының шектеулі жағдайында кедейшілікке қарсы күрестің негізгі шаралары
халықтың әлеуметтік осал қатарына тікелей атаулы қолдауды күшейту;
жұмыссыздарды, әйелдерді, аз қамтылғандарды және мүгедектерге қолдауды күшейту;
әртүрлі қаржылай жеңілдік ретінде және мемлекеттік емес секторлардың аз
кәсіпорындар жағынан қажет етуші жанұяларға ақшалай емес көмектің түрлерін
Міне, осы халықты әлеуметтік қорғаудың барлық шараларын заң жүзінде
ҚР тұрғындары әлеуметтік қорғау Концепциясының жүзеге асу кезеңдері мен
Аталған Концепцияны қолдағанан кейін, оның негізінде ҚР-ның әлеуметтік қорғау
1- кезең (2005-2006 жылдар):
есептерді жүргізу; жұмыс жағдайында жұмысшының өмірі мен денсаулығына нұқсан
2-кезең (2006-2007 жылдар):
жұмыстан айырылу қаупін әлеуметтік қауіптер санатына енгізу; бірдей тіркеу
ҚолданылҒан Әдебиеттер тізімі
Карибжанов А.С. Социальная защита населения.– Алматы: “Экономика”, 1999 год,
Назарбаев Н.А. 2003 жылға ішкі және сыртқы саясаттың негізгі
Алимбаев А.А., Алпысбаев С.Н., Ниязбекова Р.К. и др. Формирование
Экономикалық теория негіздері. Оқулық.–Алматы, 1998ж. Авторлар ұжымы.
Бабакумаров А.Г. Социальная политика государства. – Алматы, 1999 год.
Пемехонов Ю. Социальная защита населения в условиях рыночной экономики//Проблемы
Алимбаев А.А. Государственое регулирование экономики – Алматы, 1999 год.
Парамонов В.В. Экономика Казахстана. Алматы. – 2000 г. –98
Антропов В. Модели социальной защиты в странах ЕС//Мровая экономика
Сансызбаева Г.Н. Система социальной защиты населения. – Алматы: “Экономика”,
Кепелбаева Г.П. Социальная защита – правовые проблемы системы соцобеспечения.
Концепция социальной защиты населения РК: Постановление правительства РК от
Зейнетақылық қамтамасыз ету туралы Заңы. – 1998 жыл, 1
“Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңы”.– 1999 жыл,
Исахова П.Б. Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі тәуекел//Банки Казахстана.– №3 –
И.С. Жолдасбаев. Теоретические ооновы формирования института социального страхования //
Қаржы Министрілігінің статистикалық бюллетені. – 2004 ж , 212
Говорухина И.Е. Проблемы взаимодействия субъектов управления социальной защитой населения
Қазақстан Республикасының Президенті Назарбаев Н.А. “Қазақстан халқына Жолдауы”. –
2005-2007 жылдардағы Қазақстан жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту Бағдарламасы
ҚР «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы Заңы”– 2001 жыл,
ҚР «Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы Заңың– 1998 жыл, 15
Рахматова Р.Н Пенсионное обеспечение: проблемы и преспективы//Ваше право.– 2
Формирование модели социально-ориентированной экономики в Казахстане (региональный аспект): Под.
3
Мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдар
Мемлекет
Жеке бизнес
Әлеуметтік қорғау жүйесі
Қағидалар
Функциялар
Субъектілер
Құралдар
Стандарттар
Формалар
Институттар
Объектілер
Сақтандыру қағидасы
Халықты әлеуметтік қорғау туралы
Сақтандыру қызметі саласындағы құқықтық қатынастар қағидаларының жүйесі
Ғарыш объектісін орбитада сақтандыру
Банктік тәуекелді басқару және бағалау әдістері
Кәсіпорын құнын бағалау қағидалары
Жылжымайтын мүлік қүқығы
Англосаксондық модель
Қылмыс және жауапкершілік
Кәсіпорын бағалау қажеттілігі