Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында оқушылардың ойлауын
Мазмұны
Кіріспе 5
1 Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында оқушылардың ойлауын
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының ойлауын дамыту ерекшеліктері 7
1.2 Бастауыш мектепте ғылыми таным әдістерін пайдалану ерекшеліктері
2 Оқушылардың білімін жүйелеу мен жалпылаудың дидактикалық негіздері
2.1 Оқушылардың бiлiмiн жалпылау және жүйелеу, оның ерекшелiктерi
2.2 Жалпылау мен жүйелеудiң оқу үрдiсiнде атқаратын қызметi 33
2.3 Математикалық бiлiмдердi жалпылау мен жүйелеудiң негiзгi бағыттары 40
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер 58
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі уақыт талабы – оқушылардың білім сапасын
Оқыту – оқытушы мен оқушы арасындағы, біріншісінің адамзат жинақтаған
Психологтардың зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, оқушылардың сапалы, тиянақты білім
Меңгерілген білімдерді бекіту – оқушылардың есінен шығып қалған материалдарды
Математика пәнін оқытуда жалпылау мен жүйелеу мәселесіне көптеген дидакттар
Д.Рахымбек бұрын игерілген білімдерді жалпылау және жүйелеу оқушылар білімін
П.М.Эрдниев дидактикалық біліктерді ірілендіру теориясына байланысты зерттеулеріне жалпылау нәтижесі
А.Әбілқасымова, Ә.Бидосов, С.Елубаев, А.Көбесов, Ә.С.Кешен. және т.б. математиканы оқыту
Дегенмен оқушылардың білімін жалпылау мен жүйелеуге қатысты еңбектерде ұсынылатын
Зерттеу нысаны - бастауышта математиканы оқыту үдерісі
Зерттеу пәні – оқытуда жалпылау және жүйелеу жұмыстарын жүргізу
Зерттеу мақсаты - бастауыш мектепте математиканы оқытуда жалпылау және
Зерттелініп отырған проблемаға байланысты дидактикалық әдебиеттерді жан-жақты талдау, озық
Зерттеу міндеттері:
Оқу материалын жалпылау мен жүйелеудің танымдық, психологиялық-дидактикалық мәнін ашу
Бастауыш мектепте математиканы оқытуда жалпылау мен жүйелеудің негізгі бағыттарын,
Бұл міндеттерді шешу үшін төмендегідей әдістер қолданылады:
зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау;
оқытуда жалпылау және жүйелеу жұмыстарын жүргізудің қазіргі жағдайы мен
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
оқушылардың білімін жалпылау мен жүйелеудң танымдық психологиялық-дидактикалық негіздемелері айқындалды;
жалпылау мен жүйелеу жұмыстарының әдістемелік негіздері жасалынды;
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: адамзаттың дүниетанымдық іс-әрекеті туралы философиялық, оқушылардың
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмысына ұсынылып отырған әдістемлік жұмыстар
Зерттеудің тәжірибелік базасы Сарыағаш ауданындағы М.Горький атындағы № 91
1 Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында оқушылардың ойлауын дамыту
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының ойлауын дамыту ерекшеліктері
Бүгінгі таңда мектеп оқушыларының ойлауын дамыту қажеттілігімен ешкім де
П.П.Блонский тәрбиенің мақсаты-бала ойын дамыту деп жазды. Баланы оқыту
Оқыту үдерісінде логикаға чех педагогы Я.А.Коменский үлкен мән берді.
Бұл көзқарастар ұлы орыс педагогы К.Д.Ушинскийдің еңбектерінде ары қарай
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинскийдің еңбектерінен де біз мектеп оқушыларының ойлауын
В.А.Сухомлинскийдің пікірі бойынша «ақыл-ой тәрбиесі теориялық ойлау бар жерден,
Бұрынғы кеңестер одағының мектептері тәжірибесінде мектеп оқушыларының логикалық сауаттылығы
Педагогикалық психологияда ойлаудың логикалық тәсілдерінің пәнаралық мәндері атап көрсетілген,
Осыған байланысты адамда логикалық ойлау тәсілдері арнайы білімдерді игеру
Оқыту мен дамытудың осылай баяндалуынан мәні төмендегілерге алып келетін
Дәл осы жас ерекшелігі игерілген логикалық білімдер мен әрекеттердің
Қазіргі замандық психология бойынша ақыл-ой дамуының бастауы баладан тыс,
Осылайша, әралуан авторлар жүргізген зерттеулер оқыту үдерісіндегі логикалық білім
Мәселе қай жастан бастап ойлаудың логикалық тәсілдерін қалыптастыруға мүмкін
Бәрінен бұрын олар мектеп жасына дейінгілердің ойлауының дамуы баладағы
Мектеп жасына дейінгі балалардағы ойлаудың әрекеттік формасы елеулі роль
Егер де 5-6 жастағы бала қойылған есепті алдымен көріп
Балалар ойлауының нақты бейнелілігі бәрінен бұрын ұғымдарды игеру үдерісінде,
Дегенмен мектеп жасына дейінгі ересектер енді заттағы оны белгілі
Осы кезеңге қарай балалардың сұрақтарының сипаты елеулі өзгереді. Олар
Дегенмен балалардың сөздік ойлауының ерте формаларының ерекшелігі қысқаша
«Ойлау үдерісі үш есепті қатардан: жинақтау 1-алғашқы (есепті тұтастай
Мектеп жасына дейінгілердің танымдық есептерді шешуі жөнінде айта отырып,
Дегенмен, ойын әрекетінен таным әрекетіне осылай өту бір сағатта,
Осылайша, мектепке дейінгі жаста мектептің бастауыш кезеңінде оқушылардың логикалық
Бастауыш сынып жасындағылар ойлауындағы дербес айырмашылықтарды талдауға арналған барынша
Осылайша, жоғарыда аталған зерттеулерді талдау жинақтау, талдау, абстрактілеу, салыстыру,
Экспериментальды оқытуды құрастырудағы әралуан тәсілдерге қарамастан, жалпы сипаттағы нәтижелер
Бастауыш сынып оқушыларының ойлауы нақты-бейнелі басымдықта қалуды жалғастырады. Мұндай
1) Ұғымдармен әрекеттескенде нақты заттар немесе олардың үлгілерімен әрекет
2) Оларға қандай да бір жалпы жағдайды нақты мысалдармен
Сонымен қатар, бастауыш мектеп оқушыларының нақты үлгілік ойлауы көрнекі-әркеттік
Мектептегі оқыту бала меңгерген білімдер мен олармен жұмыс істеу
Көрнекі-бейнелі және сөздік-логикалық ойлау адамға талдау, жинақтау, салыстыру, заттар
«Белгілермен әрекеттестік көмегімен орындалатын ойлау дерексіздендірілген ойлау болып табылады.
1.2 Бастауыш мектепте ғылыми таным әдістерін пайдалану ерекшеліктері
Бастауыш мектеп жасындағылардың логикалық ойлау ерекшеліктері ойлау операцияларының ағымында
А.А.Люблинская кіші мектеп жасындағыларда осылайша, мектеп жасына дейінгі ересектердің
Талдау дамуы практикалық-әрекеттік сезімдіктен ақыл-ойға өтеді. Бастауыш сынып жасындағыларда
Бірте-бірте балалар нысанды барынша егжей-тегжейлі қарастырады, дегенмен осыған қарамастан
Жүйелі талдау оқушылардың ақыл-ой дамуының барынша жоғары деңгейіне тән.
Талдау мен жинақтау бір-бірінсіз мүмкін емес. Бастауыш мектеп жасындағы
Түпнұсқалық жинақтау барлық уақытта жаңа нәтижелерге, жаңа білімдерге (мәселен,
Талдау мен жинақтаудың арнайы ерекшеліктерін қарастыра отырып бірқатар психологтар
Білім беру үдерісінің жалпы заңдылықтары игерілген материалды талдау мен
Бастауыш сынып жасындағыларда салыстыру операциясын қалыптастыру ережелерін Рубинштейн С.Л.
1) салыстыруды заттардың қарапайым қатардағы жай-күйімен алмастырады: алдымен оқушы
2) олар үшін тікелей ықпал ету мүмкін болмайтын және
3) айырмашылықты оңай, ал ұқсастықты қиын анықтайтындығын;
4) кейбір оқушылар салыстыру кезінде тек айырмашылықты, ал басқалары
5) әралуан белгілері бойынша (біреулері көзге ұратын ашықтығы, ал
6) ерекшеленетін белгілер санының әралуандығын;
7) салыстыру жоспарын өз бетінше құрастыра алмайтындығын атап көрсетеді.
Бастауыш сыныптарда оқу материалын игерудегі салыстыру операциясының ролі үлкен.
Оқу және ақыл-ой іс-әрекетінің тәсілі ретінде салыстыруға балаларды жүйелі
Салыстыру операциясын игеру үшін адам әралуан заттағы ұқсастықтар мен
Басқа да барлық ақыл-ой әрекеті секілді салыстыру операциясының қалыптастыру
Н.Ф.Талызина «салыстыру тәсілдерін қалыптастыру бойынша жұмысты осы тәсіл мазмұнын
Салыстыру сапалық және сандық (соңғы жағдайда тұтас үлгі -
Ұғымдарды қалыптастыру логикалық амал-абстракциясыз мүмкін емес. Абстрактілеуді оқушылардың ойлау
Н.А.Менчинская абстрактілеу үдерісінің 1) елеулі белгілер қатары қалғандарынан бөлінеді
Алғашқы жағдайда, жаңа математикалық ұғым (немесе жаңа зат) игерілгенде,
Екінші жағдайда, оқушылар игерілген математикалық білімдерді қолданғанда оларға сананы
Мұғалімге қайтара абстрактілеу балаларға математикалық оқу есептерін шешу барысында
Оқушыларға көрнекі материалдармен жұмыс жасауды үйрету, арқылы оларда зерттелетін
Абстрактілеу кезінде бастауыш сынып жасындағылар сыртқы, көзтартарлық, ашық белгілерді
Логикалық операциялар (талдау, жинақтау, салыстыру, абстрактілеу) өте маңызды міндетті
Адам өміріндегі ой жалпылаудың ролін бағалау өте қиын. Өмірге
Сонымен, жалпылау адамдарға құбылыстар мәніне енуге, табиғат, қоғам, ойлау
Бастауыш сынып жасындағылардағы жалпылау үдерісінің ағымы өзіндік ерекшеліктерге ие:
Осылайша, дұрыс жалпылау үшін баладан белгілі бір ұғымның маңызды
Қазіргі психологтар балалардағы жалпылаудың дамуының үш деңгейін белгіледі. 1)
Бірінші-екінші сынып оқушыларына кең жалпылау тән, мысалы: қарағай, қайың,
Ойлаудың жалпылау операциясының даму деңгейі бала меңгерген сөздік қорға
Оқушылардың оқу іс-әрекеттерінде жалпылау нақтылаумен бірлікте дамиды, өйткені жалпылау
Оқу үдерісіндегі жалпылау және нақтылаудың өзара байланысы толық емес
Оқу материалын игеру кезінде жалпылау және нақтылау үдерістерінің өзара
Балаларда ғылыми ұғымдардың қалыптасуы өте маңызды үдеріс болып табылады.
Ж.Пиаже математикалық ұғымдардың толығымен қалыптасуы оқушыларда белгілі ақыл-ой құрылымы
Ж.Пиаженің соңғы ережесін орыс педагог-психологы Д.Д.Галанин одан ертерек айтқан
Осылайша, баланың интеллектуалдық іс-әрекеті оның өзін қоршаған заттарға қатынасы
Қазіргі психологтардың зерттеулері (С.Л.Рубинштейн, Н.А.Менчинская, А.Н.Леонтьев, және т.б.) психикалық
Психологикалық-педагогикалық зерттеулердің нәтижесінде оқушылар толығымен игеретін және оқытуда ары
Көптеген психологтар (Н.А.Менчинская, П.П.Блонский, А.А. Люблинская және т.б.) балада
Белгілерді айқындау мен маңыздыларын анықтау іскерлігі бірден келмейді, өйткені
Осыған байланысты Блонский П.П. салыстыру мен талдау нәтижесінде оқушылар
В.В.Давыдов және оның қызметкерлері теориялық эмпирикалық жалпылауды қарама-қарсы қойды
1) ұғымдар «даяр білім» күйінде берілмеуі керек, оларды оқушылар
2) жалпы және абстрактілі сипаттағы білімді меңгеру олар өзінің
3) ұғымдардың осы тобының мазмұны мен құрылымын анықтайтын бастапқы
4) байланысты оның қасиеттерін «таза күйінде» сипаттайтын ерекше
5) нысанның елеулі байланыстары модельдерде ерекшеленуі және жаңғыртылуы мүмкін
6) оқушылар заттық іс-әрекеттен оны ақыл-ой жоспарында орындауға бірте-бірте
В.В. Давыдов [18] «Оқыту үдерісіндегі жалпылау түрлері» кітабында жалпылаудың
Дегенмен, «зерттеушілер ұсынған жолдардың айырмашылықтарына қарамастан, балаларды әралуан заттардағы
1) қалыптасушы ұғымды демонстрациялайтын деректерді (сөздерді, геометриялық пішіндерді, математикалық
2) әрбір жаңа құбылысты (пішінді, деректі) талдау және ондағы
3) барлық елеусіз, екінші деңгейлі белгілерден абстрактілеу, ол үшін
4) жаңа заттарды таныс сөздермен белгіленген белгілі топтарға енгізу»
Білімді игеруде индукция мен дедукция деп аталатын ойлау үдерісінің
Екінші-төртінші мектеп оқушыларында индуктивті ой қорытуды дамыту заңдылықтарын
Дегенмен өз зерттеулерінде Дж. Пойа оқу үдерісін дұрыс ұйымдастыру
Дедуктивті ой қорытуды зерттеу кезінде Дж. Пойа олардың дамуындағы
Оқушылардағы сөздік-логикалық ойлауды қалыптастыру міндеттері оқушыларда міндетті түрде ойлау
Білім игеру үдерісінде балалардың ойлауы осы кезеңде тікелей қабылданған
Қазіргі психология бойынша кіші мектеп жасындағылардың ақыл-ой дамуы екі
Психологияда келесі заң орнатылған: адам алдында оның іс-әрекеті бағытталған
Осылайша, меңгеру негізінде жататын ойлау белсенділігін игеру, адам жасаған
Қазіргі уақытта білімді меңгеру мен ақыл-ой әрекеті сияқты психология
Ақыл-ой әрекеттерін осылайша қалыптастыру үдерісін зерттеу нәтижесінде балада толыққанды
1) мотивациялық кезең - іс-әрекет мақсатымен алдын ала таныстыру,
2) іс-әрекеттің бағытталған негізінің жүйесін (іс-әрекетті орындау үшін нұсқаулар
3) материалдық немесе материалдандырылған формада іс-әрекетті орындау кезеңі П.Я.Гальперин
Келекшекте игерілген іс-әрекетті, осы әрекетті орындауға көмектесетін заттар немесе
4) материалдық немесе материалдандырылған құралдарға сүйенбестен сырттай тілдік (дауыстап
5) өзі туралы сырттай (іштей) сөйлеу іс-әрекетін қалыптастыру кезеңі
6) ақыл-ой жоспарында іс-әрекетті орындау кезеңі.
Осылайша, нәтижесінде практикалық әрекеттен ішкі жоспарға өту жүргізіледі. Заттарды
Ақыл-ой әрекетін қалыптастырудың әрбір кезеңінде екі бөлік көрсетілген: бағыттаушылық
Балалар ойлауының дамуын, көбінесе практикалықтан сөздікке өтуді зерттеуді Ф.А.
Адамның психикалық дамуының барлық жоғары формаларының даму үдерісінің бастапқы
Осылайша, тиімді құрастырылған оқыту практикасы мен арнайы зерттеулер игерілген
Дегенмен мектеп практикасында оқушы математикалық ұғымды анықтауды дұрыс жүргізе
Айтылғандарға қорытынды жасай отырып, атап өтеміз:
- педагогикалық психологияда ойлаудың логикалық тәсілдерінің затаралық мәні атап
- арнайы білімдерді игеру үдерісінде логикалық тәсілдер аяқастынан қалыптаспайды.
- логикалық тәсілдерді неғұрлым табысты қалыптастыру мүмкін болатын арнайы
- отандық психологтармен жүргізілген зерттеулер бастауыш сынып оқушыларын ойлаудың
а) бастауыш сынып оқушыларының ойлауы нақты-бейнелі сипатқа ие;
ә) оның дамуы көрнекі-әрекеттіктен нақты-бейнелікке немесе одан сөздік-логикалылыққа (қарай)
Бұл кезде практикалық әрекет жоғалып кетпейді, ол өзгермейді, ол
б) ойлау сөйлеумен тығыз байланысты және оның даму деңгейінде
в) бастауыш сынып оқушыларының ойлауына есепті қысқа жолмен шешу
д) ойлаудың дамуы мұғалім дұрыс ұйымдастырған балалардың әралуан іс-әрекет
Оқушылардың іс-әрекетін осылайша ұйымдастырудың негізгі шарттарының бірі оның жүйелілігі,
е) баланың ойлауын дамыту оның танымдық қызығушылықтарын дамытуды да
2 Оқушылардың білімін жүйелеу мен жалпылаудың дидактикалық негіздері
2.1 Оқушылардың бiлiмiн жалпылау және жүйелеу, оның ерекшелiктерi
Бiлiмдi игеру - мұғалiм мен оқушының мақсатты ойлау
Жалпылаудың, жүйелеудiң методологиялық негiзi айналамыздағы қоршаған дүниенiң заттары мен
“Адам ой өрiсiнде топтастыру амалы, яғни жеке заттарды тиiстi
Ойлаудың өзiн дүниенiң объектiлерiн жанама және жалпыланған түрде
Қазiргi таңда философия және психолгиялық-педагогикалық әдебиеттерде (жалпылау( терминiнiң мағынасын
Логикада жалпылауды тұтастай заттар сыныбына жататын жалпы қасиеттердi ойша
Т.Тәжiбаев “Жалпылау дегенiмiз бiртектi заттардың, құбылыстардың ортақ қасиеттерiн оймен
Психологтар мен дидакттардың зерттеулерi оқу материалын дер кезiнде жалпылау
Қандай пәннен болмасын оқушылардың бiлiм жүйесi оқулықтардағы оқу материалының,
Жалпылаусыз оқыту үрдiсiн жүзеге асыру мүмкiн емес. Қабылдау кезiнiң
Пәндердi оқыту кезiнде оқушылардың жалпылаушы iс-әрекеттерiн педагогикалық тұрғыдан дұрыс
Жалпылау проблемасын психологиялық тұрғыдан зерттеп бiлуде үлкен тәжiрибе жинақталып,
Педагогикалық психология мен дидактикада жалпылаудың екi формасы бар екендiгi
Эмпирикалық жалпылауға қарастырылып отырған объектiлердегi кейбiр дербес заңдылықтардың пайда
Ғалымдардың зерттеулерi және мектептегi педагогикалық практика көрсетiп отырғандай оқытуда
Жалпылаудың нәтижесi ұғымдар, пайымдар, заңдылықтар, ұғымдар жүйесi, теориялар арқылы
Математикалық әдiстемелiк әдебиеттерде жалпылау бiр объектiнi қарастырудан, сол объект
Математика курсында оқытылатын теориялық материалдарды, заңдылықтарды жалпылау және нақтылау
Математика курсында теориялық бiлiмдердi жалпылауға: 1) ұғымдарды жалпылау; 2)
Әдетте ұғымдарды жалпылау олардың арасындағы тектiк-түрлiк байланыстарды тағайындауға байланысты
Бұл айтылғандардан жалпылау көбiнесе ұғымды және теориялық бiлiмдi, оқу
Жүйелеу деп, таңдап алынған принцип негiзiнде оқытылатын объектiлердiң қандай
Кейбiр авторлар [13, 15] ғылыми бiлiмдi жүйелеудiң эмпирикалық және
Тұтастық, элемент, жүйенiң жүйесi, байланыс, қатынас, құрылым және басқа
Демек, таным теориясы жүйелеудi ғылыми танымның барлық кезеңдерiнде жүзеге
Жүйелеу әдiсiнiң аса маңызды мiндеттерiне мыналар жатады: 1) зерттелетiн
Педагогикалық психологияда жүйелеу барлық ойлау қызметiнiң табиғи және бөлiнбейтiн
Жүйелiк классификациялаумен бiрге мынадай үш жағдайда жүзеге асады; 1)
Жүйелеу қарастырылып отырған объектiлердi классификациялау-дан бөлек те жүредi. Бұл
Классификациялау заттар мен құбылыстардың арасындағы бiр-бiрiмен диалектикалық байланысты қарастырмастан
Оқушылардың ғылыми ұғымдарды меңгеруi, олардың ғылым негiздерiн терең меңгеруiнiң
Психологияда оқушылардың жүйелеуге бағытталған ойлау үрдiсiн дамыту мектептегi оқытудың
Есте сақталуға тиiстi материалдарды үлкендi-кiшiлi мағыналық бөлiктерге бөлу;
Осы материалдың белгiлi бiр бөлiктерiн мағыналық жағынан бiрiктiру арқылы
Есте сақталынған ақпараттардың ара қатынасын мағыналық жағынан сәйкестендiру;
Есте сақталған материалдарды оқушылардың өздерiне белгiлi тәжiрибесiмен салыстыру.
Математиканы оқыту теориясы мен мектеп тәжiрибесi оқу бағдарламаларын құру
Сонымен жалпылау да, жүйелеу де бiлiм игеру үрдiсiнiң өн
Мұнда оқушы тiкелей сабақ кезiнде бiлiп, түсiне алмаған пәннiң,
Оқыту теориясы классиктерiнiң идеялары кеңес дәуiрiнiң белгiлi дидакттарының еңбектерiнде
Оқу үрдiсiндегi жалпылаушы қайталауды ұйымдастырудың дидактикалық жақтары Л.М. Фридманның
Л.В.Занков та жалпылаушы қайталауды оқу материалын үлкен бөлiмдер бойынша
Келтiрiлген ой-пiкiрлерге жүгiнсек игерiлген бiлiм элементтерi арасындағы жаңа байланыстарды
Сонымен, жалпылаушы-жүйелеу сабақтары кезiндегi оқушылар бiлiмiн жалпылаудың дидактикалық мақсатына
Жалпылаушы-жүйелеу үрдiсiндегi бiр жүйеге келтiру мен жалпылаудың арақатынасы да
Жалпылаушы-жүйелеу кезiндегi бiлiмдердi бiр жүйеге келтiру мен жалпылау бiр-бiрiмен
Математиканы оқытудың үлкен тарихы бар болуына қарай, математика пәнiнде
Математиканы оқытуда жалпылаушы-жүйелеу басты математикалық ұғымдарды жалпылау, олардың арасындағы
Математикадағы оқу материалының ақпараттық негiзiн оның ұғымдары мен пайымдары
Оқушылар бiлiмiнiң тиянақты болуының бiр жолы - бұрын өтiлгендi
Ж.Икрамов жалпылаушы қайталау сабақтарын өткiзудiң негiзгi мақсаттары мыналар дейдi:
Пәнiшiлiк байланыстарды жүзеге асыру құралы ретiнде қарастыра отырып, А.А.
Мұндағы сабақ мазмұны теориялық материал негiзiнде, немесе жаттығулар жүйесi
Жалпылау және жүйелеу сабақтарын өткiзу әлi де болса өз
2.2 Жалпылау мен жүйелеудiң оқу үрдiсiнде атқаратын қызметi
Мұғалiмнiң шеберлiгi, шәкiрттерiне сапалы тиянақты бiлiм беруiмен бағаланады. Оқушы
Бiз мектептегi оқыту үрдiсiнде шебер ұйымдастырылған, жан-жақты ойластырылған қайталаудың
Махмутов М.И. қорытындылаушы қайталауды тақырыптық, тоқсандық, жылдың соңында материалды
Оқушылар әрбiр сабақта, әрбiр тақырыпты оқу барысында көптеген ақпараттар
Психологтар оқу материалының бiр-бiрiмен байланысы шамалы болған сайын оқушылардың
Жалпылау объектiлердiң барлығына ортақ қасиеттердi ажырату, сонымен қатар сол
Бiлiмдердi жүйелеу мен жалпылау үрдiсi талдау, жинақтау, салыстыру т.б
Мәселен, объектiлердi салыстыру арқылы алдымен салыстырылып отырған бiртектi
Оқушылардың оқу пәнi бойынша бiлiмдерiнiң жүйесiн қалыптастыру – меңгерiлген
Жалпылама-жүйелеу жұмыстарының кезеңдерiнiң қандай болатындығын анықтау үшiн оқушылардың ойлау
Оқушы санасында жалпыланған бiлiм жүйесiн қалыптастырудың психологиялық-физиологиялық алғы шарттары
И.Я. Лернер бас миы қабыршағының рефлекторлық iс-әрекеттерiн зерттей келе,
“Ассоциация” психологиялық ұғым ретiнде И.П.Павловтың зерттеулерiнде физиологиялық “уақытша
Л.С.Выготский кез келген оқу үрдiсiнде орын алатын, жалпылау иерархиясын
Л.С.Выготскийдiң жалпылаудың бiрте-бiрте күрделене беретiн жалпылау жүйесi туралы ережесi
а) локалдық ассоциациялар деңгейi;
ә) дербес жүйелiк ассоциациялар деңгейi;
б) iшкi жүйелiк ассоциациялар деңгейi (пән iшiлiк);
в) жүйеаралық ассоциация деңгейi (пән аралық )
Н.Г. Салмина бұл деңгейлерге бөлгенде ассоцияға талдау негiзiнде ассоциативтiк
Дербес жүйелiк ассоциация деңгейiнде, әлi бiр-бiрiне қатынассыз, сәйкес параграфтар
Оқушылармен iшкi жүйелiк ассоциация деңгейiнде оқу пәнiнiң тұтастай жүйесi
Жүйеаралық ассоциациялар осы жүйелердiң көпбейнелi жалпылауын құра отырып, бiлiм,
Н.Г. Салминаның психологиялық концепциясы оқушылардың санасында кез келген пән
Психологтардың зерттеу нәтижелерi оларды сәйкес дидактикамен жұптастырғанда, яғни мектептегi
Скатин М.Н. бiлiм жүйелiлiгiн оқушылардың “ғылыми теориялар iшiндегi” бiлiмдер
Көптеген зерттеушiлер оқушылардың жүйелi бiлiмдерiн қалыптастыруды оқу материалын қайталаудың
Өткен материалды қайталау.
Өтiлген материалды жалпылау және жүйелеу.
Оқу материалын тереңдету және кеңейту.
Колягин Ю.М. [35] кеңiстiктегi сыбайлас және вертикал бұрыштарды жалпылау
Жалпылау мен жүйелеудiң құрылымын А.А. Столярдың ассоциативтi жүйесiнiң сатысы
Оқыту ( оқытушы мен оқушы арасындағы, бiрiншiсiнiң адамзаттың жинақтаған
Мұнда оқушының iс-әрекетi бiлiмдердi, бiлiктiлiктердi, дағдыларды және ойлау тәсiлдерiн
Сонымен оқушылардың танымдық қызметiнiң психологиялық ерешелiктерi оқу барысында
Меңгерiлген материалдың оқушы жадында тиянақты сақталып қалуына алдымен бұрын
Шын мәнiнде оқу үрдiсiнде, өкiнiшке орай, әлi де оқушылар
К.Д.Ушинский, дидактикалық концепцияны құра отырып, меңгерiлген материалдарды бекiтумен және
Сонымен, оқыту үрдiсiндегi жалпылау мен жүйелеу, оқудың iс-әрекет ретiндегi
Қазiргi мектепте оқу үрдiсi оқушылардың жаңадан алған бiлiмдерi бұрынғы
Оқушылардың қандай да бiр сабақта алған бiлiмдерi, әдетте одан
Қазiргi уақыт талабы қойып отырған оқушылардың бiлiм сапасын көтеру
Сонымен, жалпылау және жүйелеудiң атқаратын тағы бiр қызметi, оқушыларды
Оқытылатын материалдар бұрын өтiлген материалдардан табиғи түрде өсiп
Мұғалiм жаңа материалды оқытуды ұйымдастыра отырып жаңа материалды дұрыс
Оқушылардың әртүрлi өзiндiк жұмыстарды орындаудағы жетiстiктерi, көпшiлiк жағдайда олардың
Бiтiрушi сыныптарда оқу жылының соңында, мұғалiмдер емтихан қабылдаумен аяқтайды.
Сонымен, жалпылау және жүйелеу оқушыларды жаңа материалды меңгеруге оларды
Сонымен оқытудағы жалпылау мен жүйелеудiң атқаратын басты қызметiне мыналар
Бұл қызметтер бiр-бiрiнен тәуелсiз, алшақ болмайды. Олар тығыз байланысты
Педагогика ғылымында қайталаудың атқаратын қызметiнiң ең бастысы не деген
Кеңес дәуiрiнiң дидактикасында және дербес әдiстемелерде бұл мәселе туралы
Жалпылау мен жүйелеу оқушылар жадында жаңа материалды меңгеруге қажеттi
Сонымен, жүргiзiлген талдаулар оқу үрдiсiндегi қайталаудың атқаратын жалпылау және
Меңгерiлген бiлiмдер оқушылардың жадында берiк сақталуы үшiн оқу материалын
2.3 Математикалық бiлiмдердi жалпылау мен жүйелеудiң негiзгi бағыттары
Жалпылау-жүйелеу жұмыстарының тиiмдiлiгi көп жағдайда оқушылардың санасында оқытылатын материалдардың
Бiр-бiрiне байланысы тiкелей көрiнбейтiн ұғымдар, деректер, iс-әрекеттердi жалпы математикалық
Оқушылардың меңгерген бiлiмi мен бiлiктiлiгiн жалпылау және жүйелеу оқу
Басқаша айтқанда оқу материалы оқытылған ұғымдардың логикасын, тектес ұғымдардың
Бұдан оқулықтағы оқу материалын бiр жүйеге келтiрiп жалпылау және
Тiрек ұғымдарды онымен тектес ұғымдар арасындағы байланыстармен бiрiктiру оқу
Одан соң тiрек ұғымдардың өзара байланыстарын анықтау қажет, бұл
Келесi кезеңде оқу материалының мазмұндық бағыттарының толық тұтастығына қол
Бұл мазмұнды-әдiстемелiк бағыттар мектептегi барлық негiзгi төрт пән –
Арифметика, алгебра дүниенiң мөлшерлiк қатынастарын зерттейтiн болғандықтан бұл пәндердегi
Мазмұнды-қолданбалық бағыт теңдеулер құру, салалас пәндердегi және қолданбалық бағыттағы
Бұл мазмұнды-әдiстемелiк бағыттардың мазмұны мен құрылымына арнайы дидактикалық талдау
Жалпы математика ғылымының басты ұғымы жиын. Бiрақ жиындар теориясы
Меңгеру объектiлерiн (математикалық ұғым, тұжырымдама, ой қорыту тәсiлдерi, есеп
Оқушылардың математикалық бiлiмiн жалпылаудың негiзгi әдiстемелiк бағыттары мынадай:
ұғымдардың белгiлерi мен қасиеттерiн ашу, олардың ара қатынасын тағайындау;
оқылған ұғымдар арасындағы тектi-түрлiк қатынастарды анықтау;
- ұғымдарды салыстыру, олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтырды табу;
– тiрек ұғымдарды таңдап алу, оларға сүйенетiн басқа ұғымдармен
оқылған материал бойынша жалпылама қорытынды тұжырымдау;
есептер бойынша жалпылау;
– пайымдаудан салдар шығару;
–дәлелдеудi жалпылау;
оқу материалының жалпыланған сығымды баяндауын құру;
оқылған материал бойынша жалпылама-жүйелейтiн кесте, сүлбе, жазу және т.б.
Оқушылар белгiлi бiр заңдылықтарды, ұғымдардың арақатынастары мен байланыстарын бақылап,
Оқып үйренiлген ұғым арасындағы тектiк-түрлiк және басқа да қатыстарды
Егер ұғымды алғашқы меңгеру кезiнде оқушы зейiнi, ынтасы ұғым
Ұғымның көлемiн анықтау үшiн олардың арасындағы мынадай қатыстарды анықтауға
Ұғымдар арасындағы өзара байланыстың маңыздысы оның тектiк-түрлiк бағыныңқылықта болуы.
Бұл бағыт бойынша оқу материалын жалпылауға арналған әртүрлi тапсырмалар
ұғымды жақын тегi және түрлiк айырмашылығы арқылы анықтауға арналған
екi немесе бiрнеше түрлiк ұғымдар арасындағы өзара байланысты анықтауға
өзара байланысқан ұғымдар жүйесiндегi ұғымның орнын анықтауға арналған тапсырмалар;
ұғымды классификациялауға арналған тапсырмалар;
ұғымды нақтылауға арналған тапсырмалар.
Мысалдар қарастырайық:
Жауптарын сурет арқылы түсіндіріледі.
а) Келесі жіктеу классификация болып табылады ма(:
- үшбұрыштар тең қабырғалы, тең бүйірлі және әр түрлі
- үшбұрыштар тік бұрышты тең қабырғалы болады;
- берілген дөңгелекке қатысты жазықтықтағы нүктелер ішкі, сыртқы және
ә) келесі сүлбелерді толтырыңыз:
1)
2 -суретте бейнеленген геометриялық фигураны атаңыз, олардың қандай
2 – сурет
Оқу материалын жалпылау-жүйелеу кезiнде оқушыларда жалпы оқу iс-әрекеттердi (бiлiктiлiктерi,
Оқушылар бiлiктiлiктерi мен дағдыларын шыңдау мақсатында сандық мәндерiнде немесе
Жалпылаушы есептердiң құндылығы мынада, бұл есептi шығара отырып, оқушы
Жалпылама қорытынды барлық жалпылама-жүйелi қызметтiң табиғи және заңды нәтижесi
Жалпылаушы қорытындыға ұғымдардың өзара байланысы, ұғымды классификациялау, оқытудың алғашқы
Сондай-ақ жалпылама қорытынды оқушылардың жүйелi түрде бiлiмiн қалыптастыруға септiгiн
Оқу материалы мазмұнын немесе қайсыбiр iс-әрекеттердi сығымдап баяндау арқылы
Оқушылар үшiн өзара байланысқан мәтiн оқу материалы түрiнде қызмет
Мазмұнды сығымдап баяндау, алдымен оқу материалының логикалық жоспарын құруға
Бұл iс-әрекеттiң процессуалдық жағы мынадай амалдарды орындауға негiзделген: мәтiндi
Жоспар құруға жүйелi түрдегi жаттығу оқушылардың ойлау және сөйлеу
Оқушылар осындай ойлау жұмысы арқасында оқу материалының барлығын емес,
Оқу материалын жалпылаудың осы түрiне арналған әртүрлi тапсырмалар iшiнде
нақтылы бiр ұғымның төңiрегiндегi мәлiметтердi жүйелеуге арналған тапсырма;
өзара байланысқан ұғым тобы қасиеттерiн салыстыруға арналған тапсырмалар;
оқулықтың жеке бiр пунктiнiң материалын әңгiмелеуге арналған тапсырма;
ұзақ уақыт бойы оқытылған оқу материалының жүйесiн құруға арналған
қандай да бiр оқу тақырыбының логикалық жоспарын құруға арналған
Көрсетiлген тапсырма түрлерiнiң нақты жаттығулары мынадай болуы мүмкiн:
1) Тiк бұрышты үшбұрыш туралы әңгiме құру;
2) Кесiндi, сәуле, түзу және бұрыш-геометриялық фигуралар қасиет-терiн салыстырып
3) “Бұрыш” тақырыбы бойынша әңгiмелеу т.б.
Мектептегi эксперимент жұмыстары көрсеткендей, оқушылардың математика оқулығымен жұмыс iстеуiн
Әр түрлi сүлбелердi, жалпылық сипаттағы кестелер мен арнайы жазуларды
Жалпылау кезiнде сүлбелер мен кестелердi қолдану оқыту объектiсiн
сүлбе және кестемен жұмыс iстеу барысында келесi талаптарды орындаған
сүлбе немесе кесте оқушылардың ойлау қызметiн белсендiруге септiгiн тигiзу
сүлбе(кесте) көрсетуге ыңғайлы (қолайлы) болуы тиiс;
сүлбелер мен кестелердi, суреттердi оқушылардың өздерiне дайындату;
сүлбе (кестенi) қолдану эпизодтық сипатта емес, барлық жалпылама-жүйелеушi жұмыс
Жалпылау кезеңiнде қолданылатын сүлбелердi бiз үш параметрi бойынша бөлемiз:
Жалпылау және жүйелеу жұмыстарын ұйымдастыру үшiн бiрiншi топқа жататын
Қандай да бiр оқу объектiнiң сүлбесi осы объектiнi құрайтын
Объектідегі бағдарлаушы сүлбе қарастырылатын оқу объектілері арасында өзара байланысты
а)
ә)
4 - сурет
Жалпылау кезiндегi оқу объектiсi сүлбесiн қолданудан объектiдегi бағдарлаушы сүлбеге
Тақырыптық және қорытынды жалпылау үшiн оқу объектiсiндегi бағдарлаушы сүлбенiң
Абстрактылығы төмен сүлбеден абстрактылығы жоғары сүлбеге өту оқушылардың теориялық
Оқу ерекшелiктерiне қарай, жалпылама қайталау кезiнде мынадай кестелер жиi
Әдетте анықтама кестелер жалпылама-жүйелеушi қайталау кезiнде дайын күйiнде қолданылады.
Жалпылаушы-жүйелеушi жұмыс үрдiсiнде оқушылардың ойлау белсендiлiгiн арттыру үшiн өзiндiк
Жазу үлгiсi бар кестелердiң сонымен қатар жалпылама-жүйелеушi жұмысты жүргiзудегi
Қандай да бiр оқу тақырыбына немесе барлық курсқа арналып
Жалпылама-жүйелеушi жұмыс үрдiсiн педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастыру үшiн оқушылардың
Оқу үрдiсiнде осы бағыттардың кез келгенiн қолдануға болады. Жалпылаудың
Жалпылау мен жүйелеу жа¿анның заттары мен құбылыстарын танып бiлу
Оқыту үрдiсiнде жалпылау мен жүйелеу оқушы бiлiмiн тиянақтап, жадында
Жалпылау мен жүйелеу өзара тығыз байланыста жүзеге асырылатын ойлау
Осы тұрғыдан алғанда, оқу материалын жалпылау және жүйелеу жұмыстарының
меңгерiлген материалды ұмытып қалудың алдын алу;
оқу материалын бекiту және тиянақтау;
меңгерiлген бiлiмдердi жетiлдiру, тереңдету қызметi;
бұрын игерiлген бiлiмдердегi кемшiлiктердi түзету;
оқушылардың бiлiм, бiлiктiлiгi және дағдыларын қайта жаңғырту;
игерiлген бiлiмдердi тексеруге дайындық;
бiтiрушi емтихандарын тапсыруға дайындық;
оқушылардың ойлау iс-әрекетiн жетiлдiру.
Жалпылау мен жүйелеу оқушылардың бiлiмдердi игеру үрдiсiнiң
барлық кезеңдерiнде iс-жүзiне асырылады. Ол ұғымдарды, пайымдарды меңгеру кезеңiнде,
Жалпылаушы жүйелеу сабақтарының басты мақсаттары бiлiмдердi бiр жүйеге келтiру,
Жалпылау-жүйелеу сабақтарының ұғымдарды қалыптастырудағы, есептер шығару мен дәлелдеудегi
Ұғымдарды жалпылау мен жүйелеу. Математика пәнiн оқытудағы ең маңызды
Психологтардың пiкiрiнше ұғымдарды меңгеру көпшiлiк жағдайда ұғымдардың өздерiне тән
Iс-әрекеттер принципiн негiзге ала отырып, әрекеттi оның талдау бiрлiгi
Бiлiмнiң сапасы оларды игеру үшiн қолданылатын iс-әрекеттердiң сипатымен анықталады:
Сонымен, мектеп математика курсын оқытуда математикалық ұғымдарды қалыптастыру мен
Бiз жоғарыда анықталған жалпылау және жүйелеу бағыттарының (1.3)
Оқушылардың оқу iс-әрекетiндегi жалпылау мен жүйелеу үрдiсi олардан басқа
Жалпылау мен жүйелеу кезiнде оқушылардың ойлауы мен есте сақтауының
Жалпылау сабақтары бұрын өтiлген оқу материалына жүгiну, оқушылардың игерген
Жалпы, оқушылардың жүйелi бiлiмiн оқу материалын оқулықтарда баяндау желiсiмен
Жалпылау және жүйелеу сабақтарына қажеттi оқу материалдарын таңдап алу
Курсты оқу ретiне сәйкестендiру негiзiнде: курстың қандай да бiр
Мазмұнды-әдiстемелiк бағыт негiзiнде: үшбұрыш, төртбұрыш, көпбұрыш, аудан, геометриялық мазмұнды
Жалпылау және жүйелеу сабақтарында әр түрлi көрнекiлiктер, тiрек конспектiлер,
Жалпыланған сабақтардың құрамды бөлiктерi:
Сыныппен жалпы жұмыс;
Өз бетiнше жұмыс;
Жалпы әңгiме;
Жалпылау сипатындағы жаттығулар орындау.
Математикалық бiлiмдердi жүйелеуге оқушылар бiлiмiн қорытынды жалпылау игi ықпал
Белгiлi әдiскер-ғалым Ә.Кенеш ”Әрбiр математикалық ұғымдарды оқушыларға қалыптастыру кезеңiнде
Жоғарыда жалпылау эмпирикалық және теориялық болып бөлiнетiнiн айттық. Математика
Геометриялық материалдарды оқыту сабақтарындағы жалпылау ең алғашқы сабақтарынан-ақ басталады.
Кесiндiнiң ұзындығы қандай? Ұзындығы жоқ кесiндi бар ма?
Кесiндiнiң ұзындығының сандық мәнiнiң таңбасы қандай?
Кесiндiнiң барлық ұзындығы мен кесiндi нүкте арқылы бөлiнгендегi бөлiктерiнiң
Осындай сұрақтарға жауап алу арқылы кесiнiдiнi өлшеудiң негiзгi қасиетi
Ұғымды жалпылау ұғымның белгiлерi мен қасиеттерiнiң ара қатынасын ашу
Оқушылардың жалпыланған ұғымдар жүйесiн меңгеруi үшiн олардың логикалық ойлау
Өкiнiшке орай, оқушылардың басым бөлiгi ондай тәсiлдердi жеткiлiктi дәрежеде
Ұғымдарды салыстыру кезiнде олардың салыстырылатын және салыстырылмайтын ұғымдары таңдап
Оқушылар бiлiмiнiң жүйелiлiгi қандай да бiр бiлiмдердiң құрамын, бiрiнен
Мәселен, үшбұрыштың iшкi бұрыштарының қосындысы туралы теореманы дәлелдеу үшiн
Кейде ұғымдарға қатысты теориялық материалдардың бiр шамасы есептер топтамасының
Оқу материалын жүйелеуге арналған сабақтарда қолданылатын әдiстер әр түрлi.
Жалпылау және бiр жүйеге келтiру фигуралар(ұғымдар) арасындағы байланыстарды тереңiрек
Жалпылау тәсiлдерiнiң бiрi ұғымдар арасындағы тектiк-түрлiк байланыстарды, ара қатынастарды
Оқушының ең бастыны көре бiлiп, оны ажырата алуы күрделi
Дидактикада ең бастыны ажырата алу жалпы танымдық бiлiктiлiктердiң
Төртбұрыштың параллелограмм болуының басты белгiсi қарама-қарсы қабырғаларының қос-қостан параллель
Сондай-ақ үшбұрышқа, төртбұрышқа, көпбұрыштарға сырттай сызылған шеңбердiң олардың төбелерi
Есептер шығару үрдiсiнде бiлiмдердi жалпылау мен жүйелеу. Есептер шығару
Математиканы оқытуда есептiң орыны мен атқаратын қызметi туралы көптеген
Есептi шығарудың жалпыланған әдiстерi туралы Д.Пойаның [19[, Б.Баймұхановтың [36]
Екiншiден, бұрын өтiлген материал мен есеп мазмұны арасындағы байланысты
Жалпылау мен жүйлеудегі салыстыру. Оқушылардың жалпыланған ұғымдар жүйесiн меңгеруi
Ұғымдарды салыстыру кезiнде олардың салыстырылатын және салыстырылмайтын ұғымдары таңдап
Құрылған жiктемелiк сүлбе оқу материалын талдаудың, жинақтаудың, жалпылау мен
Жалпылаушы жүйелеу сабағының ең маңызды бөлiгi оқытылатын материалдың ең
Кез келген сабақта мұғалiм оқу материалындағы ең бастыны, маңыздыны
Оқушының ең бастыны көре бiлiп, оны ажырата алуы күрделi
Дидактикада ең бастыны ажырата алу жалпы танымдық бiлiктiлiктердiң ең
Қорытынды
Адамның ақыл-ой қызметiн дамытуда жалпылау мен жүйелеу iс--әрекеттерiнiң маңызы
Бiлiмдердi жалпылау және жүйелеу мынадай дидактикалық мақсаттарды iс жүзiне
бiлiмдердi терең және тиянақты меңгерудi қамтамасыз ету;
оқушылардың ақыл-ойын жетiлдiру;
өтiлген оқу материалының басқа оқу материалдарымен жаңа байланыстарын, жаңа
оқытылып отырған курстың негiзгi идеясын тереңiрек түсiнуге мүмкiндiк беру;
бұрын бiлген бiлiмдердi бiр жүйеге келтiру және өтiлген материалдың
бiлiмдердi тұтастай меңгеру;
қорытындылаушы жалпылау.
Жалпылау мен жүйелеу оқу материалының негiзгi мазмұнын есте сақтау,
Оқушылардың математикалық бiлiмдерiн жалпылау мен жүйелеудiң негiзгi бағыттары мынадай:
ұғымдар жүйесi бойынша жалпылау мен жүйелеу;
есептер шығарудағы жалпылау мен жүйелеу;
Пайдаланылған әдебиеттер
Рахымбек Д. Математиканы оқыту әдістемесі/Оқу құралы –Шымкент, 2002 -217б.
Эрдниев П.М., Эрдниев Б.П. Укрепнение дидактических единиц в обучении
А.Е.Әбілқасымова Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі Алматы- 2005ж
Ә. Бидосов Математиканы оқытудың методикасы. Алматы – “Мектеп”- 1989ж
А.Е.Әбілқасымова, А.К.Көбесов, Д.Р.Рахымбек, Ә.С.Кешен. Математиканың оқытудың теориясы
Дистервег Ф.А. 1790 - 1866 Германия. Избр.педагогич сочинения «О
Песталоцци И.Г. 1746 -1827 Швейцария. Избр.педагогич.произв. том ІІ
Блонский П.П. Избранные педагогические и психологические сочинения. Т.2. /
Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения Т.1 -М., 1939-367с.
Ушинский К.Д. Детский Мир. Хрестоматия. Первые уроки логики. Собр.соч.,
Сухомлинский В.А. О воспитании-М.: Политиздат, 1985-272с.
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. -М.: Просвещение, 1975. -
Люблинская А.А. Очерки психологического развития ребенка/ ранний и дошкольный
Рубинштейн С.Л. О мышлении и путях его исследования. -
Меңліқожаева С.Қ. Оқушылардың логикалық ой - өрісін математика сабақтарында
Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний. –М.: Изд-во МГУ,
Менчинская Н.А. Мышление в процессе обучения //Исследования мышления в
Давыдов В.В., Минская Г.И. Возможности детей в усвоении математики
Пойа Дж. Обучение через задачи //На путях обновления школьного
Гальперин П.Я. Основные результаты исследований по проблеме «формирование умственных
Тажибаев Т. Воспитание казахских детей в аулах и школы
Жарықбаев Қ.Б. Жалпы психология. –Алматы: ТОО «Эверо», 2004, -415б.
Фридман Л.М. Дидактические основы применения задач в обучении. Автореф.дисс.
Библер В.С., Арсеньев А.С., Кедров Б.М. Анализ развивающего понятия.
Шардаков М.Н. Очерки психологии школьника -М.: Просвещение, 1985-263с.
Батишев Г.С. Деятельная сущность человека как философский принцип-М.: Педагогика,
Скатин М.Н. Проблемы современной дидактики-М.: Педагогика, 1990-96с.
Салмина Н.Г. Виды и функции материализации в обучении-М.: Изд-во
Занков Л.В. Развитие учащихся в процессе обучения-М.? АПН РСФР,
Столяр А.А. Логические проблемы преподования математики-Минск: Выс.школа, 1975-254с.
Махмутов М.И. Проблемное обучение. Основные вопросы теории-М.: Педагогика, 1985-368с.
Лернер И.Я. Дидактические основы, методы обучения-М.: Педагогика, 1989-186с.
И.П. Павлов. Избранные труды, М., 1958.
Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М.: Педагогика, 1991. –
Колягин Ю.М. Методические приемы применения задач в обучении математике.
Б.Баймұқанов Математика есептерін шығаруға үйрету. Алматы – 1988ж
5
Бұрыш
Жазық бұрыш
Үшбұрыш
Бұрыштар
Жазық бұрыш
А О
АОВ(1800
Доғал бұрыш
А
В
О
Тік бұрыш
А
О
АОВ(900
Сүйір бұрыш
А
О
АОВ( 900
Үшбұрыш
Тең бүйірлі
Тең бүйірлі емес
Тең қабырғалы
Тең қабырғалы емес
Бастауыш мектепте математиканы оқыту
Бастауыш мектепті оқыту үрдісі
Бастауыш мектеп математикасын оқыту мәні менерекшеліктері
Математикадан логикалық есептер жинағы
Бастауыш сынып математика сабағында анализ және синтезды қолдану арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру
Бастауыш мектеп математикасын оқыту
Бастауыш мектеп математикасын оқытудағы оқушылардың жас ерекшеліктері
Таным әдістеріндегі талдау мен синтезді есептер шығаруда қолдану
Математиканы оқыту барасында оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында оқушылардың логикалық алгоритмдік мәдениет элементтері